Nghiên cứu giải phẫu dây chằng bên chày ở người Việt Nam

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 21 * Số 2 * 2017<br /> <br /> <br /> NGHIÊN CỨU GIẢI PHẪU DÂY CHẰNG BÊN CHÀY Ở NGƯỜI VIỆT NAM<br /> Trang Mạnh Khôi*, Dương Văn Hải*, Đỗ Phước Hùng**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Dây chằng bên chày (DCBC) hay còn gọi là dây chằng bên trong là một trong các cấu trúc giúp<br /> giữ vững khớp gối cần được nắm rõ các đặc điểm giải phẫu học để ứng dụng trong các phẫu thuật tái tạo các dây<br /> chằng khớp gối.<br /> Mục tiêu: Xác định hình dạng, kích thước, diện bám và mối liên quan của dây chằng bên chày với các mốc<br /> giải phẫu vùng gối.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trên 135 khớp gối ở xác người Việt<br /> Nam trưởng thành tại bộ môn Giải phẫu học, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh. Trong đó có 112 khớp<br /> gối của xác ướp và 23 khớp gối của xác tươi được trữ lạnh. Phương pháp nghiên cứu: mô tả cắt ngang.<br /> Kết quả: Nhóm xác ướp: Chiều dài DCBC ở nam là 84,48 ± 6,19 mm, ở xác nữ là 78,91 ± 5,28 mm. Chiều<br /> rộng của DCBC là 9,75 ± 1,81 mm. Diện bám của DCBC ở lồi cầu trong xương đùi dài 17,48 ± 3,55 mm, rộng<br /> 15,82 ± 3,59 mm. Diện bám của DCBC trên xương chày dài 24,04 ± 6,03 mm, rộng 8,48 ± 1,09 mm. Nhóm xác<br /> tươi: DCBC dài 84,33 ± 10,83 mm, rộng 8,00 ± 1,04 mm. Diện bám của dây chằng trên lồi cầu trong xương đùi<br /> dài 11,08 ± 1,13 mm, rộng 9,94 ± 1,06 mm. Diện bám của dây chằng trên xương chày dài 13,17 ± 0,96 mn, rộng<br /> 11,49 ± 1,36 mm.<br /> Kết luận: DCBC ở nam dài hơn ở nữ. Các đặc điểm về hình dạng, diện bám của DCBC và liên quan với các<br /> mốc giải phẫu có thể được áp dụng trên lâm sàng.<br /> Từ khóa: Dây chằng bên chày, khớp gối, giải phẫu.<br /> ABSTRACT<br /> ANATOMICAL CHARACTERISTICS OF MEDIAL COLLATERAL LIGAMENT<br /> IN VIETNAMESE POPULATION<br /> Trang Manh Khoi, Do Phuoc Hung, Duong Van Hai<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 21 - No 2 - 2017: 202 - 206<br /> <br /> Background: Medial collateral ligament (MCL), a strong ligament, is one of the structures that stabilize<br /> knee joint. Its anatomical characteristics should be made clear to apply in reconstructive surgeries of knee<br /> ligaments.<br /> Objectives: To determine the shape and size of medial collateral ligament and its relationship with anatomic<br /> landmarks around the knee.<br /> Materials and Methods. 135 knees from cadavers of Vietnamese adults (112 knees from formol-preserved<br /> cadavers and 23 knees from fresh cadavers) are investigated in this study. The study took place in Anatomy<br /> Department, University of Medicine and Pharmacy at Ho Chi Minh city. Study design: Cross-sectional study.<br /> Results: Formol-preserved cadavers group: The length of the MCL is 84.48 ± 6.19 mm in men, 78.91 ± 5.28<br /> mm in women. The width of the MCL is 9.75 ± 1.81 mm. The length of the proximal attachment of the MCL is<br /> 17.48 ± 3.55 mm; the width is 15.82 ± 3.59 mm. The length of the distal attachment of the MCL is 24.04 ± 6.03;<br /> <br /> <br /> *Bộ môn Giải phẫu học, **Bộ môn Chấn thương chỉnh hình, Đại học Y Dược TP.HCM<br /> Tác giả liên lạc: ThS. Trang Mạnh Khôi ĐT: 0903810910 Email: tmkhoi2000@yahoo.com<br /> <br /> 202 Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 21 * Số 2 * 2017 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> the width is 8.48 ± 1.09 mm. Fresh cadaver group: The length of the MCL is 84.33 ± 10.83 mm, the width is 8.00<br /> ± 1.04 mm. The length of the proximal attachment of the MCL is 11.08 ± 1.13 mm, the width is 9.94 ± 1.06 mm.<br /> The length of the distal attachment of the MCL is 13.17 ± 0.96 mm, the width is 11.49 ± 1.36 mm.<br /> Conclusions: The MCL in male is longer than in female. The characteristics of the MCL, its attachment and<br /> the relationships with the anatomic landmarks around knee could be used as references in clinical.<br /> Keywords: Medial collateral ligament, knee joint, anatomy.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ Phương pháp chọn mẫu: thuận tiện ngẫu<br /> nhiên. Các xác có sẹo mổ vùng gối, vùng đùi hay<br /> Dây chằng bên chày là một trong các cấu<br /> có các bệnh lý ảnh hưởng giải phẫu học dây<br /> trúc giữ vững quan trọng của khớp gối, tổn<br /> chằng khớp gối được phát hiện trong quá trình<br /> thương dây chằng này có thể dẫn đến lỏng lẻo<br /> chọn mẫu hay phẫu tích được loại khỏi nghiên<br /> khớp, giảm chức năng đi lại và hư biến khớp<br /> cứu. Các dây chằng bị hư hại, biến dạng trong<br /> gối sớm. Các dây chằng không thể tự lành lại<br /> quá trình xử lý, lưu trữ, phẫu tích bị loại khỏi<br /> một khi đã bị đứt hoàn toàn. Hiện nay, phẫu<br /> nghiên cứu. Do đó, trên cùng 1 xác không nhất<br /> thuật tái tạo dây chằng được xem là phương<br /> thiết lựa chọn được cả 2 dây chằng bên chày<br /> pháp điều trị chuẩn trong y học. Để đạt được<br /> phải và trái. Do đó, chúng tôi đưa vào nghiên<br /> kết quả điều trị tốt, điều quan trọng đầu tiên<br /> cứu 112 khớp gối của xác ướp và 23 khớp gối của<br /> là phải hiểu biết thấu đáo về giải phẫu học của<br /> xác tươi.<br /> dây chằng này ở khớp gối(4,12). Hiện nay, tại<br /> Việt Nam chưa có nhiều nghiên cứu về dây Chúng tôi tiến hành phẫu tích, bóc tách da,<br /> chằng bên chày. Vấn đề xác định rõ đặc điểm các lớp mô mỡ, cân mạc dưới da để bộc lộ dây<br /> giải phẫu của các dây chằng bên chày trở nên chằng bên chày, tiến hành quan sát cấu trúc,<br /> cấp thiết với mục đích cung cấp các mốc giải hình dạng, điểm bám của dây chằng cũng như<br /> phẫu cho các nhà chỉnh hình trong phẫu thuật<br /> mối tương quan với các cấu trúc xung quanh.<br /> tái tạo các dây chằng và đóng góp thêm cho<br /> Chúng tôi đánh dấu các điểm mốc và đo các kích<br /> ngành hình thái học Việt Nam.<br /> thước giữa các điểm được đánh dấu (hình 1).<br /> ĐỐITƯỢNG–PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> Chiều rộng dây chằng bên chày được đo tại<br /> Phương pháp nghiên cứu điểm giữa của dây chằng. Chiều dài dây chằng<br /> Mô tả cắt ngang. được đo từ điểm giữa diện bám trên xương chày<br /> Đối tượng nghiên cứu đến điểm giữa diện bám trên lồi cầu ngoài<br /> Nghiên cứu được tiến hành trên 80 xác xương đùi. Các số đo được thực hiện ở tư thế gối<br /> người Việt Nam trưởng thành được lưu trữ tại duỗi tối đa. Các số liệu được xử lý bằng phần<br /> Bộ môn Giải phẫu học, Đại học Y Dược Thành mềm IBM SPSS Statistics 22.<br /> phố Hồ Chí Minh. Trong đó, có 63 xác đã được KẾT QUẢ<br /> xử lý ngâm ướp formol và 17 xác tươi được lưu Dây chằng bên chày là một dây chằng có<br /> trữ trong hệ thống bảo quản lạnh. Trong nhóm kích thước lớn, dạng phẳng, luôn hiện diện trên<br /> xác ướp có 21 xác nữ, 42 xác nam, tỷ lệ nam/nữ là các gối được khảo sát. Đầu gần của dây chằng<br /> 2/1. Trong nhóm xác ướp có 10 xác nam, 7 xác bám vào lồi cầu trong xương đùi. Dây chằng đi<br /> nữ, tỷ lệ nam/nữ là 1,42. Các xác đưa vào nghiên hơi chếch từ sau ra trước theo chiều trên dưới.<br /> cứu có độ tuổi khi mất từ 33 đến 88 tuổi. Đầu xa dây chằng bám vào mặt trong đầu trên<br /> xương chày theo một diện bám duy nhất có<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa 203<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 21 * Số 2 * 2017<br /> <br /> <br /> dạng hình tứ giácvới 1 cạnh trải dài xuống dưới điểm mốc này đối với các mốc giải phẫu của<br /> ra sau. lồi cầu trong. Cụ thể:<br /> Khoảng cách từ điểm B đến bờ trước của lồi<br /> cầu trong xương đùi là 44,05 ± 4,02 mm, dao<br /> động từ 33,94 mm đến 54,18 mm.<br /> Khoảng cách từ điểm B đến bờ sau của lồi<br /> cầu trong xương đùi là 22,35 ± 6,22 mm, dao<br /> động từ 10,56 mm đến 38,62 mm.<br /> Khoảng cách từ điểm B đến bờ dưới của lồi<br /> cầu trong xương đùi là 21,61± 2,65 mm, dao động<br /> từ 16,12 mm đến 28,14 mm.<br /> Hình 1. Dây chằng bên chày (dấu mũi tên) Đồng thời, tại đầu trên xương chày, khoảng<br /> cách từ điểm giữa diện bám của dây chằng vào<br /> Nhóm xác ướp<br /> xương chày đến bờ trước xương chày là 31,95 ±<br /> Kích thước dây chằng bên chày 4,32 mm, dao động từ 22,76 mm đến 42,16 mm.<br /> Chiều dài dây chằng bên chày ở xác nam là Khoảng cách từ điểm giữa diện bám của dây<br /> 84,48 ± 6,19 mm, ở xác nữ là 78,91 ± 5,28 mm. Sự chằng vào xương chày đến bờ trên mâm chày<br /> khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa nam và nữ (p trong là 50,37 ± 6,29 mm, dao động từ 33,04 mm<br /> = 9 x 10-6). Dây chằng bên chày ngắn nhất ghi đến 65,35 mm.<br /> nhận được là 67,84 mm và dài nhất là 96,88 mm.<br /> Nhóm xác tươi<br /> Chiều rộng dây chằng bên chày là 9,75 ±<br /> Chúng tôi nhận thấy có sự khác biệt về các<br /> 1,81 mm (không có sự khác biệt có ý nghĩa<br /> kích thước của dây chằng bên chày ở nhóm xác<br /> thống kê giữa nam và nữ, p = 0,385). Chiều<br /> ướp và nhóm xác tươi.<br /> rộng nhỏ nhất ghi nhận được là 6,16 mm và<br /> lớn nhất là 14,94 mm. Kích thước dây chằng bên chày<br /> Chiều dài dây chằng bên chày là 84,33 ±<br /> Diện bám của dây chằng bên chày<br /> 10,83 mm. Dây chằng bên chày ngắn nhất ghi<br /> Các kích thước về diện bám của dây chằng<br /> nhận được là 68,23 mm và dài nhất<br /> bên chày không có sự khác biệt có ý nghĩa<br /> là 110,85 mm.<br /> thống kê giữa nam và nữ, giữa bên phải và<br /> bên trái (p > 0,05). Chiều rộng dây chằng bên chày là 8,00 ± 1,04<br /> mm. Chiều rộng nhỏ nhất ghi nhận được là 5,27<br /> Chiều dài và chiều rộng của diện bám dây<br /> mm và lớn nhất là 9,74 mm.<br /> chằng bên chày trên lồi cầu trong lần lượt là<br /> 17,48 ± 3,55 mm và 15,82 ± 3,59 mm. Diện bám của dây chằng bên chày<br /> Chiều dài và chiều rộng của diện bám dây Chiều dài và chiều rộng diện bám của dây<br /> chằng bên chày trên xương chày lần lượt là 24,04 chằng bên chày trên lồi cầu trong xương đùi lần<br /> ± 6,03 mm và 8,48 ± 1,09 mm. lượt là 11,08 ± 1,13 mm và 9,94 ± 1,06 mm.<br /> Chiều dài và chiều rộng diện bám của dây<br /> Liên quan giữa dây chằng bên chày với các<br /> chằng bên chày trên xương chày lần lượt là 13,17<br /> mốc giải phẫu<br /> ± 1,38 mn và 11,49 ± 1,36 mm.<br /> Tại đầu dưới xương đùi, chúng tôi lấy<br /> điểm giữa của chỗ bám của dây chằng bên Liên quan giữa dây chằng bên chày với các<br /> chày vào lồi cầu trong xương đùi làm mốc mốc giải phẫu:<br /> (điểm B). Từ đó, chúng tôi xét sự liên quan của Khoảng cách từ điểm B đến bờ trước của lồi<br /> <br /> <br /> <br /> 204 Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 21 * Số 2 * 2017 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> cầu trong xương đùi là 43,34 ± 4,66 mm, dao của DCBC tăng chiều dài(6). Khi so sánh với các<br /> động từ 29,90 mm đến 53,66 mm. nghiên cứu khác, chiều dài DCBC ở người Việt<br /> Khoảng cách từ điểm B đến bờ sau của lồi Nam nhỏ hơn so với nghiên cứu của Liu trên<br /> cầu trong xương đùi là 21,48 ± 3,29 mm, dao dân số Hoa Kỳ (100,7 mm)(7) hay nghiên cứu của<br /> động từ 16,97 mm đến 32,20 mm. LaPrade trên dân số Na Uy (94,8 mm)(5), các<br /> nghiên cứu này đều đo kích thước DCBC ở tư<br /> Khoảng cách từ điểm B đến bờ dưới của lồi<br /> thế gối duỗi. Chiều rộng của DCBC trong nghiên<br /> cầu trong xương đùi là 23,09 ± 3,37 mm, dao<br /> cứu của chúng tôi là 9,75 ± 1,81 mm, phù hợp với<br /> động từ 18,14 mm đến 33,59 mm.<br /> nghiên cứu của LaPrade (9,48 mm)(5) nhưng nhỏ<br /> Khoảng cách từ điểm giữa diện bám của dây<br /> hơn so với nghiên cứu của Liu(7)(10,7 – 17,7 mm).<br /> chằng vào xương chày đến bờ trước xương chày<br /> là 34,05 ± 3,19 mm, dao động từ 29,35 mm KẾT LUẬN<br /> đến 39,92 mm. Dây chằng bên chày bám vào lồi cầu trong<br /> Khoảng cách từ điểm giữa diện bám của dây xương đùi, đi hơi chếch từ sau ra trước theo<br /> chằng vào xương chày đến bờ trên mâm chày chiều trên dưới, đến bám vào mặt trong đầu<br /> trong là 54,04 ± 9,58 mm, dao động từ 49,90 mm trên xương chày theo một diện bám duy nhất<br /> đến 58,18 mm. có dạng hình tứ giác với 1 cạnh trải dài<br /> xuống dưới ra sau.<br /> BÀN LUẬN<br /> Ở nhóm xác ướp, kích thước DCBC ở nam là<br /> Dây chằng bên chày là một cấu trúc giữ<br /> dài (84,48 ± 6,19 mm) x rộng (9,75 ± 1,81 mm), ở<br /> vững khớp gối quan trọng, các nghiên cứu đều<br /> nữ dài (78,91 ± 5,28 mm) x rộng (9,75 ± 1,81 mm).<br /> đã mô tả đây là một dây chằng có dạng phẳng<br /> DCBC ở nam dài hơn ở nữ.<br /> với 2 diện bám vào đầu trên xương đùi và đầu<br /> Ở nhóm xác tươi, kích thước DCBC là dài<br /> dưới xương chày(2,8,9). Tuy nhiên, các tác giả có sự<br /> (84,33 ± 10,83 mm) x rộng (8,00 ± 1,04 mm).<br /> không thống nhất nhất định về diện bám của<br /> dây chằng này. Hầu hết các tác giả đều cho rằng TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> dây chằng có 1 diện bám duy nhất vào xương 1. Brantigan OC, and Voshell AF (1943). The tibial collateral<br /> ligament: its function, its bursae, and its relation to the medial<br /> chày(1,7,11). Tác giả LaPrade(5) lại mô tả dây chằng<br /> meniscus, The Journal of Bone &amp; Joint Surgery, 25(1), pp.<br /> có thêm 1 diện bám ở đầu xương chày, diện bám 121-131.<br /> này ở đầu gần hơn và dây chằng bám vào trễ 2. Espregueira M, and da Silva MV (2006). Anatomy of the<br /> lateral collateral ligament: a cadaver and histological study,<br /> phản chiếu của gân cơ bán màng. Trong nghiên Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc, 14(3), pp. 221-228.<br /> cứu này, chúng tôi nhận thấy DCBC chỉ có 1 diện 3. Hosseini A, Qi W, Tsai TY, et al (2015). In vivo length change<br /> bám hình tứ giác duy nhất vào xương chày, có patterns of the medial and lateral collateral ligaments along<br /> the flexion path of the knee, Knee Surg Sports Traumatol<br /> giới hạn rõ. Đôi khi có những thớ sợi mô liên kết Arthrosc, 23(10), pp. 3055-3061.<br /> nối giữa dây chằng với trễ phản chiếu của gân cơ 4. Hughston JC, and Eilers AF (1973). The role of the posterior<br /> oblique ligament in repairs of acute medial (collateral)<br /> bán màng, các thớ sợi này khá mỏng manh và<br /> ligament tears of the knee, J Bone Joint Surg Am, 55(5), pp. 923-<br /> lỏng lẻo, dễ bóc tách, không có vai trò về 940.<br /> mặt động học. 5. LaPrade RF, Engebretsen AH, et al (2007). The anatomy of the<br /> medial part of the knee, J Bone Joint Surg Am, 89(9), pp. 2000-<br /> Về kích thước của DCBC, chúng tôi lưu ý là 2010.<br /> kích thước của dây chằng ở nam dài hơn ở nữ. 6. Liu F, Gadikota HR, et al (2011). In vivo length patterns of the<br /> medial collateral ligament during the stance phase of gait,<br /> Điều này có ý nghĩa về hình thái học cũng như Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc, 19(5), pp. 719-727.<br /> trong phẫu thuật tái tạo dây chằng. Kích thước 7. Liu F, Yue B, et al (2010). Morphology of the medial collateral<br /> của DCBC sẽ thay đổi tùy theo tư thế gấp duỗi ligament of the knee, J Orthop Surg Res, 5, p. 69.<br /> 8. O'Donoghue DH (1950). Surgical treatment of fresh injuries to<br /> của gối(3,10,13). Theo Liu, khi gối gấp 1/3 trước của the major ligaments of the knee, The Journal of Bone &amp;<br /> DCBC tăng chiều dài và khi gối duỗi thì 1/3 sau Joint Surgery, 32(4), pp. 721-738.<br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa 205<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 21 * Số 2 * 2017<br /> <br /> 9. Otake N, Chen H, et al (2007). Morphologic study of the 13. Yang Z, Wickwire AC, and Debski RE (2010), Development of<br /> lateral and medial collateral ligaments of the human knee, a subject-specific model to predict the forces in the knee<br /> Okajimas Folia Anat Jpn, 83(4), pp. 115-122. ligaments at high flexion angles, Medical & Biological<br /> 10. Park SE, DeFrate LE, et al (2005). The change in length of the Engineering & Computing, 48(11), pp. 1077-1085.<br /> medial and lateral collateral ligaments during in vivo knee<br /> flexion, Knee, 12(5), pp. 377-382.<br /> 11. Warren LF, and Marshall JL (1979). The supporting structures<br /> Ngày nhận bài báo: 21/11/2016<br /> and layers on the medial side of the knee: an anatomical Ngày phản biện nhận xét bài báo: 18/12/2016<br /> analysis, J Bone Joint Surg Am, 61(1), pp. 56-62.<br /> 12. Wymenga AB, Kats JJ, et al (2006). Surgical anatomy of the<br /> Ngày bài báo được đăng: 01/03/2017<br /> medial collateral ligament and the posteromedial capsule of<br /> the knee, Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc, 14(3), pp. 229-<br /> 234.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 206 Chuyên Đề Ngoại Khoa<br />