Sáng kiến kinh nghiệm: Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong Sinh học 9

KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> A. PHẦN MỞ ĐẦU<br /> I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI<br /> Như  chúng ta đã biết, môn sinh học là bộ  môn khoa học thực nghiệm, <br /> nó có vị trí hết sức quan trọng trong hệ thống tri thức khoa học của nhân loại, <br /> có ý nghĩa thiết thực với đời sống, kinh tế  và xã hội loài người. Trong hệ <br /> thống chương trình sinh học cấp trung học cơ sở nói chung và sinh học 9 nói <br /> riêng, bên cạnh những kiến thức thuộc về lý thuyết được mô tả còn có mảng  <br /> kiến thức không kém phần quan trọng đó là phần bài tập sinh học. Tuy nhiên, <br /> trong chương trình sinh học trung học cơ sở (THCS) có rất ít tiết bài tập, thời  <br /> lượng mỗi tiết dạy trên lớp nội dung lý thuyết nhiều nên hầu hết giáo viên  <br /> không thể  có thời gian hướng dẫn các em dạng bài tập này để  củng cố  kiến <br /> thức lí thuyết cũng như hình thành kĩ năng làm bài tập. <br /> Trong chương trình sinh học 9 thì  dạng bài tập về  tính số  nhiễm sắc <br /> thể  (NST) lưỡng bội của loài là một đề tài hay nhưng cũng khó đối với học <br /> sinh. Trong thực tiễn giảng dạy môn sinh học 9 nhiều năm qua, tôi nhận thấy <br /> việc giải được, giải nhanh, giải chính xác dạng bài tập này đang còn là vấn  <br /> đề vướng mắc và khó khăn không những đối với các em học sinh khá giỏi mà <br /> ngay cả  đối với một số  giáo viên chưa nhiều kinh nghiệm.  Qua theo dõi, tôi <br /> thấy dạng bài tập này cũng được gặp trong các đề  thi học sinh giỏi các cấp  <br /> nhưng số lượng học sinh đạt điểm cao còn ít.<br /> Xuất phát từ thực trạng đó, tôi muốn tìm ra một giải pháp giúp học sinh <br /> nhận dạng và giải nhanh, giải đúng bài tập sinh học, trong đó quan tâm đến <br /> việc giúp học sinh nắm vững một số  dạng bài tập có liên quan đến tính số <br /> NST lưỡng bội của loài. Chính vì thế  tôi mạnh dạn trình bày kinh nghiệm <br /> “Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số  dạng bài tập tính số  nhiễm  <br /> sắc thể lưỡng bội của loài” trong công tác bồi dưỡng học sinh khá giỏi môn <br /> sinh học lớp 9.<br /> II. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU<br />  1. Đối tượng nghiên cứu<br /> ­  Áp dụng với  đối tượng học sinh lớp 9 (có học lực từ  khá trở  lên đối với <br /> môn sinh học).<br /> 2. Phạm vi nghiên cứu<br /> Phương pháp giải một số  bài tập tính số  NST lưỡng bội trong chương trình <br /> sinh học 9: <br /> ­ Tính theo số tâm động có trong các tế bào con tạo ra từ tế bào mẹ.<br /> Trang 1<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> ­ Liên quan đến số lần nguyên phân, số tế bào con, số cromatit. <br /> ­ Liên quan đến số  NST đơn được tạo ra và số NST đơn của môi trường nội  <br /> bào cung cấp.<br /> ­ Tính theo số NST chứa hoàn toàn nguyên liệu mới.<br /> ­ Tính theo số noãn bào và tinh bào trong giảm phân.<br /> III. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU<br /> ­ Trao đổi với đồng nghiệp một số dạng bài tập phần NST trong chương trình <br /> sinh học lớp 9.<br /> ­ Xây dựng phương pháp, hướ ng dẫn học sinh phương pháp làm một số <br /> dạng bài tập tính số NST lưỡng bội của loài.<br /> IV. GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU<br /> Việc hướng dẫn học sinh phương pháp làm một số  dạng bài tập tính <br /> số NST lưỡng bội của loài sẽ giúp học sinh nắm chắc kiến thức lí thuyết và <br /> có kĩ năng giải bài tập sinh học, nâng cao khả năng tư duy trừu tượng và phân <br /> tích khoa học cho học sinh. Tạo nền tảng để  học sinh có cơ  hội học chuyên  <br /> sâu, từ đó cũng tạo được sự ham thích học bộ môn trong học sinh.<br /> V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Nghiên cứu lý thuyết<br /> Nghiên cứu những tài liệu liên quan đến đề  tài: SGK sinh học 9, SGV sinh  <br /> học 9, Bồi dưỡng học sinh giỏi sinh học 9, hướng dẫn giải bài tập sinh học  <br /> 9…<br /> 2. Thực nghiệm sư phạm<br /> a) Điều tra thực trạng dạy và học kiến thức chương “Nhiễm sắc thể”.<br /> *  Điều tra chất lượng học tập của học sinh <br /> ­ Đối tượng điều tra: Học sinh khá giỏi lớp 9 <br /> ­ Hình thức kiểm tra viết: Ra bài tập về nhà, lồng ghép trong bài  kiểm tra 1 <br /> tiết.<br /> ̣ ̉ ương.<br /> ­ Ra đê thi hoc sinh gioi tr<br /> ̀ ̀<br /> ­ Phiếu kiểm tra kiến thức.<br /> *  Điều tra tình hình giảng dạy của giáo viên.<br /> ­ Trao đổi trực tiếp với các giáo viên dạy bộ  môn Sinh học trong trường và <br /> một số bạn đồng nghiệp trường bạn nội dung có liên quan.<br /> ­ Dự một số giờ dạy thao giảng, dạy mẫu các bài “Nhiễm sắc thể”; “Nguyên  <br /> phân”;  “Giảm phân”; “Phát sinh giao tử” trong sinh học 9.<br />  b) Thực nghiệm giảng dạy.<br /> <br /> <br /> Trang 2<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> ­ Dạy trong các tiết học chương “Nhiễm sắc thể”.<br /> ­ Dạy trong thời gian bồi dưỡng học sinh giỏi trương.<br /> ̀<br /> ­ Ra bài tập về nhà và hướng dẫn ngoài giờ đối với những học sinh ham thích <br /> học  bộ  môn, học sinh giỏi  và những học sinh có dự   định thi vào trường  <br /> chuyên.<br /> <br /> <br /> VI. ĐÓNG GÓP MỚI VỀ MẶT KHOA HỌC<br /> Trong kinh nghiệm này tôi đã hệ thống 5 dạng bài tập về  tính số  NST  <br /> lưỡng bội và hướng dẫn học sinh phương pháp giải, sẽ giúp cho học sinh khi  <br /> làm bài tập dễ dàng xác định được số NST lưỡng bội của loài.<br /> Hi vọng kinh nghiệm này sẽ là tài liệu tốt cho học sinh lớp 9 học bộ môn, ôn  <br /> thi học sinh giỏi, thi vào các trường chuyên môn sinh và học chuyên sâu. Bổ <br /> sung vào nguồn tài liệu tham khảo dạy sinh học 9 và bồi dưỡng học sinh giỏi <br /> các cấp.<br /> B. PHẦN NỘI DUNG<br /> I. CƠ SỞ KHOA HỌC<br /> 1. Cơ sở lí luận <br /> Ngày nay khối lượng tri thức khoa học trên thế giới ngày càng tăng như <br /> vũ bão, nên chúng ta không thể  hy vọng trong thời gian nhất định  ở  trường  <br /> phổ  thông có thể  cung cấp cho học sinh một kho tàng trí thức khổng lồ  mà  <br /> loài người đã tích luỹ được. Vì vậy nhiệm vụ của người giáo viên ngày nay,  <br /> không những phải cung cấp cho học sinh một vốn tri thức cơ  bản mà điều  <br /> quan trọng là còn phải trang bị cho học sinh khả năng tự  làm việc, tự  nghiên <br /> cứu để tìm hiểu và tự nắm bắt thêm tri thức. <br /> Trong những năm qua sự phát triển trí tuệ của học sinh ngày càng mạnh  <br /> mẽ, nhu cầu học tập các môn học ngày nhiều. Trong đó bộ  môn sinh học  <br /> trong nhà trường cũng không ngừng bổ sung, đi sâu và mở rộng. Không những <br /> được mở rộng về lí thuyết mà còn có nhiều dạng bài tập nhằm kiểm tra khả <br /> năng vận dụng các kiến thức lý thuyết của học sinh. <br /> 2. Cơ sở thực tiễn <br /> Bài tập Sinh học là một lĩnh vực dễ  gây hứng thú, tìm tòi đối với học  <br /> sinh. Thông qua quá trình giải bài tập học sinh có thể  hiểu và củng cố  kiến <br /> thức lí thuyết rất tốt mà không gây sự nhàm chán hay lãng quên. Một trong các  <br /> dạng bài tập đó là bài tập về tính số NST lưỡng bội của loài, nó kết nối giữa <br /> lí thuyết với thực tiễn. Thông qua dạng bài tập này học sinh có được những <br /> <br /> Trang 3<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> hiểu biết nhất định về  NST liên quan đến kiến thức di truyền người, từ  đó <br /> các em tự trang bị cho mình những kiến thức cần thiết để giải các bài tập, đề <br /> thi có liên quan hay áp dụng trong cuộc sống, biết giải thích các trường hợp <br /> khác biệt trong tự nhiên (có liên quan đến NST). <br /> Trong thời gian được tổ chuyên môn phân công giảng dạy môn sinh học <br /> 9 (khi chưa áp dụng chuyên đề) và 1 số  lần được phòng GDĐT phân công  <br /> chấm thi học sinh giỏi, tôi nhận thấy phần lớn học sinh nắm chưa vững nội <br /> dung kiến thức và các dạng bài tập liên quan đến tính số NST lưỡng bội của <br /> loài trong phạm vi chương trình sinh học lớp 9. Đồng thời trong tiết dạy trên <br /> lớp, do yêu cầu của bài học nên giáo viên cũng không có đủ  thời gian để <br /> hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập này. Vì vậy để  làm được, làm  <br /> đúng, làm nhanh  bài tập về  “tính số  NST lưỡng bội của loài” thì học sinh <br /> cần phải nắm vững môt sô dang và ph<br /> ̣ ́ ̣ ương pháp giải.<br /> II. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG<br /> Từ thực trạng đã nêu trên, trước khi áp dụng kinh nghiệm này tôi đã <br /> tiến hành khảo sát chất lượng học sinh bằng phiếu khảo sát (phiếu số 1) sau:<br /> 1. Phiếu khảo sát            <br /> (Thời gian làm bài 120 phút)<br /> Bài 1. (1,0 điểm) Có 1 tế  bào nguyên phân một số  lần liên tiếp tạo ra 16 tế <br /> bào con có chưa tât ca 128 tâm đông. Xác đ<br /> ́ ́ ̉ ̣ ịnh bộ nhiễm NST của loài?<br />  Bài  2<br />   . (2,0 điểm) Nuôi cấy trong  ống nghiệm 20 tế bào xôma của 1 loài qua  <br /> một số lần nguyên phân liên tiếp bằng nhau thu được 1280 tế bào.<br /> Nếu trong các tế bào thu được nói trên khi các NST đều ở trạng thái tự  nhân <br /> đôi thì đếm được tất cả 20480 crômatit. Tính bộ NST lưỡng bội của loài?<br />  Bài  3<br />   . (2,0 điểm) Ba hợp tử tiến hành nguyên phân:<br /> ­ Hợp tử A nguyên phân 4 lần liên tiếp nhận của môi trường 360 NST. <br /> ­ Hợp tử B tạo ra số tế bào con bằng 1/2 số tế bào con của hợp tử A.  Trong  <br /> các tế bào con có 192 NST.<br /> ­ Hợp tử C nguyên phân 5 lần tạo ra các tế bào con có tất cả 768 tâm động.<br /> Xác định bộ NST của mỗi hợp tử và nêu kết luận?<br />  Bài  4<br />   . (2,5 điểm) Lấy 50 tế bào xôma cho nguyên phân liên tiếp thì nhận thấy  <br /> nguyên liệu cần cung cấp tương đương 16800 NST đơn. Trong số  NST của <br /> các tế  bào con thu được chỉ  có 14400 NST là được cấu thành hoàn toàn từ <br /> nguyên liệu mới của môi trường nội bào. Tính bộ NST lưỡng bội của tế bào?<br /> <br /> <br /> Trang 4<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> Bài 5. (2,5 điểm) Tế bào sinh dục sơ khai 1 loài nguyên phân nhiều đợt tạo ra <br /> tế  bào sinh dục NST lưỡng bội 2n. Trong quá trình nguyên phân môi trường <br /> nội bào cung cấp 690 NST. Các tế bào sinh dục tham gia tạo tinh trùng nhưng <br /> chỉ  có 3,125% số  tinh trùng sinh ra tham gia thụ tinh với trứng tạo 2 hợp tử.  <br /> Xác định bộ NST 2n của loài?<br />                        (Đáp án chi tiết có trong phần giải pháp)<br /> 2. Kết quả khảo sát<br /> Khảo sát với 30 học sinh (20 em lớp 9A và 10 em còn lại của khối 9). Kết <br /> quả số học sinh đạt điểm cao còn rất ít. Cụ thể như sau:<br /> ́ ̣ ̉<br /> Sô hoc sinh tham gia kiêm tra 30 em<br /> ́ ̣ ̉<br /> Sô đat điêm 8, 9, 10 0 em (0%)<br /> ́ ̉<br /> Sô điêm 6,7 8 em (26,67 %)<br /> ́ ̉<br /> Sô điêm d ưới 6 22 em (73,33 %)<br /> ́ ̉<br /> Sô điêm 1, 2 7 em (23,33 %)<br /> <br /> III. CÁC GIẢI PHÁP<br /> 1. Phần lý thuyết<br /> Từ  kết quả  khảo sát trên và trong quá trình giảng dạy, tôi nhận thấy  <br /> nguyên nhân chủ yếu là do học sinh chưa có được hệ  thống kiến thức và kỹ <br /> năng, phương pháp cần thiết để  định hướng cách giải bài tập dạng này. Vì <br /> vậy, muốn vận dụng kiến thức một cách linh hoạt, trước hết yêu cầu học <br /> sinh phải nắm vững được kiến thức cơ bản và công thức áp dụng. Các kiến <br /> thức cơ bản liên quan cần nắm vững là:       <br /> Kiên th<br /> ́ ưc vê nguyên phân <br /> ́ ̀<br /> *  Số NST, số crômatit và số tâm động trong mỗi tế bào (TB) ở từng kì của <br /> quá trình nguyên phân.<br />              Kì Trung Đầ Giữa Sau Cuối<br /> Cấu trúc gian u TB chưa tách TB đã tách<br /> Số NST <br /> 2n  2n  2n  4n  4n  2n <br /> Trạng thái NST<br /> kép kép kép đơn đơn đơn<br /> Số crômatit<br /> 4n 4n 4n 0 0 0<br /> Số tâm động (= số <br /> 2n 2n 2n 4n 4n 2n<br /> NST)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 5<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> *  Ở kỳ trung gian NST tiến hành nhân đôi, mỗi NST trở thành 1 NST kép, có  <br /> 2n NST →  số NST (2n) trong 1 tế bào con bằng tổng số NST trong các tế bào <br /> con chia cho số tế bào con. <br /> (xem hình vẽ Hình 9.3 SGK Sinh học 9 trang 28).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> *  Vào kỳ  giữa của NST trải qua nhân đôi, mỗi NST chuyển sang trạng thái <br /> kép gồm 2 crômatit giống nhau dính nhau ở tâm động  số crômatit gấp đôi số <br /> NST 2n. Mỗi crômatit gồm 1 phân tử  ADN (axit đêôxiribônuclêic) và prôtêin <br /> loại histôn. <br /> Lưu ý:  Chỉ khi NST tồn tại ở trạng thái kép thì mới có crômatit.<br /> (Xem hình 8.5 SGK Sinh học 9 trang 25).<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> *  Trong cấu trúc NST tại kỳ  giữa có dạng đặc trưng,  ở  kỳ  này NST gồm 2 <br /> nhiễm sắc tử chị  em gắn vào nhau ở  tâm động (eo thứ  nhất) chia nó thành 2  <br /> cánh. <br />  Số tâm động trong các tế bào con tạo ra từ mỗi tế bào mẹ là:  2n   2k<br />                             (k là số đợt nguyên phân của 2n NST, k > 0, nguyên).<br /> *  Trong tế  bào sinh sản bằng cách phân đôi từ  1 tế  bào mẹ  thành 2 tế  bào  <br /> con, số tế bào ở thế hệ sau gấp đôi số tế bào ở thế hệ liền trước.<br /> * Từ 1 tế bào qua k đợt nguyên phân tạo ra 2k tế bào con.<br /> <br /> <br /> Trang 6<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> ­ Từ nhiều tế bào mỗi tế bào qua một số đợt nguyên phân:<br /> + a1 tế bào qua k1 lần nguyên phân tạo ra a1    2k1   tế bào <br /> + a2  tế bào qua k2  lần nguyên phân tạo ra a2    2k 2   tế bào <br /> +    ...........................................................................................................................................<br /> + an tế bào sau kn lần nguyên phân tạo ra an    2k n   tế bào<br />  Tổng số tế bào được tạo ra là:   a1   2k1  + a2   2k2 ... + an  2kn    <br /> *  Mỗi đợt nguyên phân có 1 đợt tự nhân đôi của NST trong đó tế bào mẹ có  <br /> số đợt tự nhân đôi của NST = số đợt nguyên phân tế bào. Vì thế: <br /> ­ Tổng số NST sau cùng của tất cả tế bào con:  2n   2k.<br /> ­ Số NST ban đầu trong tế bào mẹ là 2n.<br />  Tổng số  NST tương đương với nguyên liệu môi trường nội bào cung <br /> cấp khi 1 tế bào (2n) phải trải qua k đợt nguyên phân là:  2n   (2k ­ 1).<br /> 1<br /> *  Dù ở đợt nguyên phân nào, số NST của tế bào con cũng có 2 NST mang    <br /> 2<br /> 1<br /> NST cũ của 1 NST ban đầu  số NST có chứa  NST cũ = 2 lần số NST ban  <br /> 2<br /> đầu. Vì vậy số NST trong tế bào con mà mỗi NST này đều đ ược cấu thành từ <br /> nguyên liệu mới do môi trường nội bào cung cấp là:  2n   (2k ­ 2).<br /> *  Số thoi phân bào (thoi vô sắc) được hình thành trong quá trình nguyên phân: <br /> Trong quá trình nguyên phân, trong mỗi tế bào có một thoi phân bào được hình  <br /> thành ở kì đầu và tiêu biến hoàn toàn ở kì cuối.  Xét quá trình nguyên phân liên <br /> tiếp từ 1 tế bào: <br /> Lần nguyên Số tế bào ban Số tế bào con Số thoi phân<br /> phân đầu bào<br /> 1<br /> I 1 2 = 2 1<br /> 2<br /> II 2 4 = 2 2<br /> 3<br /> III 4 8 = 2 4<br /> Như vậy khi 1 tế bào nguyên phân 3 lần đã tạo ra 2 3 tế bào con. Số thoi phân <br /> bào được hình thành là: 1 + 2 + 4 = 7 = 23  ­ 1                                     <br /> Vậy nếu có a tế  bào nguyên phân k lần bằng nhau tạo ra a   2k  tế  bào con <br /> thì số thoi phân bào được hình thành trong quá trình đó là: (2k ­ 1)   a<br /> Kiên th<br /> ́ ưc vê<br /> ́ ̀ giảm phân.<br /> *   Số  NST, số  crômatit và số  tâm động trong mỗi tế  bào  ở  từng kì của quá <br /> trình giảm phân:<br /> Cấu Số NST Số tâm động Số crômatit<br /> <br /> Trang 7<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> trúc<br /> Các kỳ<br /> Kì trung gian 2n kép 2n 4n<br /> Kỳ đầu I 2n kép 2n 4n<br /> Kỳ giữa I 2n kép 2n 4n<br /> Kỳ sau I 2n kép 2n 4n<br /> Kỳ cuối I n kép n 2n<br /> Kỳ đầu II n kép n 2n<br /> Kỳ giữa II n kép n 2n<br /> Kỳ sau II 2n đơn 2n 0<br /> Kỳ cuối II n đơn n 0<br /> *  Kết thúc lần phân bào 1 các NST kép nằm gọn trong 2 nhân mới được tạo  <br /> thành, 2 nhân này đều chứa bộ  NST đơn bội (n NST kép)    số  lượng NST <br /> 1<br /> bằng  số NST của tế bào ban đầu (TB mẹ).<br /> 2<br /> *  Kết thúc lần phân bào 2 (kết thúc quá trình giảm phân) từ 1 tế bào mẹ với <br /> 2n NST qua 2 lần phân bào liên tiếp tạo ra 4 tế bào con đều có n NST  số lư­<br /> 1<br /> ợng NST giảm đi  . Các tế bào này là cơ sở để hình thành giao tử. <br /> 2<br /> *  Các tế  bào con được hình thành phát triển thành giao tử  đực, giao tử  cái. <br /> Quá trình phát sinh giao tử đực (tinh trùng) giao tử cái (trứng) ở động vật đư­<br /> ợc phác họa trong hình 11 SGK Sinh học 9 trang 34.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 8<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> <br /> <br />  *  Trong giảm phân mỗi não bào bậc 1 tạo ra 3 thể cực (thể định hướng) và 1 <br /> trứng đều có bộ NST là n. Vì thế:<br /> ­ Số trứng tạo ra = số tế bào sinh trứng.<br /> ­ Số thể cực (định hướng) = số tế bào sinh trứng   3 <br />   Số   NST   (n)   một   thể   cực   (hoặc   trứng)   = <br /> t￦ng s￦ NST (n) trong c￦c th￦c c (ho￦c tr￦ng)<br />  <br /> s￦th￦c c (ho￦c s￦tr￦ng)<br /> *  Cũng trong giảm phân mỗi tinh bào bậc 1 tạo ra 4 tinh trùng, mỗi tinh trùng  <br /> s￦tinh tr￦ng<br /> chứa bộ NST là n. Vì vậy số TB sinh tinh =   <br /> 4<br /> t￦ng s￦NST (n)<br />  Số NST n (tinh trùng ) =  <br /> s￦tinh tr￦ng<br /> * Hiệu suất thụ tinh (HSTT): Là tỉ số phần trăm giữa giao tử được thụ tinh trên <br /> s￦giao t￦th￦tinh<br /> tổng số giao tử được tạo ra.  HSTT =   × 100%<br /> t￦ng s￦giao t￦t￦o ra<br /> *  Số lượng NST tương đương với nguyên liệu môi trường nội bào cung cấp:<br /> a tế bào sinh dục sơ khai ban đầu (2n) qua nguyên phân k lần  tạo ra  a   2k <br /> tế bào sinh giao tử  qua gi￦m ph￦n  tạo giao tử.<br /> <br /> <br /> <br /> Trang 9<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br />  Số NST tương đương với nguyên liệu môi trường cung cấp cho tế bào  <br /> sinh giao tử giảm phân tạo giao tử là: a   2k   2n<br /> Như vậy số NST môi trường cung cấp cho các tế bào sinh giao tử giảm phân <br /> tạo giao tử = số NST có trong các tế bào sinh giao tử.<br /> * Số NST tương đương với nguyên liệu môi trường cung cấp cho cả quá trình <br /> phát sinh giao tử từ a tế bào sinh dục sơ khai ban đầu: <br /> ­ Số  NST môi trường cung cấp cho a tế  bào nguyên phân k lần để  tạo ra tế <br /> bào sinh giao tử: a   2n (2k ­ 1)<br /> ­ Số  NST tương đương với nguyên liệu môi trường cung cấp cho  a   2k   tế <br /> bào sinh giao tử giảm phân tạo giao tử là: a   2k    2n<br />  Số NST môi trường cung cấp cho cả quá trình phát sinh giao tử từ  a tế <br /> bào sinh dục sơ khai: NST (nguyên phân) + NST (giảm phân) là: <br /> a   2n   (2k ­ 1) + a   2k    2n = 2n   (2k+1 ­ 1)<br /> * Số thoi phân bào (thoi vô sắc) xuất hiện, bị phá hủy:<br /> ­ Thoi vô sắc xuất hiện ở kì trước, bị phá hủy hoàn toàn vào kì cuối.<br /> ­ 1 tế  bào sinh giao tử  giảm phân sẽ  có 3 thoi phân bào được hình thành (bị <br /> phá hủy): 1 của lần phân bào 1, 2 của lần phân bào 2.<br /> Vậy a tế bào sinh giao tử giảm phân sẽ có thoi phân bào được hình thành là: a   <br /> 3<br /> 2. Phương pháp giải bài tập<br /> * Dạng 1. Tính theo số tâm động có trong các tế bào con tạo từ tế bào <br /> mẹ<br /> Hướng giải quyết: Trong TB con số tâm động = số NST → xác định bộ <br /> Bài 1. Có 1 tế  bào nguyên phân một số  lần liên tiếp tạo ra 16 tế  bào con có <br /> NST.<br /> chưa tât ca 128 tâm đông. Xác đ<br /> ́ ́ ̉ ̣ ịnh bộ nhiễm NST của loài?<br /> HƯỚNG DẪN<br /> Trong cac tê bao con ta co<br /> ́ ́ ̀ ̉<br /> ́ : tông sô NST đ<br /> ́ ơn = tông s<br /> ̉ ố tâm động = 128 <br /> Bộ NST 2n của loài là:128 : 16 = 8 (NST).<br /> Bài 2. Co 5 h<br /> ́ ợp tử cua vit nha nguyên phân m<br /> ̉ ̣ ̀ ột sô lân băng nhau đa s<br /> ́ ̀ ̀ ̃ ử  dung<br /> ̣  <br /> ̉<br /> cua môi tr ương nôi bao 2800 NST, cac tê bao con tao ra co ch<br /> ̀ ̣ ̀ ́ ́ ̀ ̣ ́ ưa tât ca 3200<br /> ́ ́ ̉  <br /> ̣<br /> tâm đông. <br /> a) Hay cho bi<br /> ̃ ết số lượng bộ NST lưỡng bội của vit nha?<br /> ̣ ̀<br /> b) Số lần nguyên phân của mỗi tế bào?<br /> HƯỚNG DẪN<br /> <br /> <br /> <br /> Trang 10<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> ́ ̀ ̣<br /> a) Sô NST trong 5 tê bao me = sô NST trong cac TB con – sô NST môi tr<br /> ́ ́ ́ ́ ường  <br /> ́ ́ ́ ̣<br /> cung câp. Mà sô NST trong cac TB con = sô tâm đông trong cac TB con.<br /> ́ ́<br /> ́ ́ ̀ ̣<br /> → Sô NST trong 5 tê bao me = 3200 – 2800 = 400 (NST)<br /> Sô NST trong môi TB = 400 : 5 = 80 (NST)<br /> ́ ̃<br /> ̣<br /> Vây sô NST l<br /> ́ ương bôi cua vit nha: 2n = 80 NST<br /> ̃ ̣ ̉ ̣ ̀<br /> ́ ̀ ̉<br /> b) Sô lân nguyên phân cua môi tê bao ̃ ́ ̀<br /> ̣ ̉<br /> Goi k la sô lân nguyên phân cua môi tê bao<br /> ̀ ́ ̀ ̃ ́ ̀ , k > 0, nguyên<br />  → Sô NST trong cac tê bao con: 5 <br /> ́ ́ ́ ̀  2k    80 = 3200 <br /> 3200<br /> → 2k =  ̣<br />  = 8 = 23      Vây k = 3<br /> 5 80<br /> Bài 3: Một tế  bào đang phân bào. Quan sát thấy các NST đang  ở  dạng đơn, <br /> đang tiến về hai cực của tế bào và đếm được số tâm động là 8.<br /> a) Tế bào đang ở kì nào của hình thực phân bào nào?<br /> b) Xác định bộ NST 2n của cơ thể có tế bào này.<br /> HƯỚNG DẪN<br /> a) Các NST đang ở dạng đơn, đang tiến về hai cực của tế bào → Đang điễn ra  <br /> kì sau của nguyên phân hoặc kì sau của giảm phân II.<br /> b) Số NST đơn = Số tâm động = 8<br /> ­ Nếu tế bào đang ở kì sau của nguyên phân thì số NST trong tế bào là 4n = 8  <br /> → 2n = 4.<br /> ­ Nếu tế bào đang ở kì sau của giảm phân thì số NST trong tế bào là 2n = 8 <br /> <br /> * Dạng 2.   Liên quan đến số lần nguyên phân, số tế bào con, số <br /> crômatit, số thoi phân bào.<br /> Hướng giải quyết:  Dựa vào số tế bào con của tế bào xôma tính được số <br /> lần nguyên phân. Tìm số crômatit trong 1 tế bào con  số NST 2n của loài.<br /> <br /> <br /> Bài 1. Nuôi cấy trong  ống nghiệm 20 tế bào xôma của 1 loài qua một số lần <br /> nguyên phân liên tiếp bằng nhau thu được 1280 tế  bào. Trong các tế  bào thu <br /> được nói trên khi các NST đều  ở  trạng thái tự  nhân đôi thì đếm được tất cả <br /> 20480 crômatit. Tính bộ NST lưỡng bội của loài?<br /> HƯỚNG DẪN<br /> Gọi k là số lần nguyên phân, k > 0, nguyên.<br /> 20 tế bào xôma thực hiện nguyên phân liên tiếp tạo ra 1280 tế bào con. <br /> Vậy 20 tế bào thực hiện số đợt nguyên phân giống nhau là: 20   2k = 1280<br />          2k = 1280 : 20  = 64 = 26  k = 6 đợt.<br /> <br /> Trang 11<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> 1280 tế bào con đều ở trạng thái nhân đôi có 20480 crômatit.<br /> Vậy 1 tế bào con có số crômatit là: 20480 : 1280 = 16.<br /> Lúc tiến hành nguyên phân số  NST của tế bào tự  nhân đôi thành 2 crômatit <br /> số NST của mỗi tế bào bằng số NST lưỡng bội.  <br /> Vậy 2n = 16 : 2 = 8 (NST)<br />  Bài  2.<br />     Nuôi cấy trong  ống nghiệm 50 tế  bào xôma của một loài. Khi các tế <br /> bào này trải qua một số đợt nguyên phân liên tiếp bằng nhau thì tạo ra được <br /> tất cả là 6400 tế bào con.<br /> a) Tìm số lần nguyên phân của mỗi tế bào trên ?<br /> b) Nếu trong lần nguyên phân cuối cùng người ta đếm được trong tất cả  tế <br /> bào có 499200 crômatit thì bộ NST lưỡng bội của loài là bao nhiêu?<br /> HƯỚNG DẪN<br /> a) Gọi số lần nguyên phân của các tế bào là k (k > 0, nguyên)<br /> Tổng số tế bào con thu được:    50    2k<br /> Ta có:  50   2k = 6400<br /> Giải ra 2x = 128     2k = 27  → k = 7<br /> Vậy số lần nguyên phân của loài đó là 7<br /> b) Bộ NST lưỡng bội của loài: <br /> ­ Số tế bào tham gia lần nguyên phân cuối cùng là số tế bào được hình thành  <br /> từ lần nguyên phân thứ 6: 50   26 = 3200<br /> ­ Số crômatit trong mỗi tế bào: 499200 : 3200 = 156<br /> ­ Khi tiến hành nguyên phân mỗi tế  bào tự  nhân đôi thành 2 crômatit  →   Số <br /> NST kép trong mỗi tế bào bằng số bộ NST lưỡng bội của loài.<br /> Vậy 2n = 156 : 2  = 78 NST<br /> Bài 3. Một sô tế bào nguyên phân 4 đợt bằng nhau. Số thoi phân bào bị hủy cả <br /> quá trình là 180.<br /> a) Có bao nhiêu tế bào tham gia nguyên phân.<br /> b) Nếu số NST chứa trong các tế  bào con là 7296 thì bộ  NST lưỡng bội của  <br /> loài là bao nhiêu NST?<br /> HƯỚNG DẪN<br /> a) Số tế bào tham gia nguyên phân:<br /> Gọi sô tế bào tham gia nguyên phân là a (a nguyên, dương).<br /> 180<br /> Ta có: a × (24 – 1) = 180 → a =  4  = 12 (tế bào).<br /> 2 −1<br /> b) Số NST của bộ lưỡng bội (2n):  12 × 24 × 2n = 7296 <br /> <br /> <br /> Trang 12<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> 7296<br />                                                                   → 2n = <br /> = 38 (NST)<br /> 12 24<br />  Bài  4<br />    .  Có 10 tế  bào sinh dưỡng của cùng một loài nguyên phân một số  đợt  <br /> bằng nhau và đã hình thành tổng số 630 thoi vô sắc trong quá trình đó. Vào kì <br /> giữa của đợt nguyên phân cuối cùng người ta đếm được trong toàn bộ  các tế <br /> bào có 49920 crômatit.<br /> a) Xác định số lần nguyên phân và bộ NST lưỡng bội của loài ?<br /> b) Tính số NST đơn môi trường cung cấp cho quá trình nguyên phân nói trên?<br /> HƯỚNG DẪN<br /> a) Số lần nguyên phân<br /> Gọi số lần nguyên phân của các tế bào là k (k > 0, nguyên)<br /> Tổng số thoi phân bào được hình thành trong qua trinh nguyên phân là: <br /> ́ ̀<br /> 10  (2k ­ 1) = 630<br /> →  2k = 64   2k = 26       Vậy  k = 6<br /> * Xác định bộ NST lưỡng bội 2n  của loài:<br /> ­ Số  NST  ở  kì giữa của lần nguyên phân cuối cùng là: 49920 : 2   = 24960  <br /> (NST)<br /> ­ Số tế bào tham gia vào lân nguyên phân cu<br /> ̀ ối cùng là số tế bào sinh ra từ lần  <br /> nguyên phân thứ 5.   Ta có:   10    25  = 320 (tế bào)<br /> ­ Số NST trong các tế bào là: 2n   320 = 24960  →  2n = 78 (NST)<br /> b) Số NST đơn môi trường cung cấp cho quá trình nguyên phân:<br /> 10   2n   (2k ­ 1) = 10   78   (26  ­ 1) = 49140 (NST)<br /> <br /> * Dạng 3.  Liên quan đến số NST đơn được tạo ra và số NST đơn <br /> của môi trường nội bào cung cấp.<br /> Hướng  giải  quyết:  Xét  từng  hợp  tử,  cách  xét  theo  NST  môi  trường  cung <br /> cấp, số TB con, số tâm động. <br /> <br /> <br /> Bài 1. Môt sô tê bao sinh duc (2n) nguyên phân 3 đ<br /> ̣ ́ ́ ̀ ̣ ợt liên tiếp đa đoi hoi môi<br /> ̃ ̀ ̉  <br /> trương nôi bao cung câp nguyên liêu di truyên t<br /> ̀ ̣ ̀ ́ ̣ ̀ ương đương 56 NST đơn để <br /> ̀ ̣ ́ ̣ ̣<br /> gop phân tao ra cac tê bao con. Xac đinh bô NST 2n cua loai <br /> ́ ́ ́ ̀ ̉ ̀ ở trang thai ch<br /> ̣ ́ ưa <br /> nhân đôi.<br /> Hướng giai quy<br /> ̉ ết: Ta biêt răng khi tê bao sinh san (phân chia) thi NST trong tê<br /> ́ ̀ ́ ̀ ̉ ̀ ́ <br /> ̣ ̉<br /> bao nhân đôi tao NST kep. Khi tê bao sinh san bao nhiêu đ<br /> ̀ ́ ́ ̀ ợt thi NST trong bô<br /> ̀ ̣ <br /> ̉<br /> NST cua loai nhân đôi bây nhiêu đ<br /> ̀ ́ ợt tương ưng.́<br /> Tư 1 tê bao me nguyên phân k đ<br /> ̀ ́ ̀ ̣ ợt liên tiêp s<br /> ́ ẽ tao ra 2<br /> ̣ k<br />  tê bao con. <br /> ́ ̀<br /> <br /> Trang 13<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> Sô tê bao con cung câp nguyên liêu se la : 2<br /> ́ ́ ̀ ́ ̣ ̃ ̀ k<br /> Sô NST ma môi tr<br /> ́ ̀ ương nôi bao phai cung câp cho 1 tê bao qua k đ<br /> ̀ ̣ ̀ ̉ ́ ́ ̀ ợt nguyên <br /> ́ ̀ k ­ 1)2n<br /> phân liên tiêp la : (2<br /> Nêu co a tê bao me qua k đ<br /> ́ ́ ́ ̀ ̣ ợt nguyên phân liên tiêp thi ta co sô NST cân cung<br /> ́ ̀ ́ ́ ̀  <br /> ́ ̀ k ­ 1)2n.a<br /> câp la : (2<br /> ́ ̣ ̉<br /> Trong vi du trên, sô lân nguyên phân cua 1 tê bao sinh duc la 3 <br /> ́ ̀ ́ ̀ ̣ ̀ → Số tế bào con <br /> 3<br /> là 2  = 8. <br /> Sô NST đ<br /> ́ ơn ma môi tr<br /> ̀ ̣ ̀ ́ ̀ → (8 ­ 1)2n = 56<br /> ường nôi bao cung câp la 56 <br /> ̉<br /> Giai ra ta đ ược bô NST l<br /> ̣ ưỡng bô cua loai la : 2n = 8<br /> ̣ ̉ ̀ ̀<br />  Bài  2   . Hợp tử của một loài trải qua nguyên phân liên tiếp 3 lần. Ở lần kế tiếp  <br /> người ta đếm được 256 nhiễm sắc thể (NST) đơn đang phân li về hai cực của <br /> các tế bào. <br /> a) Các tế bào đang ở kì nào của nguyên phân? <br /> b) Bộ NST lưỡng bội của loài bằng bao nhiêu?<br /> HƯỚNG DẪN<br /> a) Các NST đơn đang phân li về  hai cực, suy ra tế  bào đang  ở  kì sau của  <br /> nguyên phân. <br /> b) Sau 3 lần nguyên phân tiếp tiếp, một tế bào ban đầu sẽ  tạo 2 3  = 8 tế  bào <br /> tiếp tục nguyên phân. <br /> → Số NST chứa trong mỗi tế bào ở kì sau (4n) là: 256 : 8 = 32 (NST đơn) <br /> Vậy bộ NST lưỡng bội của loài là 2n = 32 : 2 = 16 (NST)<br />  Bài  3<br />   .  Ba hợp tử tiến hành nguyên phân:<br /> ­ Hợp tử A nguyên phân 4 lần liên tiếp nhận của môi trường 360 NST. <br /> ­ Hợp tử B tạo ra số tế bào con bằng 1/2 số tế bào con của hợp tử A.  Trong  <br /> các tế bào con có 192 NST.<br /> ­ Hợp tử C nguyên phân 5 lần tạo ra các tế bào con có tất cả 768 tâm động.<br /> Xác định bộ NST của mỗi hợp tử và nêu kết luận?<br /> HƯỚNG DẪN<br /> ­ Hợp tử A<br /> Gọi 2nA là bộ NST của loài A.<br /> Số NST môi trường cung cấp là : (24 ­ 1)   2nA = 360      <br /> 360<br />                                                                        2nA =  4  = 24 (NST).<br /> (2 − 1)<br /> ­ Hợp tử B<br /> 1<br /> Số tế bào con của hợp tử B là:   24 = 8<br /> 2<br /> <br /> Trang 14<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> Gọi 2nB là bộ NST của loài B<br /> Số NST trong tất cả tế bào con là: 8   2nB = 192   2nB = 192 : 8 = 24 (NST)<br /> ­ Hợp tử C<br /> Gọi 2nC là bộ NST lưỡng bội của loài C.<br /> Số tâm động của các tế bào con là: 2nC   25 = 768  2nC = 768 : 25 = 24 (NST).<br /> Vậy số NST trong mỗi hợp tử trên đều bằng nhau.<br />  Bài  4<br />    .   Tại vùng sinh sản của  ống dẫn sinh dục cái có 5 tế  bào sinh dục sơ <br /> khai nguyên phân 4 đợt. Các tế bào con tạo ra đều trở thành tế bào sinh trứng.  <br /> Các tế bào này được chuyển sang vùng chín và đã lấy của môi trường nguyên <br /> liệu tương đương 6240 NST đơn để giảm phân tạo trứng.<br /> a) Xác định bộ NST 2n của loài <br /> b) Tính số NST môi trường cung cấp cho toàn bộ  quá trình tạo trứng từ  5 tế <br /> bào sinh dục sơ khai nói trên ?<br /> c) Đã có bao nhiêu NST bị tiêu biến trong các thể định hướng?<br /> Hướng giải quyết của bài:<br /> a) Tìm số tế bào con tạo ra sau nguyên phân = Số tế bào sinh trứng.<br /> Số NST chứa trong các  tế bào sinh trứng = Số NST môi trường cung cấp cho  <br /> quá trình tạo trứng  → số  NST trong 1 tế bào trứng = số NST  lưỡng bội của  <br /> loài.<br /> b) Số NST tương đương với nguyên liệu môi trường cung cấp cho toàn bộ <br /> quá trình tạo trứng từ 5 tế bào sinh dục sơ khai = Số NST tương đương với <br /> nguyên liệu môi trường cung cấp cho 5 tế bào sinh dục sơ khai nguyên phân <br /> tạo tế bào sinh trứng  + Số NST tương đương với nguyên liệu môi trường <br /> cung cấp cho các tế bào sinh dục giảm phân tạo trứng .<br /> c) Số NST bị tiêu biến = Số thể định hướng tạo ra   n (NST)<br /> HƯỚNG DẪN<br /> a) Bộ NST lưỡng bội của loài <br /> ­ Số tế bào con tạo ra sau nguyên phân = Số tế bào sinh trứng.<br />                        = 5   24  = 80 (tế bào) <br /> ­ Số NST môi trường cung cấp cho quá trình tạo trứng = Số NST chứa trong  <br /> các  tế bào sinh trứng.<br /> Do đó số NST chứa trong 80 tế bào sinh trứng là:  6240 (NST)<br /> Vậy bộ NST lưỡng bội của loài là: 2n = 6240 : 80 = 78 (NST)<br /> b) Số  NST tương đương với nguyên liệu môi trường cung cấp cho 5 tế  bào <br /> sinh dục sơ khai nguyên phân tạo tế bào sinh trứng là:<br /> <br /> <br /> Trang 15<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br />        5 × 2n × (24 ­ 1)  = 78   (16 ­ 1) = 5850 (NST)<br /> Số  NST tương đương với nguyên liệu môi trường cung cấp cho các tế  bào  <br /> sinh dục giảm phân tạo trứng là 6240 (NST)<br /> →  Số  NST tương đương với nguyên liệu môi trường cung cấp cho toàn bộ <br /> quá trình tạo trứng từ 5 tế bào sinh dục sơ khai: 5850 + 6240 = 12090 (NST)<br /> c) Số NST bị tiêu biến trong các thể định hướng <br /> ­ Số thể định hướng tạo ra:      80   3 = 240<br /> 78<br /> ­ Số NST bị tiêu biến :        240   = 9360 (NST)<br /> 2<br />  Bài  5    . 10 tế  bào sinh dục sơ  khai phân bào liên tiếp với số  lần như  nhau  ở <br /> vùng sinh sản, môi trường cung cấp 2480 nhiễm sắc thể  đơn, tất cả  các tế <br /> bào con đến vùng chín giảm phân đã đòi hỏi môi trường tế bào cung cấp thêm <br /> 2560 nhiễm sắc thể đơn. Hiệu xuất thụ tinh của giao tử là 10% và tạo ra 128  <br /> hợp tử. Biết không có hiện tượng trao đổi chéo xảy ra trong giảm phân. <br /> Hãy xác định:<br /> a) Bộ nhiễm sắc thể 2n của loài và tên của loài đó.<br /> b) Tế bào sinh dục sơ khai là đực hay cái? Giải thích?<br /> HƯỚNG DẪN<br /> a) Bộ nhiễm sắc thể 2n của loài và tên của loài đó <br /> Gọi k là số lần nguyên phân (k > 0, nguyên) của tế bào sinh dục sơ khai, 2n là <br /> bộ nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài, ta có:<br /> 2n (2k − 1)  10 = 2480<br />       2n = 8   (ruồi giấm)<br /> 2n 2k  10 = 2560<br /> 2n   2k   10 = 2560   x = 5<br /> b) Số tế bào con sinh ra: 320<br /> 128<br /> Số giao tử tham gia thụ tinh:  100  = 1280<br /> 10<br /> b) Tế bào sinh dục sơ khai là đực hay cái? <br /> 1280<br /> Số giao tử hình thành từ mỗi tế bào sinh giao tử:   = 4 → là con đực.<br /> 320<br /> <br /> * Dạng 4.     Tính theo số NST chứa hoàn toàn nguyên liệu mới<br /> Hướng giải quyết<br /> ­ Số NST tương đương mà nguyên liệu cần cung cấp  cho 1 tế bào: 2n × (2k ­ <br /> 1)<br /> ­ Số NST chứa hoàn toàn nguyên liệu mới của1 tế bào: 2n × (2k ­ 2).<br /> Trang 16<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bài 1.  Lấy 50 tế  bào xôma cho nguyên phân liên tiếp thì nhận thấy nguyên <br /> liệu cần cung cấp tương đương 16800 NST đơn. Trong số  NST của các tế <br /> bào con thu được chỉ  có 14400 NST là được cấu thành hoàn toàn từ  nguyên <br /> liệu mới của môi trường nội bào. Tính bộ NST lưỡng bội của tế bào?<br /> HƯỚNG DẪN<br /> Gọi k là số lần nguyên phân ( k > 0, nguyên).<br /> ­ Số NST tương đương nguyên liệu cần cung cấp cho 50 tế bào xôma là:<br /> 50   2n (2k ­ 1) = 16800     (1)<br /> ­ Số NST chứa hoàn toàn nguyên liệu mới của các tế bào con là:<br /> 50   2n (2k ­ 2) = 14400     (2)<br /> Lấy (1) trừ (2) ta có: 50   2n = 2400<br />  2n = 2400 : 50 = 48.         Vậy 2n = 48 (NST).<br />  Bài  2<br />   . Có 10 hợp tử của cùng một loài nguyên phân một số lần bằng nhau và <br /> đã sử  dụng của môi trường nội bao ̀  nguyên liệu tương đương với 2480 NST <br /> đơn. Trong các tế bao con đ<br /> ̀ ược tạo thành, số NST mới hoàn toàn được tạo ra <br /> từ nguyên liệu môi trường là 2400.<br />  ­ Xác định tên loài?<br />  ­ Tính số lần nguyên phân của mỗi hợp tử nói trên?<br /> HƯỚNG DẪN<br />  a) Xác định tên loài: <br /> Gọi k là số lâǹ  nguyên phân ( k > 0, nguyên).<br /> ­ Số NST tương đương nguyên liệu cần cung cấp: 10   2n (2k ­ 1) = 2480 (1)<br /> ­ Số NST chứa hoàn toàn nguyên liệu mới: 10   2n (2k ­ 2) = 2440 (2)     <br /> Lấy (1) trừ  (2) ta có: 10   2n = 80  →  2n = 8 là bộ  NST lưỡng bội của ruồi <br /> giấm.<br /> b) Số lần nguyên phân của mỗi hợp tử: <br />        (2k – 1)  10   2n  = 2480  <br />    (2k – 1)  10   8  = 2480  →   k  = 5<br /> Vậy mỗi hợp tử đã nguyên phân 5 lần.<br /> <br /> * Dạng 5.          Tính theo số noãn bào và tinh bào trong giảm phân.<br /> Hướng giải quyết<br /> ­ 1 tế bào sinh dục tạo ra 4 tinh trùng tìm số tế bào sinh dục.<br /> ­ Số tinh bào bậc I = Số noãn bào bậc I<br /> ­ Cứ 1 noãn bào bậc 1 tạo ra 1 trứng <br /> ­ Dựa vào số NST đơn mà môi trường nội bào cung cấp. <br /> Trang 17<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bài 1. Ở  môt loai sinh vât, gia thiêt môi căp NST t<br /> ̣ ̣ ̣ ̉ ́ ̃ ̣ ương đông đêu ch<br /> ̀ ̀ ứa 1 căp̣  <br /> gen di h ̣ ợp. Khi không hiên t ̣ ượng trao đôi đoan gi<br /> ̉ ̣ ưa cac NST va không co hiên<br /> ̃ ́ ̀ ́ ̣  <br /> tượng đôt biên thi <br /> ̣ ́ ̣<br /> ́ ̀sô loai tinh trung ́ ̣ ̣<br /> ̀  sinh ra nhiêu nhât la 256. Xac đinh bô NST<br /> ̀ ́ ̀  <br /> lương bôi cua loai?<br /> ̃ ̣ ̉ ̀<br /> Hướng giai quy ̉ ết: Ta biêt răng sô loai giao t<br /> ́ ̀ ́ ̣ ử  được hinh thanh khac nhau vê<br /> ̀ ̀ ́ ̀ <br /> nguôn gôc NST qua c<br /> ̀ ́ ơ  chế  phân ly đôc lâp, t<br /> ̣ ̣ ổ  hợp ngâu nhiên (khi không co<br /> ̃ ́ <br /> ̣ ượng trao đôi cheo va đôt biên) trong qua trinh giam phân phat sinh giao<br /> hiên t ̉ ́ ̀ ̣ ́ ́ ̀ ̉ ́  <br /> tử  la ̀2n . Trong  đo ́n la sô căp NST t<br /> ̀ ́ ̣ ương đông ̀  co câu truc khac nhau (ch<br /> ́ ́ ́ ́ ưá  <br /> ́ ̣<br /> cac căp gen di h ̣ ợp).<br /> HƯỚNG DẪN<br /> ́ ố loại tinh trùng 2n = 256 → n = 8 <br /> Theo đê bai ta co s<br /> ̀ ̀<br /> ̣<br /> → Bô NST l ương bôi cua loai la: 2n = 16.<br /> ̃ ̣ ̉ ̀ ̀<br /> Bài 2.  Ở  lợn một tế  bào sinh dục sơ  khai đực nguyên phân một số  lần liên <br /> tiếp, môi trường cung cấp nguyên liệu tương đương 2394 NST đơn. Tất cả <br /> các tế  bào con được tạo ra từ  quá trình nguyên phân nói trên đều giảm phân <br /> bình thường cho 128 tinh trùng chá NST giới tính X. Xác định số  lần nguyên <br /> phân và bộ NST lưỡng bội của tế bào sinh dục sơ khai đực nói trên.<br /> <br /> <br /> HƯỚNG DẪN<br /> ­ Số lần nguyên phân: Số tinh tùng mang NST X = số tinh trùng mang NST Y<br /> → số tinh trùng tạo thành là 128 × 2 = 256 → Số tế bào sinh tinh là 256 : 4 = 64<br /> → 2k = 64. Vậy số lần nguyên phân của tế bào sinh dục sơ khai được là k = 6<br /> 2394<br /> ­ Bộ NST lưỡng bội của tế bào sinh dục sơ khai đực là 2n =   = 38 <br /> 26 − 1<br /> Bài 3. Tế  bào sinh dục sơ  khai 1 loài nguyên phân nhiều đợt tạo ra  tế  bào <br /> sinh dục NST lưỡng bội 2n. Trong quá trình nguyên phân môi trường nội bào <br /> cung cấp 690 NST. Các tế  bào sinh dục tham gia tạo tinh trùng nhưng chỉ có <br /> 3,125% số tinh trùng sinh ra tham gia thụ tinh với trứng tạo 2 hợp tử. Xác định <br /> bộ NST 2n của loài?<br /> HƯỚNG DẪN<br /> 100<br /> Theo bài ra ta có số tinh trùng  là: 2     = 64      <br /> 3,125<br /> <br /> Trang 18<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> Số tế bào sinh dục sinh ra: 64 : 4  = 16 (tế bào)<br /> Số đợt nguyên phân của loài là: 16 = 24  4 đợt<br /> Số NST đơn mà môi trường nội bào cung cấp là: 2n   ( 2k – 1) = 690 (NST)<br /> 690<br />  2n =  4  = 46 (NST).<br /> 2 –  1<br /> Bài 4. Ở một loài sinh vật trong quá trình phát sinh giao tử có khả năng tạo ra  <br /> 1048576 số loại giao tử  (khi không xảy ra trao đổi chéo và không xảy ra đột <br /> biến ở các cặp NST).<br /> Các tinh bào bậc I và noãn bào bậc I của loài này có số lượng bằng nhau cùng  <br /> tiến hành giảm phân đã tạo ra các tinh trùng và các trứng có tất cả 1600 NST.  <br /> Các tinh trùng và trứng tham gia thụ tinh tạo ra 12 hợp tử. Hãy xác định:<br /> a) Bộ NST 2n của loài.<br /> b) Hiệu suất thụ tinh của trứng và tinh trùng.<br /> c) Số  NST mà môi trường cung cấp cho mỗi tế  bào mầm sinh dục đực và  <br /> mầm sinh dục cái để tạo ra số tinh trùng và số trứng nói trên.<br /> HƯỚNG DẪN<br /> a) Bộ NST 2n của loài <br /> Số loại giao tử:      2n  = 1048576  = 220 →   n = 20  <br />                                                                 →  2n = 40<br /> b) Hiệu suất thụ tinh (HSTT)<br /> Số tinh bào bậc I = Số noãn bào bậc I = a (a > 0, nguyên)<br /> Số NST có trong các tinh trùng và trứng: 20   (4a + a) = 1600 <br /> →  a  = 16 (tế bào)                         <br /> Tạo ra 12 hợp tử →  Có 12 trứng và 12 tinh trùng được thụ tinh<br /> ­ 16 noãn bào bậc 1 tạo ra 16 trứng <br /> ­ 16 tinh bào bậc 1 tạo ra: 4   16 = 64 tinh trùng <br /> s￦giao t￦th￦tinh<br /> Áp dụng:  HSTT =  × 100%<br /> t￦ng s￦giao t￦t￦o ra<br /> 12<br /> →  Hiệu suất thụ tinh của trứng :  100% = 75 %                                 <br /> 16<br /> 12<br />       Hiệu suất thụ tinh của tinh trùng:    100% = 18,75% <br /> 64<br /> c) Số NST môi trường cung cấp: a = 16 = 24  <br /> →  Mỗi tế bào mầm nguyên phân 4 lần <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 19<br /> KINH NGHIỆM :               Hướng dẫn học sinh phương pháp giải một số dạng bài tập<br />                      tính số nhiễm sắc thể lưỡng bội của loài trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> Số  NST môi trường cung cấp cho quá trình tạo tinh trùng   =   số  NST môi <br /> trường cung cấp cho quá