PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

Chia sẻ: Pham Anh Phu | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:52

Thêm vào BST

Báo xấu

256
lượt xem 65
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hàng ngày chúng ta vẫn thường gặp từ “Khoa học” trong các thuật ngữ: các môn khoa học, khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, kiến thức khoa học, nghiên cứu khoa học, phương pháp khoa học,… Vậy khoa học là gì? Nó có tác dụng gì trong đời sống? Định nghĩa về khoa học là khá rộng, có thể tóm tắt một cách ngắn gọn như sau: Khoa học là hệ thống tri thức về bản chất của tự nhiªn, xã hội và tư duy vÒ nh÷ng biÖn ph¸p t¸c ®éng cã kÕ ho¹ch ®Õn thÕ giíi xung quanh, ®Õn...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

Môc Lôc Lêi nãi ®Çu 1 Ch¬ng I. §¹i c¬ng vÒ nghiªn cøu khoa häc 5 1.1. Khoa häc vµ c«ng 5 nghÖ……………………………………………….. 1.1.1. Khoa häc lµ 5 g×………………………………………………………. 1.1.2. C«ng nghÖ lµ 5 g×……………………………………………………… 1.1.3. T¹i sao l¹i thêng g¾n khoa häc víi c«ng 6 nghÖ…………………….. 1.2. Kh¸i niÖm khoa 6 häc…………………………………………………… 1.2.1. §¹i c¬ng…………………………………………………………… 6 1.2.2. Néi dung kh¸i 6 niÖm…………………………………………………. 1.2.3. Tªn cña kh¸i 7 niÖm…………………………………………………... 1.2.4. §Þnh 7 nghÜa…………………………………………………………... 1.2.5. Hai c¸ch tiÕp cËn víi khoa 7 häc……………………………………… 1.3. Môc tiªu cña nghiªn cøu khoa 7 häc……………………………………. 1.4. C¸c bíc cña nghiªn cøu khoa 8 häc…………………………………… 1.5. C¸c møc ®é thµnh tùu cña 8 NCKH…………………………………….. 1.6. Ph©n lo¹i nghiªn cøu khoa 9 häc……………………………………….. 1.7. CÊu tróc cña mét c«ng tr×nh khoa 9 häc………………………………… 1.8. Con ngêi vµ tæ chøc 10 NCKH…………………………………………. Ch¬ng II. Nghiªn cøu mét ®Ò tµi khoa häc 12 2.1. §Ò tµi nghiªn cøu khoa 12 häc…………………………………………… 2.1.1. ThÕ nµo lµ ®Ò tµi 12 NCKH…………………………………………….. 2.1.2. TÝnh chÊt cña mét ®Ò tµi 12 1
NCKH……………………………………. 2.2. C¸c nguån ®Ò 13 tµi……………………………………………………… 2.2.1. Ho¹t ®éng thùc 13 tiÔn…………………………………………………. 2.2.2. Nguån s¸ch b¸o tµi 13 liÖu…………………………………………….. 2.2.3. C¸c cuéc trao ®æi, th¶o 14 luËn………………………………………… 2.3. §Æt tªn ®Ò 14 tµi………………………………………………………….. 2.4. §Ò tµi tù ph¸t hiÖn vµ ®Ò tµi ®îc 14 giao………………………………... 2.4.1. §Ò tµi tù ph¸t 15 hiÖn…………………………………………………... 2.4.2. §Ò tµi ®îc giao 15 ……………………………………………………. 2.4.3. §Ò tµi tù do vµ ®Ò tµi ®îc qu¶n 15 lý………………………………….. 2.4.4. §iÒu kiÖn nhËn dÒ tµi ®Ó nghiªn 15 cøu………………………………... 2.5. Lµm tæng 16 quan………………………………………………………… 2.5.1. ThÕ nµo lµ tæng 16 quan………………………………………………... 2.5.2. Th«ng tin khoa 16 häc………………………………………………….. 2.5.3. C¸c nguån th«ng tin, c¸ch t×m 16 kiÕm………………………………… 2.5.4. C¸ch viÕt tæng 16 quan…………………………………………………. 2.5.5. Môc ®Ých, yªu cÇu cña tæng 17 quan…………………………………… 2.6. LËp ®Ò c¬ng nghiªn 17 cøu……………………………………………... Ch¬ng III. C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc 21 3.1. C¸c thao t¸c trªn kh¸i niÖm khoa 21 häc………………………………… 3.1.1. §¹i c¬ng vÒ kh¸i niÖm khoa 21 häc…………………………………... 3.1.2. X©y dùng kh¸i 21 2
niÖm………………………………………………… 3.1.3. Thèng nhÊt hãa c¸c kh¸i 21 niÖm……………………………………… 3.1.4. Bæ xung c¸ch hiÓu mét kh¸i 22 niÖm………………………………….. 3.2. C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa 22 häc……………………………….. 3.2.1. §¹i c¬ng vÒ ph¬ng 22 ph¸p………………………………………….. 3.2.2. C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa 22 häc……………………………... 3.3. Ph¬ng ph¸p quan 23 s¸t………………………………………………… 3.4. Ph¬ng ph¸p ®iÒu 24 tra…………………………………………………. 3.5. Ph¬ng ph¸p thùc 25 nghiÖm……………………………………………. 3.5.1. §¹i c¬ng vÒ thùc 25 nghiÖm…………………………………………. 3.5.2. Thùc nghiÖm ph¸t 25 hiÖn……………………………………………… 3.5.3. Thùc nghiÖm kiÓm 29 chøng…………………………………………… 3.6. Ph¬ng ph¸p suy 29 luËn…………………………………………………. 3.6.1. Ph¸n 29 ®o¸n…………………………………………………………… 3.6.2. Suy luËn diÔn 30 dÞch………………………………………………….. 3.6.3. Suy luËn quy 30 n¹p…………………………………………………… 3.6.4. Gi¸ trÞ cña phÐp suy 30 luËn……………………………………………. 3.6.5. Chøng minh vµ b¸c 31 bá………………………………………………. 3.7. Ph¬ng ph¸p dïng 31 to¸n……………………………………………….. 3.7.1. §Æt ký 31 hiÖu………………………………………………………….. 3.7.2. LËp ph¬ng 31 tr×nh……………………………………………………. 3
3.7.3. Gi¶ 32 thiÕt……………………………………………………………... 3.7.4. Gi¶i 33 to¸n…………………………………………………………….. 3.8. Gi¶ thuyÕt khoa 33 häc…………………………………………………… 3.9. Mét sè c¸c ph¬ng ph¸p 33 kh¸c………………………………………… 3.10. Lùa chän ph¬ng ph¸p ®Ó nghiªn 34 cøu……………………………….. 3.11. §¹i c¬ng vÒ ph¬ng ph¸p s¸ng 34 t¹o…………………………………. Ch¬ng IV. KiÓm tra, ®¸nh gi¸, c«ng bè c«ng tr×nh 37 4.1. Tiªu chÝ kiÓm tra ®¸nh 37 gi¸……………………………………………. 4.2. Tù kiÓm tra ®¸nh 37 gi¸………………………………………………….. 4.3. Tæ chøc kiÓm tra, ®¸nh 38 gi¸…………………………………………… 4.4. Nh÷ng sai lÇm cã thÓ gÆp trong nghiªn 38 cøu…………………………... 4.5. C«ng bè kÕt qu¶ nghiªn 39 cøu………………………………………….. 4.5.1. Bµi b¸o khoa 39 häc……………………………………………………. 4.5.2. B¸o c¸o ë héi nghÞ khoa 40 häc………………………………………... 4.5.3. B¸o c¸o tæng 41 kÕt…………………………………………………….. 4.5.4. LuËn 42 v¨n…………………………………………………………….. 4.5.5. C¸c c¸ch thøc c«ng bè 42 kh¸c………………………………………… 4.6. Yªu cÇu ®èi víi viÖc tr×nh bµy c«ng tr×nh khoa 42 häc…………………... 4.6.1. C¸c yªu cÇu 42 chung………………………………………………….. 4.6.2. Ng«n ng÷ khoa 43 häc…………………………………………………. 4.6.3. Kü n¨ng thuyÕt 44 tr×nh………………………………………………… 4
Tµi liÖu tham kh¶o 47 5
Ch¬ng I. §¹i c¬ng vÒ nghiªn cøu khoa häc 1.1. Khoa học và công nghệ 1.1 Khoa häc lµ g× Hàng ngày chúng ta vẫn thường gặp từ “Khoa học” trong các thuật ngữ: các môn khoa học, khoa học tự nhiên, khoa học xã hội, kiến thức khoa học, nghiên cứu khoa học, phương pháp khoa học,… Vậy khoa học là gì? Nó có tác dụng gì trong đời sống? Định nghĩa về khoa học là khá rộng, có thể tóm tắt một cách ngắn gọn như sau: Khoa học là hệ thống tri thức về bản chất của tự nhiªn, xã hội và tư duy vÒ nh÷ng biÖn ph¸p t¸c ®éng cã kÕ ho¹ch ®Õn thÕ giíi xung quanh, ®Õn sù nhËn thøc vµ lµm biÕn ®æi thÕ giíi. Hệ thống tri thức này được hệ thống hoá, khái quát hoá, nó phản ánh những thuộc tính, những cấu trúc, những mối liªn hệ bản chất, những quy luật. Nó được phất hiện, được chứng minh, được công nhận dựa vào những c ơ sở đã qua kiểm nghiệm và những lập luận chặt chẽ. Khoa học là một con đường để nhận thức và cải t ạo th ế gi ới nh ằm ph ục vụ cho lợi ích của con người. Khoa học được phân chia ra nhiều nghành, nhiều môn như sau: Khoa học tù nhiên, khoa học kỹ thuật, khoa học xã hội, khao học nhân văn,… Trong khoa học tự nhiên lại phân ra các môn như: Thiên văn, địa chất, Toán, Lý , Hoá, Sinh vật,… Trong khoa học kỹ thuật phân ra: Điện, cơ khí, xây dựng, nông nghiệp, … 1.2 Công nghệ là gì Chúng ta thường gặp từ “công nghệ” trong các thuật ngữ: Công ngh ệ sinh học, công nghệ vi mô, công nghệ điện tử, công ngh ệ cơ khí, công ngh ệ xây dựng… phát triển công nghệ, chuyển giao công nghệ,…Vậy công nghệ là gì? Định nghĩa ngắn gọn: Công nghệ là hệ thống thiết bị kỹ thu ật và ki ến thức nhằm chế biến vật chất và thông tin để tạo ra sản phẩm hang hoá và dịch vụ. Công nghệ gồm 2 phần: cứng và mềm (gần giống như máy tính). ph ần cứng bao gồm hệ thống máy móc, thiết bị kỹ thuật…Phần mềm bao gồm các thông tin về quy trình, biện pháp, bí quyết, kỹ năng, trình độ tổ chức quản lý,… Theo quan ®iÓm cña mét sè ngêi, c«ng nghÖ s¶n xuÊt gåm 4 phÇn: kü thuËt, th«ng tin, con ngêi, tæ chøc. PhÇn kü thuËt gåm hÖ thèng nhµ xëng, m¸y mãc, thiÕt bÞ cña d©y chuyÒn s¶n xuÊt. 6
PhÇn th«ng tin gåm c¸c c«ng thøc, qui tr×nh, bÝ quyÕt kü thuËt… cho mét hÖ s¶n xuÊt. PhÇn con ngêi gåm tr×nh ®é tay nghÒ, kü n¨ng, th¸i ®é cña con ng êi lao ®éng trùc tiÕp. PhÇn tæ chøc gåm tr×nh ®é tæ chøc, qu¶n lý, ®iÒu hµnh s¶n xuÊt cña c¸c nhµ m¸y, c«ng ty. 1.3 Tại sao lại thường gắn khoa học với công nghệ Chóng ta thêng gÆp: Bé khoa häc vµ c«ng nghÖ; Héi nghÞ (héi th¶o) khoa häc vµ c«ng nghÖ; LuËt khoa häc vµ c«ng nghÖ; C¬ quan qu¶n lý khoa häc vµ c«ng nghÖ…. Cã sù g¾n khoa häc vµ c«ng nghÖ vì hai lý do. Thứ nhất, công nghệ là bước tiếp của khoa học, là vận dụng thành quả của khoa học vào sản xuất và đời sống. Thứ hai, các hoạt động khao học và công nghệ đều cần đến nghiên cứu. Cả nghiên cứu khoa học và nghiên cứu công nghệ đều được gọi chung là nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, giữa khoa học và công nghệ có một số nét khác biệt. Khoa học: mang tính sang tạo cao, luôn đổi mới, sản phẩm khó định hình trước và tồn tại mãi mãi, mang tính thông tin,… Công nghệ: theo khuôn mẫu, lặp lại theo chu kỳ, sản phẩm mang tính nhất thời (bị tiêu vong theo sự tiến bộ). 1.2. Khái niệm khoa học 1.2.1. Đại cương Trong tiếng Việt, từ “khái niệm” thường được dùng theo 2 nghĩa khác nhau, nghĩa thông dụng và nghĩa khoa học. Nghĩa thông dụng: thường đi kèm chữ “về”. Ví dụ: khái niệm về đi ện, khái niệm về lực, khái niệm về ứng suất,…Như vậy, “khái niệm về” là s ự hi ểu biết ban đầu, đại khái, sơ lược về một đối tượng hoặc vấn đề gì đó. Nghĩa khoa học: khái niệm là một hình thức tư duy (thuộc đối tượng nghiên cứu của logic học), là sự phản ánh vào nhận th ức của chúng ta v ề đ ối tượng, sự vật. Mỗi môn khoa học đều được xây dựng nên t ừ một h ệ th ống khái niệm. Thí dụ, môn hình học được xây dựng từ các khái niệm như: mặt phẳng, đường thẳng, đoạn thẳng, điểm, góc, đường song song, đường trung trực,… Môn cơ học có các khái niệm như: lực, liªn kết, phản lực, ngẫu lực, momen lực, khối lượng, gia tốc, vận tốc… Mỗi khái niệm có: nội dung, tên gọi, khái niệm và định nghĩa. 7
1.2.2. Nội dung của khái niệm Mỗi khái niệm gồm 2 bộ phận hợp thành: nội hàm và ngoại diên (thuật ngữ của logic hình thức). Nội hàm là tất cả các thuộc tính bản chất của sự vật. Ngo ại diên là t ất c ả các cá thể có chứa thuộc tính được chỉ trong nội hàm. Thí dụ: hình tam giác là một khái niệm. Nội hàm là hình gồm 3 đoạn thẳng khép kín, ngoại diên gồm tam giác thường, tam giác vuông, tam giác cân, tam giác đều. Dßng ®iÖn lµ mét kh¸i niÖm. Néi hµm lµ sù chuyÓn ®éng cña ®iÖn tÝch trong m«i tr êng, ngo¹i diªn gåm dßng mét chiÒu, dßng xoay chiÒu, dßng ®iÖn trong d©y dÉn, dßng ®iÖn trong chÊt láng… 1.2.3. Tên của khái niệm Tên là do người đặt ra để gọi, để phân biệt khái niệm này v ới khái nhi ệm khác. Người nghiên cứu khi phát hiện ra một kh¸i niệm mới, họ đặt tên cho khái niệm đó (cũng gần như đặt tên cho trẻ mới sinh). Việc đặt tên có th ể có nhiều cách: dựa vào bản chất rồi dùng những từ ngữ có ý nghĩa trong ngôn ngữ để đ ặt, phiên âm tiếng nước ngoài, dùng một từ hoàn toàn mới….ThÝ dô trong To¸n häc ngêi ta ®Æt tªn cho c¸c kh¸i niÖm nh : ph¬ng tr×nh, ®¹o hµm, tÝch ph©n. Trong m«n søc bÒn vËt liÖu ®Æt tªn cho c¸c kh¸i niÖm: néi lùc, øng suÊt, biÕn d¹ng… 1.2.4. Định nghĩa Một khái niệm được biểu đạt bởi định nghĩa. Định nghĩa một khái niệm là tách ngoại diên của khái niệm đó ra khỏi khái niệm gần nó và ch ỉ rõ nội hàm. Có nhiều cách định nghĩa. Trong mỗi môn học, khi gặp khái niệm mới th ường có định nghĩa của nó. Có thể tìm các định nghĩa trong các từ đi ển m ột th ứ ti ếng (ví dụ: từ điển Bách khoa Việt Nam, từ điển tiếng việt thông dụng…). 1.2.5. Hai cách tiếp cận với khái niệm Đó là cách tiếp cận của người phát hiện và người s ử dụng. Ng ười nghiên cứu phát hiện ra khái niệm mới là dựa vào nội dung sau đó đ ặt tên và đ ịnh nghĩa. Người sử dụng (người học hoặc người nghiên cứu tiếp) đầu tiên tiếp xúc với tên gọi, định nghĩa và từ đó đi sâu vào nội dung. Khi gặp m ột khái ni ệm m ới c ần phải hiểu rõ định nghĩa, nắm được nội dung của nó từ đó mới có thể dùng nó. 1.3. Mục tiêu của nghiên cứu khoa học Nghiên cứu khoa học là một hoạt động trí tuệ đặc thù, nh ằm tìm ki ếm những điều mới, khoa học chưa biết. Khi người ta muốn từ chỗ chưa biết đến 8
chỗ biết được một điều gì mới có 2 con đường: học tập và nghiên cứu khoa học. Học tập khi ta chưa biết nhưng người khác đã biết và ph ổ bi ến. Học t ập là con đường thường ngắn và ít tốn kém hơn. Cần nghiên cứu khoa học khi ta ch ưa biết và mọi người chưa biết (hoặc có người biết nhưng giữ bí mật, không phổ biến mà ta không có cách gì học được). Học tập là mở mang sự hiểu biết của ta trong ph ạm vi hiểu bi ết cña nhân loại. Nghiên cứu khoa học là khi mở rộng sự hiểu biết của ta thì đồng th ời mở rộng vốn tri thức của nhân loại. Nghiªn cøu khoa häc là nhằm tìm ra cái “mới”. Mới ở đây có nhiều dạng và mức độ: Khái niệm mới, quy luật mới, tính ch ất mới, đ ịnh lý m ới, công th ức mới, số liệu mới… Kết quả của NCKH mang lại sự phát triển nhận th ức của nhân lo ại, ph ục vụ cho đời sống con người. Trong nghành xây dựng, NCKH nhằm tìm ra những vật liệu mới, các dạng công trình mới, các lý thuyết mới, phương pháp mới về thiết kế, công nghệ mới… để phục vụ cho việc nhận thức, thiết kế và xây dựng công trình. 1.4. Các bước của nghiên cứu khoa học Quá trình NCKH thường được thực hiện theo 4 bước: Bước 1: Phát hiện, lựa chọn vấn đề nghiên cứu. Bước 2: Đặt nhiệm vụ nghiên cứu (đặt bài toán). Bước 3: Tiến hành nghiên cứu. Bước 4: Kiểm tra, đánh giá, trình bày. Vấn đề nghiên cứu được gọi là đề tài, nó trả lời câu hỏi: nghiên c ứu cái gì, thuộc lĩnh vực nào. Khi chọn đề tài thường cần đề tài đó từ đâu và t ại sao l ại chọn nó để nghiên cứu. Đặt nhiệm vụ nghiên cứu là xác định ta sẽ dựa vào những cái gì đã biết để đi tìm cái mới, chưa biết là cái gì, cần làm những vi ệc gì. Th ường ng ười ta cũng gọi việc đặt nhiệm vụ này là xây dựng luận điểm khoa học. Tiến hành nghiên cứu là lần lượt thực hiện các công việc cần thiết, thao tác phương pháp nghiên cứu đã lựa chọn để tìm cái mới. Công vi ệc này cũng được gọi là chứng minh luận điểm (hoặc luận đề) khoa học. Kết quả NCKH cần được kiểm tra, đánh giá để xác định tính đúng đắn, độ tin cậy. Việc này trước hết người nghiên cứu tự làm, sau đó c ần có s ự ki ểm tra, đánh giá của những người khác. 1.5. Các mức độ thành tựu của nghiên cứu khoa học Tuỳ theo nhiệm vụ, mục tiêu của đề tài nghiên cứu mà có th ể đạt các mức đé khác nhau như: mô tả, giải thích, sáng tạo. 9
Mô tả nhằm giúp người ta nhận thức được sự vật (trước đ©y chưa nhận thức được hoặc nhận thức sai lạc). Thí dụ, mô tả sự quay của trái đất, mô t ả thái dương hệ, sự phân loại, sắp xếp các loài sinh vật… Giải thích nhằm làm sang rõ quá trình và nguyên nhân của các s ự v ật, giúp người ta có nhận thức sâu sắc về bản chất. Sáng tạo là nhằm tìm ra cái mới mà đỉnh cao là các phát minh, phát hi ện, s¸ng chế. Phát minh, phát hiện là tìm ra cái vốn có sẵn trong tự nhiên, trong xã h ội, nhưng trước đây chưa ai biết. Thường thì phát minh và phát hiện (hoặc phát kiến) được dùng lẫn lộn, như nhau. Tuy vậy, cũng có lúc người ta phân bi ệt. Phát minh là để chỉ việc tìm ra các nguyên lý, các quy lu ật c ủa t ự nhiên còn phát hiện để chỉ ra việc tìm ra quy luật, hiện tượng của xã hội hoặc vật thể. Sáng chế là làm ra các sản phẩm trước đây chưa có. Phát minh khi được công bố thường chỉ được ghi nhận công lao, sáng ch ế được đăng ký đ ể gi ữ đ ộc quyền, được bảo hộ và mua bán (chuyển giao công nghệ, bảo hộ sở hữu trí tuệ). 1.6. Phân loại nghiên cứu khoa học ThuËt ng÷ nghiªn cøu khoa häc th êng dïng ®Ó chØ chung c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu, t×m kiÕm vÒ c¶ khoa häc vµ c«ng nghÖ. Ng êi ta cã mét sè c¸ch ph©n lo¹i c¸c NCKH, th«ng thêng h¬n c¶ lµ ph©n lo¹i theo c¸c giai ®o¹n nghiªn cøu gåm nghiªn cøu c¬ b¶n, nghiªn cøu øng dông, nghiªn cøu triÓn khai. Nghiªn cøu c¬ b¶n lµ nh÷ng nghiªn cøu nh»m ph¸t hiÖn thuéc tÝnh, cÊu tróc cña sù vËt, c¸c t¬ng t¸c víi sù vËt kh¸c. S¶n phÈm cña nghiªn cøu c¬ b¶n cã thÓ lµ c¸c kh¸m ph¸, ph¸t hiÖn, ph¸t minh. Nghiªn cøu c¬ b¶n ® îc ph©n thµnh nghiªn cøu c¬ b¶n thuÇn tuý vµ nghiªn cøu c¬ b¶n ®Þnh h íng. Nghiªn cøu c¬ b¶n thuÇn tuý lµ nh÷ng nghiªn cøu tù do, kh«ng ®Þnh híng nh»m vµo b¶n chÊt sù vËt ®Ó n©ng cao nhËn thøc, ch a cã hoÆc cha bµn ®Õn ý nghÜa øng dông. Nghiªn cøu ®Þnh híng lµ nh÷ng nghiªn cøu c¬ b¶n, ®· dù kiÕn tr íc môc ®Ých øng dông, c¸c ho¹t ®éng ®iÒu tra c¬ b¶n tµi nguyªn, kinh tÕ, x· héi… Nghiªn cøu øng dông lµ sù vËn dông quy luËt ® îc ph¸t hiÖn tõ nghiªn cøu c¬ b¶n ®Ó gi¶i thÝch sù vËt, ®Ó t¹o ra c¸c gi¶i ph¸p míi trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. TriÓn khai lµ bíc tiÕp theo cña nghiªn cøu øng dông nh»m ®em phæ biÕn, ¸p dông réng r·i. Ho¹t ®éng triÓn khai gåm 3 giai ®o¹n: t¹o vËt mÉu, t¹o c«ng nghÖ vµ s¶n xuÊt thö. 10
1.7. Cấu trúc của một công trình khoa học Công trình (hoặc chuyên đề) khoa học dù nhỏ hoặc lớn cũng th ường có cấu trúc gồm 3 phần: luận đề, luận cứ và luận chứng. Luận đề (hoặc luận điểm) là kết luận cần đạt được, là điều cần ch ứng minh, là cái mới cần tìm kiếm. Luận cứ là các căn cứ, cơ sở xuất phát để dựa vào đó mà ti ến hành nghiên cứu. Luận cứ có từ hai nguồn: Luận cứ thực tiễn và luận cứ lý thuy ết. Lu ận c ứ thực tiễn là những số liệu, những hiện tượng thu thập được từ thực t ế thông qua việc quan sát, điều tra, kh¶o sát, làm thí nghiệm. Luận cứ lý thuyết là các nguyên lý, qui luật, định đề, định lý đã được công nhận là đúng. Luận chứng là phương pháp suy luận, chứng minh. Nghiªn cøu khoa häc là dùng luận chứng tác động vào luận cứ để rút ra luận đề. 1.8. Con người và tổ chức NCKH Trước đây, việc nghiên cứu khoa học chỉ do một số ít người tiến hành. Ngày nay số người tham gia NCKH ngày càng đông. Trong s ố ng ười làm NCKH cã thÓ chia ra 4 lo¹i: ngêi lµm NCKH chuyªn nghiÖp, ngêi lµm NCKH b¸n chuyªn tr¸ch, nghiªn cøu sinh, ngêi lµm nghiÖp d. Ngêi lµm nghiªn cøu chuyªn nghiÖp lµ c¸c nghiªn cøu viªn, lµm viÖc trong c¸c c¬ së nghiªn cøu (viÖn nghiªn cøu), xem nghiªn cøu lµ nghÒ nghiÖp, lµ hÕt ®Ò tµi nµy ®Õn ®Ò tµi kh¸c. Ngêi nghiªn cøu b¸n chuyªn tr¸ch lµ ng êi ®ang lµm mét nghÒ kh¸c nh gi¶ng d¹y, thiÕt kÕ, s¶n xuÊt, qu¶n lý. Hä cã kh¶ n¨ng nghiªn cøu, nhËn lµm thªm viÖc nghiªn cøu mét sè ®Ò tµi trong tõng thêi gian nµo ®ã. Nghiªn cøu sinh lµ ngêi ®ang theo häc ®Ó b¶o vÖ häc vÞ th¹c sü, tiÕn sü. Hä cÇn lµm ®Ò tµi nghiªn cøu d íi d¹ng luËn v¨n (luËn ¸n) ®Ó chøng tá kh¶ n¨ng. Ngêi nghiªn cøu nghiÖp d lµ tù hä thÝch thó viÖc nghiªn cøu, hä tù lµm, kh«ng bÞ rµng buéc g× vÒ tr¸ch nhiÖm ®èi víi tæ chøc hoÆc Nhµ n íc. §Ó lµm NCKH ph¶i cã nh÷ng phÈm chÊt cÇn thiÕt. Nghiªn cøu lÜnh vùc g× tríc hÕt ph¶i cã kiÕn thøc v÷ng ch¾c vÒ lÜnh vùc ®ã, ph¶i nhiÖt t×nh, say mª, ph¶i n¾m ®îc ph¬ng ph¸p. §Ó ph¸t hiÖn ®îc vÊn ®Ò nghiªn cøu (t×m ®Ò tµi) cÇn cã kh¶ n¨ng quan s¸t, nhËn xÐt, d¸m nghi ngê vµ lËt ngîc vÊn ®Ò, d¸m kh¸m ph¸. §Ó thu thËp luËn cø còng nh tiÕn hµnh nghiªn cøu cÇn trung thùc, chÞu khã. §Ó kiÓm tra, ®¸nh gi¸ cÇn kh¸ch quan, c«ng b»ng. NCKH lµ c«ng viÖc cña c¸ nh©n nh ng thêng còng ®îc tËp hîp l¹i trong mét sè tæ chøc cña Nhµ níc hoÆc cña t nh©n. Tæ chøc cã quy m« lín vµ l©u dµi lµ c¸c ViÖn nghiªn cøu. Ngoµi ra cã c¸c trung t©m, c¸c phßng nghiªn 11
cøu. Tæ chøc nghiªn cøu nhÊt thêi lµ c¸c ®Ò tµi do mét nhãm ng êi (chñ yÕu lµ b¸n chuyªn tr¸ch) thùc hiÖn. Ng êi ta thµnh lËp ra nhãm nghiªn cøu ®Ó tiÕn hµnh mét ®Ò tµi, khi kÕt thóc xong ®Ò tµi th× gi¶i t¸n. §Ó tiÕn hµnh NCKH cÇn c¸c nguån lùc sau: Nh©n lùc: lµ nh÷ng ngêi tham gia nghiªn cøu. Tin lùc: c¸c nguån th«ng tin, tµi liÖu. VËt lùc: c¸c trang thiÕt bÞ kü thuËt ®Ó nghiªn cøu. Tµi lùc: nguån tµi chÝnh. §Ó cã c¬ së ph¸p lý vÒ ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ Nhµ n íc ta ®· ban hµnh “LuËt khoa häc vµ c«ng nghÖ” ®îc Quèc héi th«ng qua n¨m 2003. 12
C©u hái «n tËp vµ kiÓm tra, th¶o luËn nhãm 1. Ph©n biÖt khoa häc vµ c«ng nghÖ? T¹i sao l¹i hay ghÐp khoa häc vµ c«ng nghÖ víi nhau? 2. Ph©n biÖt nghÜa cña tõ “kh¸i niÖm” trong: Kh¸i niÖm vÒ néi lùc vµ kh¸i niÖm néi lùc; kh¸i niÖm vÒ øng suÊt vµ kh¸i niÖm øng suÊt. T×m ®Þnh nghÜa cña kh¸i niÖm néi lùc vµ øng suÊt. T×m néi hµm vµ ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm Êy. 3. T×m c¸c kh¸i niÖm cña c¸c m«n häc nh: vËt lý, ho¸ häc, h×nh häc ho¹ h×nh, søc bÒn vËt kiÖu, ®o ®¹c (tr¾c ®Þa). 4. Ph©n biÖt vµ nªu c¸c thÝ dô cô thÓ vÒ ph¸t minh, ph¸t hiÖn, s¸ng chÕ. 5. Nªu c¸c bíc cña mét c«ng tr×nh NCKH. 6. Nªu cÊu tróc cña mét c«ng tr×nh NCKH. 7. T×m c¸c thÝ dô vÒ nghiªn cøu c¬ b¶n, nghiªn cøu øng dông vµ triÓn khai trong c¸c lÜnh vùc: vËt lý, ho¸ häc, n«ng nghiÖp, x©y dùng.… 8. Nªu c¸c phÈm chÊt cÇn thiÕt cña ngêi lµm NCKH. 9. Nªu c¸c nguån lùc cÇn thiÕt cña c«ng viÖc NCKH, c¸c nguån lùc ®ã tõ ®©u ra? T×m mét vµi thÝ dô minh ho¹. 10. Ph©n biÖt nghÜa cña tõ nghiªn cøu trong nghiªn cøu khoa häc vµ nghiªn cøu tµi liÖu, (nghiªn cøu bµi häc, nghiªn cøu v¨n kiÖn,…). 13
Ch¬ng 2. ChuÈn bÞ nghiªn cøu mét ®Ò tµi 2.1. §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc 2.1.1. ThÕ nµo lµ ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc LÊy mét vµi thÝ dô c¸c ®Ò tµi ®· ®îc thùc hiÖn: VËt lý: - Nghiªn cøu x¸c ®Þnh tèc ®é cña ¸nh s¸ng. - Nghiªn cøu tõ tÝnh cña nam ch©m. Sinh häc: - Nghiªn cøu cÊu tróc cña ADN. - Nghiªn cøu sö dông tÕ bµo gèc ®Ó ch÷a bÖnh. N«ng nghiÖp: - Nghiªn cøu t¹o gièng lóa kh¸ng rÇy. - Nghiªn cøu chÕ t¹o ph©n bãn vi sinh vËt. X©y dùng: - Nghiªn cøu c«ng thøc chÕ t¹o vµ tÝnh chÊt cña bªt«ng c - êng ®é cao. - Nghiªn cøu viÖc tÝnh to¸n kÕt cÊu chôi ®éng ®Êt. §Ò tµi NCKH lµ mét vÊn ®Ò cña thùc tÕ cã chøa ®ùng ®iÒu ch a biÕt, cÇn nghiªn cøu ®Ó biÕt. TÝnh khoa häc cña ®Ò tµi lµ ë chç m©u thuÉn gi÷a ®iÒu muèn biÕt, cÇn biÕt mµ kh«ng thÓ häc ®îc ë ®©u c¶. KÕt qu¶ nghiªn cøu thµnh c«ng sÏ t¹o ra ®îc kiÕn thøc míi. §iÒu cha biÕt cã nhiÒu, nhiÒu l¾m. ChØ cã mét sè ®iÒu cha biÕt trë thµnh ®Ò tµi nghiªn cøu khi nã ® îc mét ngêi nµo ®ã ph¸t hiÖn ra, ®Æt vÊn ®Ò t×m hiÓu, nghiªn cøu vµ cã ®îc ®iÒu kiÖn ®Ó nghiªn cøu. §iÒu cha biÕt tån t¹i trong thùc tÕ nh ng kh«ng ph¶i ai còng cã thÓ thÊy ®îc. ChØ cã mét sè Ýt ng êi cã thÓ ph¸t hiÖn ra vµ ®Æt thµnh vÊn ®Ò nghiªn cøu. §Ó lµm viÖc nµy (ph¸t ý t ëng) cÇn cã c¸c phÈm chÊt cÇn thiÕt mµ quan träng nhÊt lµ kh¶ n¨ng quan s¸t, kh¶ n¨ng suy nghÜ (t duy linh ho¹t vµ nh¹y bÐn)… Ph¹m vi cña ®Ò tµi NCKH lµ rÊt réng lín. Cã ®Ò tµi chØ nh»m gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò nhá, chØ cÇn mét ngêi lµm trong mét thêi gian ng¾n, cã ®Ò tµi cÇn huy ®éng nhiÒu ng êi lµm trong thêi gian dµi. Cã ®Ò tµi nghiªn cøu ®éc lËp, cã nh÷ng ®Ò tµi n»m trong mét hÖ thèng cña mét vÊn ®Ò chung nµo ®ã (thuéc ch¬ng tr×nh nghiªn cøu). Mét ®Ò tµi nghiªn cøu dï ph¹m vi lín hoÆc nhá ®Õn ®©u th× kÕt qu¶ ph¶i cho biÕt mét ®iÒu míi. 2.1.2. TÝnh chÊt cña mét ®Ò tµi NCKH Khi ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu mét ®Ò tµi nµo ®ã ng êi ta thêng quan t©m ®Õn tÝnh khoa häc vµ tÝnh thùc tiÔn cña ®Ò tµi. Ngoµi ra trong mét sè trêng hîp cßn quan t©m thªm tÝnh cÊp thiÕt. 14
TÝnh khoa häc thÓ hiÖn ë m©u thuÉn cÇn gi¶i quyÕt, c¸i míi cÇn t×m vµ kÕt qu¶ sÏ lµm t¨ng lªn hoÆc lµm thay ®æi nhËn thøc cña ng êi ta, cã ®ãng gãp vµo kho tµng kiÕn thøc. TÝnh khoa häc cßn thÓ hiÖn ë chç kh«ng thÓ dïng c¸c kiÕn thøc ®· cã ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, cÇn ph¶i tiÕn hµnh nghiªn cøu. TÝnh thùc tiÔn thÓ hiÖn ë chç cã thÓ ® a kÕt qu¶ nghiªn cøu vµo s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi, lµm t¨ng n¨ng suÊt hoÆc gi¶i quyÕt ® îc khã kh¨n g×. TÝnh cÊp thiÕt thÓ hiÖn nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi ®ang rÊt cÇn gi¶i quyÕt. Trong c¸c tÝnh trªn th× tuú lo¹i ®Ò tµi mµ ®Ò cao tÝnh nµo h¬n. VÝ dô víi nghiªn cøu c¬ b¶n kh«ng ®Þnh híng th× quan träng lµ tÝnh khoa häc, cßn tÝnh thùc tiÔn lµ cha râ rµng vµ kh«ng cÇn tÝnh cÊp thiÕt. Víi nghiªn cøu øng dông th× cÇn quan t©m h¬n ®Õn tÝnh thùc tiÔn. 2.2. C¸c nguån ®Ò tµi §Ò tµi nghiªn cøu lµ do mét sè Ýt ng êi cã kh¶ n¨ng, cã t duy nh¹y bÐn ph¸t hiÖn ra tõ c¸c nguån kh¸c nhau. Cã thÓ kÓ ra ba nguån chÝnh lµ: tõ ho¹t ®éng thùc tiÔn, tõ s¸ch b¸o tµi liÖu, tõ c¸c cuéc trao ®æi, th¶o luËn.… 2.2.1. Ho¹t ®éng thùc tiÔn ChÝnh trong c¸c ho¹t ®éng thùc tiÔn cña ®êi sèng x· héi mµ ph¸t hiÖn ra c¸c m©u thuÉn cÇn gi¶i quyÕt, ph¸t hiÖn ra nhu cÇu cña nhËn thøc. VÝ dô khi lµm nh÷ng nhµ cao võa ph¶i (d íi 15 tÇng), th× dïng bªt«ng b×nh thêng lµ ®îc. Khi lµm nhµ kh¸ cao nÕu vÉn dïng bªt«ng b×nh th êng th× cét têng ph¶i lµm qu¸ to, qu¸ dµy kh«ng thÝch hîp. NÈy sinh vÊn ®Ò cÇn cã bªt«ng cêng ®é cao, cÇn nghiªn cøu chÕ t¹o ra nã råi l¹i cÇn nghiªn cøu c¸c tÝnh chÊt cña nã (xem cã g× kh¸c víi bªt«ng thêng…). B¸n kÝnh ho¹t ®éng thùc tiÔn lµ n¬i cung cÊp phong phó, ®a d¹ng vµ phÇn lín. ChÝnh ho¹t ®éng thùc tiÔn lµ n¬i cung cÊp phong phó, ®a d¹ng vµ phÇn lín c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc. Tuy vËy kh«ng ph¶i ai ho¹t ®éng thùc tiÔn còng cã kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn ra ®Ò tµi. ChØ nh÷ng ng êi cã quan t©m, cã chÞu khã suy nghÜ vµ t×m kiÕm míi ph¸t hiÖn ®îc. 2.2.2. Nguån s¸ch b¸o, tµi liÖu Trong c¸c s¸ch b¸o tµi liÖu cã néi dung khoa häc, c¸c t¸c gi¶ tr×nh bµy mét sè vÊn ®Ò. Nh÷ng vÊn ®Ò ®ã kh«ng ph¶i bao giê còng ®¹t ®Õn sù hoµn h¶o tuyÖt ®èi mµ nÕu chóng ta chÞu khã t×m tßi, ®èi chiÕu, liªn hÖ víi thùc tÕ cuéc sèng sÏ ph¸t hiÖn ®îc nh÷ng vÊn ®Ò cÇn bæ sung, cÇn 15
hoµn chØnh, cÇn nghiªn cøu thªm. Còng cã thÓ chóng ta ph¸t hiÖn ra nh÷ng chç bÊt cËp hoÆc thiÕu sãt cña t¸c gi¶ cÇn nghiªn cøu theo h íng kh¸c ®Ó lµm râ vÊn ®Ò. §Ó ph¸t hiÖn ®îc nh÷ng vÊn ®Ò tõ nguån s¸ch b¸o tµi liÖu ngoµi kh¶ n¨ng, tr×nh ®é n¾m v÷ng kiÕn thøc cßn cÇn biÕt nghi ngê, biÕt lËt ng îc vÊn ®Ò, tr¸nh th¸i ®é “tuyÖt ®èi tin tëng”. 2.2.3. C¸c cuéc trao ®æi, th¶o luËn §ã lµ c¸c cuéc trao ®æi, th¶o luËn gi÷a c¸c nhµ ho¹t ®éng chuyªn m«n trong c¸c héi nghÞ khoa häc vµ c«ng nghÖ, trong c¸c buæi trao ®æi vÒ c«ng viÖc hµng ngµy, trong nh÷ng lóc chuyÖn trß vui vÎ ë mäi lóc, mäi n¬i. ThËm chÝ, cã nh÷ng lóc nghe ® îc mét vµi ý kiÕn cña ng êi d©n b×nh thêng còng gîi ý ra ®îc vÊn ®Ò nghiªn cøu. Tuy nhiªn ®iÒu quan träng kh«ng ph¶i lµ chóng ta nghe ®îc g× mµ lµ sù nh¹y bÐn cña t duy, kh¶ n¨ng liªn tëng vµ tëng tîng cña chóng ta míi gióp ph¸t hiÖn vÊn ®Ò nghiªn cøu. NÕu kh«ng chÞu khã suy nghÜ th× nghe cho nhiÒu còng chØ tÝch luü thªm chø kh«ng ph¸t hiÖn ®îc g×. 2.3. §Æt tªn ®Ò tµi VÊn ®Ò nghiªn cøu ®îc ®Æt mét c¸i tªn ®Ó gäi. §ã lµ tªn ®Ò tµi. Tªn nµy ph¶n ¸nh c« ®äng nhÊt néi dung nghiªn cøu, ® îc mang mét ý nghÜa râ rµng. Tªn lµ c¸i vá bªn ngoµi, vÊn ®Ò khoa häc lµ néi dung bªn trong. C¸i vá chøa ®ùng néi dung, ph¶i phï hîp víi néi dung. Qua tªn ®Ò tµi ng êi ta cã thÓ n¾m b¾t ®îc néi dung c¬ b¶n cña vÊn ®Ò nghiªn cøu. Tªn ®Ò tµi cÇn ®îc diÔn ®¹t b»ng mét c©u ng÷ ph¸p trän vÑn, râ rµng, mét nghÜa, ng¾n gän (thêng dïng c©u d¹ng v« nh©n xng). Tªn ®Ò tµi cã thÓ ®Æt th¼ng vµo ®èi t îng nghiªn cøu, bÊt ®¾c dÜ l¾m míi cã thªm ngoÆc ®¬n ®Ó gi¶i thÝch chñ ®Ò. Th«ng thêng ngêi ta b¾t ®Çu tªn ®Ò tµi b»ng tõ nghiªn cøu, theo sau lµ ®èi tîng (xem thÝ dô ë môc 2.1.1). Còng cã thÓ kh«ng cÇn dïng tõ nghiªn cøu ®øng ®Çu mµ nªu trùc tiÕp néi dung c¬ b¶n, thÝ dô: - C¸c nguyªn nh©n g©y trît ®Êt ë vïng nói B¾c Bé. - Sù rung ®éng cña CÇu d©y B·i ch¸y. - Sö dông kü thuËt øng suÊt tr íc trong gia cè kÕt cÊu nhµ khi ®Æt tªn ®Ò tµi cÇn tr¸nh c¸c ®iÓm sau: a. §Æt tªn qu¸ dµi. b. Dïng c¸c côm tõ cã ®é bÊt ®Þnh cao, thÝ dô: + Thö bµn vÒ… Gãp bµn vÒ… + Vµi suy nghÜ vÒ… Mét sè biÖn ph¸p vÒ … 16
+ Bíc ®Çu t×m hiÓu vÒ… Mét sè vÊn ®Ò vÒ… c. CÇn h¹n chÕ l¹m dông côm tõ chØ môc ®Ých. Nãi l¹m dông lµ sö dông mét c¸ch thiÕu c©n nh¾c, tuú tiÖn trong tr êng hîp kh«ng chØ râ ®îc néi dung thùc tÕ cÇn lµm. d. Kh«ng nªn ®Æt tªn ®Ò tµi mét c¸ch qu¸ dÔ d·i, kh«ng ®ßi hái t duy s©u s¾c. 2.4. §Ò tµi tù ph¸t hiÖn vµ ®Ò tµi ®îc giao Ngêi ph¸t hiÖn ra ®Ò tµi vµ ngêi tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi ®ã cã thÓ lµ mét ngêi hay nhiÒu ngêi kh¸c nhau. 2.4.1. §Ò tµi tù ph¸t hiÖn Khi tù ta ph¸t hiÖn ra vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu råi tù ta ®Æt nhiÖm vô vµ tù tiÕn hµnh nghiªn cøu th× ®ã lµ c«ng tr×nh khoa häc cña mét ng êi. Thêng th× kh«ng ph¶i chØ mét ngêi lµ hÕt ®îc mäi viÖc mµ cÇn sù céng t¸c, hç trî cña mét sè ngêi kh¸c. Tuy vËy ngêi ®ã ph¶i gi÷ tr¸ch nhiÖm chñ tr×. Trêng hîp c¸c nghiªn cøu sinh hoÆc sinh viªn NCKH cã thÓ vµ cÇn cã sù chØ ®¹o, híng dÉn cña thÇy. PhÇn lín nh÷ng ngêi nghiªn cøu nghiÖp d lµ thuéc lo¹i nµy, hä tù ph¸t hiÖn, tù nghiªn cøu theo së thÝch. 2.4.2. §Ò tµi ®îc giao §Ò tµi do ngêi kh¸c ph¸t hiÖn, giao cho ta lËp ®Ò c ¬ng vµ tiÕn hµnh nghiªn cøu. Thêng cã hai nguån chÝnh: ®Ò tµi theo kÕ ho¹ch vµ ®Ò tµi theo hîp ®ång. a. §Ò tµi theo kÕ ho¹ch. Cao nhÊt lµ tõ kÕ ho¹ch cña Nhµ níc, do Quèc héi vµ ChÝnh phñ th«ng qua, Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ qu¶n lý. C¸c ®Ò tµi nµy do mét sè ngêi nµo ®ã ph¸t hiÖn ra, lËp b¸o c¸o, ®Ö tr×nh lªn c¸c bé, c¸c ngµnh vµ ® îc tæng hîp l¹i, ®îc xÐt duyÖt ®Ó ®a vµo kÕ ho¹ch nghiªn cøu cña Nhµ n íc. Mçi ®Ò tµi cÊp Nhµ níc thêng kh¸ réng, bao gåm nhiÒu ®Ò tµi nh¸nh (th - êng gäi lµ ch¬ng tr×nh nghiªn cøu). §Ò tµi cÊp Bé hoÆc ®Þa ph ¬ng (thµnh phè, tØnh) do c¸c Vô hoÆc Së Khoa häc vµ C«ng nghÖ ®Ò xuÊt vµ qu¶n lý. C¸c ®Ò tµi trªn ®îc giao vÒ cho c¸c ViÖn nghiªn cøu, c¸c c¸ nh©n vµ nhãm nghiªn cøu hoÆc ®îc ®Êu thÇu. b. §Ò tµi hîp ®ång. 17
§ã lµ ®Ò tµi do mét c¸ nh©n hoÆc tæ chøc (c«ng ty…) ph¸t hiÖn ra, cÇn nghiªn cøu nhng hä kh«ng tù lµm ®îc, ph¶i giao cho mét c¸ nh©n hoÆc ®¬n vÞ kh¸c lµm theo h×nh thøc ký kÕt hîp ®ång. 2.4.3. §Ò tµi tù do vµ ®Ò tµi ®îc qu¶n lý ViÖc lµm cña nh÷ng ngêi nghiªn cøu nghiÖp d thêng lµ tù do, hä tù v¹ch kÕ ho¹ch, tù bá kinh phÝ ®Ó nghiªn cøu, kh«ng chÞu sù qu¶n lý cña mét cÊp nµo c¶. Nh÷ng ®Ò tµi ®îc giao, ®Ò tµi cña c¸c nghiªn cøu sinh th êng chÞu sù qu¶n lý cña mét cÊp nµo ®ã. Sù qu¶n lý thÓ hiÖn ë c¸c mÆt: néi dung khoa häc, tiÕn ®é thùc hiÖn, sö dông kinh phÝ. Ngêi thùc hiÖn ®Ò tµi ®îc qu¶n lý cã tr¸ch nhiÖm ®Þnh kú b¸o c¸o viÖc lµm, tiÕn ®é vµ cuèi cïng ph¶i tr×nh bµy (b¶o vÖ, giao nép) kÕt qu¶ nghiªn cøu. 2.4.4. §iÒu kiÖn nhËn ®Ò tµi ®Ó nghiªn cøu Dï lµ ®Ò tµi tù ph¸t hiÖn hoÆc ®Ò tµi ®îc giao, khi nhËn ®Ó tiÕn hµnh ngêi nghiªn cøu ph¶i xem xÐt c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ quan. C¸c ®iÒu kiÖn ®ã ph¶i cã ®ñ, nÕu thÊy cßn thiÕu phÇn nµo, chç nµo th× ph¶i t×m c¸ch bæ sung dÇn. §iÒu kiÖn kh¸ch quan gåm c¸c nguån lùc. §iÒu kiªn chñ quan gåm cã n¨ng lùc vµ sù say mª. 2.5. Lµm tæng quan 2.5.1. ThÕ nµo lµ tæng quan Tæng quan lµ viÖc t×m kiÕm c¸c th«ng tin xem nh÷ng ng êi kh¸c ®· nghiªn cøu nh÷ng g×, nh thÕ nµo, ®¹t ®îc c¸c kÕt qu¶ ®Õn ®©u vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Ò tµi ta cÇn nghiªn cøu. Nh÷ng ngêi kh¸c ë ®©y lµ bao gåm c¶ ng êi trong níc vµ ngêi níc ngoµi, c¶ hiÖn t¹i vµ trong qu¸ khø. NÕu tr íc ®©y ta còng ®· nghiªn cøu cã kÕt qu¶ mét vÊn ®Ò nµo ®ã cã liªn quan th× còng ®a vµo tæng quan. Tæng quan thêng ®îc tr×nh bµy thµnh mét phÇn hoÆc mét ch ¬ng trong b¸o c¸o vÒ ®Ò tµi (hoÆc luËn v¨n). Riªng trong phÇn thuyÕt minh vÒ ®Ò tµi hoÆc ®Ò c¬ng nghiªn cøu th× tæng quan ®îc tãm lîc l¹i mét c¸ch ng¾n gän díi tiªu ®Ò: t×nh tr¹ng cña vÊn ®Ò nghiªn cøu. Tæng quan ®îc viÕt trªn c¬ së c¸c th«ng tin khoa häc. 2.5.2. Th«ng tin khoa häc §ã lµ c¸c th«ng tin vÒ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c ®Ò tµi khoa häc. C¸c th«ng tin nµy ®îc c¸c t¸c gi¶ c«ng bè trong c¸c bµi b¸o khoa häc, c¸c b¸o 18
c¸o tæng kÕt, c¸c luËn v¨n, c¸c chuyªn ®Ò. §ã lµ nguån th«ng tin c¬ b¶n. Sau ®ã c¸c th«ng tin nµy cã thÓ ® îc chän läc, tãm t¾t ®Ó ® a vµo tµi liÖu tæng kÕt, s¸ch gi¸o khoa,… ®ã lµ nguån th«ng tin thø cÊp. 2.5.3. C¸c nguån th«ng tin, c¸ch t×m kiÕm C¸c th«ng tin thêng ®îc tr×nh bµy díi d¹ng ng«n ng÷, h×nh ¶nh, ©m thanh ®îc chøa ®ùng trong c¸c t liÖu. Cã thÓ t×m kiÕm th«ng tin qua c¸c nguån t liÖu ë c¸c th viÖn (th viÖn c«ng céng hoÆc cña c¸ nh©n) hoÆc ë trªn m¹ng Internet. §Ó t×m kiÕm th«ng tin cÇn ph¶i biÕt chuyªn ®Ò m×nh ®Þnh t×m hoÆc tªn t¸c gi¶. Sinh viªn vµ nghiªn cøu sinh cã thÓ tham kh¶o ý kiÕn thÇy híng dÉn ®Ó biÕt mét sè t liÖu c¬ b¶n. Kh«ng ph¶i mäi th«ng tin thu thËp ® îc ®Òu cÇn thiÕt ®Ó lµm tæng quan. Ta ph¶i lo¹i bá nh÷ng thø kh«ng cÇn, chän lùa, s¾p xÕp nh÷ng thø cÇn ghi l¹i thµnh mét danh môc tµi liÖu tham kh¶o. Mçi tµi liÖu ® îc ®¸nh sè thø tù, ghi tªn t¸c gi¶, tªn tµi liÖu vµ xuÊt xø. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o ®îc dïng khi viÕt tæng quan. 2.5.4. C¸ch viÕt tæng quan Sau khi tham kh¶o kh¸ ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin vµ lµm danh môc tµi liÖu tham kh¶o ta b¾t tay vµo viÕt tæng quan. C¸ch viÕt tæng quan lµ phong phó, kh«ng c©u nÖ vµo mét mÉu mùc nµo, miÔn lµm sao tr×nh bµy ® îc c¸c viÖc lµm vµ kÕt qu¶ cña ngêi kh¸c. DiÔn biÕn c¸c sù kiÖn cã thÓ ® îc tr×nh bµy theo thêi gian, theo kh«ng gian, theo néi dung vÊn ®Ò hoÆc theo mét c¸ch nµo ®ã mµ t¸c gi¶ cho lµ hîp lý, t¹o ra sù trong s¸ng cÇn thiÕt cho ngêi ®äc. Khi tr×nh bµy, trÝch dÉn viÖc lµm, ý kiÕn, kÕt qu¶ cña ng êi kh¸c bao giê còng cÇn ghi râ nguån gèc. Th êng nguån gèc ®îc ghi trong ngoÆc […] trong ®ã ghi sè thø tù cña tµi liÖu trong danh môc tµi liÖu tham kh¶o, sè trang nµy vµ cã thÓ thªm c¶ sè dßng. NÕu cÇn mét c©u v¨n mÉu cho tæng quan th× c©u ®ã nh sau: VÒ vÊn ®Ò…(nªu tªn vÊn ®Ò) t¸c gi¶ A ®· lµm nh sau[…,trang…] (nªu c¸ch lµm cña t¸c gi¶ A). T¸c gi¶ A ®· ®¹t ® îc kÕt qu¶ nh sau: […,trang…] (nªu c¸c kÕt qu¶…). CÇn ph¶i ghi râ rµng tµi liÖu tham kh¶o […,trang…] ®Ó thÓ hiÖn møc ®é tin cËy cña th«ng tin vµ phôc vô cho viÖc thÈm tra, ®¸nh gi¸. PhÇn cuèi cña tæng quan nªn tr×nh bµy ý kiÕn cña ng êi nghiªn cøu vÒ hiÖn tr¹ng cña vÊn ®Ò, nªu ra môc tiªu vµ nhiÖm vô cña nghiªn cøu sÏ tiÕn hµnh. 2.5.5. Môc ®Ých, yªu cÇu cña tæng quan 19
Môc ®Ých chÝnh cña tæng quan lµ biÕt ng êi kh¸c ®· lµm g×, lµm nh thÕ nµo, lµm ®Õn ®©u ®Ó m×nh kÕ thõa, khái ph¶i mÊt c«ng lµm l¹i c¸i ngêi kh¸c ®· lµm cã kÕt qu¶, häc ® îc c¸c kinh nghiÖm thµnh c«ng vµ thÊt b¹i cña ngêi ®i tríc. Trong viÖc lµm luËn v¨n (TiÕn sü, Th¹c sü) th× tæng quan cßn gióp tr¸nh viÖc lµm trïng lÆp. Trong luËn v¨n cÇn hÕt søc tr¸nh sù trïng lÆp v× rÊt khã chøng minh ®ã lµ do sù v« t×nh hay cè ý sao chÐp ý t ëng hoÆc kÕt qu¶ cña ngêi kh¸c (®¹o v¨n, ¨n c¾p). Yªu cÇu cña tæng quan lµ chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ. TÝnh chÝnh x¸c thÓ hiÖn ë chç nh÷ng ®iÒu ta tr×nh bµy lµ cã c¬ së, ® îc dÉn tõ nguån tµi liÖu ®¸ng tin cËy. NÕu cã th«ng tin nµo ch a ®¹t ®é tin cËy cÇn thiÕt th× ph¶i nãi râ ®Ó nh÷ng ngêi kh¸c khái bÞ nhÇm. TÝnh ®Çy ®ñ thÓ hiÖn ë møc ®é phong phó cña tµi liÖu tham kh¶o. Tuy vËy møc ®é ®Çy ®ñ còng phÇn nµo phô thuéc vµo ®Ò tµi vµ nguån cung cÊp th«ng tin. Víi luËn v¨n tiÕn sü th× yªu cÇu ®Çy ®ñ lµ kh¸ cao, t¸c gi¶ luËn v¨n ph¶i t×m tßi nhiÒu ®Ó kh«ng bá sãt c¸c th«ng tin cã liªn quan. Víi luËn v¨n Th¹c sü vµ c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu phôc vô cho s¶n xuÊt th× yªu cÇu cã thÊp h¬n. 2.6. LËp ®Ò c¬ng nghiªn cøu Tríc khi thùc sù tiÕn hµnh viÖc nghiªn cøu cÇn lËp mét ®Ò c ¬ng hoÆc kÕ ho¹ch nghiªn cøu trong ®ã chØ râ môc tiªu vµ nh÷ng viÖc ph¶i lµm, tr×nh tù c¸c bíc, dù kiÕn kÕt qu¶. §Ò c¬ng, tríc hÕt lµ ®Ó cho ngêi nghiªn cøu cã ®Þnh híng trong c«ng viÖc, lµ c¬ së ®Ó tù ®¸nh gi¸, tù kiÓm tra. Víi ®Ò tµi cã qu¶n lý th× ®Ò c¬ng cßn ph¶i nép cho c¬ quan qu¶n lý ®Ó theo dâi, kiÓm tra. Néi dung ®Ò c¬ng thêng gåm c¸c vÊn ®Ò sau: - Tªn ®Ò tµi, nguån ®Ò tµi, lý do chän ®Ò tµi, ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi. - T×nh tr¹ng cña vÊn ®Ò: Ai ®· lµm g×, lµm ®Õn ®©u (ng¾n gän). - Môc tiªn nghiªn cøu, ph¹m vi nghiªn cøu. - Nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ ph¶i lµm. - Nguån cung cÊp sè liÖu, th«ng tin, c¬ së lý thuyÕt. - Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. - Danh s¸ch nh÷ng ngêi céng t¸c. - §iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt. - Nguån tµi chÝnh. - Dù kiÕn thêi gian. - Dù kiÕn kÕt qu¶ (d¹ng s¶n phÈm) 20