Luận văn: Tiếp tục hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế.

Chia sẻ: Sdasf Dgfcg | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:215

Thêm vào BST

Báo xấu

130
lượt xem 39
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cơ sở khoa học về việc tiếp tục hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam. Thực trạng thương mại quốc tế của Việt Nam trong những năm qua: chính sách thương mại quốc tế (TMQT) về hàng hóa, dịch vụ; TMQT liên quan đến đầu tư nước ngoài

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Tiếp tục hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế.

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng §¹i Häc Ngo¹i Th¬ng TiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña viÖt nam nh»m ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ thÕ giíi vµ quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ M· sè : 62.31.07.01 LuËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ Hµ néi - 2008
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng §¹i Häc Ngo¹i Th¬ng NguyÔn xu©n n÷ TiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña viÖt nam nh»m ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ thÕ giíi vµ quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ M· sè : 62.31.07.01 LuËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ Ngêi híng dÉn khoa häc: 1. PGS. Ts. NguyÔn Trung V·n 2. Gs.ts. Bïi Xu©n Lu Hµ néi - 2008
Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu vµ trÝch dÉn nªu trong LuËn ¸n hoµn toµn trung thùc. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña LuËn ¸n cha tõng ®îc ngêi kh¸c c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo. Hµ Néi, ngµy 25 th¸ng 2 n¨m 2008 T¸c gi¶ LuËn ¸n
Môc lôc Lêi më ®Çu .................................................................................................... 1 Ch¬ng 1: C¬ së khoa Häc vÒ viÖc tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam ...... 6 1.1. C¬ së lý luËn cña viÖc tiÕp tôc hoàn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ ................................................................................................................. 6 1.1.1. Nh÷ng lý luËn chung ........................................................................ 6 1.1.2. Mét sè lý thuyÕt vÒ TMQT .................................................................. 16 1.1.3. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong luËt th¬ng m¹i quèc tÕ ................ 25 1.2. C¬ së thùc tiÔn cña viÖc ph¶i tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cña ViÖt Nam .............................................................................................. 29 1.2.1. Thùc tÕ kinh tÕ cña ViÖt Nam ®· cã nhiÒu thay ®æi ......................... 29 1.2.2. Yªu cÇu cña héi nhËp kinh tÕ ............................................................ 33 1.2.3. N©ng cao søc c¹nh tranh cña quèc gia, cña doanh nghiÖp cóa 35 hµng ho¸ trong bèi c¶nh héi nhËp .................................................................... 1.2.4. Thùc hiÖn c¸c cam kÕt quèc tÕ ........................................................... 36 1.2.4.1. C¸c cam kÕt trong khu vùc ASEAN ...................................... 36 1.2.4.2. C¸c cam kÕt trong HiÖp ®Þnh Th¬ng m¹i ViÖt Nam - Hoa Kú ............................................................................................... 37 1.2.4.3. C¸c cam kÕt gia nhËp WTO cña ViÖt Nam ........................... 39 1.3. Kinh nghiÖm cña mét sè níc trong viÖc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ theo yªu cÇu héi nhËp ..................................................... 42 1.3.1. Kinh nghiÖm cña NhËt B¶n ................................................................ 42 1.3.1.1. Môc tiªu cña chÝnh s¸ch TMQT cña NhËt B¶n ..................... 42 1.3.1.2. Nh÷ng ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch TMQT cña NhËt B¶n ............. 43 1.3.2. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc .......................................................... 48 1.3.2.1.Môc tiªu chÝnh s¸ch TMQT cña Trung Quèc trong thêi kú ®æi míi............................................................................................................... 49
1.3.2.2.Nh÷ng ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch TMQT cña Trung Quèc 49 1.3.3. Kinh nghiÖm rót ra ®èi víi ViÖt Nam ............................................... 58 1.3.3.1. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa nÒn kinh tÕ, tù do ho¸ th¬ng m¹i ......................................................................................... 58 1.3.3.2. KÕt hîp hµi hoµ gi÷a chÝnh s¸ch s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu vµ s¶n xuÊt híng vÒ xuÊt khÈu ................................................ 58 1.3.3.3. T¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu 59 1.3.3.4. Thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi ............................................. 60 Ch¬ng 2: Thùc tr¹ng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua ............. 61 2.1. Thùc tr¹ng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT vÒ hµng ho¸ .......................... B 0 61 2.1.1. Thùc tr¹ng XNK hµng ho¸ cña ViÖt Nam nh÷ng n¨m qua ............ 61 2.1.1.1. Thùc tr¹ng xuÊt khÈu ............................................................. 61 2.1.1.2. Thùc tr¹ng nhËp khÈu ........................................................... 63 2.1.2. Thùc tr¹ng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT vÒ hµng ho¸................. 64 2.1.2.1. ChÝnh s¸ch mÆt hµng ............................................................. 64 2.1.2.2. ChÝnh s¸ch thÞ trêng ............................................................ 66 2.1.2.3. ChÝnh s¸ch th¬ng nh©n ........................................................ 68 2.1.2.4. ChÝnh s¸ch thuÕ quan ............................................................ 71 2.1.2.5. Hµng rµo phi thuÕ quan ......................................................... 73 2.1.2.6. ChÝnh s¸ch hç trî s¶n xuÊt vµ thóc ®Èy xuÊt khÈu ............... 77 2.1.3. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ t¸c ®éng cña viÖc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT vÒ hµng ho¸ ...................................................................................... 82 2.1.3.1. Nh÷ng thµnh tùu .................................................................... 82 2.1.3.2. Nh÷ng h¹n chÕ ....................................................................... 84 2.2. Thùc tr¹ng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT vÒ dÞch vô ............................. 86 2.2.1. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng XNK dÞch vô ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua ........................................................................................................ 86 2.2.1.1. Tæng quan vÒ ho¹t ®éng dÞch vô ë ViÖt Nam ........................ 86 2.2.1.2. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng xuÊt khÈu, nhËp khÈu dÞch vô............. 87 2.2.2. Thùc tr¹ng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ vÒ dÞch vô ........ 89
2.2.2.1 Tæng quan chung vÒ chÝnh s¸ch th¬ng m¹i dÞch vô ............. 89 2.2.2.2. Mét sè chÝnh s¸ch cô thÓ ....................................................... 90 2.2.3. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ t¸c ®éng cña viÖc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i dÞch vô ...................................................................................... 100 2.2.3.1. Nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®îc ................................................ 100 2.2.3.2. Nh÷ng h¹n chÕ trong chÝnh s¸ch th¬ng m¹i dÞch vô ........... 100 2.3. Thùc tr¹ng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT liªn quan ®Õn ®Çu t níc ngoµi .............................................................................................................. 103 2.3.1. Thùc tr¹ng ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua ........................................................................................................ 103 2.3.2. Thùc tr¹ng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT liªn quan ®Õn ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam .............................................................................. 104 2.3.2.1. ChÝnh s¸ch tiÕp cËn thÞ trêng ............................................... 105 2.3.2.2. ChÝnh s¸ch xóc tiÕn ®Çu t liªn quan ®Õn th¬ng m¹i........... 107 2.3.2.3. C¸c chÝnh s¸ch u ®·i thuÕ ®èi víi ®Çu t níc ngoµi .......... 109 2.3.2.4. C¸c chÝnh s¸ch ®¶m b¶o ®Çu t ............................................. 111 2.3.3. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ t¸c ®éng cña viÖc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT liªn quan ®Õn ®Çu t níc ngoµi ................................................... 113 2.3.3.1. Nh÷ng thµnh tùu næi bËt ........................................................ 114 2.3.3.2. Nh÷ng h¹n chÕ chñ yÕu ......................................................... 115 2.4. Thùc tr¹ng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT liªn quan ®Õn b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ........................................................................................... 118 2.4.1. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ cña ViÖt Nam 118 2.4.1.1. Thùc tr¹ng quyÒn së h÷u trÝ tuÖ cña ViÖt Nam ..................... 118 2.4.1.2. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ cña ViÖt Nam............................................................................................ 120 2.4.2. Thùc tr¹ng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT liªn quan ®Õn b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ViÖt Nam ................................................................... 121 2.4.3. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ t¸c ®éng cña viÖc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i liªn quan ®Õn b¶o hé quyÒn SHTT ........................................ 127 2.4.3.1. Nh÷ng thµnh tùu chñ yÕu ...................................................... 127
2.4.3.2. Nh÷ng h¹n chÕ ....................................................................... 128 Ch¬ng 3: §Þnh híng vµ gi¶i ph¸p tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT cña ViÖt Nam sau khi gia nhËp WTO vµ mét t¬ng lai ký kÕt nhiÒu hiÖp ®Þnh tù do 131 song ph¬ng .............................................................................................. 3.1. Yªu cÇu vµ ®Þnh híng tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT cña 131 ViÖt Nam 3.1.1. Nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi viÖc tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT cña ViÖt Nam .................................................................................. 131 3.1.1.1. Môc tiªu cña chÝnh s¸ch TMQT ............................................ 131 3.1.1.2. Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch TMQT trong tiÕn tr×nh héi nhËp ..................................................................................... 133 3.1.1.3. Mét sè nguyªn t¾c trong viÖc tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ .................................................................... 137 3.1.2. Mét sè ®Þnh híng chñ yÕu vÒ viÖc tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT cña ViÖt Nam ........................................................................................... 140 3.1.2.1. TËn dông nh÷ng c¬ chÕ u ®·i ®Æc biÖt, kh¸c biÖt trong nh÷ng quy ®Þnh cña WTO ................................................................. 140 3.1.2.2. Xö lý hµi hoµ mèi quan hÖ gi÷a tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ b¶o hé trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ................................ 141 3.1.2.3. §Èy m¹nh héi nhËp kinh tÕ, th¬ng m¹i quèc tÕ th«ng qua viÖc ký FTA víi mét sè níc............................................................. 142 3.2. Mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT cña ViÖt Nam ...................................................................................... 144 3.2.1. Gi¶i ph¸p tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT vÒ hµng ho¸ ...... 144 3.2.1.1. Gi¶i ph¸p tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch thuÕ ....................... 144 3.2.1.2. X©y dùng rµo c¶n phi thuÕ quan phï hîp víi ®iÒu kiÖn héi nhËp ............................................................................................. 147 3.2.1.3. TiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tÝn dông hç trî 154 xuÊt khÈu
3.2.2. Gi¶i ph¸p tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT vÒ dÞch vô ......... 156 3.2.2.1. X©y dùng chiÕn lîc tæng thÓ ph¸t triÓn th¬ng m¹i dÞch vô vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn XNK dÞch vô ®Õn n¨m 2020 ................... 156 3.2.2.2. TiÕp tôc hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn th¬ng m¹i dÞch vô ....................................................................................... 157 3.2.3. Gi¶i ph¸p tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT vÒ ®Çu t ........... 164 3.2.3.1. X©y dùng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch, u ®·i ®èi víi c¸c dù ¸n ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu ............ 165 3.2.3.2. Tõng bíc xo¸ bá nh÷ng h¹n chÕ vÒ tiÕp cËn thÞ trêng cña c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi ........................................................... 166 3.2.3.3. §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc ®Çu t ......................................... 169 3.2.4. Gi¶i ph¸ptiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT vÒ b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ..................................................................................... 170 3.2.4.1. TiÕp tôc hoµn thiÖn vÒ mÆt ph¸p lý........................................ 171 3.2.4.2. N©ng cao chÕ tµi xö ph¹t vi ph¹m quyÒn së h÷u trÝ tuÖ......... 175 3.2.4.3. N©ng cao vai trß ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng trong viÖc thùc thi quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ë ViÖt Nam.......................... 176 3.24.4. T¨ng cêng c¸c ho¹t ®éng dÞch vô, th«ng tin vÒ së h÷u trÝ tuÖ .................................................................................................. 178 3.2.4.5. Tham gia c¸c c«ng íc quèc tÕ ............................................. 178 3.3. KiÕn nghÞ ................................................................................................... 179 3.3.1. N©ng cao chÊt lîng ®éi ngò c¸n bé lµm chÝnh s¸ch ..................... 179 3.3.2. T¨ng cêng sù hîp t¸c liªn bé ®Ó phèi hîp hµnh ®éng .................. 180 3.3.3. Chó träng c«ng t¸c thèng kª th¬ng m¹i......................................... 180 3.3.4. KiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc ¸p dông chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ 181 3.3.5. Ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng qu¶n lý vÜ m«, vi m« ................................ KÕt luËn ........................................................................................................ 182 Danh môc c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ Tµi liÖu tham kh¶o Phô lôc
Danh môc tõ viÕt t¾t TiÕng viÖt CNH, H§H C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa GTGT Gi¸ trÞ gia t¨ng NSNN Ng©n s¸ch Nhµ níc KT-XH Kinh tÕ x· héi KTQT Kinh tÕ quèc tÕ KTTG Kinh tÕ thÕ giíi TT§B Tiªu thô ®Æc biÖt XNK XuÊt nhËp khÈu TiÕng Anh ADB Asian Development Bank Ng©n hµng ph¸t triÓn ch©u ¸ ADP Agreement on Anti-Dumping HiÖp ®Þnh vÒ chèng b¸n ph¸ gi¸ AFAS ASEAN’s Framework Agreement HiÖp ®Þnh khung ASEAN vÒ on Services dÞch vô AFTA ASEAN Free Trade Area Khu vùc th¬ng m¹i tù do ASEAN APEC Asia Pacific Economic DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ Cooperation Th¸i b×nh d¬ng ASEAN Association of South East Asian HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nations Nam ¸ ASEM Asia - Europe Meeting DiÔn ®µn hîp t¸c ¸ - ©u BTA Vietnam – US Bilateral Trade HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ViÖt Nam Agreement - Hoa Kú CEPT Common Effective Preferential Ch¬ng tr×nh miÔn gi¶m thuÕ Tariff quan cã hiÖu lùc chung
CPC Central Product Classification Ph©n lo¹i c¸c s¶n phÈm chñ yÕu EU European Union Liªn minh ch©u ¢u FDI Foreign Direct Investment §Çu t trùc tiÕp níc ngoµi GATT General Agreement on Trade and HiÖp ®Þnh chung vÒ thuÕ quan Tariff vµ th¬ng m¹i GATS General Agreement on Trade in HiÖp ®Þnh chun vÒ Th¬ng m¹i Service DÞch vô HS Harmonised Commodity HÖ thèng m· sè hµng ho¸ HS Description and Coding System IMF International Moneytary Fund Quü tiÒn tÖ quèc tÕ MFN Most Favored Nation ChÕ ®é u ®·i tèi huÖ quèc NT National Treament ChÕ ®é ®·i ngé quèc gia SCM Agreement on Subsidy and HiÖp ®Þnh vÒ trî cÊp vµ c¸c biÖn Countervailing Measures ph¸p ®èi kh¸ng SPS Agreement on Sanitary and HiÖp ®Þnh vÒ vÖ sinh vµ kiÓm Phytosanitary Measures dÞch ®éng thùc vËt TBT Agreement on Technical Barriers HiÖp ®Þnh vÒ hµng rµo kü thuËt to Trade ®èi víi th¬ng m¹i TRIMs Agreement on Trade-Related HiÖp ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p ®Çu Investment Measures t liªn quan ®Õn th¬ng m¹i TRIPs Agreement on Trade-Related HiÖp ®Þnh vÒ c¸c khÝa c¹nh Intellectual Properties Rights th¬ng m¹i cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ UN United Nations Liªn hîp quèc UNCITRAL UN Commission on International Uû ban Liªn hiÖp quèc vÒ LuËt Trade Law th¬ng m¹i WB World Bank Ng©n hµng thÕ giíi WTO Wotld Trade Orgnization Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi
Danh môc b¶ng biÓu, h×nh vÏ, s¬ ®å Trang I. B¶ng biÓu B¶ng 1.1: Lîi thÕ so s¸nh trong s¶n xuÊt m¸y tÝnh vµ ¸o s¬ mi cña NhËt vµ ViÖt Nam ............................................................................... 18 B¶ng 1.2: Tèc ®é t¨ng GDP theo ngµnh cña ViÖt Nam (%)........................ 31 B¶ng 1.3: C¬ cÊu kinh tÕ ViÖt Nam (tÝnh theo gi¸ thùc tÕ) (%) .................. 32 B¶ng 1.4: Thø h¹ng c¹nh tranh quèc gia cña ViÖt Nam ............................. 35 B¶ng 1.5: Tû lÖ b¶o hé hiÖu qu¶ ë NhËt B¶n (%) ........................................ 45 B¶ng 1.6: Møc thuÕ quan trung b×nh cña Trung Quèc ................................ 53 B¶ng 2.1: Kim ng¹ch xuÊt khÈu tÝnh trªn ®Çu ngêi cña ViÖt Nam ........... 62 B¶ng 2.2: Kim ng¹ch xuÊt khÈu, nhËp khÈu dÞch vô giai ®o¹n 1995 –2005 ... 87 B¶ng 2.3: C¬ cÊu xuÊt khÈu dÞch vô cña ViÖt Nam (2001-2005) ................ 89 B¶ng 2.4: Vèn ®Çu t trong níc vµo lÜnh vùc dÞch vô ............................... 91 B¶ng 3.1: §èi chiÕu ph¹m vi c¸c t¸c phÈm ®îc b¶o hé ............................. 172 B¶ng 3.2: §èi chiÕu ph¹m vi c¸c ®èi tîng së h÷u c«ng nghiÖp ................. 173 II. H×nh vÏ H×nh 1.1. M« h×nh vßng ®êi s¶n phÈm cña Raymond Vernon..................... 22 H×nh 1.2: Khèi kim c¬ng cña Michael Porter ............................................ 23 H×nh 2.1: So s¸nh tû träng xuÊt khÈu dÞch vô vµ hµng ho¸ trong tæng kim ng¹ch XK hµng ho¸, dÞch vô ...................................................... 88 III. S¬ ®å S¬ ®å 3.1: §Ò xuÊt ®iÒu chØnh c¬ chÕ qu¶n lý vÒ th¬ng m¹i dÞch vô ......... 159 S¬ ®å 3.2: Tæ chøc qu¶n lý Nhµ níc vÒ së h÷u trÝ tuÖ................................ 177
1 Lêi më ®Çu. 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Trong xu híng tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ (KTQT), c¸c quèc gia ®Òu nhËn thøc râ sù cÇn thiÕt ph¶i më cöa nÒn kinh tÕ, tham gia s©u réng vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, thóc ®Èy trao ®æi th¬ng m¹i quèc tÕ. Nh÷ng lîi Ých cña tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ héi nhËp KTQT mang l¹i cho mçi quèc gia lµ rÊt lín nhng l¹i kh«ng ®Òu nhau. §iÒu nµy phô thuéc nhiÒu vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cña mçi níc. Héi nhËp KTQT lµ qu¸ tr×nh võa hîp t¸c võa ®Êu tranh. §©y lµ mét thö th¸ch lín ®èi víi ViÖt Nam song ®ã lµ viÖc ph¶i lµm. Héi nhËp KTQT cña ViÖt Nam lµ cÇn thiÕt vµ phï hîp víi qui luËt ph¸t triÓn chung cña nh©n lo¹i. Héi nhËp cho phÐp ViÖt Nam tËn dông nhiÒu c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn vµ vît qua nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc nh»m ®Èy nhanh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. §¸p øng ®ßi hái cña héi nhËp vµ tù do ho¸ th¬ng m¹i, trong 20 n¨m qua (1986-2006) chÝnh s¸ch TMQT cña ViÖt Nam ®· cã nh÷ng ®iÒu chØnh theo híng tù do ho¸ vµ më cöa nhiÒu h¬n, tõng bíc phï hîp víi chuÈn mùc trong TMQT. Nhê ®ã m«i trêng s¶n xuÊt, kinh doanh ngµy cµng th«ng tho¸ng, minh b¹ch, t¹o mäi thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn, t¹o ®µ cho sù t¨ng trëng kinh tÕ liªn tôc ®¹t ë møc cao, kim ng¹ch XNK hµng ho¸ vµ dÞch vô còng gia t¨ng nhanh chãng. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc trªn, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam còng gÆp ph¶i nh÷ng th¸ch thøc. Th¸ch thøc lín nhÊt lµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp vµ cña hµng ho¸ ViÖt Nam cßn rÊt thÊp, kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh cña nÒn kinh tÕ níc ta cßn chËm, cha theo kÞp víi xu híng biÕn ®æi cña kinh tÕ thÕ giíi. Bëi vËy, ®Ó tèi thiÓu ho¸ mÆt tiªu cùc vµ tèi ®a ho¸ nh÷ng lîi Ých do héi nhËp mang l¹i, chóng ta cÇn ph¶i cã mét hÖ thèng chÝnh s¸ch TMQT thËt hoµn chØnh. Trªn thùc tÕ, chÝnh s¸ch TMQT cña ViÖt Nam cßn thiÕu ®ång bé, cha æn ®Þnh, thiÕu râ rµng, mét sè ®iÓm cha phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. Do ®ã, yªu cÇu cÇn thiÕt lµ chóng ta ph¶i tiÕp tôc hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh s¸ch TMQT võa ®¸p
2 øng ®îc yªu cÇu cña héi nhËp KTQT võa phôc vô tèt cho viÖc thùc hiÖn môc tiªu chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt níc. Víi lý do trªn, viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng luËn cø khoa häc, ®ång thêi rót ra ®îc nh÷ng thµnh tùu còng nh nh÷ng h¹n chÕ trong chÝnh s¸ch TMQT cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua ®Ó lµm c¬ së cho viÖc tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i ViÖt Nam lµ rÊt cÇn thiÕt. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ®ã, t¸c gi¶ quyÕt ®Þnh lùa chän ®Ò tµi “TiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam nh»m ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ“ lµm ®Ò tµi luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ cña m×nh. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi níc Tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ héi nhËp KTQT kh«ng ph¶i lµ mét hiÖn tîng míi mÎ mµ nã ®· cã mét qu¸ tr×nh l©u dµi. Qu¸ tr×nh nµy trë thµnh xu thÕ lín trong quan hÖ quèc tÕ hiÖn ®¹i vµ còng lµ chñ ®Ò lín cña nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu, c¸c cuéc héi th¶o, täa ®µm trong vµ ngoµi níc. Néi dung cña c¸c chñ ®Ò trªn chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn nh÷ng lîi Ých cña tù do ho¸ th¬ng m¹i ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n; nh÷ng c¬ héi, th¸ch thøc khi tiÕn hµnh tù do ho¸ th¬ng m¹i. Bªn c¹nh ®ã còng cã kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®¸nh gi¸, ph©n tÝch chÝnh s¸ch th¬ng m¹i ViÖt Nam. §iÓn h×nh nh: - “Nghiªn cøu c¸c rµo c¶n trong TMQT vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®èi víi ViÖt Nam”, ®Ò tµi cÊp Bé Th¬ng m¹i, m· sè 2003-78-020, do PGS. TS §inh V¨n Thµnh chñ nhiÖm. - “Nh÷ng ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch th¬ng m¹i ViÖt Nam sau khi gia nhËp ASEAN: HiÖn tr¹ng vµ ph¬ng híng tiÕp tôc ®iÒu chØnh”, ®Ò tµi cÊp Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, m· sè B2002-40-16, do GS.TS Bïi Xu©n Lu chñ nhiÖm. - “C¶i c¸ch chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cña ViÖt Nam”, do TS. NguyÔn Phóc Khanh chñ biªn, NXB thèng kª, 2001. - “Mèi quan hÖ gi÷a tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ b¶o hé mËu dÞch trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn th¬ng m¹i ViÖt Nam trªn con ®êng héi nhËp khu vùc vµ thÕ giíi”, LuËn ¸n tiÕn sÜ cña Lª Quang L©n, n¨m 2003.
3 - “ChÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam trong xu thÕ quèc tÕ ho¸ th¬ng m¹i”, luËn ¸n tiÕn sÜ cña NguyÔn ThÞ Hêng, n¨m 2002. - “Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp quèc tÕ”, luËn ¸n tiÕn sÜ cña Mai ThÕ Cêng, n¨m 2006. Nh×n chung, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy chØ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ theo môc ®Ých nghiªn cøu cña tõng ®Ò tµi. Tuy nhiªn, theo c¸ch hiÓu hiÖn nay, kh¸i niÖm TMQT kh«ng chØ lµ trao ®æi hµng ho¸ mµ cßn bao gåm c¶ dÞch vô, c¸c vÊn ®Ò vÒ së h÷u trÝ tuÖ vµ ®Çu t níc ngoµi liªn quan ®Õn th¬ng m¹i. Néi dung nµy cha cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ, toµn diÖn vµ hÖ thèng, tõ lý luËn ®Õn thùc tiÔn, tõ quan ®iÓm ®Õn x©y dùng vµ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i ViÖt Nam nh»m ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp KTQT. ChÝnh v× vËy, luËn ¸n tiÕn sÜ “TiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i ViÖt Nam nh»m ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ” lµ luËn ¸n ®Çu tiªn nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn tõ lý luËn ®Õn thùc tiÔn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i Quèc tÕ cña ViÖt Nam bao gåm c¸c lÜnh vùc hµng ho¸, dÞch vô, c¸c vÊn ®Ò së h÷u trÝ tuÖ vµ ®Çu t liªn quan ®Õn th¬ng m¹i. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu Môc ®Ých nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ: - Lµm râ c¬ së khoa häc cña viÖc tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam nh»m ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. - Ph©n tÝch mét c¸ch hÖ thèng thùc tr¹ng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m ®æi míi võa qua. - §a ra ®Þnh híng vµ gi¶i ph¸p tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam nh»m ®¸p øng ®îc yªu cÇu héi nhËp KTQT NhiÖm vô nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn môc ®Ých trªn, luËn ¸n cÇn hoµn thµnh nhiÖm vô chñ yÕu sau: - HÖ thèng ®îc c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ - Nghiªn cøu kinh nghiÖm hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cña mét sè níc ®iÓn h×nh.
4 - §¸nh gi¸ cô thÓ thùc tr¹ng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua lµm, s¸ng tá nh÷ng thµnh tùu còng nh nh÷ng h¹n chÕ trong chÝnh s¸ch TMQT ë c¶ bèn néi dung: ChÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ vÒ hµng ho¸, vÒ dÞch vô, vÒ së h÷u trÝ tuÖ vµ ®Çu t. - §Ò xuÊt ®îc ®Þnh híng vµ c¸c nhãm gi¶i ph¸p cô thÓ nh»m tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT cña ViÖt Nam vÒ bèn néi dung trªn trong nh÷ng n¨m tíi nh»m ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 4. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu - §èi tîng nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam, bao gåm c¸c chÝnh s¸ch th¬ng m¹i vÒ hµng ho¸, dÞch vô vµ c¸c vÊn ®Ò vÒ së h÷u trÝ tuÖ, ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi liªn quan ®Õn th¬ng m¹i. - Ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn ¸n LuËn ¸n nghiªn cøu qu¸ tr×nh hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam cã liªn quan ®Õn yÕu tè níc ngoµi, bëi vËy chÝnh s¸ch th¬ng m¹i trong níc sÏ kh«ng ®îc ®Ò cËp trong luËn ¸n nµy. VÒ mÆt thêi gian, luËn ¸n tËp trung nghiªn cøu thùc tr¹ng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT ViÖt Nam kÓ tõ khi ®æi míi (n¨m 1986) ®Õn n¨m 2006, tõ ®ã ®a ra ®Þnh híng vµ gi¶i ph¸p tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cho tíi n¨m 2010, tÇm nh×n 2020. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn ¸n sö dông phÐp duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµ c¸c quan ®iÓm, chñ tr¬ng, ®êng lèi vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ héi nhËp quèc tÕ cña §¶ng vµ Nhµ níc ViÖt Nam ®Ó lµm c¬ së ph©n tÝch, ®¸nh gi¸. Bªn c¹nh ®ã luËn ¸n còng ®· sö dông ph¬ng ph¸p ph©n tæng hîp, ph©n tÝch hÖ thèng, so s¸nh, ®èi chiÕu, diÔn gi¶i, qui n¹p vµ dù b¸o theo môc tiªu nghiªn cøu cña luËn ¸n 6. §ãng gãp cña ®Ò tµi - HÖ thèng ho¸ c¬ së khoa häc cña viÖc ph¶i tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT cña ViÖt Nam
5 - Rót ra ®îc kinh nghiÖm hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña mét sè níc tiªu biÓu. - §¸nh gi¸ ®îc toµn diÖn thùc tr¹ng, ®Æc biÖt rót ra ®îc nh÷ng thµnh tùu vµ nh÷ng h¹n chÕ chñ yÕu trong chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam trªn c¸c lÜnh vùc hµng ho¸, dÞch vô, chÝnh s¸ch ®Çu t, së h÷u trÝ tuÖ liªn quan ®Õn th¬ng m¹i quèc tÕ. - §Ò xuÊt ®îc ®Þnh híng tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam vµ ®a ra ®îc mét sè gi¶i ph¸p cô thÓ gióp c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch th¬ng m¹i sím ¸p dông ®Ó nhanh chãng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam nh»m ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp KTQT. 7. KÕt cÊu cña ®Ò tµi Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, tµi liÖu tham kh¶o, phô lôc, luËn ¸n ®îc kÕt cÊu theo 3 ch¬ng: Ch¬ng I: C¬ së khoa häc cña viÖc tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam Ch¬ng II: Thùc tr¹ng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua. Ch¬ng III: §Þnh híng vµ gi¶i ph¸p tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam nh»m ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
6 Ch¬ng 1 C¬ së khoa häc cña viÖc tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam 1.1. C¬ së lý luËn cña viÖc tiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch TMQT 1.1.1. Nh÷ng lý luËn chung 1.1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ th¬ng m¹i quèc tÕ Theo nghÜa hÑp, “th¬ng m¹i lµ qu¸ tr×nh mua b¸n hµng ho¸, dÞch vô trªn thÞ trêng, lµ lÜnh vùc ph©n phèi vµ lu th«ng hµng ho¸. NÕu ho¹t ®éng trao ®æi nµy vît ra khái biªn giíi quèc gia th× ®îc gäi lµ ngo¹i th¬ng (kinh doanh quèc tÕ)“ [51, tr 15]. Theo nghÜa réng, th¬ng m¹i lµ toµn bé c¸c ho¹t ®éng kinh doanh trªn thÞ trêng, bao gåm c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh ®Çu t, tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu thô s¶n phÈm hoÆc thùc hiÖn dÞch vô trªn thÞ trêng nh»m môc ®Ých sinh lêi. Theo quan ®iÓm nµy, Uû ban vÒ LuËt Th¬ng M¹i quèc tÕ cña Liªn hîp quèc (UNCITRAL) ®· ®a ra kh¸i niÖm: “th¬ng m¹i lµ ho¹t ®éng ph¸t sinh tõ tÊt c¶ c¸c mèi quan hÖ mang b¶n chÊt th¬ng m¹i dï cho cã ký hîp ®ång hay kh«ng“. C¸c mèi quan hÖ nµy bao gåm bÊt kú giao dÞch th¬ng m¹i nµo cña qu¸ tr×nh tõ s¶n xuÊt ®Õn lu th«ng hµng ho¸ hay dÞch vô, tõ x©y dùng c«ng tr×nh, t vÊn, chÕ t¹o, cÊp giÊy phÐp, ®Çu t s¶n xuÊt ®Õn tµi chÝnh, ng©n hµng, b¶o hiÓm, kÓ c¶ c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c nh chuyªn chë hµng ho¸ hoÆc hµnh kh¸ch b»ng ®êng hµng kh«ng, ®êng thuû, ®êng s¾t hoÆc ®êng bé… Kh¸i niÖm th¬ng m¹i trong LuËt Th¬ng M¹i ViÖt Nam 1997 ®îc hiÓu theo nghÜa hÑp. Bëi vËy, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c chñ thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh hîp ph¸p ®Òu ®îc coi lµ th¬ng nh©n. Nãi c¸ch kh¸c, sù b¶o hé vµ t¹o ®iÒu kiÖn trong m«i trêng ph¸p lý cña LuËt Th¬ng M¹i ViÖt Nam 1997 kh«ng ®îc ¸p dông chung cho c¸c ho¹t ®éng th¬ng m¹i cña tÊt c¶ c¸c h×nh thøc kinh doanh trªn thÞ trêng, mµ chØ ¸p dông ®èi víi nh÷ng ho¹t ®éng liªn quan ®Õn mua b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô ®îc qui ®Þnh cô thÓ t¹i §iÒu 5, Kho¶n 3,4,5.
7 Kh¸i niÖm th¬ng m¹i trong LuËt Th¬ng m¹i võa ®îc Quèc Héi níc CHXHCN ViÖt Nam kho¸ XI, kú häp thø 7 th«ng qua ngµy 14/06/2005 ®· ®îc söa ®æi vµ ®îc hiÓu theo nghÜa réng cña th¬ng m¹i. Theo ®ã, “ho¹t ®éng th¬ng m¹i lµ ho¹t ®éng nh»m môc ®Ých sinh lêi, bao gåm mua b¸n hµng ho¸, cung øng dÞch vô, xóc tiÕn th¬ng m¹i vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c nh»m môc ®Ých sinh lêi“. MÆc dï cã nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ th¬ng m¹i quèc tÕ nhng xÐt vÒ ®Æc trng th× “ th¬ng m¹i quèc tÕ ®îc ®Þnh nghÜa lµ viÖc mua, ph©n phèi hµng ho¸, dÞch vô qua biªn giíi quèc gia” [103]. C¸ch ®Þnh nghÜa nµy ®îc sö dông nhiÒu nhÊt khi nh×n vµo chøc n¨ng v… vai trß cña th¬ng m¹i nh chiÕc cÇu nèi gi÷a cung vµ cÇu vÒ hµng ho¸, dÞch vô (xÐt c¶ vÒ sè lîng, chÊt lîng vµ thêi gian). Trong nhiÒu trêng hîp, trao ®æi hµng ho¸, dÞch vô ®îc ®i kÌm víi viÖc trao ®æi c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (vÝ dô: lao ®éng, c«ng nghÖ…). Trªn c¬ së tæng hîp c¸c quan niÖm kh¸c nhau vÒ TMQT, luËn ¸n rót ra kh¸i niÖm vÒ TMQT ®Çy ®ñ h¬n, ®ã lµ: TMQT lµ sù trao ®æi, mua b¸n hµng hãa (h÷u h×nh, v« h×nh) gi÷a c¸c c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc cã quèc tÞch kh¸c nhau trªn c¬ së trao ®æi ngang gi¸, lÊy ngo¹i tÖ (ngo¹i tÖ cña 1 trong 2 bªn hoÆc cña c¶ 2 bªn) lµm ph¬ng tiÖn thanh to¸n nh»m môc ®Ých sinh lêi cña c¸c chñ thÓ kinh doanh. Ngµy nay th¬ng m¹i quèc tÕ kh«ng ®¬n gi¶n chØ lµ mua b¸n hµng ho¸, dÞch vô gi÷a c¸c quèc gia, mµ quan träng h¬n lµ th«ng qua ho¹t ®éng TMQT c¸c níc tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. Ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ cho phÐp c¸c quèc gia khai th¸c lîi thÕ cña m×nh khi tham gia thÞ trêng thÕ giíi, ®ång thêi cßn t¸c ®éng ®Õn ph©n c«ng lao ®éng trong níc, nã t¸c ®éng tríc hÕt vµo c¸c ngµnh trùc tiÕp tham gia vµo th¬ng m¹i quèc tÕ, vµ theo ph¶n øng d©y truyÒn t¸c ®éng ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ trong níc, ®Õn sö dông nguån tµi nguyªn, lao ®éng, vèn. Do vËy TMQT ®ãng vai trß cùc kú quan träng trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi mét quèc gia. Tuy nhiªn vai trß cña TMQT ®Õn ®©u l¹i phô thuéc vµo chÝnh s¸ch TMQT cña quèc gia ®ã. 1.1.1.2. Kh¸i niÖm vÒ chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ
8 Tõ tríc ®Õn nay, c¸c nhµ qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« lu«n quan t©m xem xÐt vµ ®a ra møc ®é can thiÖp cña ChÝnh phñ vµo ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ th«ng qua chÝnh s¸ch kinh tÕ nãi chung, chÝnh s¸ch th¬ng m¹i nãi riªng sao cho phï hîp vµ hiÖu qu¶ nhÊt. Ho¹t ®éng kinh tÕ trong mét nÒn th¬ng m¹i tù do diÔn ra theo c¸c qui luËt kinh tÕ, tríc hÕt lµ qui luËt vÒ cung, cÇu, gi¸ c¶… Quy luËt nµy tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan, ngoµi ý muèn cña con ngêi. BÊt kú mét nÒn kinh tÕ nµo ho¹t ®éng díi sù t¸c ®éng, ®iÒu tiÕt cña qui luËt ®ã th× sÏ tèi ®a ho¸ ®îc lîi nhuËn cã thÓ rót ra tõ c¸c nguån tµi nguyªn hiÖn cã. VÝ dô nh NhËt cã thÓ nhËp khÈu g¹o tõ ViÖt Nam rÎ h¬n so víi s¶n xuÊt ë trong níc, trong khi ®ã l¹i xuÊt khÈu « t« sÏ thu ®îc lîi nhuËn cao h¬n. Tuy nhiªn, trong th¬ng m¹i quèc tÕ nÕu kh«ng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc th× c¸c nhµ kinh doanh xuÊt nhËp khÈu (XNK) sÏ v× môc tiªu lîi nhuËn mµ t×m c¸ch trèn thuÕ, thùc hiÖn gian lËn th¬ng m¹i, hoÆc nhËp khÈu qu¸ møc dÉn ®Õn lµm suy gi¶m s¶n xuÊt trong níc, thËm chÝ ¶nh hëng ®Õn an ninh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi. ChÝnh v× vËy, ho¹t ®éng th¬ng m¹i cÇn ph¶i cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc nhng møc ®é can thiÖp, qu¶n lý cña Nhµ níc vµo nÒn kinh tÕ thÞ trêng nh thÕ nµo l¹i phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn lÞch sö, tr×nh ®é ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan ®iÓm còng nh ®êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mçi níc. HiÖn nay phÇn lín c¸c níc ®Òu sö dông chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cña m×nh ®Ó t¸c ®éng vµo thÞ trêng, mét mÆt khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, híng tíi thÞ trêng níc ngoµi nhng mÆt kh¸c l¹i h¹n chÕ nhËp khÈu ®Ó b¶o hé s¶n xuÊt trong níc vµ duy tr× nÒn kinh tÕ trong níc t¨ng trëng bÒn v÷ng. VËy, chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ lµ mét hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c, luËt lÖ, c¸c qui ®Þnh, c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh, kinh tÕ“ liªn quan ®Õn ho¹t ®éng TMQT mµ chÝnh phñ mçi quèc gia ¸p dông ®Ó ®iÒu chØnh quan hÖ trao ®æi, mua b¸n cña m×nh víi c¸c quèc gia kh¸c nh»m mang l¹i lîi Ých chung cho x· héi. Víi kh¸i niÖm nµy, chÝnh s¸ch TMQT cña mét quèc gia lµ mét bé phËn quan träng trong toµn bé chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ cña quèc gia ®ã. Tuy nhiªn,
9 khi ®· trë thµnh thµnh viªn cña WTO, c¸c níc ph¶i x©y dùng vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch TMQT cña m×nh phï hîp víi c¸c hiÖp ®Þnh quèc tÕ, kÓ c¶ c¸c nguyªn t¾c vµ hµnh vi ®èi xö trong th¬ng m¹i ®îc qui ®Þnh trong WTO. Theo quan niÖm ®ã, chÝnh s¸ch TMQT cã thÓ ®îc hiÓu ®Çy ®ñ h¬n lµ “cÊu tróc ®Çy ®ñ c¸c luËt lÖ, qui ®Þnh, c¸c hiÖp ®Þnh quèc tÕ vµ c¸c kÕt qu¶ ®µm ph¸n ®îc chÝnh phñ chÊp nhËn ®Ó ®¹t ®îc sù tiÕp cËn thÞ trêng cã rµng buéc vÒ mÆt luËt ph¸p ®èi víi c¸c c«ng ty trong vµ ngoµi níc“ [103]. Theo qui ®Þnh cña Tæ chøc Th¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO) ®èi víi c¸c níc thµnh viªn, chÝnh s¸ch TMQT cña mçi quèc gia cÇn ph¶i tu©n thñ 4 nguyªn t¾c c¬ b¶n sau: - Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö - C¹nh tranh tù do vµ lµnh m¹nh - §¶m b¶o tÝnh minh b¹ch, cã thÓ dù ®o¸n - §èi xö u ®·i h¬n ®èi víi c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn C¸ch tiÕp cËn chÝnh s¸ch TMQT ®îc m« t¶ nh trªn ®îc gäi lµ chÝnh s¸ch th¬ng m¹i “dùa trªn luËt lÖ”. Môc ®Ých cña chÝnh s¸ch nµy lµ so¹n th¶o ra nh÷ng luËt lÖ th¬ng m¹i quèc tÕ minh b¹ch vµ cã kh¶ n¨ng tiªn ®o¸n ®îc nh»m thóc ®Èy viÖc tiÕp cËn thÞ trêng nhiÒu h¬n cña c¸c nhµ s¶n xuÊt. Bªn c¹nh ®ã, chÝnh s¸ch th¬ng m¹i “dùa trªn kÕt qu¶” còng ®îc chÝnh phñ nhiÒu níc quan t©m nh»m mong muèn ®¹t ®îc mét sè c¸c môc tiªu chÝnh trÞ vµ kinh tÕ th«ng qua nh÷ng hµnh ®éng ®¬n ph¬ng vµ m¹nh mÏ (vÝ dô nh ®Ó c¶i thiÖn c¸n c©n thanh to¸n ®ang bÞ thiÕu hôt, hay ®Ó gi¶i quyÕt ®îc nhiÒu viÖc lµm cho ngêi lao ®éng th× chÝnh s¸ch th¬ng m¹i cÇn ph¶i ®a ra nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch, hç trî xuÊt khÈu). Do ngµy cµng cã nhiÒu níc tham gia vµo WTO nªn sè trêng hîp sö dông c¸ch tiÕp cËn chÝnh s¸ch th¬ng m¹i dùa trªn kÕt qu¶ ®· gi¶m ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn díi ¸p lùc cña c¸c nhãm lîi Ých trong níc vµ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ gay g¾t nªn chÝnh phñ c¸c níc thêng ph¶i cè g¾ng hµi hoµ lîi Ých nµy. Tõ viÖc ph©n tÝch trªn chóng ta thÊy, chÝnh s¸ch th¬ng m¹i lµ mét bé phËn n»m trong hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ-x· héi cña Nhµ níc, nã cã quan hÖ chÆt chÏ vµ phôc vô cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc. Môc ®Ých x©y dùng chÝnh