intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Nghiên cứu điều kiện tồn tại nghiệm biên của hệ phương trình vi phân tuyến tính

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST
Báo xấu
69
lượt xem 4
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong nghiên cứu trước đây đã xét bài toán tìm nghiệm ổn định tiệm cận của hệ phương trình tuyến tính trong trường hợp phổ của toán tử tuyến tính đã cho là ổn định. Bài viết đã xây dựng nghiệm của bài toán biên của hệ phương trình vi phân tuyến tính không ô-tô-nôm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Nghiên cứu điều kiện tồn tại nghiệm biên của hệ phương trình vi phân tuyến tính

  1. TẠP CHÍ KHOA HỌC HO CHI MINH CITY UNIVERSITY OF EDUCATION TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINH JOURNAL OF SCIENCE Tập 17, Số 9 (2020): 1556-1564 Vol. 17, No. 9 (2020): 1556-1564 ISSN: 1859-3100 Website: http://journal.hcmue.edu.vn Bài báo nghiên cứu* NGHIÊN CỨU ĐIỀU KIỆN TỒN TẠI NGHIỆM BIÊN CỦA HỆ PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN TUYẾN TÍNH Nguyễn Việt Khoa Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam Tác giả liên hệ: Nguyễn Việt Khoa – Email: khoanvi@hcmue.edu.vn * Ngày nhận bài: 03-5-2020; ngày nhận bài sửa: 04-6-2020, ngày chấp nhận đăng: 18-9-2020 TÓM TẮT Trong nghiên cứu trước đây, chúng tôi đã xét bài toán tìm nghiệm ổn định tiệm cận của hệ phương trình tuyến tính trong trường hợp phổ của toán tử tuyến tính đã cho là ổn định (Nguyen, 2013; Konyaev, & Nguyen, 2014). Trong bài báo này, chúng tôi xây dựng nghiệm của bài toán biên của hệ phương trình vi phân tuyến tính không ô-tô-nôm 𝑥̇ = 𝐴(𝑡)𝑥 + 𝑓(𝑡), (𝑡 ≥ 0) (1) thỏa mãn điều kiện ban đầu ∑𝑚 𝑗=1 𝐹𝑗 𝑥(𝑡𝑗 ) = 𝛼 với 0 = 𝑡1 < 𝑡2 < ⋯ 𝑡𝑚 = 1 (2) trong trường hợp phổ của toán tử tuyến tính đã cho là không ổn định. Thực tế bài toán biên với phổ của toán tử tuyến tính đã cho không ổn định là một bài toán khó hơn. Từ kết quả của công thức nghiệm tìm được, ta có thể áp dụng để giải hệ phương trình vi phân tuyến tính thuần nhất tương đương với hệ phương trình (1) đã cho. Ngoài ra, bằng cách tiếp cận kết quả của (Nguyen, 2013), chúng tôi đã giải được nghiệm của bài toán biên có hệ số khuếch tán bị nhiễu 𝜀𝑥̇ = (𝑡𝐴0 + 𝜀𝐴1 (𝑡))𝑥, (𝑡 ≥ 0) thỏa mãn điều kiện ban đầu 𝐹1 𝑥(0) + 𝐹2 𝑥(1) = 𝛼 và kết quả này được minh họa bằng ví dụ cụ thể. Từ khóa: hệ phương trình vi phân tuyến tính; nghiệm biên; hàm ma trận; phổ của ma trận; cấu trúc nửa nguyên tố 1. Đặt vấn đề Xét bài toán (1) – (2) với 𝑥; 𝑓 ∈ 𝑅 𝑛 ; 𝐴(𝑡); 𝑓(𝑡) ∈ 𝐶[0; +∞) và 𝐹𝑗 , (𝑗 = 1, … , 𝑚) là các ma trận hằng. Cite this article as: Nguyen Viet Khoa (2020). On the existing conditions of boundary solutions of linear differential equations systems. Ho Chi Minh City University of Education Journal of Science, 17(9), 1556-1564. 1556
  2. Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM Nguyễn Việt Khoa Khi m  1 , điều kiện (2) trở thành F1 x  t1    . Bài toán (1) - (2) lúc này là bài toán Cauchy (Konyaev, & Nguyen, 2014; Nguyen, 2017), vì thế bài toán tồn tại duy nhất nghiệm trên [0; ) . Khi 2  m  n , nghiệm của bài toán biên (1), (2) không phải lúc nào cũng tồn tại. Vậy điều kiện nào để tồn tại duy nghiệm của bài toán này trên đoạn hữu hạn [0; t0 ]  R  (với t0  1 ). 2. Tồn tại duy nhất nghiệm của bài toán biên trên nửa trục [0; ) . Định nghĩa 2.1. Ma trận   t  được gọi là hàm ma trận của hệ phương trình tuyến tính (1) thuần nhất tương ứng  f  t   0 , nếu   t   A  t    t  . Định lí 2.2. Nếu bài toán (1) - (2) thỏa mãn điều kiện det F  0 (với F   Fj   t j  ; m j 1   m Fj j  1, m là các ma trận vuông cấp n thỏa mãn (2),   t     j  t  và  j  t  là hàm j 1 ma trận của hệ phương trình tuyến tính thuần nhất tương ứng  f t   0 , thì bài toán (1), (2) có nghiệm duy nhất trên 0; t0  với  t0  1 được cho dưới dạng: m t x  t     t  C    k  t    1  s  f  s  ds (3) k 1 tk  tj  trong đó C  F     Fj   k  t j    1  s  f  s  ds  m m 1 (4)    j 1 k 1 tk  Chứng minh: Do k  t  , ( k  1,..., m ) là hàm ma trận của hệ phương trình tuyến tính thuần nhất tương ứng  f  t   0 , (Lancaster, 1978), tức là k  t   A  t  k  t  nên ta có x    t  C là nghiệm tổng quát của phương trình tuyến tính thuần nhất tương ứng  f  t   0 của (1). Thật vậy, ta có x    t  C  A  t    t  C  A t  x . Mặt khác, ta dễ dàng kiểm tra được rằng nghiệm riêng của phương trình tuyến tính không thuần nhất (1) được cho dưới dạng: m t y  t     k  t    1  s  f  s  ds k 1 tk 1557
  3. Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM Tập 17, Số 9 (2020): 1556-1564 m t m Ta có y  t     k  t    1  s  f  s  ds    k  t  1  t  f  t  k 1 tk k 1 m t Suy ra y  t    A  t   k  t    1  s  f  s  ds  f  t  k 1 tk m t y  t   A  t    k  t    1  s  f  s  ds  f  t   A  t  y  t   f  t  . k 1 tk Từ đó, suy ra nghiệm tổng quát của phương trình (1) là m t x    t  C  y  t     t  C    k  t    1  s  f  s  ds . k 1 tk Ngoài ra, ta cũng dễ dàng chứng minh được rằng nghiệm này thỏa mãn điều kiện biên (2). Thật vậy, ta có:  tj        m m m  F j x t j   F j   t j C    k t j   1  s  f  s  ds  j 1 j 1  k 1 tk  tj   Fj   t j  C   Fj   k  t j    1  s  f  s  ds m m m j 1 j 1 k 1 tk tj  FC   Fj   k  t j    1  s  f  s  ds m m j 1 k 1 tk tj  FC   Fj   k  t j    1  s  f  s  ds   m m j 1 k 1 tk  tj  vì C  F     Fj   k  t j    1  s  f  s  ds  . m m 1    j 1 k 1 tk  Vậy định lí đã được chứng minh. Hệ quả 2.3. Giả sử ta biến đổi được hệ (1) tương đương với hệ phương trình vi phân tuyến tính thuần nhất: x  B  t  x, t  0. (5) Trong đó, A  t   B  t  đủ nhỏ trên đoạn [0; t0 ] . Khi đó, nếu det F0  0 (với F0   Fj   t j  ) và   t     k  t  là hàm ma trận của hệ (5) thì nghiệm của bài toán m m j 1 k 1 biên (1), (2) được cho bởi công thức: 1558
  4. Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM Nguyễn Việt Khoa m t x  t     t  C    k  t    1  s   A  s   B  s   x  f  s  ds k 1 tk  tj  Trong đó, C  F 1     Fj   k  t j    1  s   A  s   B  s   x  f  s   ds  m m    j 1 k 1 tk  Chứng minh: Ta có x  A  t  x  f  t   B  x   A  t  x  B  x   f t   B  x   g  x, t  , (6) trong đó, g  x, t   A  x   B  x   f t  . Ta chứng minh x  t     t  C là nghiệm tổng quát của hệ phương trình tuyến tính m thuần nhất (6), (tức là ứng với g  x, t   0 ). Thậy vậy, do   t     k  t  là hàm ma trận k 1 của hệ (5) nên x  t     t  C  B  t    t  C  B  t  x . Ngoài ra, nghiệm riêng của hệ phương trình tuyến tính không thuần nhất (6) được cho bởi công thức: m t z  t     k  t    1  s  g  x, s  ds k 1 tk m t m Thật vậy, ta có z  t     k  t    1  s  g  x, s  ds   k  t  1  t  g  x, t  k 1 tk k 1 t z  t     t    1  s  g  x, s  ds    t   1  t  g  x, t  tk t z  t   B  t    t    1  s  g  x, s  ds  g  x, t  tk m t z  t   B  t    k  t    1  s  g  x, s  ds  g  x, t  k 1 tk z  t   B  t  z t   g  x, t  . Từ đó, ta nhận được nghiệm của bài toán biên (1) - (2) được cho bởi công thức: m t x  t     t  C    k  t    1  s   A  s   B  s   x  f  s  ds k 1 tk  tj  Trong đó C  F     Fj   k  t j    1  s   A  s   B  s   x  f  s   ds  . m m 1    j 1 k 1 tk  Hệ quả 2.3 đã được chứng minh. 1559
  5. Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM Tập 17, Số 9 (2020): 1556-1564 Nhận xét 2.4. Trong thực hành để giải hệ phương trình tuyến tính (1), ta xây dựng hệ (1) gần với hệ khác (5), trong đó chuẩn A  t   B  t  đủ nhỏ trên đoạn [0; t0 ] . Mà ta đã m biết   t     k  t  là hàm ma trận của hệ (5). k 1 3. Tồn tại duy nhất nghiệm của bài toán biên có hệ số khuếch tán bị nhiễu tại điểm kì dị Xét bài toán biên có hệ số khuếch tán bị nhiễu  x  tA0   A1 t   x, t  0. (7) thỏa mãn điều kiện biên ban đầu: F1 x  0  F2 x 1   . (8) Trong đó, x  t   Rn , A0 , A1  t  là các ma trận vuông cấp n , A1  t  là hàm ma trận,  là tham số đủ nhỏ. Định nghĩa 3.1. Ma trận vuông A0 được gọi là có cấu trúc nửa nguyên tố nếu như tồn tại ma trận không suy biến S 0 thỏa mãn 0  S01 A0 S0  diag 01; 02 ;...; 0 n  . Định lí 3.2. Giả sử bài toán biên (7), (8) thỏa mãn các điều kiện: (D1) Ma trận A0 có cấu trúc nửa nguyên tố, nghĩa là tồn tại ma trận không suy biến S0 thỏa mãn 0  S01 A0 S0  diag 01; 02  , với  01  diag 01 ; 02 ;...; 0 q  ,  02  diag 0,q 1 ; 0,q  2 ;...; 0 n  . (D2) Phổ của ma trận A0 thỏa mãn Re  0 j   1  0 , j  1, 2,..., q và Re  0k    2  0 , j  q  1, q  2,..., n ; 1;  2 là các hằng số. A1  t  đủ nhỏ, trong đó K   K1 K 2  , K1  F1S0 , T (D3) det K  0 và chuẩn K 2  F2 S0 . Khi đó, bài toán (7), (8) có nghiệm duy nhất chứa hai lân cận tại biên t1  0, t2  1. Chứng minh: Do S 0 là ma trận không suy biến (Lancaster, 1978; Konyaev, 2001), nên nghiệm x  t   S0 y  t  sẽ dẫn đến kết quả t y t   0 y t   g t  (9)  K1 y  0  K2 y 1   1560
  6. Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM Nguyễn Việt Khoa trong đó, g  t   S01 A1  t  S0 y t   B1  t  y  t  . Giả sử   t ,   là hàm ma trận của hệ phương trình tuyến tính thuần nhất tương ứng  f t   0 của (9) ta có t  t,     0  t,   (10)  Khi đó nghiệm tổng quát của phương trình tuyến tính thuần nhất tương ứng với (9) là ytq  t ,      t ,   C . (11) Ngoài ra, theo (10) ta có  t2 t2  t2 diag  01 ; 02  0  2   t,    e   0,    e   0,   . 2  2   0 0  Chọn   0,    e M , với M     02  . Ta có  0   2   t 2  01  0 0     t ,    1  t ,    2  t ,   , với 1  t ,    2 0 , 2  t ,     .  0 t  1   2    0 0  2  02 Mặt khác, nghiệm riêng của phương trình tuyến tính không thuần nhất (9) được cho bởi: 2 t z  t ,      j  t ,     1  s,   g  s  ds . j 1 tj Tóm lại nghiệm tổng quát của phương trình (9) là 2 t y  t ,      t ,   C    j  t ,     1  s,   g  s  ds . j 1 tj  1  Trong đó, C  H      1,      0,      1  s,   g  s  ds  , 1  0  với H  K1  0,    K2 1,   . Điều này chứng tỏ rằng, hệ phương trình (9) có nghiệm duy nhất chứa hai lân cận tại biên t1  0, t2  1. Định lí 2.6 đã được chứng minh. Để minh họa cho Định lí 2.6, ta cho một ví dụ. 4. Ví dụ Ví dụ 4.1. Xét phương trình vi phân có hệ số khuếch tán bị nhiễu tại điểm kì dị, với phổ khác nhau như sau:  x t   tx t   tx t   0 (12) 1561
  7. Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM Tập 17, Số 9 (2020): 1556-1564 thỏa mãn điều kiện ban đầu x  0,    1 và x 1,     2 . t Ta thế nghiệm x  t   e  y  t  vào (12), ta được phương trình  2 y  t     2  t  y  t   t 1     1 y  t   0 (13)  y Đặt  y  v ,     , phương trình (13) trở thành v v  0 1  y    t       t 1   1 2  t    (14) v      v  tiếp tục đặt t1  t  10 , hệ phương trình (14) được biến đổi thành   t1   t1 A0  A1   t1  (15)  0 0  0 1 với A0    , A1   . 1   1  11  10 12   1 0 Nhờ nghiệm   t1   S0 z  t1  , trong đó S0    là ma trận không suy biến, ta nhận 1   1 được hệ phương trình sau đây  z  t1   B t1  z t1  . (16) 0 0  Với B  t1   t10  B1 ,  0  S01 A0 S0 , B1  S01 A1S0 ,  0   .  0 1 Ta dễ dàng kiểm tra được rằng các điều kiện (D1), (D2) và (D3) được thỏa mãn. Do đó bài toán có nghiệm duy nhất. Bây giờ ta sẽ tiến hành tìm nghiệm của bài toán này. Áp dụng kết quả (Konyaev, 2001), ta có nghiệm của hệ phương trình (16) được cho bởi z  t1   H  t1  u  t1  (17) H1 H 2 trong đó, H  t1   E   2 , H1  H1  H1 , H1  diag h11 , h22  . t1 t1 Từ phương trình (17), ta suy ra z  t1   H t1  u t1   H t1  u t1  . (18) Thế vế phải của phương trình (18) vào phương trình (16), ta nhận được kết quả  u  t1   Q t1  u t1  . (19)     Với Q  t1   t1  0  1  22  0 t12  .    t1 t1  Cũng từ phương trình (18) ta lại suy ra  H t1   B t1  H t1   H t1  Q t1  . (20) 1562
  8. Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM Nguyễn Việt Khoa Khai triển phương trình (20) và đồng nhất các hệ số theo bậc của t1 ta nhận được 0 H1  H10   1  P1 , P1  B1 (21) 0 H 2  H 2 0   2  P2 , P2  B1H1  H1 1 (22) từ (21) và (22) suy ra:  1  P1 ,  2  P2 (23)  0 b12   0  p12  H1    , H2   .  b21 0   p21 0  Nhờ vậy, ta tìm được  1 ,  2 , H1 và H 2 . Từ đó suy ra H  t1  và Q  t1  . Sau đó phối hợp (17), (19) và   t1   S0 z  t1  cho phép ta tìm được nghiệm t1   t1   S0 H t1  Ce , M    Q  t  dt M (24) 0 cho nên nghiệm y  t ,   là tìm được, và cuối cùng ta đi đến nghiệm cần tìm là   t x  t ,    e  y  t ,  , c1 , c2  1  0  t  10  2 (25) với c1; c2 là các hằng số. 5. Kết luận Nội dung bài báo giải quyết vấn đề về điều kiện tồn tại duy nhất nghiệm của bài toán biên của hệ phương trình vi phân tuyến tính trong trường hợp phổ của toán tử tuyến tính đã cho không ổn định. Khi điều kiện ấy được thỏa mãn thì công thức nghiệm cũng được xác định. Một vấn đề khác cũng được quan tâm và giải quyết đó là sự tồn tại duy nhất nghiệm của bài toán biên có hệ số khuếch tán bị nhiễu tại điểm kì dị. Ngoài ra, Ví dụ 4.1 góp phần minh họa vấn đề nghiên cứu được hữu hiệu và sinh động hơn.  Tuyên bố về quyền lợi: Tác giả xác nhận hoàn toàn không có xung đột về quyền lợi. TÀI LIỆU THAM KHẢO Konyaev Yu. A. (2001). On some methods for studying stability. Matematis Sbornik, 192(3), Moscow, 65-82. Konyaev Yu. A., & Nguyen, V. K. (2014). Spectral analysis of some classes of non-autonomous systems with periodic and polynomially periodic matrices. Bulletin of the National Research Nuclear University MEPhI. 3(3), 1-7. Lancaster P. (1978). Matrix Theory. Moscow, Russian Federation, M.: Nauka. 1563
  9. Tạp chí Khoa học Trường ĐHSP TPHCM Tập 17, Số 9 (2020): 1556-1564 Nguyen, V. K. (2013). Analytical methods for studying the stability of linear and quasilinear systems with a polynomially periodic matrix. Vestnik RUDN, series: Mathematics. Informatics. Physics, (4), Moscow, 18-23. Nguyen, V. K. (2017). Research about the asymptotical stability substitution of the linear differential systems with periodic coefficients on the basis of spectral method. Ho Chi Minh City University of Education Journal of Science, 14(6), 157-164. ON THE EXISTING CONDITIONS OF BOUNDARY SOLUTIONS OF LINEAR DIFFERENTIAL EQUATIONS SYSTEMS Nguyen Viet Khoa Ho Chi Minh City University of Education, Vietnam Corresponding author: Nguyen Viet Khoa – Email: khoanvi@hcmue.edu.vn Received: May 03, 2020; Revised: June 04, 2020; Accepted: September 18, 2020 ABSTRACT In the previous studies, the problem about the asymptotical stability substitution of the linear differential systems in the case of a given linear operator's spectrum has been shown to be stable (Nguyen, 2013; Konyaev, & Nguyen, 2014). This paper investigates the existing conditions of boundary solutions of non-autonomous linear differential equations systems 𝑥̇ = 𝐴(𝑡)𝑥 + 𝑓(𝑡), (𝑡 ≥ 0) satisfied original condition ∑𝑚𝑗=1 𝐹𝑗 𝑥(𝑡𝑗 ) = 𝛼 with 0 = 𝑡1 < 𝑡2 < ⋯ 𝑡𝑚 = 1 in the case of a given linear operator's spectrum that is not stable. It is a harder problem. Then it will be used to solve the solution of the linear differential equations systems which is equivalent to system (1). Besides, with the result-based approach by Nguyen (2013), the solution of the boundary problem with disturbed diffusion coefficient has been solved. 𝜀𝑥̇ = (𝑡𝐴0 + 𝜀𝐴1 (𝑡))𝑥, (𝑡 ≥ 0) satisfied initial condition 𝐹1 𝑥(0) + 𝐹2 𝑥(1) = 𝛼 and the result is illustrated by an specific example. Keywords: linear differential equation systems; boundary solution; matrix function; spectrum of matrices; half elemental structure 1564
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
4=>1