Sáng kiến kinh nghiệm: Hình thành, phát triển năng lực tự học ở học sinh thông qua đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao chất lượng bộ môn

Chia sẻ: Thành Thành | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:57

Thêm vào BST

Báo xấu

127
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến kinh nghiệm: Hình thành, phát triển năng lực tự học ở học sinh thông qua đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao chất lượng bộ môn. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm: Hình thành, phát triển năng lực tự học ở học sinh thông qua đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao chất lượng bộ môn

1 MỤC LỤC A. PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................3 I/. Lí do chọn đề tài ................................................................................................3 1/. Cơ sở lí luận: ...................................................................................................3 2/. Cơ sở thực tiễn: ..............................................................................................4 II/. Mục đích và phương pháp nghiên cứu: ........................................................5 1/. Mục đích: ..........................................................................................................5 2/. Phương pháp nghiên cứu: ...............................................................................6 III/. Giới hạn của đề tài: ......................................................................................7 IV/. Kế hoạch thực hiện: .....................................................................................8 B. PHẦN NỘI DUNG .................................................................................................9 I/. Cơ sở lí luận: .....................................................................................................9 II/. Cơ sở thực tiễn: ............................................................................................10 III/. Thực trạng và những mâu thuẩn: .............................................................11 1/. Mặt tích cực ..................................................................................................11 2. Mặt hạn chế ...................................................................................................13 IV/. Các biện pháp giải quyết vấn đề: .............................................................14 1/. Biện pháp thực hiện đổi mới PPGD: ...........................................................14 * CẤU TRÚC DẠY HỌC GI ẢI QUY ẾT VẤN ĐỀ ........................................29 2/. Biện pháp thực hiện đổi mới kiểm tra, đánh giá .........................................37 3/. Một số hình thức sử dụng câu hỏi trong giờ lên lớp ...................................42 4./ Một số lưu ý khi sử dụng đổi mới PPGD và KTĐG ...................................44
2 V/. Hiệu quả áp dụng: ........................................................................................47 C. KẾT LUẬN ...........................................................................................................49 I/. Ý nghĩa của đề tài đối với công tác giảng dạy, học tập: ..............................49 II/. Khả năng áp dụng: ........................................................................................50 III/. Bài học kinh nghiệm, hướng phát triển: ..................................................50 IV/. Đề xuất, kiến nghị: ......................................................................................51 Thạnh trị, ngày 02/06/2015 ......................................................................................52 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................53
3 A. PHẦN MỞ ĐẦU I/. Lí do chọn đề tài 1/. Cơ sở lí luận: Kết quả giáo dục là cái đích cuối cùng mà học sinh và GV cần đạt tới, để có kết quả tốt cần sự nỗ lực của cả GV và HS, trong đó việc đúc kết kinh nghiệm, đổi mới PPDH là việc làm rất quan trọng. Đổi mới phương pháp dạy học là một trọng tâm của đổi mới giáo dục. Luật giáo dục (Điều 28) yêu cầu: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Đổi mới phương pháp dạy học trong trường phổ thông là một quá trình phức hợp vì nó đòi hỏi phải tác động đến nhiều yếu tố khác nhau. Để đổi mới thành công phương pháp dạy học ở các trường phổ thông, cần thiết phải đổi mới một cách toàn diện, đồng bộ các thành tố, các bộ phận cấu thành của quá trình dạy học, sự đổi mới bắt đầu ở việc lập kế hoạch
4 bài học trên lớp đến việc vận dụng và kết hợp nhuần nhuyễn các phương pháp dạy học và cuối cùng là đánh giá kết quả dạy học. Trong nhiều năm qua, một bộ phận không nhỏ giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về đổi mới phưng pháp dạy học (PPDH), kiểm tra đánh giá (KTĐG) nên việc thực hiện còn hình thức, đối phó; hiệu quả mang lại chưa cao. Chưa đẩy mạnh việc đánh giá kĩ năng thực hành, năng lực tự học, khả năng nghiên cứu khoa học của HS,... 2/. Cơ sở thực tiễn: Sinh học là một bộ môn khoa học thực nghiệm, kiến thức sinh học là một xâu chuỗi có mối liên quan chặt chẽ với nhau, vì vậy HS sẽ rất khó hiểu, khó nhớ, khó thuộc. Chính vì thế thông qua các PPDH và KTĐG để rèn luyện và phát triển năng lực tự học ở từ đó học sinh tự mình nắm được những kiến thức lý thuyết cơ bản qua đó vận dụng vào việc giải bài tập để trả lời nhanh các câu hỏi trắc nghiệm trong các đề thi là việc làm hết sức cần thiết. Thật vậy, qua thời gian công tác và rút kinh nghiệm trong quá trình giảng dạy tôi nhận thấy rằng để HS hình thành được năng lực tự học, phát huy được tích cực, chủ động trong học tập kể cả trên lớp và ở nhà; để học
5 sinh được hoạt động nhiều hơn, thực hành nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn; để GV có một bài giảng trên lớp hay, thu hút, lôi cuốn HS hăng hái tham gia vào các hoạt động trên lớp qua đó thu nhận kiến thức từ đó nâng cao chất lượng bộ môn thì nhất thiêt phải đổi mới PPGD và đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh. Với những lí do nêu trên tôi nhận thấy rằng việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá nhằm phát triển năng lực tự học của học sinh là hết sức cần thiết để từ đó nâng cao chất lượng bộ môn. Chính vì thế, trong nội dung đề tài này, tôi xin đưa ra một số giải pháp cụ thể về “Hình thành, phát triển năng lực tự học ở học sinh thông qua đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao chất lượng bộ môn”. II/. Mục đích và phương pháp nghiên cứu: 1/. Mục đích: Giúp GV có nhận thức đúng đắn hơn về đổi mới và vận dụng dụng được các PPDH và KTĐG mới 1 cách hiệu quả chúng để tổ chức hoạt động dạy học trên lớp và hướng dẫn HS tự học ở nhà.
6 Phát triển và hoàn thiện dần năng lực tự học thông qua các hoạt động tích cực, chủ động của HS trong học tập trên lớp và ở nhà; HS được hoạt động nhiều hơn, thực hành nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn. Giúp học sinh nắm thật vững kiến thức từng bài học cụ thể qua từng tiết dạy. Từ kiến thức riêng lẻ từng bài học sinh hiểu và tự hệ thống hóa lại các mảng kiến thức lại với nhau một cách dễ dàng hơn. Trên cơ sở kiến thức bài học giúp giáo viên có nhiều phương án kiểm tra đánh giá học sinh hợp lý hơn đồng thời có thể nâng cao chất lượng bộ môn. Quý đồng nghiệp có thể tham khảo để có thể vận dụng vào công tác giảng dạy. 2/. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp điều tra khảo sát: Nghiên cứu trực tiếp trên từng học sinh với những mức độ khác nhau tùy đối tượng học sinh. Cần chú ý khả năng tiếp thu kiến thức đối với từng đối tượng học sinh và ý kiến phản hồi từ học sinh để kịp thời vận dụng phương pháp dạy học và KTĐG cho phù hợp nhất. Phương pháp lí luận nghiên cứu: Sưu tầm, phân tích các tài liệu cập nhật có liên quan về các phương pháp dạy học và hình thức KTĐG
7 mới theo định hướng phát triển năng lực tự học của học sinh. Khảo nghiệm, chọn lọc những phương pháp và hình thức phù hợp nhất với tình hình, đặc điểm của học sinh và cơ sở vật chất của trường để áp dụng nghiên cứu. Phương pháp phân tích tổng hợp: Sử dụng phương pháp kiểm tra đánh giá có sự kết hợp nhiều hình thức khác nhau: tự luận hoặc trắc nghiệm; kiểm tra cả lớp hoặc kiểm tra một nhóm học sinh; thời gian kiểm tra đánh giá có thể 5’, 15’, 45’,… III/. Giới hạn của đề tài: Đề tài tập trung nghiên cứu về các PPDH và các hình thức KTĐG có thể áp dụng nhằm phát triển năng lực tự học của học sinh.
8 IV/. Kế hoạch thực hiện: Thời gian Người Nội dung thực hiện thực hiện thực hiện Thu thập tài liệu có liên quan về các PPDH và các hình thức KTĐG có thể áp dụng nhằm phát triển năng lực tự học Giáo viên Tháng 7,8/ 2014 của học sinh. Xử lí và tổng hợp tài liệu
9 Khảo sát, lựa chọn đối tượng học sinh cho phù hợp với phương pháp nghiên cứu. Tháng 9,10/ 2014 Giáo viên Tiến hành thực hiện trên lớp các PPDH và hình thức KTĐG đã lựa chọn để khảo nghiệm. Tiếp tục tiến hành thực hiện trên lớp các PPDH và hình thức KTĐG đã lựa chọn để khảo nghiệm. Tháng 11,12/ 2014 Giáo viên đến 01,02/2015 Chọn lọc ra các PPDH và hình thức KTĐG mang lại kết quả tối ưu. Khảo sát, thống kê kết quả. Tháng 3,4/ 2015 Viết sáng kiến kinh nghiệm Giáo viên Tháng 5/ 2015 Báo cáo sáng kiến kinh nghiệm Giáo viên B. PHẦN NỘI DUNG I/. Cơ sở lí luận: Đổi mới phương pháp trong dạy học và KTĐG không chỉ đơn thuần là dạy những vấn đề với kiến thức có sẵn trong SGK mà còn phải dạy như thế nào để phát huy và phát triển năng lực tự học của học sinh, phải hướng
10 dẫn cho học sinh biết vận dụng kiến thức đã học ở lớp vào cuộc sống, đó là vấn đề cấp thiết và hoàn toàn phù hợp với đường lối, tinh thần chỉ đạo của Đảng, nhà nước ta cũng như ngành Giáo dục và Đào tạo. Về phía học sinh: Sự chủ động, tích cực của HS trong các bài học chưa cao; kĩ năng phát hiện và giải quyết vấn đề trong học tập còn thấp; kĩ năng thực hành còn hạn chế; khả năng tự học chưa cao,...Trong kiểm tra đánh giá hầu như các em chỉ chú trọng đến điểm số cho nên kĩ năng thực hành, khả năng nghiên cứu khoa học của HS còn rất hạn chế. Trong quá trình giảng dạy bộ môn tôi nhận thấy đa số học sinh hiện nay rất ngại ngùng trong cả suy nghĩ và hoạt động. Vì thế, nếu giáo viên không mạnh dạng đổi mới trong phương pháp dạy và hình thức KTĐG cho phù hợp sẽ dẫn đến thói quen thụ động rất khó thay đổi ở đa số học sinh. II/. Cơ sở thực tiễn: Trong những năm qua, cấu trúc đề thi tốt nghiệp THPT và thi tuyển sinh vào Đại học, Cao đẳng của Bộ Giáo dục và đào tạo, đặc biệt là các đề thi học sinh giỏi các cấp có nhiều nội dung kiến thức mang tính chất vận dụng rất cao, các nội dung kiến thức này giáo viên không thể nào cung cấp
11 hết trong giờ học mà đòi hỏi các em phải tự tìm tòi, tự thu nhận thông qua các hình thức tự học. Chính vì thế việc đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay chú trọng vào việc đổi mới phương pháp dạy và hình thức KTĐG nhằm phát triển năng lực tự học của học sinh là một chủ trương hết sức đúng đắn của ngành Giáo dục. Xuất phát từ thực tiễn trên, qua nghiên cứu, thực nghiệm, tôi quyết định chọn đề tài: “Hình thành, phát triển năng lực tự học ở học sinh thông qua đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao chất lượng bộ môn”. III/. Thực trạng và những mâu thuẩn: 1/. Mặt tích cực 1.1/. Về phía giáo viên Nghiêm túc thực hiện theo sự lãnh chỉ đạo về việc triển khai các hoạt động đổi mới PPDH, KTĐG trong trường THPT của BGH trường. Nhận thức và trình độ của cán bộ quản lý và giáo viên trong trường được nâng cao, đông đảo giáo viên có ý thức sử dụng các PPDH và kĩ thuật
12 dạy học tích cực; chủ động khai thác các nguồn tư liệu tham khảo để sử dụng trong dạy học; có chú trọng đến việc tổ chức hoạt động của HS trong dạy học, khuyến khích HS trao đổi thảo luận với nhau và thảo luận với giáo viên trong bài học; nhiều giáo viên tích cực sử dụng các thiết bị dạy học, ứng dụng CNTT trong dạy học và KTĐG; kĩ năng KTĐG kết quả học tập của HS được nâng lên. 1.2/. Về phí học sinh HS đã tích cực, chủ động hơn trong hoạt động chiếm lĩnh kiến thức; ngoài hoạt động học trên lớp, HS đã chủ động hơn trong việc tìm kiếm tài liệu tham khảo để tự học, tự rèn luyện; nhiều HS có kĩ năng tốt trong việc sử dụng CNTT, khai thác các nguồn học liệu trên mạng để chiếm lĩnh kiến thức; bước đầu HS đã có ý thức tự đánh giá kết quả học tập của mình và đánh giá lẫn nhau khi được yêu cầu,... 1.3/. Về phí Ban Giám Hiệu Ban giám hiệu, CBQL trong trường đã chú trọng tăng cường CSVC phục vụ đổi mới PPDH, KTĐG: đầu tư xây dựng các phòng học bộ môn; mua sắm trang thiết bị hiện đại phục vụ dạy học, KTĐG; xây dựng nguồn
13 học liệu; trang bị máy tính và mạng internet phục vụ GV và HS tìm kiếm tư liệu; mua sắm dụng cụ thí nghiệm,... Công tác quản lí hoạt động đổi mới PPDH, KTĐG của nhà trường đã có bước phát triển, chuyên nghiệp hoá từ việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra giám sát thực hiện kế hoạch. Các hoạt động sinh hoạt của tổ chuyên môn từng bước đổi mới và đi vào hiệu quả,... 2. Mặt hạn chế 2.1/. Về phía giáo viên Một bộ phận giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về đổi mới PPDH, KTĐG nên việc thực hiện còn hình thức, đối phó; hiệu quả mang lại chưa cao. Chưa đẩy mạnh việc đánh giá kĩ năng thực hành, khả năng nghiên cứu khoa học của HS,... Trình độ của GV trong việc vận dụng các PPDH, kĩ thuật dạy học mới còn hạn chế nên hiệu quả tổ chức hoạt động nhận thức của HS còn thấp; việc ứng dụng CNTT chưa thực sự đúng lúc, đúng chỗ, nhiều khi còn rơi vào tình trạng lạm dụng gây hậu quả trái ngược; việc sử dụng thiết bị dạy học và tài liệu bổ trợ chưa thường xuyên, chưa hiệu quả.
14 2.2/. Về phía học sinh Sự chủ động, tích cực của HS trong các bài học chưa tốt; kĩ năng phát hiện và giải quyết vấn đề trong học tập còn thấp; kĩ năng thực hành còn hạn chế; khả năng tự học chưa cao,... Trong kiểm tra đánh giá hầu như các em chỉ chú trọng đến điểm số cho nên kĩ năng thực hành, khả năng nghiên cứu khoa học của HS còn rất hạn chế. Kết quả khảo sát đầu năm học 2014 – 2015 như sau: IV/. Các biện pháp giải quyết vấn đề: 1/. Biện pháp thực hiện đổi mới PPGD: 1.1/. Tổ chức học sinh hoạt động nhóm: 1.1.1/. Trình tự các bước để tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm
15 • Bước 1: Xác định mục tiêu: Dựa vào nội dung bài học ở SGK và hướng dẫn của sách giáo viên, giáo viên xem phần nào là trọng tâm để từ đó xác định mục tiêu cho bài học chính xác không làm lệch trọng tâm. • Bước 2: Thành lập nhóm: Chia nhóm: giáo viên chia lớp thành các nhóm, mỗi nhóm từ 2 đến 6 học sinh, để thuận tiện nhất thường giáo viên cho học sinh 2 bàn học gần nhau quay lại đối diện với nhau để thảo luận nhưng nếu số lượng học sinh lớn hơn 6 thì chia làm hai nhóm. Giáo viên quy định thời gian thảo luận: thông thường từ 3 đến 5 phút. • Bước 3: Làm việc theo nhóm: Học sinh ngồi vào đúng vị trí của nhóm, cử ra nhóm trưởng, thư kí. Thảo luận theo nhiệm vụ được giao dưới sự điều khiển của nhóm trưởng. Thư kí ghi chép lại ý kiến thảo luận, điền nội dung vào phiếu học tập. Đề cử đại diện trình bày (nhóm trưởng hoặc một báo cáo viên của nhóm)
16 • Bước 4: Báo cáo kết quả: Giáo viên chọn một nhóm có nội dung gần đúng nhất lên báo cáo kết quả (đại diện lên dán phiếu học tập lên bảng và trình bày). Giáo viên mời các nhóm khác cho ý kiến nhận xét. • Bước 5: Tổng kết rút kinh nghiệm: Giáo nhận xét chung và đưa ra kết luận giúp học sinh hoàn thiện kiến thức dựa vào phiếu học tập đó chuẩn bị trước. Để khắc sâu kiến thức cho học sinh, giáo viên hỏi thêm một số câu hỏi vận dụng, mở rộng hoặc giải thích một nguyên lý nào đó dựa vào nội dung kiến thức vừa lĩnh hội được. 1.1.2/. Ví dụ minh hoạ: Áp dụng phương pháp thảo luận nhóm khi dạy về bào quan Ti thể ở tế bào nhân thực (Phần V – Bài 9 – SGK Sinh học 10 – Cơ bản) • Bước 1: Xác định mục tiêu: Dựa vào thông tin SGK trang 40, H 9.1a,b thực hiện nhiệm vụ. Yêu cầu học sinh trả lời các câu hỏi, điền nội dung vào bảng sau:
17 Hình dạng Thành phần hóa học Cấu trúc Chức năng • Bước 2: Thành lập nhóm: Chia nhóm: giáo viên chia lớp thành 8 nhóm, mỗi nhóm gồm 4 thành viên (2 bàn học gần nhau). Thời gian thảo luận: 3 phút. • Bước 3: Làm việc theo nhóm: Học sinh ngồi vào đúng vị trí của nhóm, cử ra nhóm trưởng, thư kí. Thảo luận theo nhiệm vụ được giao dưới sự điều khiển của nhóm trưởng. Thư kí ghi lại ý kiến thảo luận, điền nội dung vào phiếu học tập (bảng phụ). Đề cử đại diện trình bày (nhóm trưởng hoặc một báo cáo viên của nhóm).
18 • Bước 4: Báo cáo kết quả: Trong quá trình theo dõi học sinh thảo luận, giáo viên nên chú ý đến nội dung các nhóm, sau đó chọn một nhóm có nội dung gần đúng nhất lên báo cáo kết quả Giáo viên mời các nhóm khác cho ý kiến nhận xét. • Bước 5: Tổng kết rút kinh nghiệm: Giáo nhận xét chung và đưa ra kết luận giúp học sinh hoàn thiện kiến thức dựa vào phiếu học tập đó chuẩn bị trước. Để khắc sâu kiến thức cho học sinh, giáo viên hỏi thêm một số câu hỏi: + So sánh diện tích bề mặt giữa màng ngoài và màng trong ti thể, màng nào có diện tích lớn hơn? Vì sao? + Trong các tế bào sau: Tế bào cơ tim, biểu bì, xương, cơ, tế bào nào có nhiều ti thể nhất? Giáo viên nhận xét nội dung, đánh giá tinh thần, thái độ làm việc của các thành viên trong nhóm.
19 1.1.3/. Làm thế nào để xây dựng nhóm học sinh hoạt động sôi nổi, nhiệt tình Trong mỗi nhóm học sinh thường có 1 số em lười, ít tham gia hoạt động, ỉ lại vào một số bạn tích cực, chính vì thế: Giáo nên nên cân nhắc khi tạo ra các nhóm (số học sinh mỗi nhóm, các thành phần trong nhóm, vai trò của mỗi thành viên, giới tính…) để có được các nhóm với các thành viên phối hợp hiệu quả với nhau. Sử dụng một số bài tập, trò chơi để tạo môi trường thân thiện, trong đó các nhóm và các cá nhân cảm thấy thoải mái khi chia sẻ, trải nghiệm cùng nhau, suy ngẫm, và cùng thay đổi theo chiều hướng tốt. 1.2/. Tổ chức dạy học theo phương pháp “dạy học khám phá” 1.2.1/. Ưu điểm của dạy học khám phá Phát huy được nội lực của học sinh, tư duy tích cực độc lập sáng tạo trong quá trình học tập. Giải quyết thành công các vấn đề là động cơ trí tuệ kích thích trực tiếp lòng ham mê học tập của học sinh. Ðó chính là động lực của quá trình dạy học.
20 Hợp tác với bạn trong quá trình học tập, tự đánh giá, tự điều chỉnh vốn tri thức của bản thân là cơ sở hình thành phương pháp tự học. Ðó chính là động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững của mỗi cá nhân trong cuộc sống. Giải quyết các vấn đề nhỏ vừa sức của học sinh được tổ chức thường xuyên trong quá trình học tập, là phương thức để học sinh tiếp cận với kiểu dạy học hình thành và giải quyết các vấn đề có nội dung khái quát rộng hơn. Ðối thoại giữa trò và trò, trò và thầy đã tạo ra bầu không khí học tập sôi nổi, tích cực và góp phần hình thành mối quan hệ giao tiếp trong cộng đồng xã hội. 1.2.2/. Cấu trúc của dạy học khám phá: 1.2.2.1/. Cấu trúc dạy học khám phá: