Luận văn tốt nghiệp bác sĩ Y học dự phòng: Nghiên cứu thực trạng cân nặng sơ sinh và các yếu tố liên quan tại phường Hương Long thành phố Huế năm 2015

Chia sẻ: Thanh Tuấn | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:59

Thêm vào BST

Báo xấu

433
lượt xem 84
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn tốt nghiệp bác sĩ Y học dự phòng: Nghiên cứu thực trạng cân nặng sơ sinh và các yếu tố liên quan tại phường Hương Long thành phố Huế năm 2015 được nghiên cứu với các mục tiêu: Mô tả thực trạng cân nặng sơ sinh trong năm 2015 tại phường Hương Long, thành phố Huế, tìm hiểu các yếu tố liên quan đến cân nặng sơ sinh ở các đối tượng nghiên cứu. Mời các bạn tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn tốt nghiệp bác sĩ Y học dự phòng: Nghiên cứu thực trạng cân nặng sơ sinh và các yếu tố liên quan tại phường Hương Long thành phố Huế năm 2015

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HỒ THỊ PHƯƠNG HOA NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG CÂN NẶNG SƠ SINH VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN TẠI PHƯỜNG HƯƠNG LONG THÀNH PHỐ HUẾ NĂM 2015 LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP BÁC SĨ Y HỌC DỰ PHÒNG Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐINH THANH HUỀ Huế - 2016
Lời Cảm Ơn Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Đại học – Công tác Sinh viên, Khoa Y tế công cộng cùng toàn thể quý thầy cô Trường Đại học Y Dược Huế đã tận tình giảng dạy, truyền đạt những kiến thức quý báu cho tôi trong suốt thời gian học tập tại trường cũng như làm luận văn. Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Đinh Thanh Huề người Thầy đã hướng dẫn tôi tận tình, chu đáo trong quá trình làm luận văn tốt nghiệp. Chân thành cảm ơn Trung tâm Thông tin - Thư viện Trường Đại học Y Dược Huế hỗ trợ tôi trong quá trình tìm kiếm tài liệu tham khảo. Tôi xin cảm ơn Ủy ban nhân dân, Trạm Y tế, các bà mẹ tại phường Hương Long, thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế đã tạo điều kiện thuận lợi tốt nhất cho tôi trong quá trình thu thập thông tin, số liệu để hoàn thành luận văn. Con xin cảm ơn gia đình đã luôn bên con, khuyến khích, động viên con trong suốt quá trình học tập cũng như làm luận văn. Cuối cùng xin được cảm ơn những người bạn đã luôn sẻ chia, giúp đỡ tôi trong cuộc sống và học tập. Huế, tháng 5 năm 2016 Hồ Thị Phương Hoa
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Huế, tháng 5 năm 2016 Tác giả luận văn Hồ Thị Phƣơng Hoa
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BMI : Body mass index Chỉ số khối cơ thể CNSS : Cân nặng sơ sinh CI : Confidence Interval Khoảng tin cậy IDF : International Diabetes Federation Hiệp hội Đái tháo đường Thế giới IOM : Institute of Medicine Viện Y học Hoa Kỳ OR : Odds ratio Tỉ suất chênh UNICEF : United Nations Children's Fund Quỹ Nhi đồng liên hiệp quốc SSNC : Sơ sinh nhẹ cân THCS : Trung Học cơ sở THPT : Trung Học phổ thông WHO : World Health Organization Tổ chức Y tế thế giới
MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................. 3 1.1. Một số vấn đề chung về cân nặng sơ sinh (cnss) ................................... 3 1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến cân nặng sơ sinh .......................................... 7 1.3. Một số đặc điểm về địa bàn nghiên cứu............................................... 13 Chƣơng 2 ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............. 14 2.1. Đối tượng nghiên cứu........................................................................... 14 2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ........................................................ 14 2.3. Phương pháp nghiên cứu...................................................................... 14 2.4. Các biến và phân định biến nghiên cứu ............................................... 15 2.5. Xử lý số liệu và phân tích số liệu ......................................................... 18 2.6. Kiểm soát sai lệch thông tin ................................................................. 19 2.7. Đạo đức nghiên cứu ............................................................................. 20 Chƣơng 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................ 21 3.1. Thực trạng cân nặng sơ sinh ................................................................ 21 3.2. Các yếu tố liên quan đến cân nặng sơ sinh .......................................... 24 Chƣơng 4 BÀN LUẬN .................................................................................. 30 4.1. Thực trạng cân nặng sơ sinh ................................................................ 30 4.2. Các yếu tố liên quan đến cân nặng sơ sinh .......................................... 33 4.3. Một số hạn chế của đề tài ..................................................................... 38 KẾT LUẬN .................................................................................................... 39 KIẾN NGHỊ ................................................................................................... 40 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
1 ĐẶT VẤN ĐỀ Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển của nền kinh tế xã hội, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chiến lược, chính sách nhằm hướng tới cải thiện và nâng cao hệ thống chăm sóc sức khỏe nhân dân trong đó chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em là nhiệm vụ ưu tiên hàng đầu. Để làm được điều đó thì việc cải thiện dinh dưỡng bà mẹ - trẻ em cần phải được quan tâm đúng mức và nó cũng là một trong những mục tiêu của chiến lược quốc gia về dinh dưỡng giai đoạn 2011-2020 và tầm nhìn đến năm 2030 của chính phủ, trong đó cân nặng sơ sinh là một vấn đề đáng quan tâm [32]. Cân nặng sơ sinh là chỉ số quan trọng để đánh giá tình trạng dinh dưỡng và sức khỏe bà mẹ cũng như sự phát triển về thể chất, tinh thần và vận động của trẻ sau này [40]. Nhẹ cân khi sinh (dưới 2500g) là một trong những yếu tố chính ảnh hưởng đến tỷ lệ bệnh tật và tử vong sơ sinh [15], [40]. Sơ sinh nhẹ cân là nguyên nhân thứ 2 trong 10 nguyên nhân hàng đầu gây tử vong sơ sinh tại Hoa Kỳ và chiếm 53,6% trong tổng số tử vong sơ sinh sớm ở các nước thu nhập trung bình và thấp [44], [46]. Tại Việt Nam, tỷ lệ trẻ đẻ non/nhẹ cân chiếm 19% trong mô hình bệnh tật và 25% tử vong sơ sinh [41]. Cân nặng sơ sinh thấp còn làm giảm miễn dịch, suy dinh dưỡng, giảm khả năng nhận thức và chỉ số thông minh của trẻ đồng thời làm tăng khả năng mắc các bệnh lý về tim mạch, đái tháo đường khi trưởng thành [7], [18], [40], [47], [52], [53]. Cân nặng sơ sinh của trẻ có liên quan mật thiết với dinh dưỡng của mẹ trước và trong quá trình mang thai. Bên cạnh đó, phụ nữ có BMI thấp hoặc tăng không đủ cân trong thai kỳ cũng là yếu tố quan trọng dẫn đến thai kém phát triển [49]. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song tỷ lệ sơ sinh nhẹ cân vẫn còn cao trên toàn thế giới và Việt Nam. Theo Quỹ Nhi đồng liên hợp quốc, năm 2013, gần
2 22 triệu trẻ sơ sinh tức khoảng 16% trẻ sơ sinh nhẹ cân trên toàn cầu [58]. Phần lớn những đứa trẻ này sinh ra ở các nước đang phát triển, trong đó các nước Nam Á chiếm tỷ lệ cao nhất với 28% năm 2013 [59]. Tại Việt Nam theo Tổng cục Thống kê, tỷ lệ sơ sinh nhẹ cân vẫn còn ở mức cao và chưa có dấu hiệu giảm, 5,1% năm 2011 tăng lên 5,7% năm 2014 [5], [34], [40]. Tương tự, tại Thừa Thiên Huế, tỷ lệ trẻ sơ sinh nhẹ cân trên toàn tỉnh đang có xu hướng tăng, từ 1,78% năm 2014 lên 1,98% năm 2015 [37]. Trước thực trạng đó, để giảm tỷ lệ trẻ sơ sinh nhẹ cân đồng thời nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe sinh sản cho phụ nữ ở độ tuổi mang thai, việc tìm hiểu về thực trạng và các yếu tố liên quan đến cân nặng sơ sinh là hết sức cần thiết. Vì vậy chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Nghiên cứu thực trạng cân nặng sơ sinh và các yếu tố liên quan tại phường Hương Long thành phố Huế năm 2015” với mục tiêu: 1. Mô tả thực trạng cân nặng sơ sinh trong năm 2015 tại phường Hương Long, thành phố Huế. 2. Tìm hiểu các yếu tố liên quan đến cân nặng sơ sinh ở các đối tượng nghiên cứu.
3 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ CÂN NẶNG SƠ SINH (CNSS) 1.1.1. Một số định nghĩa - Thời kỳ sơ sinh là thời kỳ bắt đầu từ lúc sinh cho đến 4 tuần lễ đầu [1]. - CNSS là trọng lượng đầu tiên của thai nhi hay trẻ sơ sinh có được sau khi sinh. Đối với trẻ đẻ sống, cân nặng tốt nhất nên được đo trong giờ đầu tiên của cuộc đời [60]. - Trẻ sơ sinh nhẹ cân (SSNC): theo tổ chức y tế thế giới (WHO) trẻ sơ sinh nhẹ cân là trẻ khi sinh có cân nặng < 2500g không kể tuổi thai [40]. 1.1.2. Phân loại sơ sinh - Phân loại sơ sinh theo tuổi thai: + Trẻ sinh non là trẻ sinh ra và sống từ lúc tròn 28 tuần thai đến chưa tròn 37 tuần thai kể từ ngày đầu của kỳ kinh cuối của mẹ [1]. + Trẻ sinh đủ tháng là trẻ sinh ra và sống từ tuần 37 đến 41 tuần 6 ngày kể từ ngày đầu của kỳ kinh cuối của mẹ [1]. + Trẻ sinh già tháng là trẻ được sinh và sống sau 42 tuần tuổi thai kể từ ngày đầu tiên của kỳ kinh cuối của mẹ [1]. - Phân loại trọng lƣợng sơ sinh theo tuổi thai: + Sơ sinh có cân nặng tương ứng với tuổi thai (AGA: appropriate for gestation Age): có cân nặng từ đường bách phân vị 10 đến 90 [1]. + Sơ sinh có cân nặng lớn hơn so với tuổi thai (SAG: Large for Gestation Age): có cân nặng trên đường bách phân vị 90 [1]. + Sơ sinh có cân nặng nhỏ hơn so với tuổi thai (SGA: Small for Gestation Age): có cân nặng dưới đường bách phân vị 10 [1].
4 1.1.2. Hậu quả của sơ sinh nhẹ cân Trẻ nhẹ cân khi sinh thường kèm theo một loạt các rủi ro nghiêm trọng về sức khỏe. Các bé bị suy dinh dưỡng ngay khi ở trong bụng mẹ sẽ đối mặt với nguy cơ tử vong tăng cao trong những ngày đầu, tháng đầu hoặc năm đầu đời. Những trẻ sống sót có thể bị suy giảm chức năng miễn dịch và tăng nguy cơ nhiễm bệnh; chúng có thể vẫn bị suy dinh dưỡng, giảm sức mạnh cơ bắp và có nguy cơ cao bị tiểu đường và các bệnh về tim trong cuộc đời sau này. Trẻ sinh ra bị nhẹ cân có thể có chỉ số thông minh thấp và bị khuyết tật về nhận thức, ảnh hưởng tới kết quả học tập ở trường và cơ hội việc làm khi trưởng thành [39]. 1.1.3. Tình hình sơ sinh nhẹ cân trên thế giới và Việt Nam 1.1.3.1. Tình hình sơ sinh nhẹ cân trên thế giới Theo Quỹ Nhi đồng liên hợp quốc (UNICEF), năm 2013, gần 22 triệu trẻ sơ sinh tức khoảng 16% trẻ sơ sinh nhẹ cân trên toàn cầu [58]. Có sự khác nhau đáng kể trong tỷ lệ SSNC giữa các khu vực và trong mỗi nước; Tuy nhiên, phần lớn trẻ SSNC ở các nước có thu nhập trung bình và thấp. Theo uớc tính năm 2013, tại khu vực Nam Á tỷ lệ SSNC là 28%, 13% ở châu Phi cận Sahara và 9% trong các nước Mỹ Latinh. Bên cạnh đó, Một số quốc gia có thu nhập cao cũng đang phải đối mặt với một tỷ lệ đáng kể SSNC, ví dụ như Tây Ban Nha 8%, Hoa Kỳ là 8%, Vương quốc Anh 7%, Bắc Ireland 5% [59]. Trong cùng một quốc gia tỷ lệ SSNC cũng rất khác nhau theo từng vùng kinh tế. Ở vùng có điều kiện kinh tế xã hội cao nhất có khả năng được chăm sóc y tế đầy đủ với tiêu chuẩn chăm sóc tương tự như ở các nước có thu nhập cao nên có tỷ lệ SSNC thấp hơn so với khu vực có điều kiện kinh tế xã hội thấp. Tại Ấn Độ, nơi có thu nhập cao tỷ lệ trẻ SSNC là 10% và nơi có thu nhập thấp nhất tỷ lệ này lên cao nhất đến 56% [61]. Điều đáng chú ý là mặc dù tỷ lệ SSNC cao nhưng vẫn chưa phản ánh đầy đủ, chính xác số trẻ SSNC trong cộng đồng vì còn nhiều trường hợp sinh con tại nhà hoặc trong hệ thống y tế tư nhân, không được báo cáo trong số liệu
5 chính thức. Vẫn tồn tại một tỷ lệ trẻ sơ sinh không được cân lúc sinh, đặc biệt là ở các nước có thu nhập thấp [61]. Vì thế, việc xác định các quần thể nguy cơ cao cũng như những rào cản trong tiếp cận các biện pháp y tế và dinh dưỡng là một ưu tiên toàn cầu và cũng là nền tảng cho sự thành công của các chương trình can thiệp [61]. 1.1.3.2. Tình hình cân nặng sơ sinh ở Việt Nam Tại Việt Nam, số liệu tỷ lệ trẻ SSNC được thu thập qua hệ thống báo cáo thường quy và một số nghiên cứu, tỷ lệ này nhìn chung thay đổi tùy thuộc vào thời gian và cơ quan thông tin. Năm 2002, theo Viện Dinh dưỡng tỷ lệ trẻ SSNC chung cả nước là 11,08%. Theo WHO năm 2004 tỷ lệ trẻ SSNC tại Việt Nam là 9%. Năm 2005, theo Bộ Y tế, tỷ lệ này là 5,1% [30]. Nghiên cứu của Hoàng Thu Nga và cộng sự năm 2009 tại 13 xã của tỉnh Phú Thọ, tỷ lệ trẻ sơ sinh cân nặng dưới 2500g là 6,3% [22]. Nghiên cứu của Phan Bích Nga (2010) tại Bệnh viện phụ sản Trung ương tỷ lệ trẻ có CNSS thấp là 10,5% [24]. Theo nghiên cứu một số yếu tố liên quan đến cân nặng và chiều dài trẻ sơ sinh tại 4 xã miền núi tỉnh Bắc Giang năm 2012 của Lê Thị Hợp, tỷ lệ trẻ SSNC khá cao (10,8%), có liên quan chặt chẽ giữa cân nặng, chiều dài trẻ sơ sinh với cân nặng mẹ trước thai kỳ và giữa chiều dài sơ sinh với mức tăng cân trong 9 tháng mang thai của bà mẹ [13]. Biểu đồ 1.1. Tỷ lệ sơ sinh nhẹ cân theo vùng tại Việt Nam, 2014 [40].
6 Theo Tổng cục Thống kê năm 2014, toàn quốc có 94,3% trẻ được cân khi sinh và có khoảng 5,7% trong số trẻ được cân này có cân nặng dưới 2500g. Sự chênh lệch rõ rệt giữa các vùng, tỷ lệ thấp nhất là 3,7% ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long và cao nhất là 7,2% ở vùng Tây Nguyên. Nhìn chung, tỷ lệ SSNC không biến động nhiều theo độ tuổi của bà mẹ, tỷ lệ này có xu hướng giảm khi mức sống tăng lên. Tuy nhiên, tỷ lệ trẻ SSNC của nhóm bà mẹ không có bằng cấp hoặc có trình độ tiểu học cao hơn nhóm bà mẹ trình độ trung học cơ sở (THCS) trở lên [40]. Qua các báo cáo, tỷ lệ trẻ SSNC khác nhau theo vùng, địa phương và khác nhau giữa các điều tra nghiên cứu. Trong thực tế, hệ thống báo cáo thu thập thông tin thường qui vẫn còn nhiều trường hợp chưa thống kê hết được nên chưa phản ánh chính xác tỷ lệ thực trong cộng đồng. 1.1.2.2. Tình hình cân nặng sơ sinh tại Thừa Thiên Huế. Năm 2002, theo nghiên cứu của Đinh Thanh Huề tại phường Hương Long, thành phố Huế, tỷ lệ trẻ SSNC là 8,4% [14]. Năm 2010, nghiên cứu ở Phú Vang của Nguyễn Ái Thùy Phương, Hoàng Trọng Quý CNSS trung bình là 3200± 400g với tỷ lệ SSNC là 2,5% và có mối liên quan giữa CNSS của trẻ với nghề nghiệp, tăng cân trong thai kỳ, chiều cao của mẹ [27]. Năm 2011, nghiên cứu của Nguyễn Thị Kiều Nhi tại các nhà hộ sinh khu vực thành phố Huế, tỷ lệ trẻ SSNC là 3,4% [26]. Theo báo cáo của Trung tâm Chăm sóc sức khỏe sinh sản Thừa Thiên Huế, tỷ lệ trẻ SSNC năm 2014 là 1,78%, năm 2015 là 1,98% trên toàn tỉnh [37] và theo tác giả Nguyễn Hoàng Long, tỷ lệ SSNC là 10% tại Bệnh viện Trung ương Huế [21]. Như vậy, tỷ lệ trẻ SSNC ở Thừa Thiên Huế khác nhau theo từng báo cáo cũng như nghiên cứu trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, nhìn chung, tỷ lệ cân nặng sơ sinh vẫn còn ở mức khá cao và có xu hướng tăng trong những năm gần đây.
7 1.2. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN CÂN NẶNG SƠ SINH 1.2.1. Các đặc trƣng về dân số học Tuổi của mẹ lúc sinh: tuổi của bà mẹ có liên quan đến CNSS, các nghiên cứu cho thấy các bà mẹ có nhóm tuổi dưới 20 (hay nhóm tuổi 15-19) và các bà mẹ có tuổi trên 35 có nguy cơ sinh trẻ nhẹ cân cao hơn nhóm tuổi khác [27]. Nghiên cứu của Henry và cộng sự ở Nigeria năm 2010-2012 cho thấy tuổi của mẹ ảnh hưởng đáng kể đến SSNC, phụ nữ mang thai trong độ tuổi 14-18 có nguy cơ cao nhất [45]. Nghiên cứu Nguyễn Thị Kim Phương (2007), Nguyễn Thị Kiều Nhi (2011) kết quả đã cho thấy các bà mẹ > 35 tuổi có con cân nặng < 2500g chiếm tỷ lệ cao hơn các độ tuổi khác [26], [28]. Trình độ học vấn: trình độ học vấn của mẹ có liên quan đến sự phát triển của thai nhi, nhất là ở cộng đồng nghèo. Những bà mẹ có trình độ học vấn thấp sẽ kèm theo những hiểu biết về sức khỏe sinh sản, bệnh tật nói chung và vệ sinh thai nghén nói riêng bị hạn chế, ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi. Theo Lê Thị Phương Nhi (2009), Nguyễn Thị Kiều Nhi (2011) bà mẹ kém hiểu biết có nguy cơ sinh con nhẹ cân cao [25], [26]. Nghề nghiệp: là một nguy cơ sinh trẻ non tháng và sinh trẻ SSNC cao. Các nghiên cứu của tác giả như Lê Thị Phương Nhi (2009) cho thấy bà mẹ có nghề nghiệp là nông, ngư nghiệp có tỷ lệ NCSS cao hơn các nhóm nghề khác và Văn Quang Tân (2010-2012) cho thấy nghề nghiệp là yếu tố có liên quan với CNSS và bà mẹ có nghề nghiệp là công nhân thì có nguy cơ sinh trẻ nhẹ cân cao gấp 2,1 lần so với bà mẹ có nghề nghiệp khác [25], [30]. Kinh tế gia đình: có một mối liên quan giữa thai kém phát triển và tình trạng kinh tế - xã hội thấp của người mẹ. Trong những gia đình như vậy, có một tỷ lệ cao các bà mẹ thiếu dinh dưỡng, thiếu máu và mắc bệnh [42].
8 1.2.2. Các đặc tính về sinh học - di truyền Chiều cao mẹ: mẹ có chiều cao dưới 145 cm có nguy cơ xương chậu hẹp gây nên ngôi bất thường, đẻ khó, biến chứng khi đẻ, con nhẹ cân và tử vong chu sinh cao [20]. Mẹ có chiều cao ≥150cm thì cân nặng trung bình của con cao hơn nhóm mẹ có chiều cao
9 Bảng 1.2. Phân loại BMI cho cộng đồng châu Á [17] Phân loại BMI Nhẹ cân < 18,5 Bình thường 18,5 - 22,9 Thừa cân ≥ 23 Tiền béo phì 23 - 24,9 Béo phì độ I 25 - 29,9 Béo phì độ II ≥ 30 Như vậy, theo bảng phân loại cho cộng đồng các nước châu Á thì chỉ số người Việt Nam bình thường là từ 18,5 - 22,9. Tăng cân trong thai kỳ: mức tăng cân hợp lý trong thai kỳ là từ 10 - 15kg khi mang thai [3]. Trung bình bà mẹ tăng 9-12kg trong thai kỳ, trong 3 tháng đầu tăng không quá 1,5kg. Trong 3 tháng giữa, trung bình mỗi tuần tăng 0,5kg và tăng tổng cộng 6kg. Vào cuối thai kỳ, trong lượng cơ thể tăng nhanh từ 4-5kg [2]. Từ năm 2009, Viện Y học Hoa Kỳ (IOM) công bố bảng hướng dẫn tăng cân trong thai kỳ dựa vào chỉ số BMI trước mang thai, đã được WHO công nhận và khuyến cáo sử dụng [19]. Bảng 1.2. Bảng khuyến cáo tăng cân trong thai kỳ của IOM [19] Phân loại BMI trƣớc mang thai Cân nặng khuyến cáo(kg) Nhẹ cân < 18,5 12,7 - 18,2 Bình thường 18,5 - 24,9 11,4 - 15,9 Thừa cân 25 - 29,9 6,8 - 11,4 Béo phì ≥ 30 5 - 9,1
10 Mức tăng cân là yếu tố liên quan đến CNSS [25], [29]. Các tác giả đều thấy rằng tăng cân càng ít thì nguy cơ sinh trẻ nhẹ cân càng cao. Theo tác giả Nguyễn Hoàng Long, nếu mẹ tăng cân dưới 10kg có tỷ lệ SSNC là 20,5%, tăng cân từ 11-15kg thì nguy cơ này là 7,4%, tăng trên 15kg là 4,8%, sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê [21]. Khoảng cách sinh: khoảng cách giữa 2 lần sinh dưới 2 năm là nguy cơ sinh trẻ nhẹ cân; theo các nghiên cứu của các tác giả như Lê Thị Phương Nhi năm 2009, Nguyễn Đỗ Huy cho thấy khoảng cách sinh dưới 2 năm sẽ có nguy cơ cao sinh trẻ nhẹ cân [16], [25]. Tiền sử sinh sản của mẹ: tiền sử sinh đẻ của mẹ trong các lần mang thai trước có liên quan tới CNSS của trẻ. Nghiên cứu của Sclowitz năm 2013 tại Brazil: các bà mẹ có tiền sử sinh non làm tăng gấp 4 lần sinh con nhẹ cân trong các lần sinh tiếp theo [55]. Bên cạnh đó, tiền sử sinh non, tiền sử sinh con nhẹ cân và tiền sử lưu/nạo/sẩy thai của bà mẹ cũng ảnh hưởng đáng kể tới CNSS của trẻ. Sự lặp lại sinh trẻ nhẹ cân cao hơn 3 lần trong số các bà mẹ có tiền sử sinh non trước đó [55]. Nghiên cứu tại miền trung Kenya của Onesmus, các bà mẹ đã sinh con nhẹ cân trong thai kỳ trước đó tăng khả năng sinh trẻ nhẹ cân gấp 5 lần so với những người có tiền sử sinh con bình thường [41]. Tiền sử lưu/nạo/sẩy thai của mẹ làm tăng nguy cơ sinh trẻ nhẹ cân trong thai kỳ tiếp theo, nghiên cứu của Weijin Zhou ở Đan mạch năm 2000 cho kết quả: tỷ lệ CNSS thấp trong những trẻ đẻ sống cao hơn ở những phụ nữ có một, hai hoặc nhiều lần nạo phá thai trước đó, so với phụ nữ không có bất kỳ nạo phá thai nào [62]. Và nghiên cứu của Raatikainen K năm 2006 tại Phần Lan: tỷ lệ SSNC ở phụ nữ với hai hoặc nhiều ca nạo phá thai trước cao hơn nhóm phụ nữ còn lại 1,54 lần (OR, 1,54; CI 95%, 1,02-2,32) [54]. Các bệnh lý từ mẹ: trong thời gian có thai, bà mẹ bị bệnh nhiễm trùng có nguy cơ thai chết lưu, sẩy thai hay sinh non. Tiền sản giật - sản giật, đái
11 tháo đường, cao huyết áp gây nhiều biến chứng cho thai, là biểu hiện của một thai kỳ nguy cơ cao, có thể gây tử vong cho mẹ và thai nhi [20]. Theo Ludmilan, hen suyễn làm tăng nguy cơ trẻ suy dinh dưỡng bào thai, giảm cân nặng trung bình lúc sinh và giảm cân nặng của thai so với tuổi thai [42], [50]. Bất thường rau thai: các bất thường tại rau thai có liên quan đến hệ thống mạch máu, làm giảm tuần hoàn bánh rau. Dinh dưỡng của trẻ trong bào thai hầu như phụ thuộc vào nguồn dinh dưỡng của mẹ (qua ăn uống), qua tuần hoàn lưu thông đến tử cung và trao đổi với máu con thông qua hàng rào rau thai. Rau thai, bên cạnh chức năng trao đổi chất như kể trên, còn là nhà máy chuyển hoá một số chất, cũng như sản xuất một số chất có chức năng hỗ trợ dinh dưỡng cho thai nhi. Bởi vậy khi cấu trúc, chức năng rau thai bất thường sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng nuôi dưỡng thai [57]. Nhiều nghiên cứu chứng minh tỷ lệ NCSS cao ở thai phụ vỡ ối sớm (38%), nhau tiền đạo (17%) và rau bong non (15,5%) [56]. Bất thường di truyền bào thai hay nhiễm trùng bào thai: đồng hóa gene và cơ chế bề mặt cũng đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong thời kỳ đầu phôi thai và thậm chí là từ trước khi có thai và trong quá trình thụ thai. Các dị dạng bẩm sinh đi kèm với bất thường nhiễm sắc thể làm cho tình trạng chậm phát triển nặng thêm. Tuổi thai: tuổi thai khi sinh có mối quan hệ chặt chẽ với CNSS, theo WHO, SSNC là kết quả của sinh non hoặc suy dinh dưỡng bào thai. Nghiên cứu của các tác giả: Văn Quang Tân (năm 2010-2012) tại Bình Dương, Henry và cộng sự (2010-2012) ở Nigeria, Siza JE (2008) tại Tanzania cho thấy trẻ sinh thiếu tháng có nguy cơ cân nặng
12 1.2.3. Yếu tố y tế - xã hội Số lần khám thai: khám thai, số lần khám thai có liên quan đến cân nặng của trẻ sơ sinh [25]. Theo Lê Thị Phương Nhi (2009), Nguyễn Thị Kiều Nhi (2011) bà mẹ khám thai không đầy đủ có nguy cơ sinh con nhẹ cân cao [25], [26]. Bổ sung sắt, acid folic: theo khuyến cáo của viện Y học Hoa Kỳ, tất cả phụ nữ mang thai cần bổ sung 30 mg sắt hằng ngày trong 3 tháng giữa và 3 tháng cuối của thời kỳ thai nghén. Những phụ nữ phát hiện thiếu máu thiếu sắt, cần bổ sung 60 tới 120 mg sắt hàng ngày [9]. Một số nghiên cứu đưa ra những kết luận có sự liên quan giữa thiếu máu ở người mẹ trong thời kỳ thai sản và những vấn đề về sức khỏe của trẻ sau này: bà mẹ thiếu máu trong thai kỳ dễ bị chảy máu ở thời kỳ hậu sản, tăng nguy cơ đẻ con thấp cân, tăng tỷ lệ mắc bệnh, tử vong của mẹ và con [20]. Nghiên cứu của Henry và cộng sự (2010-2012) ở Nigeria cho thấy thiếu máu mẹ là một yếu tố nguy cơ sinh trẻ SSNC cao gấp 2,8 lần bà mẹ không thiếu máu [45]. Bên cạnh đó, những phụ nữ chuẩn bị có thai nên tiêu thụ ít nhất 0,4mg acid folic mỗi ngày, từ bữa ăn thường hoặc bữa bổ sung. Những bà mẹ có tiền sử thai nghén bị dị tật ống thần kinh, cần bổ sung 4 mg acid folic trong 1 tháng trước khi có thai và tiếp tục trong 3 tháng đầu của thời kỳ mang thai [9]. Bộ Y tế Việt Nam khuyến cáo, uống viên sắt/folic ngày 1 viên trong suốt thời gian có thai đến hết 6 tuần sau đẻ, tối thiểu uống trước đẻ 90 ngày [4]. Chế độ ăn của mẹ: theo WHO, các yếu tố về dinh dưỡng là chỉ số về chất lượng chăm sóc trước sinh. Dinh dưỡng trong thai kỳ đảm bảo sự tăng cân phù hợp của bà mẹ và nguồn năng lượng cho sự phát triển của thai nhi. Nguồn năng lượng cần thiết tăng trung bình là 300 kcal/ngày nhưng sẽ thay đổi tùy thuộc vào mỗi quý và năng lượng trung bình toàn bộ là từ 2200 đến
13 2900 kcal/ngày. Kém dinh dưỡng trong thời kỳ mang thai làm thai có thể bị sẩy, chết lưu, dị tật, đẻ non hoặc nhẹ cân đặc biệt là chế độ dinh dưỡng kém trong 3 tháng cuối của thai kỳ [42], [43]. Tâm lý của bà mẹ trong thai kỳ: trong khi mang thai người phụ nữ có nhiều tâm tư lo lắng, những sang chấn về tinh thần hoặc cơ học đều ảnh hưởng bất lợi đến thai nhi [34]. Theo nghiên cứu của Lê Thị Phương Nhi, các bà mẹ có biến động tâm lý trong thai kỳ sinh trẻ nhẹ cân cao gấp 6,68 lần so với các bà mẹ không có biến động tâm lý gì trong thời gian mang thai [25]. Như vậy, một cách khái quát, cân nặng trẻ sơ sinh thấp là hậu quả của nhiều yếu tố từ sức khỏe, dinh dưỡng của bà mẹ trước, trong quá trình có thai và tác động của các yếu tố môi trường xã hội. 1.3. MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU Hương Long là một phường thuộc phía Tây thành phố Huế. Phía Tây giáp với xã Hương Hồ, xã Hương An - huyện Hương Trà. Phía Bắc giáp với Phường Hương Sơ - thành phố Huế. Phía Đông giáp với Phường Kim Long - thành phố Huế. Phía Nam giáp với Sông Hương và Phường Thuỷ Biều - thành phố Huế. Diện tích tự nhiên toàn phường là 720 ha, trong đó diện tích đất nông nghiệp chiếm 492 ha, Dân số trung bình năm 2015 là 11480 người, có 2629 hộ gia đình với 5745 nữ và 5735 nam. Toàn phường có 18 tổ dân phố, chia làm 4 khu vực.
14 Chƣơng 2 ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU - Tất cả các trường hợp trẻ sinh từ 1/1/2015 đến 31/12/2015 hiện đang cư trú tại phường Hương Long, thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế (210 trẻ theo ghi nhận tại trạm y tế phường Hương Long). - Loại trừ những trường hợp thai đôi (4 trường hợp), bà mẹ vắng nhà (4 trường hợp), do vậy, chúng tôi điều tra trên tổng số 202 trẻ. 2.2. ĐỊA ĐIỂM VÀ THỜI GIAN NGHIÊN CỨU 2.2.1. Địa điểm nghiên cứu Nghiên cứu được thực hiện tại 18 tổ dân phố tại phường Hương Long thành phố Huế. 2.2.2. Thời gian nghiên cứu 1/8/2015 - 30/1/2016 2.3. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.3.1. Thiết kế nghiên cứu Dùng phương pháp nghiên cứu mô tả cắt ngang. 2.3.2. Phƣơng pháp chọn mẫu Lập danh sách tất cả các bà mẹ có trẻ sinh từ ngày 1/1/2015 - 31/12/2015 có đầy đủ các tiêu chí chọn mẫu. 2.3.2.3. Công cụ và phương pháp thu thập số liệu - Công cụ thu thập số liệu là: "Phiếu điều tra thực trạng CNSS và yếu tố liên quan" được thiết kế sẵn (phụ lục 1). - Người thu thập số liệu: sinh viên lớp YHDP6, trường Đại học Y Dược Huế. - Người được phỏng vấn là mẹ của những trẻ được chọn là đối tượng nghiên cứu. - Địa điểm phỏng vấn: tại nhà của người được phỏng vấn.
15 2.4. CÁC BIẾN VÀ PHÂN ĐỊNH BIẾN NGHIÊN CỨU 2.4.1. Các biến cần thu thập Mục tiêu 1: Mô tả thực trạng cân nặng sơ sinh của trẻ. Cân nặng sơ sinh của trẻ. Mục tiêu 2: Các yếu tố liên quan đến cân nặng sơ sinh Biến phụ thuộc: cân nặng sơ sinh của trẻ. Biến độc lập gồm: * Các yếu tố thuộc về bà mẹ: - Đặc trưng về dân số học: tuổi, trình độ học vấn, nghề nghiệp, kinh tế gia đình. - Tiền sử sản khoa và sức khỏe trước thai kỳ: tiền sử sinh non, tiền sử lưu/nạo/sẩy thai, tiền sử sinh trẻ nhẹ cân, chiều cao, cân nặng trước khi có thai. - Tình trạng sức khỏe và chăm sóc y tế trong thai kỳ: bệnh lý thai/nhau, bệnh lý mẹ, khám thai, sử dụng viên sắt, tăng cân khi có thai, tình trạng ăn uống trong thai kỳ. - Tình trạng tâm lý, môi trường lao động trong thai kỳ: lao động, nghỉ trước sinh, tâm lý trong quá trình mang thai. * Các yếu tố thuộc về trẻ: Tuổi thai, giới, tình trạng lúc sinh của trẻ, cách sinh trẻ, thứ tự sinh trẻ. 2.4.2. Mô tả biến nghiên cứu - Cân nặng của trẻ lúc sinh: cân nặng trẻ sơ sinh được ghi nhận theo lời khai của bà mẹ, tính bằng gram (g). Chia thành 2 nhóm: nhẹ cân (dưới 2500g), không nhẹ cân (từ 2500g trở lên). - Tuổi mẹ: là tuổi dương lịch của bà mẹ khi sinh trẻ được tính bằng cách lấy năm sinh trẻ trừ năm sinh mẹ. Lấy điểm trung vị chia tuổi mẹ thành 2 nhóm: dưới 28 tuổi và từ 28 tuổi trở lên để tìm mối liên quan với cân nặng sơ sinh của trẻ.