Nâng cao các kỹ năng về di truyền, sinh sản và lai tạo giống bò thịt nhiệt đới- chương 17

Chia sẻ: Nguyen Vuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

92
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nâng cao các kỹ năng về di truyền, sinh sản và lai tạo giống bò thịt nhiệt đới. Chương 17: Dấu hiệu ADN- Một công cụ chọn lọc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nâng cao các kỹ năng về di truyền, sinh sản và lai tạo giống bò thịt nhiệt đới- chương 17

dÊu hiÖu ADN- Mét c«ng cô chän läc B.M. Burns, R.G. Holroyd, J.D. Bertram, R.G. Muller, A.D. Herring Tãm t¾t NhËn d¹ng di truyÒn sö dông c¸c dÊu DÊu hiÖu ADN lµ mét ph−¬ng ph¸p kiÓm tra h÷u hiÖu ADN hiÖu ®Ó x¸c ®Þnh bè mÑ vµ gèc g¸c cña bß. C¬ Lý thuyÕt c¬ b¶n chÕ cña viÖc nhËn d¹ng di truyÒn th«ng qua sö dông c¸c dÊu hiÖu ADN (ADN marker) sÏ ®−îc ViÖc kiÓm tra bè mÑ vµ nguån gèc dùa trªn hai m« t¶ tãm t¾t vÒ lý thuyÕt vµ ph−¬ng ph¸p cïng nguyªn lý c¬ b¶n: víi nh÷ng vÝ dô ®Ó minh ho¹. Nh÷ng kú väng lý • Dùa trªn sù ph¸t hiÖn c¸c dÊu hiÖu di truyÒn thuyÕt cña ph−¬ng ph¸p kiÓm tra nµy sÏ ®−îc ®−îc gi÷ nguyªn suèt ®êi cña con vËt. th¶o luËn vµ nh÷ng kÕt qu¶ thu ®−îc cho ®Õn nay sÏ ®−îc tr×nh bµy trong bµi d−íi ®©y. • Dùa trªn sù hiÓu biÕt r»ng tÊt c¶ c¸c con vËt ®Òu cã hai b¶n sao cña mçi gen (hay marker), Giíi thiÖu mét ®−îc thõa h−ëng tõ con bè vµ mét ®−îc ViÖc kiÓm tra nguån gèc cña bß ®· ®−îc c¸c héi thõa h−ëng tõ con mÑ. gièng sö dông tõ l©u nh»m duy tr× sù tin cËy cña NÕu dÊu hiÖu (marker) cho thÊy sù kh¸c nhau, nh÷ng ghi chÐp theo ph¶ hÖ cña chóng. ViÖc nµy khi ®ã b¶n sao cã ®−îc tõ con mÑ cã thÓ kh¸c so ®· gióp n©ng cao tiÕn bé di truyÒn trong c¸c víi cã ®−îc tõ con bè. §iÒu nµy cung cÊp c¬ së ch−¬ng tr×nh gièng. §é chÝnh x¸c cña viÖc x¸c cho viÖc kiÓm tra nguån gèc vµ quan hÖ nguån ®Þnh nguån gèc lµ rÊt quan träng ®èi víi ngµnh gèc. NÕu cã mét sai kh¸c cña mét dÊu hiÖu di ch¨n nu«i bß gièng. ViÖc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c truyÒn ë mét con bª nh−ng kh«ng xuÊt hiÖn ë c¶ nguån gèc còng rÊt cã gi¸ trÞ ®èi víi nh÷ng bè vµ mÑ, con bª ®ã kh«ng ®−îc coi lµ thÕ hÖ ng−êi ch¨n nu«i bß th−¬ng m¹i, mong muèn con con cña cÆp bè mÑ ®ã. ®ùc giao phèi ®−îc nhiÒu trong ®µn cña hä vµ biÕt râ nguån gèc nh÷ng bª mµ kh«ng cÇn kiÓm ViÖc kiÓm tra nguån gèc vµ quan hÖ nguån gèc tra con mÑ. §iÒu nµy cho phÐp nh÷ng ng−êi s¶n lu«n lu«n tiÕn hµnh b»ng c¸ch lo¹i trõ bëi v× xuÊt t×m ra nh÷ng con bß ®ùc cã kh¶ n¨ng sinh kh«ng kiÓm tra cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc mét c¸ch s¶n cao trong sè nh÷ng bß ®ùc vµ x¸c ®Þnh tÝch cùc. §iÒu nµy cã nghÜa lµ viÖc kiÓm tra cã nh÷ng con ®ùc gièng vµ nh÷ng dßng ®ùc gièng thÓ lo¹i trõ mét con ®ùc hoÆc mét con c¸i cã thÓ s¶n sinh ra con ch¸u n¨ng suÊt cao. lµ mét cÆp bè mÑ hoÆc lo¹i trõ mét con ch¸u cã thÓ ®−îc t¹o ra tõ mét lÇn giao phèi ®· ®−îc ViÖc kiÓm tra bè mÑ vµ nguån gèc ®¹t ®−îc chän hoÆc tõ mét cÆp bè mÑ vµ nh÷ng lo¹i trõ ®ã th«ng qua ph¸t hiÖn nh÷ng dÊu hiÖu (markers). lµ tuyÖt ®èi. Trong ®iÒu kiÖn tèt nhÊt chóng cã BÊt kú mét ®Æc ®iÓm nµo ®ã cã thÓ dÔ dµng ®−îc thÓ cung cÊp mét x¸c xuÊt r»ng vÒ chuyªn m«n t×m ra vµ liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng di truyÒn ®−îc lµ ®óng nh−ng sÏ kh«ng bao giê ®é chÝnh x¸c lµ cña nã cã thÓ coi nh− mét dÊu hiÖu (marker). 100%. Theo c¸ch truyÒn thèng, nh÷ng dÊu hiÖu protein ®−îc t×m thÊy trªn bÒ mÆt cña tÕ bµo hång cÇu, Ph©n tÝch ADN ®ù¬c lµm nh− thÕ nµo? huyÕt t−¬ng ®· ®−îc sö dông (x¸c ®Þnh nhãm Quy tr×nh ph©n tÝch ADN (ADN fingerprinting) m¸u). ADN tiÓu vÖ tinh (microsatellites) cung yªu cÇu ADN ®−îc t¸ch tõ mét mÉu m« bµo. cÊp mét sù lùa chän vµ lµ nguån nh÷ng dÊu hiÖu M¸u lµ m« ®−îc lùa chän v× t¸ch AND tõ mÉu di truyÒn cao cÊp. §iÒu quan träng lµ nh÷ng m¸u dÔ dµng vµ rÎ h¬n so víi t¸ch ADN tõ c¸c mong ®îi thùc tÕ vµ sö dông thÝch hîp nh÷ng mÉu m« kh¸c nh− tinh trïng, c¬, l«ng. TÊt c¶ dÊu hiÖu ADN sÏ trë thµnh quen thuéc ®èi víi nh÷ng mÉu m« cÇn ph¶i t−¬ng ®èi míi ®Ó t¸ch nh÷ng ai mong muèn sö dông c«ng nghÖ míi ®−îc ADN ®¶m b¶o chÊt l−îng cho viÖc tiÕn nµy. hµnh kiÓm tra. 101
§ùc 1 §ùc 2 Bß c¸i Bª 1 Bª 2 A B C D H×nh 1: Mét minh ho¹ nh÷ng kÕt qu¶ cña mét dÊu hiÖu di truyÒn ®−îc kiÓm tra víi nh÷ng mÉu tõ 2 con bß ®ùc, 1 con bß c¸i vµ 2 con bª. Sù sai kh¸c cña dÊu hiÖu ADN xuÊt hiÖn nh− nh÷ng b¨ng riªng biÖt. Mét vÝ dô minh ho¹ chung cña viÖc ®¸nh gi¸ bè mÑ vµ nguån gèc ®−îc x¸c ®Þnh bëi hai yÕu tè: KÕt qu¶ ph©n tÝch 5 mÉu (2 bß ®ùc, 1 bß c¸i vµ 2 bª con) víi mét dÊu hiÖu AND ®−îc minh ho¹ ë 1. Sè l−îng cña nh÷ng dÊu hiÖu di truyÒn ®−îc H×nh 1. Nh÷ng d¹ng kh¸c nhau cña dÊu hiÖu AND kh¶o s¸t. Khi cµng nhiÒu c¸c dÊu hiÖu ®−îc kh¶o nµy (ký hiÖu A, B, C, D) xuÊt hiÖn trªn nh÷ng d¶i s¸t th× ®é chÝnh x¸c cµng t¨ng, nh−ng kh«ng ph¶i b¨ng riªng. Mçi con cho 1 hay 2 d¶i. Nh÷ng con tuyÕn tÝnh, v× vËy ph¶i ®i ®Õn c©n b»ng gi÷a sù cã 1 d¶i ®· thõa h−ëng cïng lo¹i dÊu hiÖu AND tõ chÝnh x¸c hîp lý cña kÕt qu¶ thu ®−îc vµ chi phÝ. mçi bè/mÑ (c¶ 2 d¶i ®Òu ë cïng mét vÞ trÝ), trong 2. Møc ®é kh¸c nhau víi mçi mét dÊu hiÖu di khi ®ã nh÷ng con cã 2 d¶i ®· thõa h−ëng mét dÊu truyÒn. hiÖu AND kh¸c tõ mçi bè/mÑ. Con bª 1 cã thÓ lµ con cña con bß c¸i vµ con bß ®ùc1 v× nã cã mét SÏ ®¹t ®−îc ®é chÝnh x¸c h¬n nÕu nh÷ng dÊu hiÖu b¨ng gièng nh− mçi b¨ng trong nh÷ng b¨ng cña bè di truyÒn ®−îc sö dông cã møc ®é biÕn ®éng réng. mÑ (b¨ng B gièng nh− ë bß c¸i vµ b¨ng C gièng Sù biÕn ®éng cña dÊu hiÖu sÏ bÞ gi¶m ®i khi nh÷ng nh− ë bß ®ùc 2). NÕu ph©n tÝch 11 dÊu hiÖu th× c¬ con vËt cã sù quan hÖ gÇn gòi vµ sÏ kh¸c nhau râ héi kh¼ng ®Þnh con bª nµy lµ con cña bß c¸i vµ bß rÖt gi÷a c¸c gièng bß. Sù biÕn ®éng, vµ v× vËy ®é ®ùc 2 lµ trªn 99%. chÝnh x¸c sÏ bÞ gi¶m trong cïng mét gièng bß víi mét vèn gen nhá h¬n. Nh÷ng nghiªn cøu chØ ra Con bª 2 kh«ng thÓ cho lµ con cña bß c¸i vµ bß r»ng ®é chÝnh x¸c cao h¬n cã thÓ thÊy ®−îc ë ®ùc 1 v× b¨ng C cña nã kh«ng cã ë c¶ bè vµ mÑ. nh÷ng gièng Bos indicus khi ®−îc so s¸nh víi NÕu nh− con c¸i kh«ng ®−îc kiÓm tra, con bª 1 sÏ nh÷ng gièng Bos taurus. cã thÓ cho lµ con cña c¶ con bß ®ùc 1 vµ bß ®ùc 2 bëi v× con bª 1 cã mét b¨ng gièng víi c¶ hai con ViÖc kiÓm tra nguån gèc vµ quan hÖ nguån gèc bß ®ùc. dùa trªn c¬ së ADN th−¬ng m¹i yªu cÇu x¸c ®Þnh c¸c nhãm dÊu hiÖu (3 hoÆc 4 dÊu hiÖu cho mçi MÆc dï c¶ 2 con ®ùc ®Òu cã nh÷ng b¨ng kh¸c nhãm), c¸c nhãm nµy cã kh¶ n¨ng kiÓm tra ®ång nhau hoµn toµn ®èi víi dÊu hiÖu nµy vµ v× thÕ thêi vµ cã kh¶ n¨ng sai kh¸c cao gi÷a c¸c gièng bß chóng cã thÓ ®−îc ph©n biÖt víi mét con kh¸c, dÊu kh¸c nhau. HiÖn t¹i mét bé chuÈn 11 dÊu hiÖu hiÖu nµy kh«ng thÓ ®Ó chØ ®Þnh con bª chÝnh x¸c lµ ADN ë 3 nhãm dÊu hiÖu riªng biÖt ®ang ®−îc sö con cña con ®ùc nµo v× sù ®ãng gãp b¨ng cña bß dông cho viÖc ph©n tÝch ADN. c¸i. Con bª 2 cã ®−îc 2 b¨ng B, mét tõ con ®ùc vµ mét tõ con c¸i. V× vËy nã cã thÓ lµ con cña bß c¸i Cã thÓ tiÕn hµnh kiÓm tra thªm mét nhãm dÊu hiÖu vµ bß ®ùc 1 nh−ng kh«ng thÓ cho lµ con cña bß c¸i phô nÕu cã yªu cÇu. KÕt qu¶ tæ hîp cña 11 dÊu vµ bß ®ùc 2. Ph©n tÝch cÆp ®¬n bè mÑ cña bª 2 cã hiÖu ®−a ra mét h×nh ¶nh vÒ ADN ®èi víi mçi con thÓ sÏ t×m ®−îc sù kh¸c nhau gi÷a hai con bß ®ùc. vËt vµ kh¶ n¨ng ®Ó 2 gia sóc cã cïng mét h×nh ¶nh vÒ ADN lµ tõ 3/10 triÖu ®Õn 3/100 triÖu tuú thuéc §é chÝnh x¸c vµ kÕt qu¶ mong ®îi vµo gièng. Nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt §é chÝnh x¸c vÒ nguån gèc vµ quan hÖ ruét Sù chÝnh x¸c cña viÖc kiÓm tra bè mÑ gèc hoÆc thÞt nguån gèc lµ kh¶ n¨ng kiÓm tra ®Ó t×m ra mét bè Bé chuÈn gåm 11 ADN marker ®· ®−îc ®¸nh gi¸ ë mÑ hoÆc nguån gèc kh«ng ®óng. Sù chÝnh x¸c nãi 12 gièng bß. Khi sö dông cho ph©n tÝch nguån gèc 102
(vÝ dô: con ®ùc, con c¸i, vµ con bª con ®−îc kiÓm theo mong ®îi, ®é chÝnh x¸c vÒ quan hÖ nguån gèc tra) nh÷ng dÊu hiÖu nµy ®· cã cho phÐp cã thÓ ®èi víi Bos indicus khi sö dông 1 con bß ®ùc lµ ph©n biÖt ®−îc kho¶ng 99% nh÷ng nguån gèc 99%. NÕu yªu cÇu ®é chÝnh x¸c cao h¬n, nh÷ng kh«ng ®óng. Sè liÖu nµy thay ®æi tõ 98.5% ë gièng con bª kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc nguån gèc cßn l¹i sau bß Hereford kh«ng sõng ®Õn 99.9% ë Brahmans, khi kiÓm tra víi bé Marker tiªu chuÈn, cã thÓ kiÓm ®é chÝnh x¸c ë tÊt c¶ c¸c gièng kh¸c ®−îc kiÓm tra tra qua hÖ thèng kh¸c ®Ó nhËn ®−îc kÕt qu¶ chÝnh lªn tíi trªn 99%. Khi sö dông cho ph©n tÝch quan x¸c ë møc ®é rÊt cao. hÖ nguån gèc chØ cã bè vµ bª con ®−îc kiÓm tra ®é Mét khã kh¨n næi lªn ë nh÷ng kÕt qu¶ nµy lµ vÊn chÝnh x¸c gi¶m xuèng 88%-99%, phô thuéc vµo ®Ò nh÷ng ®ùc gièng hoÆc nh÷ng bª kh«ng thÓ x¸c tõng gièng. ®Þnh nguån gèc. MÆc dï cã nhiÒu nh÷ng lêi gi¶i §é chÝnh x¸c khi sö dông nhiÒu con ®ùc phèi thÝch cho nh÷ng ph¸t hiÖn nµy vÝ dô: nh÷ng con bß gièng c¸i cã thai tr−íc khi ®−îc ®−a vµo nhãm giao phèi, nh÷ng con ®ùc hoÆc nh÷ng con bß c¸i nh¶y khái ë nh÷ng n¬i sö dông nhiÒu h¬n mét bß ®ùc vµ hµng rµo, nh÷ng con bª ®ùc thµnh thôc sím ®· nh÷ng con c¸i kh«ng ®−îc kiÓm tra, ®é chÝnh x¸c phèi gièng tr−íc, hÇu hÕt nh÷ng ®µn ®−îc ph©n vÒ liªn quan nguån gèc ®−îc ®−a ra ë trªn sÏ bÞ tÝch cã mét tû lÖ thiÕu nh÷ng con ®ùc gièng. Khi gi¶m theo tû lÖ sè l−îng bß ®ùc sö dông. B¶ng 1 ph©n tÝch ®µn gièng sè 15 bao gåm 244 con bª vµ chØ ra møc ®é chÝnh x¸c lý thuyÕt ®−îc dù ®o¸n ë 34 bß ®ùc gièng Brahman, ®µn nµy kh«ng cã mét ®µn Bos indicus khi nhiÒu con ®ùc ®−îc sö nh÷ng con ®ùc gièng bÞ bá sãt khi mµ tÊt c¶ nh÷ng dông. Ng−êi ta cã thÓ dù ®o¸n ®óng kho¶ng 90% con ®ùc gièng trong ®µn ®Òu tham gia vµo thÝ nh÷ng con bª lµ tõ mét ®ùc gièng nÕu 10 con bß nghiÖm ®Ó ph©n tÝch trong khi ®ã b−íc ®Çu chØ ®ùc ®−îc sö dông trong nhãm giao phèi. ë mét ph©n tÝch 16 con bß ®ùc gièng trong nhãm giao ®µn bß Bos taurus trong mét tr−êng hîp kÐm h¬n phèi thÊp cã 5,4% sè bª con kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc chØ cã thÓ dù ®o¸n kho¶ng ®−îc 28%. Nh÷ng sè bè. liÖu vÒ sù chÝnh x¸c cßn bÞ gi¶m n÷a nÕu nh÷ng Nh÷ng øng dông ®èi víi ngµnh ch¨n nu«i bß con vËt trong nhãm giao phèi cã quan hÖ hä hµng víi nhau. thÞt §èi víi ngµnh ch¨n nu«i bß gièng: Ph©n tÝch ADN ®−a ra ®é chÝnh x¸c cao h¬n nhiÒu so víi Sè l−îng bß ®ùc trong §é chÝnh x¸c ®−îc ph©n tÝch nhãm m¸u mÆc dï gi¸ cña hai kiÓu ph©n nhãm ®ùc gièng mong ®îi tÝch nµy lµ gièng nhau. DÇn dÇn tõng b−íc thay ®æi 1 99% tõ ph©n tÝch nhãm m¸u sang ph©n tÝch ADN ®ang 5 95% ®−îc khuyÕn c¸o sö dông nh»m gi¶m ®Õn møc tèi 10 90% thiÓu chi phÝ tµi chÝnh ®Ó kiÓm tra nhãm m¸u vµ 15 86% ph©n tÝch ADN. 20 82% Nhãm m¸u vµ dÊu hiÖu ADN lµ hai ph−¬ng ph¸p B¶ng 1: Møc ®é chÝnh x¸c lý thuyÕt ®èi víi viÖc chØ kiÓm tra hoµn toµn riªng biÖt, kh¸c nhau vµ nh÷ng ®Þnh lµ cã cïng nguån gèc tõ mét ®µn bß Bos indicus kÕt qu¶ cña 2 ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng thÓ thay thÕ khi sè l−îng ®ùc t¨ng lªn. cho nhau ®−îc. Nh÷ng kÕt qu¶ vÒ nhãm m¸u cña ViÖc sµng läc sím nh÷ng con bß ®ùc tr−íc khi ®−a nh÷ng cÆp bè mÑ kh«ng thÓ ®−îc sö dông ®Ó x¸c vµo mét nhãm giao phèi cã thÓ gióp ph©n tÝch ®Ó minh nguån gèc cña mét con bª ®· ®−îc ph©n tÝch ph©n biÖt c¸c con ®ùc, mÆc dï viÖc nµy kh«ng ®¶m kiÓu ADN nh−ng kh«ng ph©n tÝch nhãm m¸u. b¶o ch¾c ch¾n. VÝ dô bª sè 1 (h×nh 1) minh ho¹ §èi víi nh÷ng ng−êi ch¨n nu«i bß th−¬ng m¹i, cho vÊn ®Ò nµy. Sù sµng läc sím ë vÝ dô nµy béc lé viÖc ph©n tÝch ADN sÏ cung cÊp mét ph−¬ng ph¸p hoµn toµn sù ®a h×nh kh¸c nhau cña dÊu hiÖu ADN kiÓm tra míi vµ h÷u hiÖu ®Ó thu thËp nh÷ng th«ng ®èi víi bß ®ùc 1 vµ 2. Bëi v× nã cã thÓ ®−îc ph©n tin vÒ ®µn gièng cña hä vµ c¶i tiÕn di truyÒn th«ng biÖt râ rµng th«ng qua sö dông dÊu hiÖu (marker) qua chän läc ®êi sau cã n¨ng suÊt cao. X¸c ®Þnh nh÷ng con ®ùc nµy cã thÓ ë cïng mét nhãm giao nh÷ng con ®ùc cã kh¶ n¨ng sinh s¶n cao hoÆc con phèi. Quan hÖ nguån gèc cña con bª 1 tuy nhiªn sÏ ch¸u cña chóng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ chÊt l−îng kh«ng thÓ quyÕt ®Þnh ®−îc khi kh«ng kiÓm tra con thÞt xÎ cao cã thÓ gióp viÖc chän läc ®ùc gièng vµ mÑ. gi¶m phÇn tr¨m ®ùc gièng ph¶i sö dông còng nh− Nh÷ng kÕt qu¶ thu ®−îc ®Õn nay ®−îc tr×nh bµy ë lµm cho viÖc qu¶n lý dÔ dµng h¬n. Thùc tÕ lµ: viÖc b¶ng 2. §é chÝnh x¸c thu ®−îc lµ chÆt chÏ ®óng x¸c ®Þnh c¸c dÊu hiÖu ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng king tÕ 103
quan träng sÏ t¹o thuËn lîi trong chän läc nh÷ng kiÓm tra th«ng qua mét sè l−îng lín c¸c dÊu con vËt cã n¨ng suÊt cao trong t−¬ng lai. hiÖu (marker), gi¸ trÞ cña viÖc kiÓm tra ®èi víi mçi nhµ ch¨n nu«i sÏ kh¸c nhau theo nh÷ng yªu Søc m¹nh cña viÖc ph©n tÝch ADN lµ kh«ng hoµn cÇu ®−îc ®Æt ra. toµn tuyÖt ®èi. Bëi v× kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c kiÓm tra cã kÕt qu¶ ®Ých thùc vµ sÏ kh«ng kinh tÕ ®Ó B¶ng 2. Nh÷ng kÕt qu¶ thu ®−îc ®èi víi viÖc ph©n tÝch nhiÒu con ®ùc gièng bao gåm h¬n 50 con bª cña Santa Gertrudis (SG) hoÆc Brahman (B) thuÇn, thÓ hiÖn phÇn tr¨m quan s¸t ®−îc vµ phÇn tr¨m mong ®îi cña nh÷ng con bª ®−îc cho lµ tõ mét con ®ùc vµ tû lÖ nh÷ng con bª nhÇm lÉn ®ùc gièng vµ ®é chÝnh x¸c thu ®−îc n©ng lªn do kiÓm tra mét (+1) hoÆc h¬n hai nhãm dÊu hiÖu (+2) Sè ®ùc % Theo % Mong % Bª +1% +2 % §µn Gièng Sè bª gièng dâi ®îi lÉn bè chÝnh x¸c chÝnh x¸c 1 SG 156 10 91.0 90.4 0,6 2 SG 71 12 100 88.6 23,9 3 SG 144 28 85.4 75.5 34,8 4 SG 408 26 89.2 77.0 21,3 5 SG 67 6 83.6 94.1 16,4 95,5 98,5 6 SG 62 5 96.8 95.1 4,8 100 7 SG 100 7 96.0 93.2 24 8 B 235 22 88.1 80.2 9,4 94,0 98,3 9 B 103 10 91.3 90.4 6,8 100 10 B 213 11 92.5 89.5 8,0 11 B 163 19 92.0 82.6 6,1 99,4 12 B 175 14 93.1 86.9 0 96,6 97,1 13 B 91 6 100 94.1 39,6 14 B 255 12 85.2 88.6 10,9 90,2 99,2 15 B 244 34 77.5 71.1 0 93,0 97,1 16 B 288 28 74.7 75.5 7,6 90,3 95,5 104