B GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HC VINH
HOÀNG XUÂN BÍNH
RÈN LUYỆN KĨ NĂNG SIÊU NHẬN THC
NHM BỒI DƯỠNG NĂNG LC PHÁT HIN
VÀ GII QUYT VẤN ĐỀ CHO HC SINH
TRONG DY HC HÌNH HC KHÔNG GIAN
TRƯỜNG TRUNG HC PH THÔNG
LUN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DC
NGH AN - 2019
B GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HC VINH
HOÀNG XUÂN BÍNH
RÈN LUYỆN KĨ NĂNG SIÊU NHẬN THC
NHM BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC PHÁT HIN
VÀ GII QUYT VẤN ĐỀ CHO HC SINH
TRONG DY HC HÌNH HC KHÔNG GIAN
TRƯỜNG TRUNG HC PH THÔNG
Chuyên ngành: Lý lun và Phương pháp dạy hc b môn Toán
Mã s: 9.14.01.11
LUN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DC
Người hướng dn khoa hc:
1. TS. TRN LUN
2. TS. NGUYN TH CHÂU GIANG
NGH AN - 2019
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây công trình nghiên cứu khoa hc ca riêng tôi. Các kết
qu đƣợc trình y trong lun án trung thực chƣa từng đƣợc ai công b trong bt
k công trình nghiên cu nào khác.
Tác gi
Hoàng Xuân Bính
MC LC
Trang
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC
DANH MỤC TỪ VÀ CỤM TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG, BIỂU ĐỒ
MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1
1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................ 2
3. Khách thể, đối tƣợng nghiên cứu ..................................................................... 3
4. Giả thuyết khoa học .......................................................................................... 3
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 3
6. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................. 3
7. Những đóng góp của luận án ............................................................................ 4
8. Bố cục của luận án ........................................................................................... 5
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .................................................. 6
1.1. Phát hiện và giải quyết vấn đề trong dạy học Toán ....................................... 6
1.1.1. Vấn đề trong dạy học Toán ........................................................................ 6
1.1.2. Phát hiện và giải quyết vấn đề .................................................................... 7
1.1.3. Mối liên hệ giữa tƣ duy và giải quyết vấn đề ............................................. 8
1.1.4. Vai trò của hoạt động phát hiện và giải quyết vấn đề trong môn Toán ...... 9
1.2. Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề trong Toán học ............................ 12
1.2.1. Năng lực ................................................................................................... 12
1.2.2. Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề ................................................... 14
1.2.3. Phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề trong dạy học Hình học
không gian ở trƣờng trung học phổ thông .......................................................... 15
1.3. Tổng quan lịch sử nghiên cứu về siêu nhận thức ......................................... 17
1.3.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới ........................................................... 17
1.3.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam ............................................................ 30
1.4. Nhận thức và siêu nhận thức ....................................................................... 32
1.4.1. Nhận thức ................................................................................................. 32
1.4.2. Khái niệm và mô hình siêu nhận thức ...................................................... 36
1.4.3. Sự khác nhau giữa nhận thức và siêu nhận thức ....................................... 36
1.4.4. Thành phần, đặc điểm và chức năng của siêu nhận thức .......................... 43
1.4.5. Đối tƣợng của hoạt động siêu nhận thức .................................................. 45
1.4.6. Vai trò của siêu nhận thức trong học môn Toán ....................................... 46
1.5. Rèn luyện kĩ năng siêu nhận thức theo hƣớng bồi dƣỡng năng lực phát hiện
và giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học Hình học không gian ở trƣờng
trung học phổ thông............................................................................................ 50
1
1.5.1. Kĩ năng ..................................................................................................... 50
1.5.2. Một số kĩ năng siêu nhận thức có ảnh hƣởng mạnh/rõ đến năng lực phát
hiện và giải quyết vấn đề trong học Hình học không gian ở trƣờng trung học phổ
thông .................................................................................................................. 51
1.5.3. Mối quan hệ giữa kĩ năng siêu nhận thức với năng lực phát hiện và giải
quyết vấn đề trong học môn Toán ...................................................................... 61
1.5.4. Các hoạt động tƣơng thích để rèn luyện kĩ năng siêu nhận thức .............. 65
1.5.5. Các biểu hiện của học sinh có kĩ năng siêu nhận thức .............................. 66
1.6. Thực trạng rèn luyện các kĩ năng siêu nhận thức nhằm bồi dƣỡng năng lực
phát hiện và giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học Hình học không gian
ở Trung học phổ thông ....................................................................................... 67
1.6.1. Khảo sát thực trạng ................................................................................... 67
1.6.2. Phân tích nguyên nhân của thực trạng ...................................................... 69
1.7. Kết luận chƣơng 1 ....................................................................................... 70
Chƣơng 2 MỘT SỐ BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN CÁC KĨ NĂNG SIÊU NHẬN
THỨC CHO HỌC SINH NHẰM BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC PHÁT HIỆN VÀ
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ TRONG DẠY HỌC HÌNH HỌC KHÔNG GIAN
TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ........................................................... 72
2.1. Tổng quan về dạy học Toán ở trƣờng trung học phổ thông ......................... 72
2.1.1. Mt s đc điểm ca sách giáo khoa Hình học tng trung hc phổ thông .. 72
2.1.2. Hình học ở trƣờng trung học phổ thông ................................................... 73
2.2. Định hƣớng xây dựng và thực hiện các biện pháp sƣ phạm ........................ 75
2.2.1. Định hƣớng 1 ............................................................................................ 75
2.2.2. Định hƣớng 2 ............................................................................................ 75
2.2.3. Định hƣớng 3 ............................................................................................ 75
2.2.4. Định hƣớng 4 ............................................................................................ 76
2.3. Một số biện pháp sƣ phạm rèn luyện kĩ năng siêu nhận thức nhằm bồi
dƣỡng năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học Hình
học không gian ở trƣờng trung học phổ thông ................................................... 76
2.3.1. Biện pháp 1: Rèn luyện cho học sinh kĩ năng đọc hiểu vấn đề trong các
tình huống dạy học Hình học không gian và vẽ hình đúng làm điểm tựa trực
quan khi cần thiết ............................................................................................... 76
2.3.2. Biện pháp 2: Rèn luyện cho học sinh kĩ năng lập kế hoạch giải quyết vấn
đề thông qua các hoạt động liên tƣởng nhằm huy động đúng tiền đề cho các
bƣớc lập luận ...................................................................................................... 83
2.3.3. Biện pháp 3: Rèn luyện cho học sinh thói quen tự đánh giá tiến trình tƣ
duy trong các bƣớc hoạt động giải quyết vấn đề ................................................ 93