Nâng cao các kỹ năng về di truyền, sinh sản và lai tạo giống bò thịt nhiệt đới- chương 15

Chia sẻ: Nguyen Vuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

119
lượt xem 27
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nâng cao các kỹ năng về di truyền, sinh sản và lai tạo giống bò thịt nhiệt đới.Chương 15: Lai tạo giống.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nâng cao các kỹ năng về di truyền, sinh sản và lai tạo giống bò thịt nhiệt đới- chương 15

Lai t¹o gièng J.Allen, BM.Burns vµ J.D.Bertram Giíi thiÖu chung −u thÕ lai thu ®−îc khi cho lai gi÷a gièng bß «n ®íi (Bos Taurus), vÝ dô nh− gièng bß Hereford Lai t¹o gièng lµ qu¸ tr×nh cho giao phèi nh÷ng c¸ víi gièng bß nhiÖt ®íi (Bos Indicus), vÝ dô gièng thÓ kh¸c gièng víi nhau hay nãi mét c¸ch kh¸c bß Sind cao h¬n so víi khi cho lai gi÷a gièng bß lµ lai gi÷a c¸c gièng víi nhau. Nãi chung, nh÷ng «n ®íi víi chÝnh gièng bß «n ®íi hoÆc gi÷a 2 c¸ thÓ lai cã xu h−íng khoÎ m¹nh h¬n so víi c¸c gièng bß nhiÖt ®íi víi nhau. ¦u thÕ lai vÒ t¨ng c¸ thÓ thuÇn chñng. ThÕ nh−ng, chØ kho¶ng 20- träng trung b×nh hµng ngµy gi÷a gièng bß 30 n¨m qua, nh÷ng −u ®iÓm cña c¸c ch−¬ng tr×nh Hereford víi Brahman lµ 9-10%, trong lóc ®ã lai t¹o gièng míi ®−îc ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®Çy còng tÝnh tr¹ng nµy −u thÕ lai gi÷a Hereford víi ®ñ. Angus chØ ®¹t 5%. Nh÷ng lý do c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn lai t¹o trong c¸c Nh÷ng tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn thÊp nh− søc ®µn th−¬ng phÈm lµ: sèng, t¨ng khèi l−îng ë giai ®o¹n cßn non vµ 1. Sö dông −u thÕ lai sinh s¶n cña gia sóc c¸i cã xu h−íng ®¹t −u thÕ 2. Khai th¸c c¸c −u ®iÓm cña hiÖu øng gièng, lai cao nhÊt, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ c¸c tÝnh tr¹ng cã cã nghÜa lµ sö dông c¸c ®Æc tÝnh tèt cña hÖ sè di truyÒn thÊp ®−îc c¶i thiÖn mét c¸ch hiªô gièng bè mÑ ë thÕ hÖ con lai, vµ qu¶ h¬n ë lai t¹o so víi chän läc trùc tiÕp. 3. Sö dông thay thÕ ®µn cã nghÜa lµ sö dông c¸c c¸ thÓ c¸i cña mét gièng nhÊt ®Þnh hoÆc c¸ ¶nh h−ëng cña gièng thÓ lai bëi v× mong muèn cña chóng ta lµ cã c¸c c¸ thÓ c¸i ®Ó phèi víi ®ùc cña mét gièng Thu thËp nh÷ng −u ®iÓm cña c¸c tÝnh tr¹ng mong víi nh÷ng ®Æc tÝnh kh¸c nhau. muèn cña c¸c gièng ë thÕ hÖ bè mÑ lµ lý do cùc Sö dông −u thÕ lai lµ lý do quan träng nhÊt trong kú quan träng ®èi víi lai t¹o gièng. Nh÷ng c¸ thÓ lai t¹o gièng. §èi víi c¸c nhµ s¶n xuÊt gièng lai sinh ra ë thÕ hÖ lai thø nhÊt (F1) cña 2 gièng th−¬ng m¹i, nh÷ng lý do kh¸c ®èi víi lai t¹o cã xu h−íng phèi hîp c¸c ®Æc tÝnh cña c¸c gièng gièng, còng quan träng nh− cña −u thÕ lai. bè mÑ. Nh÷ng vÝ dô sau ®©y chøng minh viÖc sö dông c¸c ®Æc tÝnh mong muèn cña c¸c gièng bè ¦u thÕ lai lµ g×? mÑ ®Ó t¹o c¸c tæ hîp lai tèt. ¦u thÕ lai (Hybrid Vigour hoÆc Heterosis) lµ trÞ Lai t¹o gi÷a 1 gièng thuéc bß nhiÖt ®íi, vÝ dô sè vÒ t¨ng n¨ng suÊt cña c¸ thÓ lai so víi trung Brahman víi 1 gièng bß «n ®íi nh− Angus, sÏ b×nh hai gièng thuÇn taä nªn chóng. §èi víi mét phèi hîp ®−îc sù chèng ®ì ve vµ nhiÖt ®é tèt cña tÝnh tr¹ng nhÊt ®Þnh cña mét cÆp gièng ®· cho th× gièng bß Brahman vµ chÊt l−îng thÞt xÎ tèt cña −u thÕ lai lµ sù chªnh lÖch gi÷a trÞ sè cña thÕ hÖ gièng bß Angus. Trong vÝ dô nµy, c¸c c¸ thÓ lai con lai (F1) so víi gi¸ trÞ trung b×nh cña bè mÑ biÓu hiÖn −u thÕ lai nh−ng nh÷ng ®ãng gãp quan thuÇn chñng t¹o nªn chóng. träng nhÊt cña chóng ®èi víi s¶n suÊt lµ c¸c ®Æc tÝnh chóng ®−îc di truyÒn tõ bè mÑ. Nh÷ng ®Æc ¦u thÕ lai lµ sù t¨ng vÒ trÞ sè cña mét tÝnh tr¹ng tÝnh cña thÕ hÖ lai còng chÞu ¶nh h−ëng bëi nµo ®ã do c¸c c¸ thÓ giao phèi víi nhau cã Ýt nh÷ng c¸ thÓ riªng biÖt cña c¸c gièng thuÇn t¹o quan hÖ huyÕt thèng h¬n so víi viÖc phèi gièng nªn chóng. §iÒu nµy cã nghÜa lµ gi¸ trÞ gièng, gi÷a c¸c c¸ thÓ trong 1 gièng thuÇn víi nhau. gi¸ trÞ di truyÒn céng gép cña bè mÑ cña c¸c c¸ Ng−îc l¹i suy tho¸i cËn huyÕt lµ sù gi¶m n¨ng thÓ lai sÏ lµm ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt cña c¸c suÊt do phèi gièng nh÷ng c¸ thÓ cã quan hÖ hä c¸ thÓ lai. ChÝnh v× vËy, c¸ thÓ lai lµ sù hoµ hîp hµng gÇn gòi víi nhau. ¦u thÕ lai vµ suy tho¸i trén lÉn hay kÕt hîp c¸c tÝnh tr¹ng cña bè mÑ. cËn huyÕt vÒ tÝnh chÊt c¬ b¶n gièng nhau nh−ng theo h−íng ng−îc chiÒu nhau. Phèi hîp §èi víi 1 tÝnh tr¹ng nhÊt ®Þnh, −u thÕ lai cã xu §©y lµ mét vÊn ®Ò quan träng trong viÖc sö dông h−íng t¨ng khi cho lai c¸c gièng cã kh¸c biÖt vÒ gièng trong ch−¬ng tr×nh lai t¹o sao cho nh÷ng di truyÒn lín h¬n. VÝ dô ®èi víi nhiÒu tÝnh tr¹ng, tÝnh tr¹ng mong muèn cña c¸c gièng bè mÑ ®−îc 66
kÕt hîp trong c¸c c¸ thÓ cña thÕ hÖ lai. ThÕ dô minh ho¹ vÒ ¶nh h−ëng cña mÑ ®Õn thÕ hÖ nh−ng, hiÖu suÊt s¶n xuÊt th−êng ¶nh h−ëng bëi con lµ khèi l−îng s¬ sinh cña bª lai gièng c¸c gièng bè vµ mÑ. VÝ dô, c¸ thÓ lai thuéc thÕ Brahman. Bª lai F1(Brahman x Hereford) cã khèi hÖ lai thø nhÊt gi÷a F1 Brahman vµ Charolais sÏ l−îng s¬ sinh nÆng h¬n 7 kg nÕu chóng sinh ra tõ cã cïng nguån vËt chÊt di truyÒn cña gièng bè lµ bß c¸i Hereford. Brahman vµ mÑ lµ Charolais hoÆc bè lµ Charolais vµ mÑ lµ Brahman. ThÕ nh−ng, kh¶ n¨ng lµm mÑ NÕu 1 c¸ thÓ lµ lai th× nã cã thÓ thÓ hiÖn −u thÕ tèt cña Brahman: n¨ng suÊt s÷a cao vµ c¬ thÓ nhá lai vÒ ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®èi víi nh÷ng tÝnh nªn cÇn Ýt n¨ng l−îng duy tr× cã xu h−íng cho tr¹ng chÞu ¶nh h−ëng cña c¸ thÓ mÑ. NÕu 1 c¸ thÓ n¨ng suÊt cao h¬n trªn 1 diÖn tÝch ®Êt ch¨n nu«i lai ®−îc sinh ra tõ mÑ lai th× mÑ lai cã thÓ biÓu nÕu chän Brahman lµm mÑ. H¬n n÷a, mét sè thÞ −u thÕ lai ®èi víi ¶nh h−ëng cña mÑ vÒ nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc ®· chøng minh nÕu sö dông tÝnh tr¹ng chÞu ¶nh h−ëng cña mÑ. Kh¶ n¨ng lµm gièng Brahman lµm ®ùc gièng phèi víi bß c¸i mÑ th−êng cã møc ®é −u thÕ lai cao, v× vËy ®èi thuéc gièng «n ®íi th× bª th−êng cã khèi l−îng víi nh÷ng tÝnh tr¹ng chÞu ¶nh h−ëng cña mÑ, thÕ lín vµ v× vËy dÉn ®Õn khã ®Î. Ng−îc l¹i sö dông hÖ con lai sinh ra tõ mÑ lai vµ bè thuÇn cã thÓ gièng bß «n ®íi lµm bè vµ gièng nhiÖt ®íi lµm cao h¬n so víi thÕ hÖ con lai sinh ra tõ bè lai vµ mÑ th× kh«ng g©y nªn nh÷ng sù khã ®Î v× bß mÑ thuÇn. B¶ng sè liÖu sau ®©y lµ mét vÝ dô minh Brahman th−êng ®Î c¸c bª cã khèi l−îng nhá. chøng cô thÓ vÒ vÊn ®Ò nªu trªn. Lai t¹o gièng vµ c¸c tÝnh tr¹ng bÞ B¶ng 1. Khèi l−îng cai s÷a trung b×nh ë Tr¹i McGregor, Bang Texas, USA (1953-1969) ¶nh h−ëng Gièng Gièng Khèi l−îng Gièng cña bª Nh÷ng tÝnh tr¹ng bÞ ¶nh h−ëng bëi mÑ nh− khèi cña bè cña mÑ 180 ngµy sinh ra l−îng cai s÷a, khèi l−îng s¬ sinh chÞu ¶nh h−ëng bëi gièng cña c¸ thÓ, kh¶ n¨ng lµm mÑ cña mÑ H H 171 H nã vµ m«i tr−êng. Mét tÝnh tr¹ng nh− vËy cã thÓ B B 169 B H B 203 1/2H 1/2B coi nh− lµ 1 hµm sè cña c¸c biÕn sè: B H 190 1/2H 1/2B - ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®èi víi tÝnh tr¹ng, vµ F1 F1 201 1/2H 1/2B - ¶nh h−ëng cña mÑ ®èi víi tÝnh tr¹ng. H F1 205 3/4H 1/4B F1 H 186 3/4H 1/4B §èi víi tÝnh tr¹ng khèi l−îng cai s÷a, ¶nh h−ëng B F1 200 1/4H 3/4B di truyÒn trùc tiÕp lµ tiÒm n¨ng di truyÒn ®èi víi F1 B 190 1/4H 3/4B tÇm vãc vµ tèc ®é sinh tr−ëng cña thÕ hÖ lai, ë ®©y: trong lóc ®ã ¶nh h−ëng cña mÑ bao gåm m«i - H lµ gièng bß Hereford tr−êng trong d¹ con, ch¨m sãc con sau khi ®Î vµ - B lµ gièng bß Brahman s÷a cho con bó. ¶nh h−ëng trùc tiÕp vµ cña mÑ - F1 lµ bß lai thÕ hÖ thø nhÊt gi÷a c¸c gièng Brahman ®èi víi tÝnh tr¹ng cã thÓ cïng bÞ ¶nh h−ëng bëi vµ Herefod gièng vµ −u thÕ lai. Bß lai F1 lµ bß lai thÕ hÖ thø nhÊt gi÷a c¸c gièng Møc ®é s¶n xuÊt s÷a lµ 1 yÕu tè quan träng cña Brahman vµ Herefod ®¹t khèi l−îng cai s÷a lµ kh¶ n¨ng lµm mÑ vµ nã bÞ ¶nh h−ëng lín bëi 203 vµ 190 pounds. Gi¸ trÞ trung b×nh cao h¬n gièng. Møc ®é s¶n xuÊt s÷a cã thÓ lµ ¶nh h−ëng nhiÒu so víi c¸c bß sinh ra tõ nh©n gièng thuÇn lín nhÊt trong sè c¸c ¶nh h−ëng do c¸ thÓ mÑ chñng cña gièng ®ã chØ ra r»ng sù lín h¬n vÒ g©y lªn ®èi víi tÝnh tr¹ng khèi l−îng cai s÷a. khèi l−îng cai s÷a lµ do sù ®ãng gãp cña −u thÕ NÕu 1 gièng cã n¨ng suÊt s÷a cao lai víi 1 gièng lai trùc tiÕp cña c¸c c¸ thÓ lai. Do b¶n chÊt di cã n¨ng suÊt s÷a thÊp th× khèi l−îng cai s÷a cã truyÒn cña bß lai F1 gi÷a c¸c gièng Brahman vµ khuynh h−íng nÆng h¬n nÕu gièng cã n¨ng suÊt Herefod ®Òu nh− nhau nh−ng khèi l−îng cai s÷a s÷a cao ®−îc sö dông lµm mÑ vµ ng−îc l¹i. ë bª cña c¸c bß c¸i lµ gièng Brahman cao h¬n chøng tá r»ng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a cao h¬n ë DÔ ®Î lµ mét tÝnh tr¹ng kh¸c minh ho¹ cho ¶nh gièng Brahman so víi Hereford. h−ëng cña gièng ®Õn c¸c tÝnh tr¹ng bÞ ¶nh h−ëng tõ mÑ. Trong mét c«ng thøc lai gi÷a gièng cã Mét c¸ thÓ ®−îc sinh ra tõ lai trë ng−îc tÇm vãc nhá vµ lín th× thÕ hÖ lai ®Çu tiªn th−êng (backcross), lµ con cña viÖc lai gi÷a F1 víi 1 bÞ khã ®Î nÕu gièng cã tÇm vãc nhá lµm mÑ. VÝ trong 2 gièng thuÇn bè hoÆc mÑ. Khèi l−îng cai 67
s÷a cao h¬n ë c¸c bß lai sinh ra do lai trë ng−îc BÊt lîi lín nhÊt cña hÖ thèng lai nµy lµ tÊt c¶ c¸c (205 vµ 200kg) so víi khèi l−îng cai s÷a ë c¸c c¸ thÓ cña thÕ hÖ lai nµy ®Òu b¸n ®i, kh«ng gi÷ bß lai sinh ra do phÐp lai trë ng−îc tõ bß c¸i l¹i víi môc ®Ých lµm gièng v× vËy ®µn c¸i gièng thuÇn (186 vµ 190kg) gi¶i thÝch cho −u thÕ lai thay thÕ ph¶i mua tõ n¬i kh¸c hoÆc t¹o ra tõ ®µn cña mÑ lai. kh¸c. §èi víi tÊt c¶ c¸c hÖ thèng lai kinh tÕ, mét sè l−îng rÊt lín c¸ thÓ c¸i thuÇn chñng ph¶i ®−îc ¦u thÕ lai ®èi víi kh¶ n¨ng lµm mÑ vµ sinh s¶n nu«i ®Ó t¹o thÕ hÖ lai F1 hoÆc tæ hîp lai 3 m¸u. cña gièng c¸i cho thÊy c¸c gièng cã thÓ kÕt hîp Nh÷ng c¸ thÓ c¸i thuÇn chñng th−êng cã tû lÖ thô ®Ó t¹o ra nh÷ng ®Æc tÝnh mong muèn ë nh÷ng c¸ thai vµ biÓu thÞ c¸c tÝnh tr¹ng cña kh¶ n¨ng lµm thÓ lai vµ chÝnh nã lµ c¸i ñng hé chiÕn l−îc lai mÑ thÊp h¬n so víi c¸ thÓ c¸i lai. Ngoµi ra, do gièng lµ “Tæ hîp c¸i lai (mÑ lai) ph¶i ®−îc sö hÇu hÕt c¸c c¸ thÓ mÑ thuÇn chñng lµ cÇn thiÕt dông mét c¸ch réng r·i trong viÖc s¶n sinh ra cho viÖc thay thÕ ®µn ®Ó s¶n xuÊt c¸c c¸ thÓ ®µn th−¬ng phÈm”. thuÇn hoÆc tæ hîp lai nªn sè l−îng con c¸i ®Ó chän läc cho hÖ thèng lai lµ rÊt h¹n chÕ. Trong C¸c hÖ thèng lai t¹o gièng hÖ thèng lai nµy, khi nh÷ng c¸ thÓ F1 c¸i ®−îc sö dông lµm mÑ, chän läc con c¸i còng sÏ h¹n chÕ. Hai hÖ thèng lai t¹o gièng c¬ b¶n lµ: Trong viÖc t¹o F1, mÑ thuÇn chñng cña 1 gièng - HÖ thèng lai kinh tÕ ®−îc phèi víi bè thuÇn chñng cña 1 gièng kh¸c. - HÖ thèng lai t¹o gièng liªn tôc. ThÕ hÖ lai thø nhÊt biÓu hiÖn −u thÕ lai cao nhÊt Ngoµi ra, cßn cã nhiÒu hÖ thèng lai t¹o gi÷a bÊt kú cÆp lai 2 gièng nµo. Phèi hîp ®µn gièng biÕn ®æi tõ 2 hÖ thèng c¬ b¶n trªn ®©y, c¸c còng cã thÓ ®−îc sö dông trong s¶n xuÊt F1. BÊt hÖ thèng nµy bao gåm c¶ c¸c hÖ thèng lai t¹o mµ lîi chÝnh cña s¶n xuÊt F1 lµ kh«ng cã −u thÕ lai ®èi víi mét sè tÝnh tr¹ng th× sö dông hÖ thèng lai ®èi víi tÝnh tr¹ng kh¶ n¨ng lµm mÑ v× tÊt c¶ c¸c kinh tÕ vµ mét sè tÝnh tr¹ng kh¸c l¹i sö dông hÖ c¸ thÓ mÑ ë ®©y ®Òu lµ thuÇn chñng. F1 ®−îc thèng lai t¹o liªn tôc. Hai hÖ thèng lai t¹o ®−îc dïng réng r·i trong s¶n xuÊt ®Ó vç bÐo khai th¸c tr×nh bµy chi tiÕt ë phÇn sau ®©y. thÞt. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, do yªu cÇu thay thÕ ®µn cña nh÷ng c¸ thÓ c¸i lai F1 nªn s¶n xuÊt F1 trong thùc tÕ ®· rÊt phæ biÕn. HÖ thèng lai kinh tÕ S¶n xuÊt con lai trë ng−îc lµ phèi c¸i F1 víi 1 §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña hÖ thèng lai kinh tÕ lµ con trong 2 gièng ®ùc t¹o nªn chÝnh F1 ®ã. ¦u ®iÓm lai lµ s¶n phÈm ®Çu tiªn cña hÖ thèng lai, tÊt c¶ lín nhÊt cña phÐp lai nµy lµ c¸c c¸ thÓ mÑ vµ thÕ c¸c c¸ thÓ lai ®Òu ®−îc b¸n ®i, cã nghÜa lµ nh÷ng hÖ con ®Òu lµ tæ hîp lai. VÝ dô, ë nh÷ng bß c¸i c¸ thÓ lai nµy kh«ng ®−îc gi÷ l¹i trong ®µn ®Ó Brahman lai ®· ®−îc chÊp thuËn, s¶n xuÊt con lai phôc vô cho môc ®Ých t¹o gièng. Mét sè vÝ dô vÒ 1/4 Brahman vµ 3/4 Hereford hoÆc Angus lµ hÖ thèng lai kinh tÕ lµ: nh÷ng tæ hîp lai phï hîp ®Ó vç bÐo. −u thÕ lai vÒ - S¶n xuÊt F1 kh¶ n¨ng lµm mÑ cã thÓ cao, phô thuéc vµo - S¶n xuÊt con lai trë ng−îc gièng dïng ®Ó lai nh−ng thµnh phÇn −u thÕ lai - S¶n xuÊt tæ hîp lai 3 m¸u (cã thÓ gäi lµ trùc tiÕp kh«ng thÓ cùc ®¹i trong lai trë ng−îc v× lai 3 m¸u sö dông ®ùc cuèi cïng) thµnh phÇn vËt chÊt di truyÒn cña bè ®· cã trong - S¶n xuÊt F2 tæ hîp lai F1. N¨ng suÊt cña con lai trë ng−îc cã - S¶n xuÊt F1 tõ 4 gièng thÓ cao h¬n F1 ®èi víi nh÷ng tÝnh tr¹ng ¶nh h−ëng bëi mÑ. Bëi v× tÊt c¶ thÕ hÖ con cña hÖ thèng lai kinh tÕ ®Òu ®−îc sinh ra tõ nh÷ng c¸ thÓ c¸i cña 1 gièng Trong lai 3 m¸u, c¸ thÓ c¸i F1 ®−îc phèi víi ®ùc hay tæ hîp lai nµo ®ã nªn −u ®iÓm ®Çu tiªn cña cña gièng kh«ng tham gia t¹o F1. VÝ dô, trong hÖ thèng lai kinh tÕ lµ viÖc phèi hîp cã thÓ ®−îc s¶n xuÊt thÞt bß, bß c¸i F1 (Brahman x Hereford) ¸p dông mét c¸ch dÔ dµng. NÕu mÑ lµ 1 gièng ®−îc phèi víi ®ùc Charolais ®Ó s¶n xuÊt tæ hîp x¸c ®Þnh hoÆc 1 tæ hîp lai ®· ®−îc chän bëi v× nã lai 3 m¸u nu«i thÞt. NÕu gièng ®−îc chän mét cã nh÷ng ®Æc tÝnh mong muèn vµ gièng bè ®−îc c¸ch cÈn thËn, tæ hîp lai 3 m¸u cã thÓ sö dông chän ®Ó phèi hîp nh÷ng ®Æc tÝnh cña mÑ cho ra ®Çy ®ñ c¸c ¶nh h−ëng gièng, −u thÕ lai cao c¶ 2 nh÷ng ®Æc tÝnh mong muèn ë thÕ hÖ lai th× hÖ thµnh phÇn: trùc tiÕp vµ mÑ vµ ®ång thêi cã møc thèng lai kinh tÕ cã kh¶ n¨ng n©ng cao n¨ng ®é phèi hîp cao. suÊt. 68
Trong tr−êng hîp s¶n xuÊt F2, c¸ thÓ c¸i F1 ®−îc t¹o ra nã. Sau khi nh÷ng c¸ thÓ c¸i sinh ra chóng phèi víi ®ùc F1. VÝ dô, bß c¸i F1 (Brahman x ®· mang c¸c gen tõ mçi mét gièng bè mÑ trong Hereford) ®−îc phèi víi ®ùc F1 (Brahman x hÖ thèng lai lu©n chuyÓn, c¸ thÓ c¸i ®−îc phèi Hereford). Mét −u ®iÓm cña hÖ thèng s¶n xuÊt F2 víi ®ùc cña gièng c¸ thÓ c¸i cã sè l−îng gen cña lµ bè, c¸ thÓ mÑ vµ thÕ hÖ con ®Òu lµ tæ hîp lai gièng nµy Ýt nhÊt. nªn cã −u thÕ lai. ThÕ nh−ng, F2 chØ cã 1/2 −u thÕ lai trùc tiÕp so víi F1. Ngoµi ra, thÕ hÖ lai thø 2 HÖ thèng lai lu©n håi chuÈn cã 2 gièng tham gia (F2) cã khuynh h−íng biÕn ®éng víi ph¹m vi lín ®«i lóc cßn ®−îc gäi lai lu©n håi chuÈn. Sau mét h¬n tæ hîp lai 3 m¸u võa nªu trªn ®©y. NÕu thêi gian thùc hiÖn phÐp lai, c¸c c¸ thÓ c¸i lai cña kh«ng gi÷ F2 nµo ®Ó t¹o gièng th× trong thùc tÕ thÕ hÖ con sÏ ph©n chia thµnh 2 nhãm: mét nhãm chän läc hÇu nh− kh«ng lµm ®−îc vµ møc ®é ®−îc phèi víi ®ùc cña 1 gièng vµ nhãm thø 2 biÕn ®éng lín cã thÓ lµ mét thiÖt h¹i trong phÐp ®−îc phèi víi ®ùc cña mét gièng kh¸c. C¶ 2 lai t¹o nµy. nhãm nµy lu«n cã kho¶ng 2/3 vËt chÊt di truyÒn cña 1 gièng vµ 1/3 cña 1 gièng kh¸c. Trong phÐp Trong phÐp lai t¹o F1 sö dông 4 m¸u (gièng) th× lai nµy, c¸c c¸ thÓ lai ë nh÷ng thÕ hÖ tiÕp theo c¸i F1 ®−îc phèi víi ®ùc F1 nh−ng c¸c gièng lu«n cã 2/3 cña thµnh phÇn −u thÕ lai trùc tiÕp so thuÇn tham gia t¹o F1 c¸i kh¸c h¼n c¸c gièng víi thÕ hÖ con lai thø nhÊt (F1). Nh−îc ®iÓm thuÇn tham gia t¹o F1 ®ùc. ¦u nh−îc ®iÓm chÝnh chÝnh cña hÖ thèng lai nµy lµ cã thÓ kh«ng sö cña phÐp lai nµy t−¬ng tù nh− phÐp lai t¹o F2 dông ®−îc sù phèi hîp v× tÊt c¶ c¸c gièng tham nh−ng −u thÕ lai trùc tiÕp ë ®©y lín h¬n so víi gia trong phÐp lai nµy lµ gièng bè. ThÕ nh−ng, phÐp lai t¹o F2. C¸i F1 (Charolais x Tuli) phèi víi ®èi víi nh÷ng gia sóc cã kh¶ n¨ng ®Î nhiÒu nh− ®ùc F1 (Angus x Brahman) hoÆc ®ùc F1 lîn, mét møc phèi hîp nµo ®ã cã thÓ sö dông (Charolais x Tuli) phèi víi c¸i F1 (Angus x ®−îc trong hÖ thèng lai nµy nÕu tû lÖ cña mçi Brahman) lµ nh÷ng vÝ dô vÒ lai 4 m¸u ®Ó sö dông kiÓu phèi lµ thÝch hîp. phèi hîp. Cã mét sè ®iÓm rÊt linh ®éng trong trËt tù cña HÖ thèng lai t¹o gièng liªn tôc gièng trong hÖ thèng lai lu©n håi chuÈn cã 3 gièng tham gia. ViÖc phèi hîp trong hÖ thèng lai Gièng nµo còng cã thÓ tham gia hÖ thèng lai t¹o lu©n håi chuÈn cã 3 gièng tham gia cã thÓ ®−îc gièng liªn tôc. TÝnh chÊt c¬ b¶n vµ −u ®iÓm lín sö dông gièng nh− ph−¬ng ph¸p lai lu©n håi nhÊt cña hÖ thèng lai t¹o gièng liªn tôc lµ c¸ thÓ chuÈn cã 2 gièng ®· tr×nh bµy trªn ®©y. c¸i ®−îc t¹o ra tõ phÐp lai nµy ®−îc sö dông ®Ó thay thÕ ®µn. Do tÊt c¶ c¸c c¸ thÓ c¸i ®−îc t¹o ra HÖ thèng lai lu©n håi chuÈn cã nhiÒu gièng tham tõ phÐp lai nµy ®−îc sö dông ®Ó thay thÕ ®µn nªn gia ®−îc tiÕn hµnh t−¬ng tù nh− ë hÖ thèng lai c¸ thÓ c¸i lai gi÷ l¹i lµm mÑ cã thÓ ®−îc chän läc lu©n håi chuÈn cã 2 gièng tham gia. Bëi v× hÖ mét c¸ch kh¾t khe h¬n. Mét −u ®iÓm n÷a cña thèng lai lu©n håi chuÈn bao gåm viÖc sö dông phÐp lai nµy lµ c¸ thÓ mÑ vµ thÕ hÖ con ®Òu lµ tæ c¸c nhãm kh¸c nhau cña c¸ thÓ c¸i tham gia t¹o hîp lai. ViÖc sö dông phèi hîp trong phÐp lai nµy gièng vµ bëi v× trong ch¨n nu«i bß thÞt, c¸c nhãm bÞ h¹n chÕ bëi v× kh«ng cã mét gièng ®ùc nµo ®ùc gièng kh¸c nhau cho mçi nhãm c¸i ®−îc riªng vµ kh«ng cã gièng c¸i hoÆc c¸c c¸ thÓ lai t¸ch riªng trªn ®ång cá. HÖ thèng lai nµy kh«ng kh¸c nhau trong phÐp lai nµy. Mét sè vÝ dô vÒ hÖ thÝch hîp víi nh÷ng ®µn gia sóc nhá. HÖ thèng thèng lai t¹o gièng liªn tôc lµ: nµy cã thÓ biÕn ®æi b»ng c¸ch sö dông mét ®ùc - Lai lu©n håi tiªu chuÈn (cã 2, 3 hoÆc n trong vßng 2 n¨m cho mét nhãm cïng ch¨n th¶ gièng tham gia) chung trªn ®ång cá vµ sau 2 n¨m sÏ ®æi mét ®ùc - Lai lu©n håi chuÈn mét gièng ®ùc kh¸c thuéc mét gièng kh¸c b»ng c¸ch ®æi nh− - Lai F1 lu©n håi vËy, c¸c chñ bß cã ®µn gia sóc nhá còng cã thÓ - TiÕp tôc lai F1 tèt nhÊt víi nhau ¸p dông hÖ thèng lai nµy. - Lai lu©n håi 3 m¸u hiÖu chØnh - Lai c¶i t¹o HÖ thèng lai lu©n håi F1 còng t−¬ng tù nh− hÖ - T¹o gièng lai tæng hîp thèng lai lu©n håi chuÈn 2 gièng ngo¹i trõ viÖc sö dông ®ùc F1 thay v× ®ùc thuÇn. NÕu −u thÕ lai Gièng nµo còng cã thÓ tham gia vµo hÖ thèng lai gi÷a bÊt cø cÆp gièng nµo còng nh− nhau th× −u thÕ lai cña mÑ vµ con trong hÖ thèng nµy cao h¬n lu©n håi chuÈn. ë nh÷ng hÖ thèng nµy, c¸c c¸ thÓ so víi trong hÖ thèng lai lu©n håi chuÈn 2 gièng. c¸i lai ®−îc gi÷ l¹i ®Ó thay thÕ ®µn vµ cho phèi víi ®ùc cña mét gièng kh¸c víi gièng cña bè ®· 69
Ngoµi ra, −u thÕ lai cña ®ùc lai cã thÓ ®−îc sö sö dông khi mét gièng ®−îc ®−a vµo mét diÖn dông trong hÖ thèng lai lu©n håi F1 nµy. hÑp víi mét quÇn thÓ nhá. B»ng ph−¬ng ph¸p lai c¶i t¹o tõ nh÷ng c¸ thÓ c¸i cña mét gièng ®· cã ë HÖ thèng lai gièng liªn tôc tõ c¸c c¸ thÓ F1 tèt ®©y tõ tr−íc, gièng nµy ®−îc t¨ng vÒ sè l−îng nhÊt còng t−¬ng tù nh− lai c¶i t¹o nh−ng ë ®©y mét c¸ch nhanh chãng h¬n so víi nÕu chóng chØ ®ùc F1 ®−îc sö dông chø kh«ng ph¶i ®ùc thuÇn. ®−îc phèi trong dßng thuÇn. Ph−¬ng ph¸p lai c¶i §iÒu ®ã cã nghÜa lµ duy nhÊt ®ùc F1 cña mét cÆp t¹o ®· ®−îc dïng rÊt phæ biÕn ®Ó t¨ng ®µn cña gièng nhÊt ®Þnh ®−îc sö dông lµm bè cßn mÑ th× c¸c quÇn thÓ bß ch©u ¢u hoÆc bß ngo¹i. C¸c hiÖp dïng c¸c con lai tù cã trong ®µn ®Ó thay thÕ. ¦u héi gièng chÊp nhËn r»ng lai c¶i t¹o ph¶i cã mét thÕ lai trùc tiÕp cao nhÊt ë c¸c ®ùc gièng v× nã lµ møc ®é chuÈn vÒ tû lÖ tèi thiÓu “l−îng vËt chÊt di F1, trong lóc ®ã mÑ vµ con ®Òu chØ cã 1/2 −u thÕ truyÒn cña gièng” ®ñ ®Ó coi ®ã lµ dßng thuÇn. lai so víi F1. HÖ thèng lai nµy lµ hÖ thèng lai ®¬n HÇu hÕt c¸c hiÖp héi ®ßi hái ph¶i cã 7/8 l−îng gi¶n nhÊt vµ dÔ sö dông nhÊt cho ®µn nhá, chØ cã vËt chÊt di truyÒn cña gièng ®i c¶i t¹o trong lóc mét ®ùc gièng trong ®µn. ®ã, mét sè hiÖp héi kh¸c lai yªu cÇu ph¶i lín h¬n n÷a ®èi víi mét c¸ thÓ ®−îc coi lµ thuÇn. HÖ thèng lai lu©n håi 3 gièng biÕn ®æi lµ hÖ thèng cã mét sè tÝnh chÊt cña hÖ thèng lai lu©n C¸c gièng ®−îc h×nh thµnh tõ tæ hîp lai th× ®−îc håi 2 gièng vµ hÖ thèng lai lu©n håi 3 gièng gäi lµ gièng tæng hîp. ¦u ®iÓm cña gièng tæng chuÈn. Trong hÖ thèng lai nµy cã thÓ khai th¸c hîp lµ sù pha trén cña c¸c yÕu tè gièng mong nh÷ng −u ®iÓm −u thÕ lai cao khi sö dông mét muèn cña c¸c gièng tham gia vµ gi÷ ®−îc −u thÕ gièng cã −u thÕ lai cao h¬n nh÷ng gièng kh¸c. lai ban ®Çu cña c¸c tæ hîp lai. NÕu mét gièng §ã cã thÓ lµ tr−êng hîp Brahman biÓu thÞ −u thÕ ®−îc h×nh thµnh tõ ®µn nÒn F1, th× 1/2 −u thÕ lai lai víi c¸c gièng bß «n ®íi cao h¬n −u thÕ lai ban ®Çu cña c¸c tæ hîp lai ®−îc gi÷ l¹i. NhiÒu gi÷a c¸c gièng bß «n ®íi víi nhau. VÝ dô sau ®©y gièng bß tæng hîp ®−îc t¹o ra cã 5/8 l−îng vËt sÏ minh ho¹ cho lai lu©n håi biÕn ®æi khi sö dông chÊt di truyÒn cña mét gièng bß «n ®íi vµ 3/8 vËt c¸c gièng Brahman, Angus vµ Hereford. TÊt c¶ chÊt di truyÒn cña gièng nhiÖt ®íi (B). Kho¶ng bß c¸i hoÆc hËu bÞ mµ bè cña chóng lµ Angus 15/32 −u thÕ lai cña F1 ®−îc gi÷ l¹i trong nh÷ng hoÆc Hereford ®Òu ®−îc phèi víi ®ùc Brahman. gièng bß nµy. BÊt cø sù cËn huyÕt nµo do cËn Sau 1 thêi gian lai, nh÷ng con bª mµ bè cña huyÕt cã chñ ®Þnh hoÆc do ®µn qu¸ nhá ë gièng chóng lµ Brahman vµ «ng ngo¹i lµ Hereford (H) tæng hîp sÏ lµm gi¶m −u thÕ lai gi÷ l¹i. sÏ lµ 2/3Brahmam (B), 4/15(H) vµ 1/15Angus (A). Nh÷ng c¸ thÓ bª mµ bè lµ Brahman vµ «ng HÖ thèng lai kÕt hîp ngo¹i lµ Angus sÏ lµ 2/3(B), 4/15(A) vµ 1/15Hereford. Trong lóc ®ã bª mµ bè lµ A sÏ lµ NhiÒu hÖ thèng lai kÕt hîp ®· ®−îc thiÕt kÕ nh»m 8/15(A), 1/3(B) vµ 2/15(H). kÕt hîp mét sè tÝnh chÊt cña hÖ thèng lai kinh tÕ vµ mét sè tÝnh chÊt cña hÖ thèng lai liªn tôc. Mét HÖ thèng lai nµy hy väng cã −u thÕ lai cao h¬n hÖ thèng lai kÕt hîp nh÷ng ®Æc tÝnh mong muèn hÖ thèng lai lu©n håi chuÈn 2 gièng nh− B vµ H cña c¶ 2 hÖ thèng lai kinh tÕ vµ lai liªn tôc cã thÓ hoÆc B vµ A. HÖ thèng lai nµy còng hy väng cã lµ thÝch hîp nhÊt ®èi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ. −u thÕ lai cao h¬n hÖ thèng lai lu©n håi chuÈn 3 gièng khi sö dông 3 gièng B, H vµ A v× mét sè Mét vÝ dô vÒ hÖ thèng lai kÕt hîp lµ lai chÐo bß c¸i ë hÖ thèng lai lu©n håi chuÈn 3 gièng mµ ngoµi. Trong hÖ thèng lai nµy, mét phÇn cña ®µn bè chóng lµ H hoÆc A sÏ ®−îc cho phèi víi ®ùc ®−îc gi÷ l¹i t−¬ng tù nh− hÖ thèng lai lu©n håi cña mét gièng «n ®íi kh¸c chø kh«ng ph¶i ®ùc chuÈn 2 gièng ®Ó cung cÊp nh÷ng c¸ thÓ c¸i thay B. Nh÷ng c¸ thÓ bª sinh ra tõ c¸ch lai nµy kh«ng ®µn ®èi v¬Ý c¶ 2 tr−êng hîp lai lu©n håi vµ lai chØ cã −u thÕ lai thÊp mµ còng chØ cã 1/7B. TÊt kinh tÕ. Mét gièng ®ùc thø 3 ®−îc sö dông ®Ó c¶ c¸c c¸ thÓ sinh ra tõ hÖ thèng lai lu©n håi 3 phèi víi nh÷ng c¸ thÓ c¸i tõ lai lu©n håi t¹o ra c¸ gièng biÕn ®æi Ýt nhÊt cã 1/3B. thÓ lai nu«i thÞt. Lai c¶i t¹o lµ hÖ thèng lai mµ ®ùc thuÇn chñng Kh«ng cã giíi h¹n vÒ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn c¸c hÖ cña mét gièng tiÕp tôc phèi víi nh÷ng c¸ thÓ c¸i thèng lai kÕt hîp. Mét hÖ thèng kh¸c sö dông lai tèt nhÊt ®−îc t¹o thµnh trong hÖ thèng. F1 cã nh÷ng c¸ thÓ F1 tèt nhÊt ®Ó s¶n xuÊt c¸ thÓ c¸i 1/2 vËt chÊt di truyÒn cña gièng bè, trong lóc ®ã lai thay thÕ ®µn trong khi ®ã mét sè c¸ thÓ lai ë lai trë ng−îc th× con lai t¹o thµnh cã 3/4 vËt ®−îc phèi víi gièng thø 3 cña bè t−¬ng tù nh− hÖ chÊt di truyÒn cña gièng bè. Lai c¶i t¹o th−êng thèng lai kinh tÕ. VÝ dô, dïng nh÷ng c¸ thÓ ®ùc 70
tèt nhÊt F1(BxH) ®Ó t¹o nh÷ng c¸ thÓ c¸i lai thay B¶ng 2. Møc kú väng vÒ −u thÕ lai trong mét sè hÖ thÕ ®µn cã kho¶ng 1/2B x 1/2H. Nh÷ng bß c¸i thèng lai khi kh«ng cã cËn huyÕt giµ vµ tÇm vãc lín cã thÓ ®−îc cho phèi víi ®ùc Charolais ®Ó s¶n xuÊt ®µn lai nu«i thÞt. HÖ thèng lai ¦u thÕ lai ¦u thÕ lai trùc tiÕp cña mÑ Mçi mét hÖ thèng ®Òu cã −u vµ nh−îc ®iÓm. Mét S¶n xuÊt con lai F1 100% 0% hÖ thèng lai cô thÓ nµo ®ã kh«ng thÓ lµ tèt nhÊt S¶n xuÊt con lai F2 50% 100% cho tÊt c¶ c¸c trang tr¹i. §iÒu quan träng lµ ph¶i S¶n xuÊt con lai 3 m¸u 100% 100% sö dông nh÷ng hÖ thèng ®¬n gi¶n, cã thÓ øng Lai lu©n håi 2 gièng 67% 67% dông cã hiÖu qu¶. TÝnh ®¬n gi¶n cña hÖ thèng lai Lai lu©n håi sö dông 2 86% 86% gièng t¹o phô thuéc vµo lo¹i h×nh qu¶n lý, ng−êi lao Lai tæng hîp 2 gièng (50 50% 50% ®éng. trang thiÕt bÞ... % mçi gièng) Lai tæng hîp sö dông 4 75% 75% N¨ng suÊt cña mét vµi tæ hîp lai gièng (25 % each breed) §èi víi mét tÝnh tr¹ng vµ mét cÆp gièng ®· cho, Ghi chó: Tæ hîp lai gi÷a Bos indicus-Bos taurus cã −u thÕ lai lµ gi¸ trÞ cña F1 v−ît so víi trung b×nh −u thÕ lai cao gÊp 2-3 lÇn −u thÕ lai cña tæ hîp lai gi÷a cña 2 gièng bè mÑ. Con lai F1 biÓu thÞ −u thÕ lai Bos taurus-Bos taurus hoÆc Bos indicus-Bos indicus cao nhÊt ë bÊt kú tæ hîp lai nµo gi÷a 2 gièng. N¨ng suÊt dù ®o¸n cña con lai trong ®iÒu Nh÷ng c¸ thÓ lai ®−îc t¹o ra tõ lai trë ng−îc cã kiÖn kh«ng cã chän läc 50% −u thÕ lai so víi con lai F1. NÕu lai ph¶n håi mµ mÑ lµ F1 th× mÑ lai biÓu thÞ −u thÕ lai cña mÑ lai cao nhÊt. Lai trë ng−îc cã thÓ v−ît F1 ®èi víi Cã thÓ tÝnh ®−îc gi¸ trÞ trung b×nh cña mét quÇn tÝnh tr¹ng chÞu ¶nh h−ëng bëi c¸ thÓ mÑ. Con lai thÓ lai nÕu cã gi¸ trÞ trung b×nh cña gièng thuÇn, F2 chØ cã 50% −u thÕ lai trùc tiÕp so víi F1. TÊt sù sai lÖch cña gièng mÑ vµ gi¸ trÞ −u thÕ lai ®· c¶ F2 lµ s¶n phÈm ®−îc t¹o ra tõ F1 nªn chóng cã ®−îc −íc tÝnh. Trong qu¸ tr×nh tÝnh gi¸ trÞ tÝnh −u thÕ lai thµnh phÇn cña mÑ lai. F3, F4 ,v.v... ®Òu tr¹ng cña c¸ thÓ lai mµ kh«ng thùc hiÖn ch−¬ng biÓu thÞ −u thÕ lai cña mÑ lai nh− F2. ThÕ nh−ng, tr×nh chän läc vµ tÊt c¶ c¸c c¸ thÓ lai ®Òu sinh ra F3 lµ s¶n phÈm cña mÑ lµ F2 chø kh«ng ph¶i tõ tõ mét m«i tr−êng chung th× c«ng thøc tÝnh gi¸ F1, v× vËy n¨ng suÊt cã thÓ thÊp h¬n so víi F2 v× trÞ trung b×nh cña tÝnh tr¹ng ®èi víi tæ hîp lai lµ: −u thÕ lai cña mÑ lai F1 lµ cao nhÊt khi cã 2 gièng tham gia. ¦u thÕ lai vÉn gi÷ ®−îc ë tæ hîp Ptæ hîp lai = Trung b×nh cña gièng + hiÖu chØnh lai tæng hîp míi vµ bÒn v÷ng sau thÕ hÖ thø nhÊt vÒ sai kh¸c gièng mÑ + −u thÕ lai cña mÑ + −u nÕu kh«ng cã phèi gièng cËn huyÕt. thÕ lai trùc tiÕp ë ®©y: Nh÷ng c¸ thÓ sinh ra tõ hÖ thèng lai lu©n håi 2 - P lµ gi¸ trÞ trung b×nh tÝnh tr¹ng cña tæ hîp lai gièng cã −u thÕ lai kho¶ng 2/3 so víi c¸i F1. KÕt - Trung b×nh cña gièng: Lµ trung b×nh cña gièng qu¶ lµ, nh÷ng c¸ thÓ sinh ra tõ hÖ thèng lai lu©n bè mÑ tÝnh theo tû lÖ ë ®êi con. Do c¸c gièng håi cã −u thÕ lai cao h¬n so víi F1 ®èi víi nh÷ng kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt chÞu ¶nh h−ëng cña c¸ tÝnh tr¹ng ¶nh h−ëng tõ c¸ thÓ mÑ. thÓ mÑ nªn trung b×nh cña gièng ph¶i ®−îc hiÖu chØnh víi gièng lµm mÑ. Trong c¸c phÐp tÝnh tiÕp Ba nhãm lai kh¸c nhau ®−îc sinh ra trong hÖ theo, sù kh¸c nhau gi÷a MA vµ MB lµ sù sai thèng lai lu©n håi 3 gièng. Trong 1 nhãm thuéc 3 kh¸c trung b×nh cña tÝnh tr¹ng cña F1(A xB) khi nhãm ®ã, tÊt c¶ c¸c c¸ thÓ ®Òu cã chung 1 gièng A hoÆc B lµm gièng mÑ. cña bè vµ chung 1 gièng cña «ng ngo¹i. Phô - ¦u thÕ lai cña mÑ lµ gi¸ trÞ cao h¬n cña thÕ hÖ thuéc møc ®é −u thÕ lai gi÷a c¸c gièng kh¸c con lai khi sö dông mÑ lai so víi khi sö dông mÑ nhau, 3 nhãm lai biÓu thÞ møc ®é −u thÕ lai kh¸c thuÇn. Gi¸ trÞ −u thÕ lai nµy cã thÓ ®−îc tÝnh nh− nhau. §èi víi 1 nhãm nµo ®ã, −u thÕ lai cã thÓ cã sau: kho¶ng 4/7 cña −u thÕ lai gi÷a gièng cña bè vµ ¦u thÕ lai cña mÑ = tæng (c¸c phÇn cña gièng cña «ng ngo¹i céng víi 2/7 cña −u thÕ lai c¸c loci trong kú väng mÑ lai mang mét allen tõ gi÷a gièng cña bè vµ 1 gièng kh¸c cïng tham gia trong hÖ thèng lai t¹o gièng nµy. mét gièng vµ 1 allen kh¸c tõ 1 gièng kh¸c) nh©n víi (−u thÕ lai cña mÑ lai gi÷a 2 gièng ®ã). HoÆc: 71
MHVA (−u thÕ lai cña mÑ gi÷a 2 gièng) x H x B → F1 H (1/2) x B (1/2) (phÇn cña gièng A trong mÑ – phÇn cña gièng A 186.4 + 197.7 trong con) + MHVB (−u thÕ lai cña mÑ gi÷a 2 PTæhîplai = = 192,05 + HVHB - −u thÕ gièng) x (phÇn cña gièng B trong mÑ – phÇn cña 2 lai trùc tiÕp = 23,2 kg + HiÖu chØnh ®èi víi yÕu tè gièng B trong con) gièng mÑ 10,9 x (1 – 1/4) = 5,45kg + HV dam - ¦u thÕ lai trùc tiÕp lµ gi¸ trÞ tÝnh tr¹ng ë con maternal = 0 kg lai cao h¬n so víi con thuÇn vµ cã thÓ tÝnh nh− = 220,7 kg sau: ¦u thÕ lai trùc tiÕp = tæng (c¸c phÇn cña Tr−êng hîp 2: S¶n xuÊt F1 tù giao c¸c loci trong thÕ hÖ con ®−îc kú väng mang mét allen tõ mét gièng vµ 1 allen kh¸c tõ 1 gièng B x H → F1 B (1/2) x H (1/2) kh¸c) nh©n víi (−u thÕ lai trùc tiÕp gi÷a 2 gièng ®ã). 186.4 + 197.7 PTæhîplai = = 192,05 + HVHB - −u thÕ Mét vµi vÝ dô vÒ c¸ch tÝnh 2 lai trùc tiÕp = 23,2 kg + HiÖu Cã mét vµi kÕt hîp ®Ó t¹o ra bß Brangus cã 5/8 Angus vµ 3/8 Brahman. Mét trong nh÷ng kÕt hîp chØnh ®èi víi yÕu tè gièng mÑ 10,9 x (0 – 1/4) = ®ã lµ cho ®ùc (3/4 Angus x 1/4 Brahman) phèi -5,45kg + HV dam maternal = 0 kg víi c¸i F1(Brahman x Angus). §ùc (3/4 Angus x = 215,3 kg 1/4 Brahman) phèi c¸i F1(B x A) -> 5/8A x 3/8B NÕu gi¶ sö: Khèi l−îng cai s÷a trung b×nh cña Tr−êng hîp 3: S¶n xuÊt con lai b»ng lai trë Brahman lµ 214kg, Angus lµ 205kg, −u thÓ lai ng−îc ¶nh h−ëng cña mÑ: gièng Brahman 5 kg vµ Angus = 0, −u thÕ lai cña mÑ gi÷a 2 gièng lµ 11,4 H x F1 B (1/2) H (1/2)→ 3/4 H 1/4 B kg vµ −u thÕ lai trùc tiÕp lµ 13,6 kg. Kú väng vÒ PTæhîplai = (3/4x186,4) + (1/4x197,7) = khèi l−îng cai s÷a trung b×nh cña bª lai cña hÖ 189,2+HVHB - −u thÕ lai trùc tiÕp = 23,2/2kg = 11,6kg + thèng lai trªn cã thÓ tÝnh nh− sau: HiÖu chØnh ®èi víi yÕu tè gièng mÑ 10,9x(1/2– B = 214kg 1/4) = 2,7kg+HV dam maternal = 16,4kg A = 205kg = 219,9 kg MB = 5kg B×nh ph−¬ng Punnet MA = 0kg H HVAB – −u thÕ lai cña mÑ = 11,4 kg 1/2H 1/2HH HVAB - −u thÕ lai trùc tiÕp = 13,6 kg MHVB 1/2B 1/2BH VËy, VËy HV trùc tiÕp = 23,2/2 = 11,6kg + HiÖu chØnh PTæhîplai=(5/8x205)+(3/8x214)+(1/2-3/8)x5+(1/2- ®èi víi yÕu tè gièng mÑ 10,9 x (1/2– 1/4) = 10,9 5/8)x0+11,4+[(1/4x1/2)+(1/4x1/2)]x13,= x 1/4 kg = 2,7kg+HV dam maternal = 16,4kg 128,125 + 80,25 + 0,625 + 11,4 + 6,8 = 227,2 kg Tr−êng hîp 4: S¶n xuÊt 1 tæ hîp lai b»ng lai trë l¹i VÝ dô kh¸c. §ùc Hereford (H) x c¸i Brahman (B) F1 B (1/2) H (1/2) x H → 1/4 B 3/4 H → F1 H (1/2) x B (1/2) PTæhîplai = (3/4x186,4) + (1/4x197,7) = H = 186,4 kg 189,2+HVHB - −u thÕ lai trùc tiÕp = 23,2/2kg = 11,6kg + B= 197,7 kg HiÖu chØnh ®èi víi yÕu tè gièng mÑ 10,9x(0– MH = 0 kg 1/4) = -2,7kg+HV dam maternal = 0kg MB = 10,9 kg = 198,1 kg HVHB – −u thÕ lai cña mÑ = 16,4 kg HVHB - −u thÕ lai trùc tiÕp = 23,2 kg B×nh ph−¬ng Punnet 1/2B 1/2H L−u ý: Trong c¸c c«ng thøc lai, gièng bè ®øng vÞ H 1/2BH 1/2HH trÝ tr−íc vµ gièng mÑ ®øng vÞ trÝ sau trong VËy HVHB trùc tiÕp = 23,2/2kg = 11,6kg + HiÖu ph−¬ng tr×nh. Cã mÊy tr−êng hîp sau: chØnh ®èi víi yÕu tè gièng mÑ 10,9 x (0– 1/4) = - 2,7kg + HV dam maternal = 0kg Tr−êng hîp 1: S¶n xuÊt F1 = 198,1 kg 72
Tr−êng hîp 5: S¶n xuÊt F2 lai c¸i F1 ®−îc chän läc cã khèi l−îng tr−ëng thµnh trung b×nh lµ 568 kg. HÖ sè di truyÒn cña F1 B (1/2) H (1/2) x F1 B (1/2) H (1/2→ F2 B (1/2) khèi l−îng tr−ëng thµnh gi¶ sö lµ 0,45. Gi¸ trÞ −u H (1/2) thÕ lai trùc tiÕp cña c¸c cÆp lai gi÷a c¸c gièng PTæhîplai = tû träng trung b×nh (1/2x186,4) + nµy lµ: (1/2x197,7) = 192,05+HVHB - −u thÕ lai trùc tiÕp = 23,2/2kg = 11,6kg + HiÖu chØnh ®èi víi yÕu tè Gièng ¦u thÕ lai mÑ 10,9x(1/2– 1/2) = 0kg+HV dam maternal = 16,4kg Hereford-Charolais 0,05 = 220,1 kg Brahman-Hereford 0,08 Charolais-Brahman 0,06 B×nh ph−¬ng Punnet 1/2B 1/2H Bè Charolais x mÑ (1/2 Brahman x 1/2 Brahman) 1/2B 1/4HH 1/4HB → Tæ hîp lai 1/2C x 1/4B x 1/4 H 1/2H 1/4BH 1/4HH EBVbè = 0,45(955 - 864) = 41 kg EBVmÑ = 0,45 (568 - 541) = 0,45(25) kg VËy HVHB trùc tiÕp = 23,2/2kg = 11,6kg + HiÖu = 11,25 kg (1 + 0,08) chØnh ®èi víi yÕu tè mÑ 10,9x (1/2– 1/2) = 10,9 x 0kg = o kg +HV dam maternal = 16,4kg HVtæ hîp lai = (1/2)(0,06) + (1/2)(0,05) = 0,055 = 220,1 kg Ptæ hîp lai = (1 + 0,055)[(1/2)(591) + (1/4)(545) + (1/4)(455) + (41 + 11,25)/2] Ptæ hîp lai = (1,055)[(545) + (26,1)] N¨ng suÊt dù ®o¸n cña con lai trong ®iÒu Ptæ hîp lai = (1,055)(571,1) = 602,51 kg kiÖn cã chän läc NÕu c¸c c¸ thÓ ®· ®−îc chän läc ®èi víi mét tÝnh C¸c vÝ dô vÒ lai t¹o ®Ó ®¹t −u thÕ lai cùc tr¹ng nhÊt ®Þnh ®−îc sö dông trong ch−¬ng tr×nh lai t¹o gièng th× con lai ch¾c ch¾n sÏ cã gi¸ trÞ ®¹i cña tÝnh tr¹ng cao h¬n so víi nh÷ng con lai mµ bè mÑ nã kh«ng ®−îc chän läc. Gi¸ trÞ trung D−íi ®©y lµ mét sè ¶nh ®−îc minh ho¹ vÒ c¸c b×nh cña tÝnh tr¹ng cña thÕ hÖ con lai mµ bè mÑ chiÕn l−îc lai t¹o gièng kh¸c nhau ®−îc sö dông ®−îc chän läc ®−îc thÓ hiÖn nh− sau: ë vïng nhiÖt ®íi cña Australia ®Ó thu ®−îc −u thÕ lai cùc ®¹i (Tõ ¶nh sè 1 ®Õn ¶nh sè 5). Ptæ hîp lai = (1 + HVtæ hîp lai ) (trung b×nh cña gièng) + (EBVbè + EBVmÑ)/2 §èi víi bè lai vµ mÑ lai th× tÝnh nh− sau: P - Ptæ hîp lai EBV = h2 (1 + HVtæ hîp lai) VÝ dô, víi c¸c d÷ kiÖn sau chóng ta cã thÓ −íc tÝnh khèi l−îng trung b×nh tr−ëng thµnh cña tæ hîp lai bß c¸i 1/2C 1/4B vµ 1/4H khi bè mÑ ®−îc chän läc Gièng bß Khèi l−îng trung b×nh bß c¸i tr−ëng thµnh Brahman 545 kg Hereford 455 kg Charolais 591 kg F1 (Brahman x 541 kg Hereford) §ùc gièng Charolais chän läc cã khèi l−îng 955 kg ®· ®−îc chän tõ nhãm ®ùc kh«ng ®−îc chän läc cã khèi l−îng tr−ëng thµnh lµ 864 kg vµ bß 73
¶nh sè 1: Bè Tuli x MÑ Brahman -> Bª F1 ¶nh sè 3: Bè Boran x MÑ F1(Brahman x Tuli x Brahman (Tæ hîp bß lai 2 m¸u ®¹t 100% Adaptaur) -> Con: 1/2Boran x 1/4Brahman x −u thÕ lai) 1/4Adaptaur (Tæ hîp bß lai 3 m¸u ®¹t 100% −u thÕ lai) ¶nh sè 2: Bè Belmont Red x MÑ Brahman -> F1 (Belmont Red x Brahman) (Tæ hîp bß lai 2 m¸u ®¹t 100% −u thÕ lai) ¶nh sè 5: Bè Boran x MÑ F1(Charolais x Brahman) -> Con: 1/2Boran x 1/4 Charolais x 1/4Brahman (Tæ hîp bß lai 3 m¸u ®¹t 100% −u thÕ lai) ¶nh sè 4: Bè Boran x MÑ F1(Adaptaur x Brahman) -> Con: 1/2Boran x 1/4Adaptaur x 1/4Brahman (Tæ hîp bß lai 3 m¸u ®¹t 100% −u thÕ lai) 74