Luận văn: Thực trạng sử dụng vốn và giải pháp tạo lập và sử dụng vốn hỗ trợ cho người nghèo

Chia sẻ: Pt Pt | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:79

Thêm vào BST

Báo xấu

124
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'luận văn: thực trạng sử dụng vốn và giải pháp tạo lập và sử dụng vốn hỗ trợ cho người nghèo', luận văn - báo cáo, tài chính - kế toán - ngân hàng phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Thực trạng sử dụng vốn và giải pháp tạo lập và sử dụng vốn hỗ trợ cho người nghèo

Luận văn Thực trạng sử dụng vốn và giải pháp tạo lập và sử dụng vốn hỗ trợ cho người nghèo
L Ờ I N ÓI ĐẦ U ² Đ ó i ngh è o l à m ộ t v ấ n đ ề x ã h ộ i mang t í nh to à n c ầ u, mục ti ê u xo á đ ó i gi ả m ngh è o kh ô ng ch ỉ c ó ở n ướ c ta mà c ò n nhi ề u n ướ c trong khu v ự c v à t rê n th ế g i ớ i. N gh è o đ ó i kh ô ng ch ỉ l à m cho h à ng tri ệ u ng ườ i kh ô ng c ó c ơ h ộ i đ ượ c h ưở ng th ụ t h à nh qu ả v ă n minh ti ế n b ộ c ủa lo à i ng ườ i mà c ò n g â y r a nh ữ ng h ậ u qu ả n ghi ê m tr ọ ng v ề v ấ n đ ề k inh t ế x ã h ộ i đ ố i v ớ i s ự p h á t t ri ể n, s ự t à n ph á mô i tr ườ ng sinh th á i. V ấ n đề n gh è o đ ó i kh ô ng đ ượ c g i ả i quy ế t th ì k h ô ng m ộ t m ục ti ê u n à o mà c ộ ng đ ồ ng qu ố c t ế c ũng nh ư q u ố c g ia đ ị nh ra nh ư t ă ng tr ưở ng kinh t ế , c ả i thi ệ n đ ờ i s ố ng, h oà b ình ổ n định, đả m bả o các quyề n con ngườ i đ ượ c thực hiệ n. Đặ c biệt ở nướ c ta, quá tr ình chuyể n sang kinh tế t hị t r ườ ng vớ i xuấ t phát đ iể m nghè o nà n và lạc hậ u thì t ình tr ạ ng đ ó i nghèo cà ng khô ng t hể t rá nh khỏi. Theo s ố liệ u thống kê mớ i nhấ t, hiệ n nay c ả nướ c có k hoả ng trê n 2 triệ u hộ nghè o đó i chiế m 11% tổng s ố hộ trong c ả nướ c. Có nhiề u nguyê n nhâ n dẫ n đế n nghè o đó i nhưng phả i kể hơ n c ả là t hiế u vốn và k ỹ t huật là m ă n. V ố n cho ng ườ i ngh è o đ ang l à mộ t ngh ị s ự n ó ng h ổ i tr ê n di ễ n đ à n k inh t ế . Gi ả i quy ế t v ố n cho ng ườ i ngh è o để t h ự c hi ệ n m ục ti ê u xo á đ ó i g i ả m ngh è o đ ã đ ượ c Đ ả ng v à N h à n ướ c h ế t s ứ c quan t â m. Trong c á c nă m qua, tuy đã c ó nhiề u biệ n phá p hỗ t r ợ vốn cho ngườ i n ghè o như ng th ực tr ạ ng mà đ á nh giá vố n chuyể n t ả i đế n ngườ i nghè o ch ưa đ ượ c là b ao nhiê u và hiệ u quả s ử d ụng chưa cao. Tuy vậ y nh ìn t ổng thể và t r ướ c nhữ ng yê u c ầ u đặ t ra th ì q uả t hực c òn nhiề u mặ t c ầ n đ ượ c đề c ậ p để đ i đế n đ ưa ra nhữ ng giả i phá p c ơ b ả n, lâ u d à i cho việ c hỗ t r ợ vố n là m ă n t ớ i ngườ i nghè o ở nướ c ta. S au một thờ i gian thực t ậ p t ạ i vụ b ả o tr ợ xã hội - B ộ Lao độ ng Thươ ng binh và xã hộ i, đ ượ c s ự tậ n t ình hướ ng d ẫ n c ủa thầ y giá o Phạ m V ă n Liê n và c á c đồ ng ch í lã nh đạ o, t ậ p thể c á n b ộ vụ b ả o tr ợ xã hộ i, kho b ạ c Nhà nướ c Trung ươ ng, Ngâ n hà ng phục v ụ n gườ i nghè o, uỷ b an d â n t ộc miề n n ú i... vớ i ý t hức mong mu ố n gó p phầ n t ích c ực và o phá t triể n k inh t ế c ủa đấ t nướ c. Em mạ nh d ạ n l ựa chọn đề t à i " T ạ o l ậ p v à s ử d ụng v ốn cho ng ư ờ i ngh è o, th ự c tr ạ ng - g i ả i ph á p" . Là v ô c ù ng c ầ n thi ế t. 1
1 . M ục đ í ch nghi ê n c ứ u: T r ê n c ơ s ở p h â n t í ch nh ữ ng v ấ n đ ề c ơ b ả n: kinh t ế t h ị t r ườ ng v à t í nh t ấ t y ế u ngh è o đ ó i trong n ề n kinh t ế , v ố n cho ng ườ i ngh è o v à c á c k ê nh h ỗ t r ợ v ố n cho ng ườ i ngh è o v ề mặ t l ý l u ậ n c ũ ng nh ư t h ự c ti ễ n ở n ướ c ta th ờ i gian v ừ a qua. T rê n c ơ s ở đ ó đ ưa ra c á c gi ả i ph á p v ề v ố n h ỗ t r ợ n g ườ i ngh è o ở n ướ c ta hi ệ n nay. 2 . Đ ố i t ư ợ ng nghi ê n c ứ u: Đ ề t à i l ấ y v ấ n đ ề v ề v ố n v à s ự v ậ n đ ộ ng c ủa v ố n cho m ục ti ê u xo á đ ó i gi ả m ngh è o ở n ướ c ta l à m đ ố i t ượ ng nghi ê n c ứ u. 3 . Ph ươ ng ph á p nghi ê n c ứ u: Đ ề t à i s ử d ụng t ổ ng h ợ p c á c ph ươ ng ph á p nghi ê n c ứ u c ủa ph é p d uy v ậ t bi ệ n ch ứ ng v à d uy v ậ t l ịch s ử c ó k ế t h ợ p v ớ i ph ươ ng ph á p ph â n t í ch t ổ ng h ợ p, th ố ng k ê , so s á nh, x ử l ý h ệ t h ố ng mô h ình ho á , th ự c c h ứ ng v à c á c ph ươ ng ph á p kh á c c ủa nghi ê n c ứ u khoa h ọ c kinh t ế . 4 . K ế t c ấ u đ ề t à i: n go à i ph ầ n mở đ ầ u v à k ế t lu ậ n, đ ề t à i đ ượ c t r ình trong 3 ch ươ ng. C h ươ ng 1 - K inh t ế t h ị t r ườ ng v à c á c k ê nh h ỗ t r ợ v ố n cho ng ườ i n gh è o ở n ướ c ta. C h ươ ng 2 - T h ự c tr ạ ng vi ệ c t ạ o l ậ p v à s ử d ụng v ố n h ỗ t r ợ c ho n g ườ i ngh è o ở n ướ c ta tron g th ờ i gian v ừ a qua. C h ươ ng 3 - M ộ t s ố g i ả i ph á p t ạ o l ậ p v à s ử d ụng v ố n h ỗ t r ợ n g ườ i n gh è o trong giai đ o ạ n hi ệ n nay. 2
C h ương I KINH TẾ THỊ T RƯ ỜNG VÀ CÁC KÊ NH HỖ TRỢ VỐN C HO NG Ư ỜI N GHÈO Ở N Ư Ớ C TA 1 .1. Kinh t ế t h ị tr ư ờ ng v à n h ữ ng ư u khuy ế t t ậ t c ủa n ó . K inh t ế t h ị t r ườ ng l à n ề n kinh t ế h à ng ho á đ ã p h á t tri ể n t ớ i tr ình đ ộ c ao, khi mà c á c quan h ệ t i ề n t ệ , gi á c ả , th ị t r ườ ng tr ở t h à nh y ế u t ố c h ủ đ ạ o c ấ u th à nh c ơ c h ế v ậ n h à nh c ủa n ề n kinh t ế v à k ể c ả x ã h ộ i; ở đ â y qu á t r ình s ả n xu ấ t v à t rao đ ổ i h à ng ho á đ ượ c v ậ n đ ộ ng t ự d o b ở i t h ố ng tr ị c ủa nguy ê n t ắ c t ự d o c ạ nh tranh. C ó t h ể n ó i kinh t ế t h ị t r ườ ng l à s ả n ph ẩ m cao c ấ p c ủa s ự t i ế n ho á l ịch s ử n h â n lo ạ i. Qu ả t h ậ t trong l ịch s ử p h á t tri ể n kinh t ế , kinh t ế t h ị t r ườ ng đ ã p h á t huy đ ế n m ứ c cao nh ấ t mọ i ti ề m n ă ng, ti ề n v ố n, c ô ng n gh ệ đ ể s ả n xu ấ t mộ t c á ch c ó h i ệ u qu ả c ao. V ớ i t ư c á ch đ ó , n ó c h ứ a đ ự ng nhi ề u ư u đ i ể m so v ớ i c á c h ình th á i v à t ổ c h ứ c kinh t ế t r ướ c n ó . P h ả i k ể đế n l à c á c ư u đ i ể m sau. M ộ t l à : K inh t ế t h ị t r ườ ng v ớ i đ i ề u ki ệ n t ồ n t ạ i c á c ch ủ t h ể k inh t ế đ ộ c l ậ p l à t ạ o kh ả n ă ng ch ủ đ ộ ng l ự a ch ọ n m ô h ì nh s ả n xu ấ t kinh doanh k h ả d ĩ, n ế u x é t t ổ ng qu á t n ề n kinh t ế l â u d à i th ì đ â y l à y ế u t ố n ộ i sinh t h ú c đ ẩ y hi ệ u qu ả k inh t ế t o à n x ã h ộ i v à t ừ ng c á n h â n t ă ng l ê n. H ai l à : K inh t ế t h ị t r ườ ng v ớ i đ i ề u ki ệ n tr ì nh đ ộ p h â n c ô ng lao đ ộ ng x ã h ộ i t ă ng l ê n, theo đ ó l à m t ă ng tr ình đ ộ x ã h ộ i ho á n ề n s ả n xu ấ t v à t h ú c đ ẩ y hi ệ u qu ả s ả n xu ấ t t ă ng l ê n B a l à : K inh t ế t h ị t r ườ ng v ớ i m ục đ í ch t ố i th ượ ng l à l ợ i nhu ậ n t rong mọ i ho ạ t đ ộ ng kinh t ế , theo đ ó t ự n ó đ ã t h ú c đẩ y s ả n xu ấ t mạ nh mẽ s o v ớ i c á c n ề n kinh t ế t r ướ c đ ó . B ở i v ì đ ể g i ả i quy ế t đ ượ c 3 v ấ n đ ề ( s ả n xu ấ t c á i g ì, s ả n xu ấ t nh ư t h ế n à o v à s ả n xu ấ t cho ai) trong s ả n xu ấ t c ủa n ề n kinh t ế t h ị t r ườ ng, bu ộ c t ừ ng ch ủ t h ể k inh t ế p h ả i t ă ng c ườ ng c ả i ti ế n k ỹ t hu ậ t, c ô ng ngh ệ s ả n xu ấ t ph ả i t ho ả mã n nhu c ầ u c ủa x ã h ộ i... T uy nhi ê n b ê n c ạ nh nh ữ ng ư u đ i ể m tr ê n, kinh t ế t h ị t r ườ ng tuy ệ t n hi ê n kh ô ng ph ả i l à mộ t c ô ng c ụ v ạ n n ă ng đ ể g i ả i quy ế t h ữ u hi ệ u t ấ t c ả m ọ i v ấ n đ ề c ủa n ề n kinh t ế , mà k inh t ế t h ị t r ườ ng lu ô n h à m ch ứ a trong đ ó k h ô ng í t khuy ế t t ậ t, c ụ t h ể l à : T h ứ n h ất : Kinh t ế t h ị t r ườ ng khi m à m ục đ í ch t ố i th ượ ng l à l ợ i n hu ậ n, th ì c á c ch ủ t h ể k inh t ế c h ỉ q uan t â m t ớ i hi ệ u qu ả s ả n xu ấ t thu ầ n t u ý n h ư " ng ườ i d ù ng chanh ch ỉ b i ế t v ắ t h ế t n ướ c" th ì c ó t h ể g â y ra mộ t h ậ u qu ả n ghi ê m tr ọ ng đ ố i v ớ i ti ế n tr ì nh ph ươ ng ph á p kinh t ế , x ã h ộ i l â u d à i. Đ i ề u n à y đ ã đ ượ c minh ch ứ ng r õ k hi con ng ườ i khai th á c t à i n guy ê n, ch ặ t c â y, ph á r ừ ng đ ế n m ộ t m ứ c nh ư h u ỷ d i ệ t th ì s ự t r ả g i á l à k h ô ng nh ỏ t ý n à o t ừ mô i tr ườ ng sinh th á i c â n b ằ ng cho s ự p h á t tri ể n đ ã t r ở t h à nh mô i tr ườ ng đ ang b ị h u ỷ d i ệ t. T h ứ h ai : S ự c ạ nh tranh t ự d o v ố n c ó c ủa n ề n kinh t ế t h ị t r ườ ng s ẽ d ẫ n đ ế n đ ộ c quy ề n v à c h í nh s ự đ ộ c quy ề n l à n guy ê n nh â n l ũ ng đ o ạ n n ề n k inh t ế t heo h ướ ng thu l ợ i ri ê ng qu á m ứ c tr ê n nh ữ ng t ổ n h ạ i chung c ủa 3
x ã h ộ i. C ạ nh tranh t ự d o (h ơ n n ữ a l à t ự p h á t) l à n gu ồ n g ố c t ự n hi ê n, tr ự c t i ế p c ủa t ình tr ạ ng ph â n ho á g i à u ngh è o, b ấ t b ình đ ẳ ng x ã h ộ i... Đ ố i v ớ i n ướ c ta n ề n kinh t ế v ậ n h à nh theo c ơ c h ế t h ị t r ườ ng đ ã t ạ o đ i ề u ki ệ n cho mộ t s ố d oanh nghi ệ p v à c á n h â n c ó t i ề n v ố n k ỹ t hu ậ t... l à m ă n c ó h i ệ u qu ả , đ ượ c khuy ế n kh í ch l à m gi à u ch í nh đ á ng, tuy nhiê n, c ạ nh tranh nả y sinh trong c ơ c hế t h ị t r ườ ng c ó t hể d ẫ n đế n nh ữ ng hậ u quả xấ u, nế u khô ng c ó s ự đ iề u tiế t c ủa Nhà n ướ c, c ạ nh tranh s ẽ d ẫ n đế n t ì m mọ i má nh kho é là m ă n theo h ướ ng "m ạ nh đ ượ c, yế u thua" thậ m ch í "c á lớ n nuố t c á b é " t ừ đ ó d ẫ n đế n kinh doanh tr ố n thuế , mua b á n é p giá , l ừa gạ t, tri ệ t ti ê u lẫ n nhau... đề u là m cho th ị t r ườ ng t ă ng r ố i lo ạ n. C ạ nh tranh n h ư t hế , mộ t s ố g ià u lê n nhanh chó ng, song c ũng khô ng ít ng ườ i rơ i và o là m ă n thua l ỗ, phá s ả n c ơ n ghi ệ p là m cho nề n kinh t ế b ị k ì m h ã m và t hấ t n ghi ệ p, phâ n ho á t hu nhậ p... và g ià u nghè o c ũng c ó n guồ n g ốc t ừ đ â y. N h ư v ậ y, n ề n kinh t ế v ậ n h à nh theo c ơ c h ế t h ị t r ườ ng lu ô n t ồ n t ạ i h ai th á i c ự c: mộ t b ê n l à t í ch c ự c đ ã t h ú c đ ẩ y kinh t ế x ã h ộ i p h á t tri ể n, m ộ t b ê n l à t i ê u c ực s ẽ k ì m h ã m ph á t tri ể n kinh t ế x ã h ộ i v à p h â n ho á đ ờ i s ố ng c á c t â ng l ớ p d â n c ư . Đ ể t h ú c đ ẩ y mặ t t í ch c ự c, đ ồ ng th ờ i h ạ n ch ế mặ t ti ê u c ực th ì đ ò i h ỏ i ph ả i c ó v ai tr ò đ i ề u ti ế t c ủa Nh à n ướ c. 1.2. Vai trò c ủa Nhà nước trong việc điều tiết nền kinh tế thị trường. N h ư t r ê n đ ã p h â n t í ch, v ề t h ự c ch ấ t, c ơ c h ế t h ị t r ườ ng t ự n ó k h ô ng đ ủ k h ả n ă ng đ i ề u ch ỉ nh, kh ắ c ph ục nh ữ ng khuy ế t t ậ t do n ó g â y ra. Đ ó l à l ý d o c ầ n ph ả i c ó s ự c an thi ệ p c ủa Nh à n ướ c v à o qu á t r ình v ậ n h à nh c ủa h ệ t h ố ng t h ị t r ườ ng trong mọ i giai đ o ạ n ph á t tri ể n c ủa n ó . Đ ươ ng nhi ê n s ự c an thi ệ p c ủa Nh à n ướ c ph ả i c ó m ộ t đ ị nh h ướ ng r õ r à ng, h ơ n n ữ a đ ượ c th ể h i ệ n tr ê n c á c ch ứ c n ă ng nh ấ t đ ị nh. Ch ú ng ta c ó t h ể n h ì n nh ậ n c h ứ c n ă ng c ủa Nh à n ướ c th ô ng qua c á c v ấ n đề s au (1) Một l à : Vớ i các c ô ng c ụ c hính sách, Nhà nướ c thực hiệ n đ iề u tiết các q uá t r ình kinh tế vĩ mô, tạo lậ p mô i tr ườ ng vĩ mô c ho phát triể n bề n vững nề n kinh tế - xã hội. Thuộc hệ c ô ng c ụ c hính sách nà y như : chính sách tà i k hoá, chí nh sách tiề n tệ, chính sách đầ u t ư, c hính sách phá t triể n nô ng thô n, c hính sách xoá đ ó i giả m nghèo... H ai l à : Nh à n ướ c t ạ o t ậ p v à d uy tr ì mộ t h à nh lang ph á p l ý đ ể đ i ề u c h ỉnh c á c ho ạ t đ ộ ng s ả n xu ấ t kinh doanh. Th ự c hi ệ n ch ứ c n ă ng n à y Nh à n ướ c c ó t h ể h ạ n ch ế n h ữ ng ti ê u c ự c trong ho ạ t đ ộ ng kin h t ế x ã h ộ i do c ạ nh tranh ho ặ c đ ộ c quy ề n g â y ra. B a l à : V ớ i t ư c á ch l à b ộ má y quy ề n l ự c t ậ p trung đ ể đ i ề u ch ỉ nh s ự p h á t tri ể n c ủa x ã h ộ i th ì N h à n ướ c kh ô ng th ể k h ô ng c ó c h ứ c n ă ng đ ị nh h ướ ng kinh t ế đ ể h ướ ng ho ạ t đ ộ ng th ị t r ườ ng v à o c ơ c ấ u kinh t ế v à mục t i ê u theo h ướ ng đ ã c h ọ n. B ở i v ì c h ỉ c ó s ự c an thi ệ p c ủa Nh à n ướ c th ô ng q ua c á c đ ị nh h ướ ng ph á t tri ể n v à c ó g i ả i ph á p để t h ự c hi ệ n ch ú ng th ì n ề n kinh t ế mớ i c ó t h ể p h á t tri ể n đ ạ t hi ệ u qu ả c ao v à l â u b ề n. B ố n l à : Nh à n ướ c c ó c h ứ c n ă ng đ i ề u ti ế t v à p h â n ph ố i t hu nh ậ p, đ ả m b ả o c ô ng b ằ ng x ã h ộ i. Đ â y kh ô ng ch ỉ l à c h ứ c n ă ng kinh t ế mà c ả c h ứ c n ă ng x ã h ộ i c ủa Nh à n ướ c. Đ i ề u n à y đ ượ c l ý g i ả i b ở i: b ê n c ạ nh n h ữ ng v ấ n đ ề k inh t ế , n ề n kinh t ế t h ị t r ườ ng c ò n ph á t sinh nhi ề u v ấ n đ ề 4
x ã h ộ i to l ớ n c ầ n đ ượ c gi ả i quy ế t nh ư t ình tr ạ ng ph â n ho á g i à u ngh è o, b ấ t b ình đ ẳ ng v ề t à i s ả n, thu nh ậ p mà c ò n c ó k é o theo ph â n ho á x ã h ộ i n h ư h ọ c v ấ n, v ă n ho á , l ố i s ố ng, t ệ n ạ n x ã h ộ i... n ế u kh ô ng c ó s ự h ạ n ch ế b ằ ng đ i ề u ti ế t c ủa Nh à n ướ c th ì n ó n g à y mộ t gia t ă ng h ơ n. Ch ỉ c ó N h à n ướ c, v ớ i t ư c á ch l à c ơ q uan quy ề n l ự c t ố i cao c ủa x ã h ộ i mớ i đ ủ k h ả n ă ng đ i ề u ch ỉnh th ô ng qua s ử d ụng c á c c ô ng c ụ c h í nh s á ch c ủa mì nh. T uy nhi ê n s ự t á c đ ộ ng c ủa Nh à n ướ c c ó h i ệ u qu ả đế n mứ c đ ộ n à o c ò n t u ỳ t hu ộ c v à o t í nh h ữ u hi ệ u c ủa c á c c ô ng c ụ, ch í nh s á ch đ ã đề r a. So ng t rong đ i ề u ki ệ n n ề n kinh t ế t h ị t r ườ ng th ì t á c đ ộ ng c ủa Nh à n ướ c để đ ạ t t ớ i s ự b ình đ ẳ ng v à c ô ng b ằ ng tuy ệ t đ ố i l à k h ó c ó đ ượ c, n ế u kh ô ng m u ố n n ó i đ ó l à " gi ấ c mơ ". Kinh t ế t h ị t r ườ ng t ư b ả n ch ủ n gh ĩa hay kinh t ế t h ị t r ườ ng theo đ ị nh h ướ ng x ã h ộ i ch ủ n gh ĩa th ì t ình tr ạ ng th ấ t nghi ệ p v à đ ó i ngh è o v ẫ n lu ô n b á m ch ặ t trong c ơ t h ể " x ã h ộ i". T ỷ l ệ đ ó i ngh è o g ia t ă ng hay gi ả m xu ố ng ph ụ t hu ộ c nhi ề u y ế u t ố , song ch ỉ c ó k ế t qu ả k hi c ó b à i thu ố c đ ủ l i ề u c ủa Nh à n ướ c. 1 .3. S ự t ồn t ạ i kh á ch quan c ủa đ ó i ngh è o v à n guy ê n nh â n d ẫ n đ ế n n gh è o đ ó i. 1 .3.1. S ự t ồn t ạ i kh á ch quan c ủa ngh è o đ ó i trong s ự n ghi ệ p ph á t t ri ể n kinh t ế x ã h ội ở n ướ c ta. N gh è o đ ó i l à mộ t hi ệ n t ượ ng ph ổ b i ế n c ủa n ề n kinh t ế t h ị t r ườ ng v à t ồ n t ạ i kh á ch quan đ ố i v ớ i mỗ i qu ố c gia trong qu á t r ình ph á t tri ể n . C ho d ù p h á t tri ể n l à mộ t th á ch th ứ c c ấ p b á ch tr ướ c lo à i ng ườ i v à n h ờ p h á t tri ể n c ó t h ể t ạ o ra nh ữ ng c ơ h ộ i t ă ng tr ưở ng, song hi ệ n nay v ẫ n c ò n c ó 1 ,12t ỷ n g ườ i đ ang s ố ng ở m ứ c ngh è o kh ổ. Đ ặ c bi ệ t đ ố i v ớ i n ướ c ta q u á t r ình chuy ể n sang n ề n kinh t ế t h ị t r ườ ng v ớ i xu ấ t ph á t đ i ể m ngh è o n à n l ạ c h ậ u th ì t ì nh tr ạ ng đ ó i ngh è o c à ng kh ô ng th ể t r á nh kh ỏ i, đ ế n nay n ướ c ta c ò n kho ả ng tr ê n 2 tri ệ u h ộ t hu ộ c di ệ n ngh è o đ ó i v à c hi ế m 11% t ổ ng s ố h ộ t rong c ả n ướ c. So v ớ i b ì nh qu â n th ế g i ớ i c ó t ỷ l ệ n gh è o đ ó i t ậ p trung ở n ô ng t h ô n tr ê n 70% th ì ở n ướ c ta đ i ề u đ ó l ạ i c à ng cao h ơ n, c hi ế m kho ả ng 90% (3). M ặ c d ù t ừ s au Đ ạ i h ộ i Đ ả ng to à n qu ố c l ầ n th ứ V I đ ế n nay nh ấ t l à t ừ s au khi c ó n gh ị q uy ế t 10, h ộ n ô ng d â n đ ượ c x á c đ ị nh l à đ ơ n v ị k inh t ế t ự c h ủ đ ã t h ú c đẩ y s ả n xu ấ t n ô ng nghi ệ p đ ạ t đ ượ c k ế t qu ả c ao h ơ n h ẳ n nh ữ ng th ờ i k ỳ t r ướ c đ ó . Nh ờ v ậ y đ ờ i s ố ng ng ườ i n ô ng d â n v à k inh t ế n ô ng th ô n n ướ c ta d ầ n đ i v à o th ế ổ n đ ị nh v à p h á t t ri ể n. Tuy nhi ê n th ừ a nh ậ n v à k huy ế n kh í ch c á c h ộ p h á t tri ể n s ả n xu ấ t h à ng ho á , t ấ t y ế u d ẫ n đế n ph á t tri ể n kh ô ng đ ồ ng đ ề u gi ữ a c á c h ộ mà t r ướ c đ â y b ị c he đ ậ y mờ đ i b ở i c ơ c h ế t ậ p trung bao c ấ p. T ình tr ạ ng đ ó i n gh è o kh ô ng ch ỉ c ò n l à c á b i ệ t mà đ ã t r ở t h à nh hi ệ n t ượ ng ph ổ b i ế n v à c ó x u h ướ ng gia t ă ng ở n ô ng th ô n v à c á c v ù ng kh ó k h ă n. Ngay c ả n h ữ ng v ù ng đ ô t h ị, t ình tr ạ ng t h ấ t nghi ệ p do thi ế u v ố n v à t hi ế u đ i ề u ki ệ n l à m ă n đ ã v à đ ang l à m ph á t sinh mộ t b ộ p h ậ n h ộ g ia đ ì nh ngh è o t ú ng. K ho ả ng ch ê nh l ệ ch thu nh ậ p gi ữ a c á c ph â n t ầ ng x ã h ộ i ng à y mộ t n ớ i r ộ ng. C ù ng v ớ i c ô ng cu ộ c đổ i mớ i, thự c hi ệ n mục ti ê u "d â n gi à u, n ướ c mạ nh" do Đ ả ng ta kh ở i x ướ ng, mộ t b ộ p h ậ n d â n c ư v ươ n l ê n l à m ă n c ó h i ệ u qu ả t rong c ơ c h ế t h ị t r ườ ng v à t r ở n ê n gi à u c ó . Song b ê n c ạ nh đ ó k h ô ng í t ng ườ i do nhi ề u nguy ê n nh â n đ ã c h ấ p nh ậ n v à o ng ưỡ ng ngh è o 5
đ ó . M ục ti ê u c ủa Đả ng v à N h à n ướ c ta l à l i ê n t ục ph ấ n đ ấ u đ ư a t o à n x ã h ộ i đ ế n "c ô ng b ằ ng v ă n minh", v ì v ậ y Nh à n ướ c đ ã v à đ ang t ậ p trung c h ỉ đ ạ o th ự c hi ệ n b ằ ng nhi ề u bi ệ n ph á p t á c đ ộ ng kh á c nhau đ ể n h ữ ng v ù ng ngh è o, d â n c ư c ó đ ờ i s ố ng kh ó k h ă n v ươ n l ê n đ ạ t t ớ i s ự c ô ng b ằ ng n h ấ t đ ị nh trong x ã h ộ i. Song s ự t á c độ ng c ủa Nh à n ướ c kh ô ng bao gi ờ đ ạ t đ ượ c nh ư mong mu ố n. T ình tr ạ ng ngh è o đ ó i ở n ướ c ta v ẫ n t ồ n t ạ i, t h ậ m ch í đ ã t r ở t h à nh hi ệ n t ượ ng x ã h ộ i gay g ắ t. Đ ã đ ế n l ú c c á c qu ố c gia, h ơ n n ữ a to à n th ế g i ớ i coi gi ả i quy ế t v ấ n đ ề n gh è o đ ó i nh ư mộ t chi ế n l ượ c to à n c ầ u. B ướ c v à o thi ê n ni ê n k ỷ mớ i, đ ó i ngh è o v ẫ n l à mộ t trong nh ữ ng th á ch th ứ c l ớ n nh ấ t c ủa nh â n lo ạ i. H ướ ng t ớ i t ươ ng lai, t ạ i kho á h ọ p đ ặ c bi ệ t c ủa Đ ạ i h ộ i đ ồ ng Li ê n h ợ p q u ố c v ề p h á t tri ể n x ã h ộ i, th á ng 6/2000 ở G i ơ nev ơ ( Thu ỵ S ĩ), c ộ ng đ ồ ng q u ố c t ế t i ế p t ục cam k ế t t h ự c hi ệ n m ụ c ti ê u xo á đ ó i gi ả m ngh è o, ph ấ n đ ấ u đ ế n n ă m 2015 gi ả m 1/2 s ố n g ườ i ngh è o tr ê n th ế g i ớ i. H ộ i ngh ị c ũ ng k ê u g ọ i c ộ ng đ ồ ng qu ố c t ế đẩ y mạ nh chi ế n d ịch "t ấ n c ô ng v à o đ ó i n gh è o" v à k huy ế n ngh ị c á c qu ố c gia c ầ n c ó c hi ế n l ượ c to à n di ệ n v ề x o á đ ó i gi ả m ngh è o. Đặ c bi ệ t t ạ i h ộ i ngh ị t hi ê n ni ê n k ỷ đ ầ u th á ng 9/2000 c ủa Li ê n H ợ p qu ố c t ạ i Oasinht ơ n (M ỹ ), mộ t l ầ n n ữ a kh ẳ ng đ ị nh ch ố ng đ ó i ngh è o l à mộ t trong nh ữ ng m ục ti ê u ư u ti ê n c ủa c ộ ng đ ồ ng qu ố c t ế t rong th ế k ỷ X XI. T ạ i h ộ i ngh ị n à y, ch ủ t ịch Tr ầ n Đ ứ c Lươ ng , tr ưở ng đ o à n đ ạ i bi ể u Vi ệ t Nam đ ã đ ề n gh ị l ấ y th ậ p ni ê n đ ầ u ti ê n c ủa th ế k ỳ X XI l à m th ậ p ni ê n d à nh ư u ti ê n cho xo á đ ó i gi ả m ngh è o tr ê n ph ạ m vi t o à n th ế g i ớ i v à đã đ ượ c h ộ i ngh ị đ ồ ng t ình cao (4) N h ư v ậ y r õ r à ng, gi ả i quy ế t v ấ n đ ề n gh è o đ ó i ở n ướ c ta kh ô n g ch ỉ l à đ ò i h ỏ i v ề mặ t x ã h ộ i (bao g ồ m ch í nh tr ị, x ã h ộ i, đ ạ o đ ứ c) mà c ò n đ ò i h ỏ i c ủa v ấ n đ ề k inh t ế . B ở i v ì n ề n kinh t ế k h ô ng th ể t ă ng tr ưở ng m ộ t c á ch b ề n v ữ ng, mỗ i khi trong x ã h ộ i v ẫ n t ồ n t ạ i l ớ p ng ườ i ngh è o đ ó i kh á đ ô ng. 1 .3.2. Nh ữ ng nguy ê n nh â n d ẫ n đ ế n đ ó i ngh è o. Đ ể c ó n h ữ ng gi ả i ph á p xo á đ ó i gi ả m ngh è o h ữ u hi ệ u th ì t r ướ c h ế t p h ả i t ì m hi ể u nguy ê n nh â n d ẫ n đ ế n ngh è o đ ó i. C ũng nh ư t h ầ y thu ố c m u ố n "b ố c thu ố c" đ ú ng, tr ị đ ượ c b ệ nh th ì t r ướ c h ế t ph ả i "chu ẩ n đ o á n b ệ nh" cho đ ú ng. N ế u x é t v ề n gu ồ n g ố c th ì n gh è o đ ó i do nhi ề u nguy ê n n h â n d ẫ n đ ế n, c ó n guy ê n nh â n t á c đ ộ ng tr ự c ti ế p nh ư ng c ũ ng c ó n guy ê n n h â n ch ỉ l à t á c nh â n gi á n ti ế p g â y ra ngh è o đ ó i mà t h ô i. Trong "chu ỗ i" n guy ê n nh â n g â y ra ngh è o đ ó i ph ả i k ể đ ế n c á c nguy ê n nh â n sau: 1 .3.2.1. Nguy ê n nh â n do thi ế u v ố n, thi ế u ki ế n th ứ c v à k ỹ t hu ậ t l àm ă n V ố n, k ỹ t hu ậ t v à k i ế n th ứ c l à m ă n l à c h ìa kho á đ ể n g ườ i ngh è o v ượ t kh ỏ i ng ưỡ ng ngh è o đ ó i. Do kh ô ng đ á p ứ ng đ ủ v ố n nhi ề u ng ườ i r ơ i v à o th ế l u ẩ n qu ẩ n, l à m kh ô ng đ ủ ă n ph ả i đ i l à m thu ê , vay n ặ ng l ã i, b á n l ú a non mong đ ả m b ả o cu ộ c s ố ng t ố i thi ể u h à ng ng à y nh ư ng nguy c ơ n gh è o đ ó i v ẫ n th ườ ng xuy ê n đ e do ạ h ọ. M ặ t kh á c do thi ế u ki ế n th ứ c l à m ă n n ê n h ọ c h ậ m đ ổ i mớ i t ư d uy l à m ă n, b ả o th ủ v ớ i ph ươ ng ph á p s ả n x u ấ t k é m hi ệ u qu ả . Thi ế u ki ế n th ứ c v à k ỹ t hu ậ t l à m ă n l à mộ t l ự c c ả n 6
l ớ n nh ấ t h ạ n ch ế t ă ng thu nh ậ p v à c ả i thi ệ n đ ờ i s ố ng c ủa h ộ g ia đ ì nh n gh è o. 1 .3.2.2. Nguy ê n nh â n do sinh đ ẻ n hi ề u nh ư ng đ ất đ ai canh t á c l ại ít M ặ c d ù đ ã c ó c u ộ c v ậ n đ ộ ng th ự c hi ệ n ch ươ ng tr ình sinh đ ẻ c ó k ế h o ạ ch nh ư ng nh ìn chung ở v ù ng n ô ng th ô n, mi ề n n ú i, v ù ng d â n t ộ c t ỷ l ệ s inh đ ẻ g i ả m xu ố ng kh ô ng đ á ng k ể , th ậ m ch í c ó n ơ i kh ô ng gi ả m v à t i ế p t ục gia t ă ng. Sinh đ ẻ n hi ề u d ẫ n đ ế n trong m ộ t h ộ g ia đ ì nh ng ườ i l à m th ì í t mà n g ườ i ă n theo th ì n hi ề u do đ ó t hu nh ậ p b ình qu â n th ấ p, đờ i s ố ng k h ó k h ă n l ạ i c à ng kh ó k h ă n h ơ n. M ặ t kh á c di ệ n t í c h đấ t canh t á c c ó hạ n, hệ s ố s ử d ụng đấ t ở c á c v ù ng n ú i, v ù ng thiê n tai khô ng đ ượ c nâ ng lê n s ả n l ượ ng thu ho ạ ch b ình quâ n c ó x u h ướ ng gi ả m xu ố ng th ì đ i ề u t ấ t y ế u s ẽ d ẫ n đ ế n ngh è o đ ó i. 1 .3.2.3. Nguy ê n nh â n do thi ế u vi ệ c l à m. T hi ế u vi ệ c l à m bao gi ờ c ũng l à y ế u t ố t i ề m ẩ n d ẫ n đ ế n ngh è o đ ó i. Đ ặ c bi ệ t đ ố i v ớ i c á c v ù ng đ ô t h ị t h ì t h ấ t nghi ệ p l à đ ồ ng h à nh vớ i s ự n ghè o đ ó i. N ó i như vậ y khô ng c ó n ghĩa là t ình tr ạ ng thiế u việ c là m tr ở t hà nh c ă n nguyê n nghè o đ ó i khô ng xả y ra ở nô ng thô n. M à t hiế u việ c là m t heo mùa và k hô ng đ ủ c ô ng ă n việ c là m cho nô ng d â n đ ang luô n là mố i đ e d o ạ một b ộ p hậ n hộ g ia đì nh s ả n xuấ t nô ng nghiệ p t ụt xuống b ờ vực nghè o đ ó i. B ở i vậ y t ạ o ra việ c là m mớ i b ằ ng c á c nghề p h ụ ở nô ng thô n nế u đ ượ c g iả i quyế t s ẽ là m t ă ng th u nhậ p cho d â n c ư và t ấ t yế u là s ẽ giả m đ ượ c n ghè o đ ó i. Đ ố i v ớ i n ướ c ta n ề n kinh t ế v ậ n h à nh theo c ơ c h ế t h ị t r ườ ng c ó s ự q u ả n l ý c ủa Nh à n ướ c theo đ ị nh h ướ ng XHCN hay gi ả đ ị nh mộ t đ ị nh h ướ ng ho à n m ỹ h ơ n nhi ề u th ì k huy ế t t ậ t c ủa c ơ c h ế t h ị t r ườ ng, t ự n ó k h ô ng th ể mấ t đ i đ ượ c, th ậ m ch í v ẫ n th ể h i ệ n r ấ t gay g ắ t. Ngay tr ê n th ị t r ườ ng s ứ c lao đ ộ ng, n ế u nh ư t r ướ c đ â y con ng ườ i sinh ra h ầ u nh ư đ ã đ ượ c đả m b ả o v ề v i ệ c l à m, th ì n g à y nay mu ố n c ó v i ệ c l à m ph ả i qua c ạ nh t ranh. Nh ữ ng ng ườ i kh ô ng c ó k h ả n ă ng c ạ nh tranh d o s ứ c kho ẻ , t à n t ậ t, g i à y ế u, thi ế u ki ế n th ứ c... th ì c h ắ c ch ắ n s ẽ r ơ i v à o t ình tr ạ ng kh ô ng c ó l ố i tho á t v à n h ữ ng ng ườ i "g ặ t h á i" chi ế n b ạ i trong c ạ nh tranh c ũng ph ả i c h ịu đ ự ng cu ộ c s ố ng b ế p b ê nh, ngh è o đ ó i. S ự t ồ n t ạ i c ủa th ấ t nghi ệ p, n h ấ t l à t rong l ứ a t u ổ i thanh ni ê n kh ô ng nh ữ ng l à n guy ê n nh â n g â y ngh è o đ ó i cho gia đ ì nh mà c ò n c ó t h ể g â y nhi ề u ti ê u c ự c cho x ã h ộ i. T ình tr ạ ng thi ế u vi ệ c l à m đ ang l à t h á ch th ứ c cho mọ i qu ố c gia t rong vi ệ c th ự c hi ệ n m ục ti ê u xo á đ ó i gi ả m ngh è o. Ở n ướ c ta để t h ự c h i ệ n m ục ti ê u xo á đ ó i gi ả m ngh è o do Đ ả ng ta kh ở i x ướ ng th ì g i ả i quy ế t v i ệ c l à m đ ang l à v ấ n đ ề k inh t ế x ã h ộ i lu ô n n ằ m trong ch ươ ng tr ình ngh ị s ự c ủa ch í nh ph ủ. 1 .3.2.4. Nguy ê n nh â n t ừ s ứ c kho ẻ . S ứ c kho ẻ y ế u v à d o đ ó t hi ế u s ứ c lao độ ng v ớ i t ình tr ạ ng đ ó i ngh è o t h ườ n g c ó mố i quan h ệ t ỷ l ệ t hu ậ n. Ngh è o n à n đ ó i r á ch l à m cho s ứ c k ho ẻ s uy gi ả m, ng ượ c l ạ i s ứ c kho ẻ y ế u v à t hi ế u s ứ c lao độ ng l à n guy ê n n h â n c ủa s ự n gh è o kh ổ . M ộ t khi con ng ườ i kh ô ng đ ủ s ứ c lao đ ộ ng, 7
t h ườ ng d ẫ n đ ế n kh ó k h ă n trong cu ộ c s ố ng v à t ấ t y ế u ngh è o đ ó i s ẽ d i ễ n ra. Đế n l ượ t nó k hi nghè o đ ó i đã n g ự t r ị t h ì k hô ng thể c ả i thiệ n đ ượ c s ứ c k ho ẻ t ốt hơ n. C á i vò ng lu ẩ n quẩ n gi ữ a s ức kho ẻ và n ghè o đ ó i đò i h ỏ i phả i g i ả i quy ế t c ả hai vấ n đề là : giả m nghè o đ ó i v à c ả i thi ệ n s ức kho ẻ . Để c ả i t hi ệ n đ ượ c s ứ c kho ẻ c ủa c ộ n g đ ộ ng đ ặ c bi ệ t l à đ ố i v ớ i ng ườ i c ó t hu nh ậ p t h ấ p, gia đ ì nh kh ó k h ă n th ì m ạ ng l ướ i y t ế v à B ả o hi ể m x ã h ộ i c ó v ai tr ò q uy ế t đ ị nh. 1 .3.2.5. Nguy ê n nh â n do h ạ t ầ ng c ơ s ở n ô ng th ô n đ ư ợ c c ả i thi ệ n c h ậm. D o h ậ u qu ả c hi ế n tranh k é o d à i, thi ê n tai li ê n ti ế p x ả y r a ở n hi ề u v ù ng n ê n ph ầ n l ớ n đ ườ ng x á n ô ng th ô n b ị t à n ph á v à x u ố ng c ấ p, trong k hi đ ó n gu ồ n kinh ph í l u ô n thi ế u v ì v ậ y giao th ô ng n ô ng th ô n nhi ề u n ơ i v ẫ n đ ang trong t ì nh tr ạ ng kh ó k h ă n, kh ô ng c ó k h ả n ă ng đ ể t u b ổ h o ặ c l à m mớ i. N hi ề u c ơ s ở d ịch v ụ n ô ng ng hi ệ p tr ướ c đ â y do h ợ p t á c x ã n ô ng n ghi ệ p đả m nh ậ n cung c ấ p. Song v ị t r í h ợ p t á c x á c n ô ng nghi ệ p ng à y n ay đ ã v à đ ang h ạ n ch ế k h ả n ă ng n à y b ở i ngu ồ n v ố n t ạ o l ậ p c ủa h ợ p t á c x ã r ấ t kh ó k h ă n. Nh ìn chung h ợ p t á c n ô ng nghi ệ p ng à y n à y l à t hi ế u kinh p h í v à t h ườ ng k h ô ng đ ủ k h ả n ă ng cung c ấ p c á c d ịch v ụ n ô ng nghi ệ p cho d ù h ọ c ó t hu ph í . H ạ t ầ ng c ơ s ở n ô ng th ô n đ ặ c bi ệ t quan tr ọ ng v ớ i c á c v ù ng kh í h ậ u kh ắ c nghi ệ t, thi ê n tai th ườ ng xuy ê n x ả y ra. Do tr ạ m b ơ m v à k ê nh mươ ng thu ỷ l ợ i ch ư a đ á p ứ ng đ ượ c, n ê n mộ t s ố v ù ng l ụt, mấ t m ù a x ả y ra th ườ ng xuy ê n. V ì v ậ y nh ữ ng v ù ng n à y thi ế u ă n v ẫ n tri ề n m i ê n h ế t n ă m n à y qua n ă m kh á c. 1.3.2.6. Nguyên nhân do có người trong gia đ ình mắc tệ nạn xã hội. T ừ k hi n ướ c ta chuy ể n sang n ề n kinh t ế t h ị t r ườ ng, b ê n c ạ nh n h ữ ng mặ t t í ch c ự c đ á ng k ể t h ì n h ữ ng mặ t ti ê u c ự c c ũng ng à y c à ng r õ n é t. M ộ t trong nh ữ ng m ặ t ti ê u c ự c đ ó l à s ố n g ườ i mắ c t ệ n ạ n x ã h ộ i n g à y c à ng gia t ă ng nh ư n ghi ệ n h ú t, c ờ b ạ c, r ượ u ch è ... b ê n c ạ nh đ ó l à t ình tr ạ ng th ươ ng mạ i ho á t r à n lan x â m nh ậ p v à o l ĩ nh v ự c y t ế , v ă n ho á , g i á o d ục l à m cho đ ờ i s ố ng x ã h ộ i c ó n h ữ ng bi ể u hi ệ n xu ố ng c ấ p, đạ o đ ứ c xa s ú t, t â m l ý h ưở ng th ụ t ă ng l ê n... Đ ó l à n h ữ ng th ó i h ư t ậ t x ấ u lu ô n t i ề m t à ng v à p h á t sinh đ ố i v ớ i nh ữ ng ng ườ i l ườ i nh á c lao đ ộ ng, ă n ti ê u k h ô ng c ó k ế h o ạ ch, kh ô ng c ó ý t h ứ c vươ n l ê n. V ì v ậ y n ế u h ọ x u ấ t th â n t rong gia đ ì nh kh ó k h ă n ngh è o t ú ng th ì g ia đ ì nh đ ó n g à y c à ng kh ó k h ă n h ơ n, c ò n n ế u h ọ x u ấ t th â n trong gia đ ì nh kh á g i ả t h ì g ia đ ì nh h ọ n g à y c à ng đ i xu ố ng. Đ ó c h í nh l à c on đ ườ ng d ẫ n đ ế n ph á s ả n c ơ n ghi ệ p, ch ấ p n h ậ n c ả nh b ầ n c ù ng đ ó i r á ch . Đ au đ ớ n h ơ n n ó l à s ự h u ỷ h o ạ i gh ê g ớ m đ ạ o đ ứ c, nh â n v ă n c ủa con ng ườ i v à g â y á m ả nh s ự s ợ h ã i cho to à n x ã h ộ i. 1 .3.2.7. M ộ t s ố n guy ê n nh â n kh á c. H ậ u qu ả c ủa cu ộ c chi ế n tranh l â u d à i đ ã l à m cho h à ng tri ệ u gia đ ì nh í t nhi ề u ph ả i l â m v à o c ả nh đ ó i ngh è o, b ệ nh t ậ t (ch ấ t đ ộ c mầ u da c am, bom m ìn d ướ i đấ t...) 8
D o ở nơ i xa xô i, hẻ o lá nh, r ừng s â u, nú i cao, đả o xa thườ ng khô ng c ó đ ườ ng ô t ô và c á c phươ ng tiệ n giao thô ng thuậ n tiệ n cho việ c giao l ư u k inh t ế , vă n ho á , xã hội. M ặ t khá c do khô ng c ó ho ặ c thiế u, chậ m thô ng tin về c á c ho ạ t độ ng kinh t ế , chí nh tr ị, vă n ho á , xã hội (Kể c ả ở địa phươ ng, k hu v ực, quốc gia và q uốc t ế ). Trong khi đ ó , phong t ục t ậ p quá n và n hữ ng h ủ t ục lạ c hậ u c òn khá nghiê m tr ọ ng. Tr ình độ dâ n trí, tr ình độ vă n hoá t hấ p, s ố ngườ i chưa biế t chữ c ò n nhiề u, hạ n chế k hả nă ng tiếp thu khoa học k ỹ t huật, cá ch là m ă n mớ i. C á c c ơ c h ế v à c h í nh s á ch đ ố i v ớ i ng ư ờ i ngh è o ch ư a đ ồ ng b ộ, c ò n c h ồ ng ch é o v ớ i ch í nh s á ch xo á đ ó i gi ả m ngh è o, đặ c bi ệ t l à c h ư a th ự c h i ệ n đ ượ c ch í nh s á ch x ã h ộ i ho á t rong vi ệ c th ự c hi ệ n ch ươ ng tr ì nh xo á đ ó i gi ả m ngh è o. T ừ n h ữ ng nguy ê n nh â n tr ê n cho th ấ y vi ệ c xo á đ ó i gi ả m ngh è o k h ô ng ch ỉ t i ế n h à nh ri ê ng r ẽ m ộ t hai gi ả i ph á p n à o đ ó mà p h ả i x ử l ý đ ồ ng th ờ i t ấ t c ả c á c gi ả i ph á p tr ọ ng t â m, tr ọ ng đ i ể m. 1 .4. Kh á i nhi ệ m v à n h ữ ng chu ẩ n m ự c v ề đ ó i ngh è o. C ó n hi ề u quan ni ệ m kh á c nhau v ề đ ó i ngh è o. Quan ni ệ m chung n h ấ t cho r ằ ng: Đ ó i ngh è o l à t ì nh tr ạ ng m ộ t b ộ p h ậ n d â n c ư k h ô ng c ó đ ủ n h ữ ng nhu c ầ u c ơ b ả n t ố i thi ể u c ủa cu ộ c s ố ng nh ư ă n, mặ c, ở , v ệ s inh, y t ế , gi á o d ục... T ình tr ạ ng đ ó i ngh è o ở m ỗ i q u ố c gia đ ề u c ó s ự k h á c nhau v ề mứ c đ ộ v à s ố l ượ ng, thay đ ổ i theo kh ô ng gian v à t h ờ i gian. Ng ườ i n gh è o c ủa qu ốc gia n à y c ó t h ể c ó m ứ c s ố ng cao h ơ n m ứ c s ố ng trung b ình c ủa qu ố c gia kh á c. B ở i v ậ y nh ìn nh ậ n v à t ổ c h ứ c th ự c hi ệ n v ấ n đ ề x o á đ ó i gi ả m ngh è o mộ t c á ch đầ y đ ủ v à c ó c ă n c ứ c ầ n tham kh ả o kh á i n i ệ m, ch ỉ t i ê u, chu ẩ n mự c đ á nh gi á đ ó i ngh è o c ủa th ế g i ớ i. 1 .4.1. Kh á i ni ệ m, ch ỉ t i ê u v à c hu ẩ n m ự c đ á nh gi á n gh è o đ ó i c ủ a t h ế gi ới 1 .4.1.1. Kh á i ni ệ m đ ó i ngh è o c ủ a th ế g i ớ i. T h ế g i ớ i th ườ ng d ù ng kh á i ni ệ m ngh è o k h ổ mà k h ô ng d ù ng kh á i n i ệ m đ ó i ngh è o nh ư ở V i ệ t Nam v à n h ậ n đ ị nh ngh è o kh ổ t heo 4 kh í a c ạ nh l à t h ờ i gian, kh ô ng gian, gi ớ i v à m ô i tr ườ ng. Về thời gian: P hầ n lớ n ngườ i nghè o khổ c ó mức s ống d ướ i mức "chuẩ n" trong một thờ i gian dà i. C ũng c ó ngườ i nghèo khổ "t ình thế " chẳ ng hạ n như những ngườ i thất nghiệp, nhữ ng ngườ i mớ i nghèo do suy thoá i k inh tế hoặc do thiê n tai, t ệ nạ n xã hội, r ủi ro. Về khô ng gian: N ghèo đ ó i diễ n ra chủ yế u ở nô ng thô n nơ i có 3/4 dâ n s ố s inh s ống. Tuy nhiê n t ình trạ ng đ ó i nghè o ở t hà nh thị, tr ướ c hết là ở các nướ c đang phát triể n c ũng c ó xu hướ ng gia tă ng. V ề g i ớ i: N g ườ i ngh è o l à p h ụ n ữ đ ô ng h ơ n nam gi ớ i. Nhi ề u h ộ g ia đ ì nh ngh è o nh ấ t do ph ụ n ữ l à c h ủ h ộ . Trong c á c h ộ n gh è o đ ó i do đ à n ô ng l à m ch ủ t h ì p h ụ n ữ k h ổ h ơ n nam gi ớ i. V ề m ô i tr ườ ng: P h ầ n l ớ n ng ườ i thu ộ c di ệ n đ ó i ngh è o đ ề u s ố ng ở n h ữ ng v ù ng sinh th á i kh ắ c nghi ệ t mà ở đ ó t ình tr ạ ng đ ó i ngh è o v à s ự x u ố ng c ấ p v ề mô i tr ườ ng đ ề u đ ang ng à y c à ng tr ầ m tr ọ ng th ê m. 9
T ừ n h ậ n d ạ ng tr ê n, Li ê n Hi ệ p Qu ố c đ ư a ra hai kh á i ni ệ m ch í nh v ề đ ó i ngh è o n h ư s au: N gh è o tuy ệ t đ ố i: Là t ình tr ạ ng mộ t b ộ p h ậ n d â n c ư k h ô ng đ ượ c h ưở ng nh ữ ng nhu c ầ u c ơ b ả n t ố i thi ể u đ ể d uy tr ì c u ộ c s ố ng. N gh è o t ươ ng đ ố i: Là t ì nh tr ạ ng mộ t b ộ p h ậ n d â n c ư k h ô ng đ ượ c h ưở ng đ ầ y đ ủ n h ữ ng nhu c ầ u c ơ b ả n t ố i thi ể u. Nhu c ầ u c ơ b ả n t ố i t hi ể u c ho cu ộ c s ố ng l à n h ữ ng đ ả m b ả o ở m ứ c t ố i thi ể u v ề ă n, mặ c, ở , y t ế , g i á o d ục... Ngo à i nh ữ ng đ ả m b ả o trê n, c ũng c ó ý k i ế n cho r ằ ng, nhu c ầ u t ố i thi ể u bao g ồ m c ó q uy ề n đ ượ c tham gia v à o c á c quy ế t đ ị nh c ủa c ộ ng đ ồ ng. 1 .4.1.2. Ch ỉ t i ê u đ á nh gi á đ ó i ngh è o c ủ a th ế g i ớ i. C h ỉ t i ê u đ á nh gi á s ự đ ó i ngh è o c ủa m ộ t qu ố c gia b ắ t đầ u t ừ v i ệ c v ạ ch ra gi ớ i h ạ n đ ó i ngh è o. Khi đ á nh gi á n ướ c gi à u, n ướ c ngh è o, gi ớ i h ạ n đ ó i ngh è o đ ượ c bi ể u hi ệ n b ằ ng ch ỉ t i ê u ch í nh l à t hu nh ậ p qu ố c d â n b ình qu â n đầ u ng ườ i (GDP). M ộ t s ố n h à n ghi ê n c ứ u cho r ằ ng, ch ỉ c ă n c ứ v à c h ỉ t i ê u thu nh ậ p t h ì c h ư a đ ủ đ ể đ á nh gi á . V ì v ậ y b ê n c ạ nh ch ỉ t i ê u n à y, t ổ c h ứ c h ộ i đ ồ ng p h á t tri ể n h ả i ngo ạ i (ODC) đ ưa ra ch ỉ s ố c h ấ t l ượ ng v ậ t ch ấ t c ủa cu ộ c s ố ng (PQLI). C ă n c ứ đ ể đ á nh gi á c h ỉ s ố P QLI bao g ồ m 3 ch ỉ t i ê u c ơ b ả n đ ó l à : tu ổ i th ọ, t ỷ l ệ t ử v ong c ủa tr ẻ s ơ s inh, t ỷ l ệ x o á mù c h ữ . G ầ n đ â y t ổ c h ứ c UNDP đ ưa ra th ê m ch ỉ s ố p h á t tri ể n con ng ườ i ( HDI) bao g ồ m 3 ch ỉ t i ê u sau: Tu ổ i th ọ , t ình tr ạ ng bi ế t ch ữ c ủa ng ườ i l ớ n, thu nh ậ p. C ă n c ứ và o 3 ch ỉ t iê u nà y UNDP đ á nh giá V iệ t Nam đ ứ ng th ứ 1 21/175 nướ c trê n thế g iớ i (Tà i liệ u c ô ng b ố nă m 1997). Như vậ y chỉ t iê u đ á nh giá nướ c già u, n ướ c nghè o c ủa c ác quốc gia vẫ n c ă n c ứ và o ch ỉ t iê u t hu nhậ p quốc d â n b ình quâ n đầ u ngườ i là c h í nh. Khi k ế t hợ p vớ i c á c ch ỉ s ố P QLI hay HDI chỉ b ổ s ung cho việ c nh ìn nhậ n c á c nướ c già u nghè o c hí nh xá c hơ n, khá ch quan h ơ n. V ề h ộ n gh è o: G i ớ i h ạ n đ ó i ngh è o bi ể u hi ệ n d ướ i hai d ạ ng ch ỉ t i ê u t hu nh ậ p qu ố c d â n b ình qu â n t í nh theo đ ầ u ng ườ i n ằ m d ướ i gi ớ i h ạ n n gh è o đ ượ c coi l à h ộ n gh è o. Quy mô n gh è o t ừ ng v ù ng c ủa mộ t qu ố c gia đ ượ c x á c đ ị nh b ằ ng t ỷ l ệ s ố h ộ n gh è o đ ó i tr ê n t ổ ng s ố h ộ d â n c ư t hu ộ c v ù ng ho ặ c qu ốc gia đ ó . 1 .4.1.3. Chu ẩ n m ứ c đ ó i ngh è o c ủ a th ế g i ớ i. Nó i chung quan niệ m c ủa nhiề u nướ c cho rằ ng hộ nghè o có mức thu nhập d ướ i 1/3 mức thu nhậ p trung b ình c ủa toà n xã hội. Vớ i quan niệ m nà y, hiệ n trê n thế giớ i c ó k ho ả ng 1,12 t ỷ ngườ i (20%) đang s ống trong t ình trạ ng nghè o khổ t ức là s ống d ướ i 420 USD ng ườ i/nă m hoặc 35 USD/ngườ i/thá ng mà ngâ n hà ng thế giớ i đã ấ n định (2) - C á c n ướ c ph á t tri ể n: L ấ y M ỹ l à m đ ạ i di ệ n cho c á c n ướ c ph á t t ri ể n. N ă m 1992 M ỹ l ấ y chu ẩ n m ự c mộ t ng ườ i trong h ộ c ó t hu nh ậ p b ình q u â n th á ng d ướ i 71 USD l à n g ườ i ngh è o kh ổ (852 USD/n ă m). 10
- C á c n ướ c đ ang ph á t tri ể n. M ỗ i n ướ c c ó mộ t chu ẩ n m ự c kh á c n hau: Pakitstan l à 6 U SD/ ng ườ i/ t h á ng, Indonexia 6 USD/ ng ườ i/ th á ng, M alayxia 28 USD/ng ườ i/th á ng, N ê pan 9 USD/ng ườ i/th á ng. - C ũng c ó n h ữ ng n ướ c d ù ng ch ỉ t i ê u Kalory/ng ườ i/ng à y nh ư B ă ngla đé t d ướ i 1650 kalory/ng ườ i/ng à y, c á c n ướ c c ô ng nghi ệ p ở C h â u Â u 2570 kalory/ng ườ i/ng à y, Ch â u Đ ạ i D ươ ng 2.660 kalory/ ng ườ i/ n g à y, Ch â u Phi 2.340 kalory/ng ườ i/ng à y. 1 .4.2 Kh á i ni ệ m, ch ỉ t i ê u v à c hu ẩ n m ự c đ á nh gi á h ộ đ ó i ngh è o ở V i ệ t Nam. 1 .4.2.1. Kh á i ni ệ m. Tách riê ng đó i và nghè o khô ng khá i nhiệ m chung như t hế giớ i. - N gh è o: l à t ì nh tr ạ ng mộ t b ộ p h ậ n d â n c ư c h ỉ c ó đ i ề u ki ệ n tho ả mã n mộ t ph ầ n c á c nhu c ầ u t ố i thi ể u c ơ b ả n c ủa cu ộc s ố ng v à c ó mứ c s ố ng th ấ p h ơ n mứ c s ố ng trung b ì nh c ủ a c ộ ng đ ồ ng x é t tr ê n mọ i ph ươ ng d i ệ n. Ngh è o g ồ m 2 d ạ ng: + N gh è o tuy ệ t đ ố i : Là t ình tr ạ ng mộ t b ộ p h ậ n d â n c ư k h ô ng c ó k h ả n ă n g tho ả mã n c á c nhu c ầ u t ố i thi ể u nh ằ m duy tr ì c u ộ c s ố ng. Nhu c ầ u t ố i thi ể u l à n h ữ ng đ ả m b ả o ở mứ c t ố i thi ể u, nh ữ ng nhu c ầ u thi ế t y ế u v ề ă n, mặ c v à n hu c ầ u sinh ho ạ t h à ng n à y g ồ m v ă n ho á , y t ế , gi á o d ục, đ i l ạ i, giao ti ế p. + Nghè o tươ ng đối : Là t ình tr ạ ng một bộ p hậ n dâ n c ư có mức s ống dướ i mức trung b ình c ủa c ộng đồ ng t ạ i đị a phươ ng đang xé t. - Đ ó i: Là t ì nh tr ạ ng mộ t b ộ p h ậ n d â n c ư n gh è o c ó mứ c s ố ng d ướ i m ứ c t ố i thi ể u v à t hu nh ậ p kh ô ng đ ủ đ ả m b ả o nhu c ầ u v ề v ậ t ch ấ t để d uy t r ì c u ộ c s ố ng. Đ ó l à n h ữ ng h ộ d â n c ư h à ng n ă m thi ế u ă n đ ứ t b ữ a t ừ 1 đ ế n 2 th á ng, th ườ ng vay n ợ c ủa c ộ ng đ ồ ng v à t hi ế u kh ả n ă ng chi tr ả . 1 .4.2.2. Ch ỉ t i ê u đ á nh gi á h ộ n gh è o c ủa Vi ệ t Nam. - C hỉ tiê u chí nh: Thu nhậ p b ình quâ n 1 ngườ i một thá ng (hoặ c nă m) đượ c đo bằ ng chỉ t iê u giá t r ị hay hiệ n vật quy đổ i, thườ ng lấ y lươ ng thực (gạ o) tươ ng ứng một giá t r ị nhấ t định về giá c ả. K h á i nhi ệ m thu nh ậ p ở đ â y đ ượ c hi ể u l à t hu nh ậ p thu ầ n tu ý ( t ổ ng t hu tr ừ đ i t ổ ng chi ph í s ả n xu ấ t). Song c ầ n nh ấ n mạ nh ch ỉ t i ê u thu nh ậ p b ình qu â n nh â n kh ẩ u th á ng l à c h ỉ t i ê u c ơ b ả n nh ấ t đ ể x á c đ ị nh m ứ c đ ó i n gh è o. - C h ỉ t i ê u ph ụ: Là d inh d ưỡ ng b ữ a ă n, nh à ở , mặ c v à c á c đ i ề u k i ệ n h ọ c t ậ p ch ữ a b ệ nh đ i l ạ i... 1 .4.2.3. Chu ẩ n m ự c x á c đ ịnh đ ó i ngh è o c ủ a Vi ệ t Nam Ở n ướ c ta, ti ê u chu ẩ n v à t h ướ c đ o đ ể x á c đ ị nh ranh gi ớ i ngh è o đ ó i h i ê n nay đ ang c ò n nhi ề u ý k i ế n kh á c nhau. Tuy v ậ y c ă n c ứ v à t hu nh ậ p b i ể u hi ệ n b ằ ng ti ề n v ẫ n l à c h ỉ t i ê u c ơ b ả n đ ể p h ả n á nh mứ c s ố ng. B ê n c ạ nh đ ó d o đ i ề u ki ệ n gi á c ả k h ô ng ổ n đ ị nh n ê n c ầ n ph ả i s ử d ụng c ả h ình t h ứ c hi ệ n v ậ t, ph ổ b i ế n l à q uy ra g ạ o l à m t i ê u chu ẩ n. Vi ệ c s ử d ụng h ì nh t h ứ c hi ệ n v ậ t quy ướ c n à y c ó t á c d ụng l à l o ạ i b ỏ đ ượ c y ế u t ố g i á c ả , t ừ đ ó c ó t h ể s o s á nh mứ c thu nh ậ p c ủa ng ườ i d â n theo th ờ i gian v à k h ô ng g ian đ ơ n gi ả n, thu ậ n ti ệ n h ơ n. Đ ặ c bi ệ t l à đ ố i v ớ i ng ườ i ngh è o n ó i 11
c hung v à n ô ng d â n n gh è o n ó i ri ê ng, ch ỉ t i ê u s ố l ượ ng g ạ o b ình qu â n mộ t n g ườ i m ộ t th á ng l à c ó ý n gh ĩa v à r ấ t thự c t ế b ở i v ì n hu c ầ u thi ế t y ế u đ ầ u t i ê n l à đ ả m b ả o đ ủ g ạ o ă n. Chu ẩ n mự c đ ó i ngh è o ở n ướ c ta đ ượ c quy đ ị nh t ạ i th ô ng b á o s ố 1 751/LĐ TBXH ng à y 20/5/1997 c ủa B ộ l ao đ ộ n g t h ươ ng b ình v à x ã h ộ i nh ư s au: H ộ đ ói: Là hộ có mức thu nhậ p b ình quâ n đầ u ngườ i dướ i 13 Kg gạo/ngườ i/thá ng, t ươ ng đ ươ ng 45 ngà n đồ ng (t ính cho mọi vù ng). H ộ n gh è o: P h â n theo 3 v ù ng c ó mứ c thu nh ậ p nh ư s au. - V ù ng n ô ng th ô n mi ề n n ú i h ả i đ ả o l à h ộ c ó t hu nh ậ p d ướ i 15Kg g ạ o/ng ườ i/th á ng, t ươ ng đ ươ ng 55 ng à n đ ồ ng. - V ù ng n ô ng th ô n đ ồ ng b ằ ng trung du l à h ộ c ó t hu nh ậ p b ình qu â n d ướ i 20Kg g ạ o/ng ườ i/th á ng, t ươ ng đ ươ ng v ớ i 70 ng à n đồ ng - V ù ng th à nh th ị l à h ộ c ó t hu nh ậ p b ình qu â n d ướ i 25Kg g ạ o/ng ườ i/th á ng, t ươ ng đ ươ ng v ớ i 90 ng à n đ ồ ng. T rong th ờ i k ỳ 1 992 - 2000 do đ i ề u ki ệ n kinh t ế , x ã h ộ i c ủa n ướ c ta c h ư a cho ph é p, n ê n ch ú ng ta ph ả i á p d ụng chu ẩ n ngh è o th ấ p, ch ủ y ế u l à g i ả i quy ế t v ấ n đ ề ă n (t ươ ng đ ươ ng v ớ i chu ẩ n ngh è o v ề l ươ ng th ự c c ủa q u ố c t ế ). Trong n ă m, mư ờ i n ă m t ớ i, ph ấ n đ ấ u n â ng chu ẩ n ngh è o l ê n k ho ả ng 1,5 - 3 l ầ n so v ớ i chu ẩ n c ũ. Tr ê n c ơ s ở n ghi ê n c ứ u, kh ả o s á t th ự c t ế v à s au khi th ả o lu ậ n th ố ng nh ấ t c ủa c á c b ộ n g à nh, đ o à n th ể t rung ư ơ ng, c á c t ỉnh, th à nh ph ố , ng à y 01/11/2000. B ộ l ao đ ộ ng - T h ươ ng binh v à x ã h ộ i đ ã b an h à nh quy ế t đ ị nh s ố 1 143/2000/Q Đ - LĐ TBXH đ i ề u c h ỉnh chu ẩ n h ộ n gh è o t ừ n ă m 2001 nh ư s au: - V ù ng n ô ng th ô n mi ề n n ú i, h ả i đ ả o: 80.000 đ ồ ng/th á ng, 960.000 đ ồ ng/n ă m. - V ù ng n ô ng th ô n đ ồ ng b ằ ng: 100.000 đồ ng/th á ng, 1.200.000 đ ồ ng/n ă m. - V ù ng th à nh t h ị : 150.000 đ ồ ng/th á ng, 1.800.000 đồ ng/n ă m 1 .5. C á c k ê nh h ỗ t r ợ v ốn cho ng ư ờ i ngh è o trong đ i ề u ki ệ n ở n ư ớ c ta 1 .5.1. T ổ ng quan v ề v ố n. 1 .5.1.1. Kh á i ni ệ m v ố n. T rong b ộ t ư b ả n, M á c đã k h á i qu á t ho á p h ạ m tr ù v ố n th ô ng qua p h ạ m tr ù t ư b ả n. Theo M á c, t ư b ả n l à g i á t r ị mang l ạ i gi á t r ị t h ặ ng d ư q ua qu á t r ình v ậ n đ ộ ng c ủa n ó ( T - H - S X - H - T ) Trong điều kiện hiện nay, quan điểm c ủa Mác cần hiểu như sau: T h ứ n h ất : T ư b ả n l à g i á t r ị. Đ i ề u đ ó c ó n gh ĩa l à v ố n đ ượ c bi ể u h i ệ n b ằ ng mộ t l ượ ng gi á t r ị n h ấ t đ ị nh. T h ứ h ai : V ốn là một l ượ ng giá t r ị mang lạ i giá t r ị t hặ ng d ư. T ức là c hỉ l ượ ng giá t r ị nà o sau quá t r ình đầ u t ư s ả n xuấ t, kinh doanh đ em lạ i giá t r ị t hặ ng d ư mớ i đ ượ c gọ i là vố n. L ượ ng giá t r ị " nằ m im" và "b ấ t độ ng" k hô ng t ạ o ra giá t r ị t hặ ng d ư k hô ng đ ượ c gọi là vốn. T ừ s ự n h ậ n th ứ c tr ê n ta c ó t h ể đ ưa ra kh á i nhi ệ m t ổ ng qu á t v ề v ố n n h ư s au: 12
V ố n l à mộ t l ượ ng gi á t r ị t à i s ả n x ã h ộ i (t à i s ả n h ữ u h ình v à t à i s ả n v ô h ì nh) đ ượ c d ù ng v à o đ ầ u t ư k inh doanh nh ằ m thu đ ượ c hi ệ u qu ả k inh t ế - x ã h ộ i. 1 .5.1.2. C á c đ ặc t r ư ng c ủa v ốn. T rong đ i ề u ki ệ n hi ệ n nay v ố n c ó c á c đặ c tr ư ng sau đ â y. M ộ t l à : V ố n đ ượ c bi ể u hi ệ n b ằ ng mộ t l ượ ng gi á t r ị t h ự c c ủa nh ữ ng t à i s ả n hi ệ n v ậ t (nh ư n guy ê n nhi ê n v ậ t li ệ u, ph ụ t ù ng...) đ ượ c đ ưa v à o s ử d ụng đ ể s ả n xu ấ t ra mộ t l ượ ng gi á t r ị s ả n ph ẩ m kh á c. Trong tr ườ ng h ợ p n à y ta g ọ i l à v ố n hi ệ n v ậ t. H ai l à : V ốn đ ượ c biể u hiệ n b ằ ng ti ề n (Tiề n gi ấ y n ộ i t ệ , ngo ạ i t ệ , t iề n và ng, và c á c ch ứ ng ch ỉ c ó g iá t r ị n h ư t iề n) đ ượ c đầ u t ư k inh doanh vớ i mục đ í ch sinh l ờ i n ó . Tr ườ ng h ợ p n à y ta g ọ i l à v ố n t à i ch í nh . B a l à : V ố n kh ô ng ch ỉ đ ượ c bi ể u hi ệ n b ằ ng gi á t r ị c ủa nh ữ ng t à i s ả n h ữ u h ì nh nh ư v ố n hi ệ n v ậ t, ti ề n, nh â n l ự c (g ọ i l à v ố n h ữ u h ì nh) mà v ố n c ò n bao g ồ m c ả g i á t r ị c ủa nh ữ ng t à i s ả n v ô h ì nh ch ẳ ng h ạ n nh ư c h ấ t x á m, ph á t minh, gi á t r ị n gh ệ t hu ậ t (g ọ i l à v ố n v ô h ình) B ố n l à : V ố n l à h à ng ho á đặ c bi ệ t đ ượ c đ ư a v à o l ư u th ô ng tr ê n th ị t r ườ ng v ố n. Trong qu á t r ì nh l ư u th ô ng, v ố n sinh l ờ i (T - T') v ì v ậ y v ố n p h ả i đ ư a v à o l ư u th ô ng v à c ầ n ph ả i t ạ o mô i tr ườ ng cho l ư u th ô ng v ố n ( th ị t r ườ ng ti ề n t ệ , th ị t r ườ ng t à i ch í nh). N ă m l à : Do ph ươ ng th ứ c chu chuy ể n, v ố n c ó t h ể c hia ra hai lo ạ i k h á c nhau đ ó l à v ố n ng ắ n h ạ n v à v ố n d à i h ạ n. V ố n d à i h ạ n l à v ố n c ó m ục đ í ch s ử d ụng tr ê n mộ t n ă m hay c òn g ọ i l à v ố n đầ u t ư. 1.5.2. Vốn cho người nghèo và các kênh hỗ trợ vốn cho người nghèo 1 .5.2.1. Đ ặc đ i ể m v ốn h ỗ t r ợ c ho ng ư ờ i ngh è o. N go à i nh ữ ng đ ặ c đ i ể m chung c ủa v ố n t hì vốn hỗ t rợ c ho ngườ i nghè o thể hiệ n r õ các đặ c đ iể m riê ng sau: - V ố n h ỗ t r ợ c ho ng ườ i ngh è o lu ô n g ắ n li ề n v ớ i s ự r ủi ro v à mấ t v ố n. C ó n g ườ i đ ã n ó i "c ấ p v ố n cho ng ườ i n gh è o l à c ấ p r ủi ro". Qu ả t h ự c, ô ng cha ng à y x ư a c ũng đ ã c ó c â u "ti ề n v à o nh à k h ó n h ư g i ó v à o n h à t r ố ng", đ a s ố n g ườ i ngh è o do s ử d ụng v ố n trong ho à n c ả nh t ú ng q u ẫ n đ ã b ị đ ộ ng n ê n hi ệ u qu ả s ử d ụng v ố n th ườ ng kh ô ng đ ạ t theo ý m u ố n c ủa h ọ . Th ậ m ch í d o thi ế u đ ó i ng ườ i ngh è o đ ã b i ế n v ố n h ỗ t r ợ t h à nh v ố n c ứ u t ế t ứ c th ì c ho b ả n th â n h ọ . M ặ t kh á c, n ế u r ủi ro mấ t v ố n h ọ t h ườ ng r ơ i v à o t ình tr ạ ng "tr ắ ng tay", n ợ n ầ n, kh ó t ì m ra ngu ồ n v ố n đ ể b ù đ ắ p ngo à i s ự đả m b ả o b ằ ng th â n x á c, đ ó i rá ch b ầ n c ù ng. - V ố n h ỗ t r ợ n g ườ i n gh è o cho d ù đ ượ c th ự c hi ệ n b ở i m ộ t k ê nh n à o ( tr ợ c ấ p c ứ u t ế , cho vay, cho mượ n...) đ ề u ph ả i th ể h i ệ n t í nh t à i tr ợ c ủa N h à n ướ c v à c ộ ng đ ồ ng cho h ọ . Tr ườ ng h ợ p kh ô ng đ ượ c c ấ p b ằ ng c ứ u t ế t h ì p h ả i cho vay l ã i su ấ t th ấ p h ơ n so v ớ i th ị t r ườ ng. T ứ c l à v ố n h ỗ t r ợ c ho ng ườ i ngh è o ph ả i th ự c thi v ị t r í p hi t h ị t r ườ ng. Song r õ rà ng để N hà n ướ c là m đ ượ c vi ệ c nà y là r ấ t kh ó . B ở i vậ y phả i c ó t rá ch nhi ệ m c ủa c ộ ng đồ ng để t ạ o ra ngu ồ n v ố n đả m b ả o t ính khả d ụng cho ng ườ i nghè o. Hay nó i c á ch khá c đặ c đ iể m vỗn hỗ t r ợ c ho ngườ i nghè o là n guồn vốn t ổ ng hợ p và đ a d ạ ng. 13
- Đ ể h ỗ t r ợ v ố n cho ng ườ i ngh è o c ó k ế t qu ả t h ì k h ô ng ch ỉ h ỗ t r ợ v ố n b ằ ng ti ề n (ho ặ c hi ệ n v ậ t quy ra ti ề n) mà c ò n h ỗ t r ợ " v ố n" ki ế n th ứ c, v i ệ c l à m, mô i tr ườ ng l à m ă n v à n hi ề u h ỗ t r ợ k h á c. B ở i v ậ y đ ặ c đ i ể m c ủa v ố n h ỗ t r ợ n g ườ i ngh è o c ó s ự v ậ n đ ộ ng ă n nh ịp t ổ ng th ể c á c mố i quan h ệ k inh t ế x ã h ộ i kh á c. 1 .5.2.2. C á c k ê nh d ẫ n v ố n cho ng ư ờ i ngh è o T rung t â m c ủa b ấ t k ỳ mô h ình t à i ch í nh n à o trong n ề n kinh t ế c ũng đ ò i h ỏ i ho ạ t đ ộ ng c ủa nh ữ ng "k ê nh d ẫ n" mà t h ô ng qua đ ó , v ố n c ủa n h ữ ng kho ả n ti ế t ki ệ m s ẽ c huy ể n th à nh nh ữ ng kho ả n n ợ c ủa ng ườ i s ử d ụng. Tuy nhi ê n do nhi ề u lo ạ i mô h ì nh t à i ch í nh kh á c nhau v à đ a d ạ ng ( k ê nh ch í nh th ứ c ho ặ c kh ô ng ch í nh th ứ c) n ê n t í nh ch ấ t v à h i ệ u qu ả c ủa c á c k ê nh d ẫ n v ố n c ũng kh á c nhau. V ố n h ỗ t r ợ c ho ng ườ i ngh è o ở n ướ c ta trong th ờ i gian v ừ a qua ch ủ y ế u t ừ c á c k ê nh sau: T h ứ n h ất : H ệ t h ố ng t à i ch í nh Nh à n ướ c c á c c ấ p h ỗ t r ợ c ho ng ườ i n gh è o, h ộ n gh è o v ớ i c á c n ộ i dung sau: N g â n s á ch tr ợ c ấ p h ỗ t r ợ k h ắ c ph ục thi ê n tai. N g â n s á ch tr ợ c ấ p c á c v ù ng ng h è o, x ã n gh è o đ ể đầ u t ư h ạ t ầ ng x ã h ộ i s ả n xu ấ t, tr ợ g i á , tr ợ c ướ c cho mi ề n n ú i, v ù ng cao cho đồ ng bao d â n t ộ c n ó i chung trong đ ó c ó n g ườ i ngh è o. C á c kho ả n chi kh á c c ủa ng â n s á ch Nh à n ướ c cho c á c m ục ti ê u mà t h ô ng qua đ ó , t á c d ụng c ủa n ó c ả i thi ệ n đ á ng k ể t ình h ì nh đ ó i ngh è o. T h ứ h ai : H ệ t h ố ng kho b ạ c Nh à n ướ c v ớ i 61 kho b ạ c t ỉnh (th à nh p h ố ) v à t r ê n 600 kho b ạ c c ấ p huy ệ n, qu ậ n, th ị x ã t h ự c hi ệ n cho vay theo c á c ch ươ ng tr ình c ủa Ch í nh ph ủ ( ch ươ ng tr ình theo Ngh ị q uy ế t 1 20/H Đ BT, theo quy ế t đ ị nh 327/CP...). Đ ố i t ượ ng vay v ố n c ủa ch ươ ng t r ình kh ô ng ph ả i l à h ộ n gh è o mà t h ô ng qua cho vay, c á c d ự á n để t hu h ú t lao độ ng v à t ă ng thu nh ậ p, trong đ ó c ho mộ t s ố h ộ n g ườ i ngh è o. B a l à : H ệ t h ố ng c á c ng â n h à ng th ươ ng mạ i qu ố c doanh, ng â n h à ng p h ục v ụ n g ườ i ngh è o, c á c ng â n h à ng th ươ ng mạ i c ổ p h ầ n n ô ng th ô n v à đ ô t h ị, c á c h ợ p t á c x ã t í n d ụ ng v à q u ỹ t í n d ụ ng nh â n d â n. Trong đ ó n g â n h à ng ph ục v ụ n g ườ i ngh è o l à l ò ng c ố t hỗ t r ợ v ố n cho c á c h ộ n gh è o. T h ứ t ư : C á c đ o à n th ể , hi ệ p h ộ i v à c á c t ổ c h ứ c x ã h ộ i v ớ i h à ng tr ă m t ổ c h ứ c the o mô h ì nh kh á c nhau. Trong đ ó c ó n hi ề u t ổ c h ứ c ho ạ t đ ộ ng t í n d ụ ng theo quy ướ c ri ê ng c ủa m ì nh nh ư q u ỹ x o á đ ó i gi ả m ngh è o c ủa H ộ i li ê n Hi ệ p ph ụ n ữ V i ệ t Nam, H ộ i n ô ng d â n Vi ệ t Nam... T h ứ n ă m : C á c doanh nghi ệ p t à i tr ợ v ố n cho c á c h ộ n gh è o th ô ng q ua c á c h ình t h ứ c ứ ng tr ướ c v ố n cho n ô ng d â n s ả n xu ấ t v à t hu n ợ b ằ ng c h í nh s ả n ph ẩ m c ủa h ọ. T h ứ s á u : C á c t ổ c h ứ c qu ốc t ế C h í nh ph ủ v à p hi Ch í nh ph ủ t à i tr ợ t h ô ng qua c á c ch ươ ng tr ình nh â n đ ạ o, gi ả i quy ế t vi ệ c l à m... t à i tr ợ n à y b ao g ồ m cho vay c ó h o à n tr ả v à v i ệ n tr ợ k h ô ng ho à n l ạ i. T h ứ b ảy : C á c nh ó m, t ổ, ph ườ ng, h ọ t ươ ng tr ợ t i ế t ki ệ m trong c ộ ng đ ồ ng d â n c ư t ự n guy ệ n th à nh l ậ p v à h ỗ t r ợ v ố n cho nhau l à m ă n theo 14
q uy đ ị nh ri ê ng. Ngo à i ra c ò n c á c ho ạ t đ ộ ng t í n d ụ ng kh ô ng ch í nh th ứ c k h á c c ủa t ư n h â n ho ạ t đ ộ ng ng ầ m. C á c t ổ c h ứ c d ẫ n v ố n n ó i tr ê n c ó đ ặ c tr ư ng chung l à s ử d ụng p h ươ ng th ứ c t à i ch í nh t à i tr ợ c ấ p ph á t ho ặ c t à i ch í nh t à i tr ợ h o à n tr ả , c á c k ê nh d ẫ n v ố n á p d ụ ng th ủ t ục cho vay, ph ạ m vi cho vay v à mứ c l ã i su ấ t r ấ t kh á c nhau, tu ỳ t heo t í nh ch ấ t ngu ồ n v ố n v à q uan đ i ể m t ổ c h ứ c th ự c h i ệ n d ẫ n v ố n. C á ch ti ế p c ậ n v ớ i ng ườ i ngh è o v à q uan đ i ể m x ử l ý c ủa c á c t ổ c h ứ c ngo à i khu v ự c t à i ch í nh Nh à n ướ c v à n g â n h à ng r ấ t kh á c nhau. C ó h ình th ứ c cho vay tr ự c ti ế p đế n v ớ i ng ườ i ngh è o, c ó h ình th ứ c th ô ng q ua trung gian. Nh ìn chung t à i tr ợ v ốn cho ng ườ i ngh è o vay v ố n c ò n n hi ề u h ạ n ch ế , đ ang l à n guy ê n nh â n b ấ t ổ n đ ị nh tr ê n th ị t r ườ ng t à i ch í nh - t í n d ụng ở n ướ c ta. 15
C h ương II T HỰ C TRẠNG VIỆC TẠO LẬP VÀ SỬ DỤ NG VỐN HỖ T RỢ CHO NG Ư ỜI N GHÈO Ở N Ư Ớ C TA TRONG THỜI GIAN VỪA QUA - KINH NGHIỆM MỘT SỐ NƯ ỚC T R ÊN THẾ GIỚI C HO NG Ư ỜI NGHÈO VAY VỐN VÀ SỰ VẬN DỤNG VÀ O VIỆT N AM . 2 .1. Th ự c tr ạ ng đ ó i ngh è o ở n ư ớ c ta. V i ệ t Nam l à mộ t n ướ c ngh è o, thu nh ậ p b ình qu â n đ ầ u ng ườ i l à m ộ t t rong c á c n ướ c th ấ p nh ấ t th ế g i ớ i (n ă m 2000 mớ i đ ạ t kho ả ng 380 USD). T ỷ l ệ đ ó i ngh è o c ò n cao, theo chu ẩ n qu ố c gia th ì t ỷ l ệ đ ó i ngh è o n ă m 1 992 l à t rê n 30%, n ă m 1998 l à 1 5,7%, n ă m 1999 l à 1 3% v à n ă m 2000 l à 1 1% nh ư v ậ y t í nh b ì nh qu â n mỗ i n ă m gi ả m đ ượ c 250.000 - 3 00.000. T heo đ á nh gi á c ủa ng â n h à ng th ế g i ớ i th ô ng qua đ i ề u tra m ứ c s ố ng d â n c ư V i ệ t Nam, t ỷ l ệ đ ó i ngh è o n ă m 1993 l à t r ê n 58%, n ă m 1998 l à 3 7% v à n ă m 2000 l à k ho ả ng 30%. Đ ó i ngh è o t ậ p trung ch ủ y ế u ở k hu v ự c n ô ng th ô n (kho ả ng 90% t rong t ổ ng s ố h ộ n gh è o đ ó i c ủa c ả n ướ c). M ộ t s ố v ù ng, khu v ự c, đ ặ c bi ệ t v ù ng đ ồ ng b à o d â n t ộc , khu c ă n c ứ c á ch mạ ng, bi ê n gi ớ i, h ả i đ ả o, t ỷ l ệ h ộ đ ó i ngh è o r ấ t cao. Ở k hu v ự c th à nh th ị t ỷ l ệ h ộ đ ó i ngh è o tuy th ấ p h ơ n, song ch ủ y ế u l à s ố d â n mớ i nh ậ p c ư . Mi ề n n ú i ph í a B ắ c, v ù ng B ắ c t rung b ộ v à T â y Nguy ê n l à n h ữ ng khu v ự c lu ô n c ó t ỷ l ệ h ộ n gh è o đ ó i c ao nh ấ t. S ự p h â n c ự c gi à u ngh è o c ó c hi ề u h ướ ng gia t ă ng. K ế t qu ả đ i ề u tra c ho th ấ y: M ứ c ch ê nh l ệ ch v ề t hu nh ậ p khi so s á nh 20% nh ó m h ộ c ó t hu n h ậ p cao nh ấ t v ớ i 20% nh ó m h ộ c ó t hu nh ậ p th ấ p nh ấ t ở v ù ng n ô ng th ô n l à 7 ,3 l ầ n (n ă m 1996) t ă ng l ê n 11 l ầ n (n ă m 2 000). H ệ s ố c h ê nh l ệ ch mứ c s ố ng gi ữ a d â n c ư t h à nh th ị v à n ô ng th ô n kho ả ng 5 - 7 l ầ n, mứ c thu nh ậ p b ình qu â n đ ầ u ng ườ i ở n ô ng th ô n so v ớ i th à nh th ị h i ệ n nay ch ỉ b ằ ng k ho ả ng 50%. M ộ t s ố c h ỉ t i ê u v ề c ả i thi ệ n đ ờ i s ố ng đ ạ t đ ượ c c ò n th ấ p so v ớ i m ục t i ê u đ ề r a, đặ c bi ệ t l à c h ỉ t i ê u v ề t i ế p c ậ n c á c d ịch v ụ x ã h ộ i c ơ b ả n. N ă m 2000, s ố t r ẻ e m suy dinh d ưỡ ng v ẫ n c ò n 33%, ph ầ n l ớ n l à t hu ộ c c á c gia đ ì nh ngh è o, t ỷ l ệ p h á t tri ể n d â n s ố ở n h ó m ng ườ i ngh è o cao (tr ê n m ứ c trung b ì nh 1,5% c ủa c ả n ướ c), t ỷ l ệ n g ườ i bi ế t ch ữ ở v ù ng cao, v ù ng s â u, v ù ng xa mớ i đ ạ t kho ả ng 50%, ở n ô ng th ô n ch ỉ k ho ả ng 42% s ố h ộ g ia đ ì nh đ ượ c d ù ng n ướ c s ạ ch v à 2 0% c ó h ố x í h ợ p v ệ s inh. H à ng n ă m s ố n g ườ i ph ả i c ứ u tr ợ đ ộ t xu ấ t do thi ê n tai, b ã o l ụt, h ạ n h á n, mấ t mù a kho ả ng t ừ 1 - 1 ,2 tri ệ u ng ườ i, t ậ p t rung ch ủ y ế u ở c á c t ỉnh m i ề n Trung v à m i ề n n ú i ph í a B ắ c. B ì nh qu â n h à ng n ă m c ó k ho ả ng 2 0.000 - 2 5.000 h ộ t á i ngh è o đ ó i. Ở mộ t s ố v ù ng c ó n h ữ ng nguy ê n nh â n d ẫ n đ ế n ngh è o đ ó i r ấ t đ ặ c t h ù . V ù ng mi ề n n ú i, đ ồ ng b à o d â n t ộc thi ể u s ố c h ủ y ế u l à d o đ i ề u ki ệ n đ ị a l ý p h ứ c t ạ p v à k h ó k h ă n, c ơ s ở h ạ t ầ ng thi ế u v à y ế u k é m, tr ình đ ộ h ọ c v ấ n th ấ p, sinh đ ẻ n hi ề u, t ậ p qu á n canh t á c v à t ậ p t ục l ạ c h ậ u, kh ó t i ế p c ậ n th ô ng tin; v ù ng đ ồ ng b ằ ng s ô ng H ồ ng do đ ô ng d â n, thi ế u đ ấ t; v ù ng đ ồ ng b ằ ng s ô ng C ử u Long do chuy ể n nh ượ ng ru ộ n g đ ấ t n ê n 16
k ho ả ng 10 - 1 2% t ổ ng s ố h ộ n ô ng d â n ngh è o mấ t đ ấ t s ả n xu ấ t; v ù ng D uy ê n H ả i mi ề n Trung th ườ ng xuy ê n b ị t hi ê n tai, b ã o l ụt. 2 .2 T ì nh h ình t ạo l ập v à s ử d ụ ng v ố n cho ng ư ờ i ngh è o ở n ư ớ c ta t rong th ời gian v ừ a qua 2 .2.1. H ỗ t r ợ v ố n t ừ n gu ồ n ng â n s á ch Nh à n ướ c. H i ệ n nay h ỗ t r ợ v ố n t ừ n g â n s á ch Nh à n ướ c cho mục ti ê u xo á đ ó i g i ả m ngh è o bao g ồ m: V ố n gi ả i quy ế t vi ệ c l à m (ch ươ ng tr ì nh 120), v ố n t h ự c hi ệ n ch ươ ng tr ình ph ủ x anh đ ấ t ch ố ng đ ồ i n ú i tr ọ c (ch ươ ng tr ì nh 3 27) v ố n th ự c hi ệ n ch ươ ng tr ì nh ph á t tri ể n k inh t ế x ã h ộ i ở c á c x ã đ ặ c b i ệ t kh ó k h ă n (ch ươ ng tr ì nh 135), c á c kho ả n tr ợ c ấ p thi ê n tai v à h ỗ t r ợ p h á t tri ể n n ô ng th ô n kh á c... trong đ ó n ò ng c ố t l à v ố n gi ả i quy ế t vi ệ c l à m, v ố n ch ươ ng tr ình 135, v ố n ch ươ ng tr ình 327. N h ì n chung mộ t s ố c h ươ ng tr ình, d ự á n g ắ n v ớ i xo á đ ó i gi ả m n gh è o th ờ i gian v ừ a qua đ ượ c l ồ ng gh é p v ớ i nhau. C á c ch ươ ng tr ì nh v à d ự á n g ồ m mộ t s ố m ục ti ê u h ướ ng v à o vi ệ c n â ng cao mứ c s ố ng n ó i c hung. Song nh ìn t ổ ng th ể , t ừ ng ch ươ ng tr ình v à d ự á n c ó mộ t t á c độ ng n h ấ t đ ị nh đ ế n vi ệ c h ỗ t r ợ c ho n g ườ i ngh è o, v ù ng ngh è o ở n ướ c ta 2.2.1.1. Vốn giải quyết việc làm thực hiện qua kho bạc Nhà nước. V i ệ t Nam l à mộ t trong s ố c á c n ướ c ph á t tri ể n d â n s ố n hanh, đ ầ u t h ế k ỷ mớ i ch ỉ c ó 1 2 - 1 3 tri ệ u ng ườ i, hi ệ n nay l à g ầ n 80 tri ệ u ng ườ i, t ỷ l ệ t ă ng d â n s ố n hanh d ẫ n đ ế n s ức é p về v i ệ c l à m ng à y c à ng t ă ng v à b ứ c b á ch. V ì v ậ y gi ả i quy ế t vi ệ c l à m cho ng ườ i lao đ ộ ng ở n ướ c ta đ ang l à m ộ t nhi ệ m v ụ t r ọ ng t â m, v ừ a c ấ p b á ch mang t í nh ch ấ t t ình th ế , v ừ a c ơ b ả n l â u d à i mang t í nh chi ế n l ượ c. Để t h ự c hi ệ n m ục ti ê u n à y c ó n hi ề u g i ả i ph á p kh á c nhau, trong đ ó l ậ p Qu ỹ q u ố c gia gi ả i quy ế t vi ệ c l à m theo t inh th ầ n Ngh ị q uy ế t s ố 1 20/H Đ BT (nay l à C h í nh ph ủ) ng à y 11/4/1992 l à mộ t gi ả i ph á p h ế t s ứ c quan tr ọ ng nh ằ m th ự c hi ệ n c á c mục ti ê u ch ủ y ế u sau đ â y: - H ỗ t r ợ v ố n d ướ i h ình th ứ c cho v ay t à i tr ợ c ho c á c t ổ c h ứ c, đ ơ n v ị k inh t ế , h ộ g ia đ ì nh đ ể p h á t tri ể n v à mở r ộ ng s ả n xu ấ t kinh doanh, t ạ o t h ê m vi ệ c l à m mớ i, ph á t huy ti ề m n ă ng c ủa c á c th à nh ph ầ n kinh t ế v à s ử d ụng c ó h i ệ u qu ả mọ i ngu ồ n l ự c qu ố c gia, c ả i thi ệ n đ ờ i s ố ng cho ng ườ i l ao đ ộ ng. - H ỗ t r ợ mộ t ph ầ n v ề t à i ch í nh d ướ i h ì nh th ứ c c ấ p ph á t cho c á c t rung t â m d ạ y ngh ề v à x ú c ti ế n vi ệ c l à m đ ể đ à o t ạ o, b ồ i d ưỡ ng, n â ng cao t ay ngh ề , th ự c hi ệ n c á c ch ươ ng tr ình d ạ y ngh ề g ắ n li ề n v ớ i s ả n xu ấ t v à c á c ch ươ ng tr ình kh á c. - C h ươ ng tr ình qu ố c gia g i ả i quy ế t vi ệ c l à m c ủa n ướ c ta l à mộ t b ộ p h ậ n c ủa chiế n lượ c phá t triể n kinh t ế - xã hộ i, vớ i mục tiê u gó p phầ n thúc đẩ y kinh t ế t ă ng tr ưở ng và g iả i quyế t việ c là m, một vấ n đề mà mọ i nề n k inh t ế đề u phả i quan t â m giả i quyế t. Q ua 8 n ă m ho ạ t đ ộ ng, ch ươ ng t r ì nh đ ã đ ạ t đ ượ c nh ữ ng k ế t qu ả k h ả q uan, g ó p ph ầ n ổ n đ ị nh t ì nh h ình kinh t ế x ã h ộ i v à k í ch th í ch t ă ng t r ưở ng kinh t ế c ụ t h ể t rê n c á c mặ t sau đ â y: 17
Q ua b ả ng s ố 1 t a th ấ y t ừ n gu ồ n v ố n đ ư ợ c ng â n s á ch Nh à n ướ c c ấ p t ừ n ă m 1992 đ ế n 31/12/2000 l à 1 414 t ỷ đ ồ ng tr ong đ ó v ố n c â n đ ố i trong k ế h o ạ ch ng â n s á ch Nh à n ướ c l à 1 289 t ỷ đ ồ ng v à v ố n vi ệ n tr ợ n h â n đ ạ o c ủa Ch í nh ph ủ T i ệ p Kh ắ c (c ũ) l à 1 25 t ỷ đ ồ ng; h ệ t h ố ng kho b ạ c Nh à n ướ c tr ực thu ộ c B ộ t à i ch í nh đ ã t h ự c hi ệ n cho vay h à ng ngh ìn d ự á n v ớ i d oanh s ố 4 261 t ỷ đ ồ ng, gi ả i quy ế t vi ệ c l à m cho 3.506.602 ng ườ i lao đ ộ ng, b ình qu â n mỗ i n ă m t ạ o đ ượ c vi ệ c l à m cho kho ả ng 20 - 25% t ổ ng s ố l ao đ ộ ng c ầ n đ ượ c gi ả i quy ế t. V ố n vay qu ỹ q u ố c gia gi ả i quy ế t vi ệ c l à m l à mộ t bi ệ n ph á p t à i c h í nh quan tr ọ ng đ ể k í ch th í ch s ả n xu ấ t, đ i ề u ch ỉnh c ơ c ấ u n ề n kinh t ế , t ậ n d ụng c á c đ i ề u ki ệ n s ẵ n c ó v ề k ỹ t hu ậ t, kinh nghi ệ m s ả n xu ấ t, g ó p p h ầ n th ự c hi ệ n chuy ể n d ịch c ơ c ấ u kinh t ế k hu v ự c n ô ng th ô n. T ừ ng b ướ c chuy ể n đ ổ i c ơ c ấ u c â y tr ồ ng v ậ t nu ô i theo h ướ ng ph á t tri ể n c á c l o ạ i c â y con c ó g i á t r ị k inh t ế c a o ph ục v ụ x u ấ t kh ẩ u, kh ô i ph ục v à p h á t t ri ể n c á c ng à nh ngh ề t ruy ề n th ố ng, c á c ng à nh ngh ề t hu h ú t nhi ề u lao đ ộ ng nh ư s ả n xu ấ t h à ng th ủ c ô ng m ỹ n gh ệ , ch ế b i ế n, may mặ c, c ơ k h í , s ả n xu ấ t v ậ t li ệ u x â y d ự ng... T h ô ng qua qu ỹ q u ố c gi ả i quy ế t vi ệ c l à m, ng ườ i lao đ ộ ng đ ã t ạ o đ ượ c vi ệ c l à m c ó t hu nh ậ p, đờ i s ố ng v ậ t ch ấ t tinh th ầ n đ ượ c n â ng cao. N hi ề u ng ườ i đ ã c h ủ đ ộ ng b ỏ v ố n đ ầ u t ư k inh doanh, d á m ngh ĩ d á m l à m, v ươ n l ê n l à m gi à u cho m ình v à c ho x ã h ộ i. Đ ặ c bi ệ t l à c á c d ự á n vay v ố n c ủa c á c t ổ c h ứ c đ o à n th ể q u ầ n ch ú ng n h ư : Đ o à n thanh ni ê n, H ộ i ph ụ n ữ , M ặ t tr ậ n t ổ q u ốc, H ộ i c ự u chi ế n b inh... c ó ý n gh ĩa r ấ t quan tr ọ ng, l à m phong ph ú t h ê m c á c ho ạ t độ ng mang t í nh ch ấ t kinh t ế - x ã h ộ i. C ũ ng t ừ h o ạ t đ ộ ng c ủa qu ỹ q u ố c gia gi ả i q uy ế t vi ệ c l à m, c á c t ổ c h ứ c n à y đ ã l ồng gh é p v à o c á c ch ươ ng tr ình x ã h ộ i kh á c mộ t c á ch c ó h i ệ u qu ả n h ư c á c ch ươ ng tr ình "d â n s ố - s ứ c kho ẻ - mô i tr ườ ng", ch ươ ng tr ình ph ò ng ch ố ng c á c t ệ n ạ n x ã h ộ i, ch ươ ng t r ình ph ụ n ữ g i ú p nhau l à m kinh t ế g ia đ ì nh, phong tr à o thanh ni ê n l ậ p n ghi ệ p... T uy nhi ê n, th ự c ti ễ n ho ạ t đ ộ ng nh ữ ng n ă m qua, qu ỹ c ho vay gi ả i q uy ế t vi ệ c l à m đ ã b ộ c l ộ v à n ả y sinh mộ t s ố t ồ n t ạ i. C á c t ồ n t ạ i v à n guy ê n nh â n d ẫ n đế n l à : T h ứ n h ấ t : Vi ệ c duy ệ t d ự á n cho vay c ủa Ban ch ỉ đ ạ o đ ị a ph ươ ng c ò n ch ậ m, b ê n c ạ nh đ ó v i ệ c th ẩ m đ ị nh c ấ p t í n d ụng c ủa kho b ạ c Nh à n ướ c c ó l ú c ch ư a k ịp th ờ i. Nhi ề u d ự á n nh ậ n ti ề n vay mấ t c ơ h ộ i đ ầ u t ư . T h ứ h ai : C ô ng t á c qu ả n l ý v ố n vay c ủ a c á c ch ủ d ự á n c ò n bu ô ng l ỏ ng thi ế u s ự k i ể m tra vi ệ c s ử d ụng v ố n c ủa t ừ ng h ộ - mộ t trong nh ữ ng n guy ê n nh â n g â y ra hi ệ u qu ả s ử d ụng v ố n c ò n th ấ p... T h ứ b a : Qua s ố l i ệ u bi ể u s ố 1 c ho bi ế t, t í nh đ ế n cu ố i n ă m 2000, n g â n s á ch Nh à n ướ c đ ã s ử d ụng 4261 t ỷ đ ồ ng đ ể c ấ p t í n d ụng t ạ o vi ệ c l à c ho 3.506.602 ng ườ i. B ình qu â n su ấ t v ố n đ ầ u t ư c h ỉ c hi ế m x ấ p x ỉ 1 .300.000 đ ồ ng tr ê n mộ t vi ệ c l à m mớ i l à r ấ t th ấ p. Con s ố n à y theo t í nh t o á n c ủa c á c chuy ê n gia kinh t ế l à t r ê n 5 tri ệ u đ ồ ng cho mộ t vi ệ c l à m mớ i. 18
T h ứ t ư : N ợ q u á h ạ n cho vay c ó x u h ư ớ ng gia t ă ng: n ă m 1999 l à 1 2,9% d ư n ợ n h ư ng n ă m 2000 chi ế m 13,8%. Nguy ê n nh â n t ì nh tr ạ ng n ợ q u á h ạ n ng à y c à ng gia t ă ng c ó t h ể c ó n hi ề u v ừ a ch ủ q uan, v ừ a kh á ch q uan. Ngo ạ i tr ừ y ế u t ố k h á ch quan nh ư t hi ê n tai, r ủi ro... th ì k h ô ng í t n guy ê n nh â n do ch ủ q uan c ủa ph í a c á c ch ủ t h ể đ i ề u h à nh, x é t duy ệ t c á c d ự á n. Th ủ t ục c ấ p t í n d ụng qua nhi ề u kh â u, nhi ề u c ô ng đ o ạ n đ ã t ưở ng c h ừ ng nh ư c h ặ t ch ẽ n h ư ng th ự c ch ấ t l à p h ứ c t ạ p, h ình th ứ c s ơ h ở t rong n ộ i dung. Trong khi c ó n hi ề u th à nh vi ê n tham gia qu ả n l ý n gu ồ n v ố n n h ư ng tr á ch nhi ệ m kh ô ng xuy ê n su ố t. Qua kh ả o s á t nhi ề u đ ị a ph ươ ng c ho th ấ y vi ệ c x é t duy ệ t d ự á n th ườ ng do ng à nh lao đ ộ ng đ ả m nh ậ n. N h ữ ng ki ể m tra v ố n vay v à t hu n ợ d à nh ri ê ng cho khob ạ c Nh à n ướ c " ô m" tr ọ n g ó i. Đ ã n hi ề u tr ườ ng h ợ p n ợ q ú a h ạ n ph á t sinh, kho b ạ c ph ả i " v á c c ặ p đ i xin" ý k i ế n c ủa b ạ n ch ỉ đ ạ o v à n h ờ s ự ủng h ộ c ủa c á c th à nh v i ê n x é t c ấ p v ố n. M ộ t nguy ê n nh â n kh á c c ầ n đ ượ c quan t â m v à l ý g i ả i l à d o á p d ụng l ã i su ấ t (hi ệ n nay l à 0 ,5%/th á ng) cho vay ư u đ ã i d ẫ n đ ế n k h ô ng khuy ế n kh í ch ng ườ i vay tr ả n ợ . Th ậ m ch í mộ t s ố n g ườ i vay c ò n c ho r ằ ng th à c h ịu tr ả l ã i su ấ t n ợ q u á h ạ n 0,5%/th á ng c ò n h ơ n l à t r ả r ồ i đ i v ay ng â n h à ng c h ịu l ã i su ấ t 0,7 - 0 ,8%/th á ng. T h ứ n ă m : Đ ị a b à n ti ế p c ậ n c ủa ch ươ ng tr ình t í n d ụ ng t ạ o vi ệ c l à m q u á r ộ ng, trong khi đ ộ i ng ũ n h â n s ự l à m t í n d ụ ng c ủa h ệ t h ố ng kho b ạ c l ạ i qu á mỏ ng, ch ư a đ á p ứ ng đ ượ c y ê u c ầ u đặ t ra. T h ứ s á u : Ngu ồ n v ố n ng â n s á ch Nh à n ướ c c huy ể n cho ch ươ ng t r ình qu ố c gia gi ả i quy ê t vi ệ c l à m h à ng n ă m c ó h ạ n b ở i do ch ư a đ ủ c â n đ ố i ng â n s á ch Nh à n ướ c. Trong khi đ ó n hu c ầ u d ự á n ng à y c à ng l ớ n, l à m c ho v ố n cho vay d à n qu á mỏ ng, kh ô ng đ á p ứ ng đ ượ c nh ữ ng d ự á n c ó h i ệ u qu ả t hu h ú t nhi ề u lao đ ộ ng. 2 . 2.1.2. V ố n th ự c hi ệ n ch ươ ng tr ì nh ph á t tri ể n kinh t ế x ã h ộ i ở c á c x ã đ ặc bi ệ t kh ó k h ă n (g ọ i t ắ t l à c h ươ ng tr ình 135) S au 10 n ă m đ ổ i mớ i đ ấ t n ướ c, Đả ng v à N h à n ướ c đã c ó n hi ề u ch ủ t r ươ ng, ch í nh s á ch, ch ươ ng tr ì nh, d ự á n v à c á c gi ả i ph á p nh ằ m đ ẩ y n hanh nh ịp đ ộ p h á t tri ể n kinh t ế x ã h ộ i, gi ữ v ữ ng an ninh qu ố c ph ò ng, t ă ng c ườ ng kh ố i đ ạ i đ o à n k ế t c á c d â n t ộ c. B ê n c ạ nh nh ữ ng ch ủ t r ươ ng, c h í nh s á ch chung c ủa Đả ng v à N h à n ướ c v ề p h á t tri ể n kinh t ế x ã h ộ i v ù ng đ ồ ng b à o d â n t ộc mi ề n n ú i, ng à y 31/07/1998, th ủ t ướ ng c h í nh ph ủ đ ã c ó q uy ế t đ ị nh 135/1998/Q Đ - TTg ph ê d uy ệ t ch ươ ng tr ình ph á t tri ể n k inh t ế x ã h ộ i c á c x ã đ ặ c bi ệ t kh ó k h ă n mi ề n n ú i, v ù ng s â u v à v ù ng xa ( g ọ i t ắ t l à c h ươ ng tr ì nh 135). Đ â y l à m ộ t ch ươ ng tr ì nh đ ượ c c ụ t h ể h o á t ừ n ộ i dung Ngh ị q uy ế t Đ ạ i h ộ i VIII c ủa Đ ả ng th à nh m ộ t ch ươ ng tr ì nh k inh t ế x ã h ộ i t ổ ng h ợ p đ ể v ự c d ậ y v ù ng kh ó k h ă n nh ấ t c ủa đ ấ t n ướ c ta v ớ i m ục ti ê u t ổ ng qu á t l à " N â ng cao nhanh đ ờ i s ố ng v ậ t ch ấ t tinh th ầ n c ho đ ồ ng b à o c á c d â n t ộ c ở c á c x ã đặ c bi ệ t kh ó k h ă n mi ề n n ú i v ù ng s â u, v ù ng xa; t ạ o đ i ề u ki ệ n để đ ưa n ô ng th ô n c á c v ù ng n à y tho á t kh ỏ i t ình t r ạ ng ngh è o n à n, l ạ c h ậ u, ch ậ m ph á t tri ể n, ho à n h ậ p v à o s ự p h á t tri ể n c hung c ủa c ả n u ớ c; g ó p ph ầ n đả m b ả o tr ậ t t ự a n to à n x ã h ộ i, an ninh q u ố c ph ò ng". M ục ti ê u c ủa ch ươ ng tr ình g ồ m 2 giai đ o ạ n: 19