Phân tích bài thơ Xúc cảnh (Ngóng gió đông) của Nguyễn Đình Chiểu

Đề bài: Phân tích bài thơ Xúc cảnh (Ngóng gió đông) của Nguyễn Đình Chiểu<br /> Bài làm<br /> Ngay từ khi có "tiếng súng Tây" trên đất nước ta, Nguyễn Đình Chiểu đã giương cao lá cờ <br /> yêu nước chống Pháp bằng những tác phẩm thơ ca của mình. Nam Bộ dần dần nằm trong <br /> tay giặc bởi triều đình nhà Nguyễn hèn nhát. Sống trong vòng kìm kẹp của chế độ  thực  <br /> dân, tấm lòng nhà thơ khắc khoải đau buồn nhưng vẫn ngóng trông và hy vọng vào ngày <br /> mai, vào một vận hội mới làm thay đổi sơn hà. Bài thơ  Xúc cảnh là tiếng vọng của tấm <br /> lòng nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu đối với đất nước:<br /> Hoa cỏ ngùi ngùi ngóng gió đông<br /> Chúa xuân đâu hỡi có hay không?<br /> Mây giăng ải Bắc trông tin nhạn<br /> Ngày xế non Nam bặt tiếng hồng.<br /> Bờ cõi nay đà chia đất khác<br /> Nắng mưa nay hả đội trời chung.<br /> Chừng nào thánh đế ân soi thấu<br /> Một trận mưa nhuần rửa núi sông.<br /> Một trận mưa nhuần rửa núi sông<br /> Bài thơ  làm theo thể  thất ngôn bát cú, một thể  thơ  Đường luật quen thuộc. Đề  tài là <br /> Ngóng gió đông, trông ngóng gió của mùa xuân mát lành, nhưng thực ra là kí thác tâm  <br /> trạng và nỗi khát vọng của nhà thơ đối với vận hội đất nước.<br /> Sáu câu đầu (đề, thực, luận) miêu tả  cảnh ngóng đợi gió đông của đất trời, cây cỏ  mà  <br /> thực ra là để  nói lên tâm trạng khắc khoải, bộc lộ  một nỗi buồn da diết về cảnh nước  <br /> mất, nhà tan:<br /> "Hoa cỏ ngùi ngùi ngóng gió đông<br /> Chúa xuân đâu hỡi có hay không?"<br /> Hai chữ  "ngùi ngùi" thế hiện rõ tâm trạng buồn bã của hoa cỏ  đang ngóng đợi gió xuân. <br /> Tiếp theo sau là một câu hỏi, như  một tiêng kêu đau đớn, xót xa, làm tăng thêm, tô đậm <br /> thêm tâm trạng buồn bã, ngóng đợi ở trên.<br /> Hai câu đề viết theo kiểu ẩn dụ. Nói "hoa cỏ" nhưng là để nói quê hương, đất nước, sông  <br /> núi, cũng là để nói nhân dân, đất nước. Còn "chúa xuân" thì hàm nghĩa triều đình, nhà vua,  <br /> cũng có thể là những trang anh hùng cứu nước. "Chúa xuân"  ở  đâu, có nghe không tiếng <br /> gọi của non sông, cây cỏ đang "ngùi ngùi" ngóng đợi cơn gió mùa xuân mát lành? Có một  <br /> cái gì vừa thiết tha, vừa buốn bã, đớn đau<br /> "Mây giăng ải Bắc trông tin nhạn<br /> Ngày xế non Nam bặt tiếng hồng"<br /> Hoa cỏ ngùi ngùi ngóng gió đông<br /> Vẫn theo cách nói ẩn dụ, những hỉnh ảnh "mây giăng ải Bắc", "Ngày xế non Nam" là để <br /> chỉ tình cảnh đất nước tiêu điều, mù mịt vì sự ngóng trông vô vọng tin tức của chúa xuân,  <br /> của gió đông. Người xưa dùng chim nhạn và chim hồng để đưa tin. "Trông tin nhạn" mà <br /> chẳng thấy và "bặt tiếng hồng" cũng có nghĩa là bặt vô âm tín. Hai câu thơ  (thực) thể <br /> hiện sự chán ngán, trách móc thái độ hờ hững, vô trách nhiệm của chúa xuân:<br /> "Bờ cõi xưa đà chia đất khác<br /> Nắng sương nay há đội trời chung"<br /> Hai câu luận đưa ta trở về với hiện thực đau đớn của đất nước hồi đó. Lời thơ  có giọng <br /> oán trách và căm giận.<br /> "Bờ cõi xưa" vốn là giang sơn đất nước trọn vẹn của ta, sao giờ chia cho kẻ khác, chẳng  <br /> lẽ  có thể  sống chung với quân giặc sao? "Há đội trời chung" thể  hiện giọng điệu bất <br /> bình, thái độ dứt khoát, quyết liệt với kẻ thù.<br /> Hai câu kết:<br /> "Chừng nào thánh đế ăn soi thấu<br /> Một trận mưa nhuần rửa núi sông".<br /> Nếu mở  đầu bài thơ  tác giả  dùng ngôn ngữ   ẩn dụ: “chúa xuân"\ "gió đông" thì đến đây <br /> ông thấy cần trực tiếp gọi tên đối tượng: đó là "Thánh đế". Bao giờ mới xuất hiện vị vua  <br /> sáng suốt, vị  hoàng đế  anh minh hiểu thấu dân tình, ra tay cứu dân, cứu nước, rửa nhục  <br /> cho non sông này. Lời ước vọng cũng là lời kêu gọi tha thiết xuất phát từ lòng thương dân  <br /> sâu sắc của Nguyễn Đình Chiểu ­ hãy "soi thấu” tình cảnh của dân, hãy hiểu thấu lòng  <br /> dân khát khao mong đợi. Bài thơ kết thúc bằng một viễn cảnh thật hả lòng hả dạ. Người  <br /> xưa thường nói: "ơn vua như  mưa móc",  ở  đây tác giả  khao khát một trận mưa lớn tốt <br /> lành để  có thể  cuốn phăng đi tất cả  bọn cướp nước và mọi rác rưởi đang làm nhơ  bẩn <br /> nước non này.<br /> Bài thơ có hai lớp nghĩa đan xen nhau, rõ ràng mà sâu kín. Bề nổi dễ thấy của bài thơ  là  <br /> cảnh một con người đang buồn bã, ngóng đợi "gió đông", ao ước một "trận mưa nhuần"...  <br /> Nhưng ai đọc cũng thấy, cái bề  nổi  ấy cứ  chìm đi, để  cho phần chìm lại hiện lên ngày <br /> một rõ. Đó là sự khao khát, mong đợi một ngày mai tốt lành sẽ  tới. Càng nghĩ càng thấy <br /> trân trọng biết bao tấm lòng của nhà thơ mù yêu nước Nguyễn Đình Chiểu.<br />