Sáng kiến kinh nghiệm Mầm non: Một số biện pháp phát huy tính tích cực trong hoạt động định hướng không gian cho trẻ 5-6 tuổi trong trường mầm non

Chia sẻ: Mucnang999 Mucnang999 | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khả năng định hướng trong không gian của trẻ còn hạn chế, nhiều trẻ tới cuối độ tuổi vẫn còn nhầm lẫn các phía của bản thân và các phía của đối tượng khác (có sự định hướng) và sử dụng các từ ngữ toán học chưa chuẩn xác vẫn còn lẫn lộn. Mời các bạn cùng tham khảo bài viết dưới đây để nắm một số biện pháp giáo dục cho trẻ!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm Mầm non: Một số biện pháp phát huy tính tích cực trong hoạt động định hướng không gian cho trẻ 5-6 tuổi trong trường mầm non

BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN 1. Lời giới thiệu: Trẻ em là thế hệ tương lai của đất nước. Để đất nước giàu mạnh thì những chủ nhân tương lai phải được chuẩn bị một cách đầy đủ về thể chất, tâm lý, nhân cách và nhận thức. Trong các hoạt động giáo dục trẻ trong trường mầm non, hoạt động vui chơi là hoạt động chủ đạo, song hoạt động học tập có chủ định trong các giờ hoạt động chung đó là hoạt động cung cấp chủ yếu có hệ thống cần trang bị cho trẻ ngay từ khi còn nhỏ. Giáo dục mầm non của chúng ta đang từng bước hoàn thiện mình hơn cả về nội dung và phương pháp. Trong mỗi một lĩnh vực điều có sự thay đổi để phù hợp hơn với tâm sinh lý của trẻ theo từng thời kì, theo từng bước phát triển của trẻ. Đối với lĩnh vực phát triển nhận thức, là lĩnh vực được chú trọng nhất trong giáo dục trẻ, đặc biệt với trẻ 5 tuổi. Trong lĩnh vực nhận thức trẻ được lĩnh hội về tri thức để hoàn thiện mình. Nhưng trong thực tế cho thấy rằng, giáo dục mầm non chưa chú trọng dạy trẻ định hướng về thời gian và không gian, hoạt động định hướng trong không gian tuy là một nội dung nhỏ trong việc cho trẻ mầm non làm quen với toán nhưng nó có vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách của trẻ. Trong chương trình mới chú trọng dạy trẻ về số lượng, kích thước, hình dạng, còn riêng về thời gian và không gian thì đã được đề cập đến tuy nhiên chưa được quan tâm nhiều và đi sâu, trong kế hoạch có đưa nội dung dạy trẻ nhưng hình thức và phương pháp chưa được đổi mới, chưa có nhiều hoạt động đa dạng được đưa vào trong chương trình nên chưa thu hút được trẻ. Trong chương trình giáo dục mầm non mới hiện nay việc dạy trẻ làm quen với toán đóng vai trò trong việc cung cấp kiến thức ban đầu cho trẻ. Làm quen với toán ngay từ tuổi mầm non là việc hoàn toàn đúng đắn và cần thiết giúp trẻ tìm tòi, quan sát, so sánh, khám phá, phân loại... Xuất phát từ nhận thức của trẻ từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng quay trở về thực hiễn. Thông qua hoạt động làm quen với toán giúp trẻ nhận thức tốt về thế giới xung quanh, hình thành hệ thống hóa kiến thức một cách chính xác, khoa học, hình thành các biểu tượng ban đầu về toán như: Số lượng, kích thước, hình dạng, bên cạnh đó thì việc xác định vị trí trong không gian giúp trẻ xác định đúng 1
các vị trí trên dưới, trước sau, phải trái của bản than mình và của đối tượng khác trong không gian, không những thế mà còn giúp trẻ phát triển ngôn ngữ, biết sử dụng chuẩn và chính xác các từ ngữ toán học như phía phải, phía trái, phía trên, phía dưới, phía trước phía sau.... Từ đó tạo tiền đề cho trẻ tự tin vững vàng bước vào lớp 1 với hoạt động chính là hoạt động học. Để làm được điều đó đòi hỏi giáo viên cần có sự yêu nghề, say sưa, tâm huyết, chu đáo tỉ mỉ, sáng tạo hướng dẫn trẻ tham gia vào các hoạt động một cách khoa học, cô giáo cần phải đầu tư thời gian công sức một cách công phu để chuẩn bị đồ dùng cho tiết học mới, có như vậy tiết học sẽ đạt được hiệu quả cao và thu hút các cháu hứng thú tham gia. Trên thực tế khả năng định hướng trong không gian của trẻ còn hạn chế, nhiều trẻ tới cuối độ tuổi vẫn còn nhầm lẫn các phía của bản thân và các phía của đối tượng khác (có sự định hướng) và sử dụng các từ ngữ toán học chưa chuẩn xác vẫn còn lẫn lộn . Chính vì vậy mà tôi chọn đề tài “ Một số biện pháp phát huy tính tích cực trong hoạt động định hướng không gian cho trẻ 56 tuổi trong trường mầm non”. 2. Tên sáng kiến: Một số biện pháp phát huy tính tích cực trong hoạt động định hướng không gian cho trẻ 56 tuổi trong trường mầm non. 3. Tác giả sáng kiến: Họ và tên: Tô Thị Lan Anh Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường mầm non Thanh Vân Xã Thanh Vân Huyện Tam dương Tỉnh Vĩnh Phúc Số điện thoại: 0967639318. E_mail: saonhi2007@gmail.com 4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: ̀ ́ Tô Thị Lan Anh Giáo viên trương m Nha giao: ̀ ầm non Thanh vân Tam Dương Vinh Phuc. ̃ ́ 5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Phát triển nhận thức, cụ thể là các biện pháp sư phạm giúp trẻ phát huy mọi khả năng, tiềm lực trong hoạt động định hướng trong không gian cho trẻ 56 tuổi trong trường mầm non 2
Vấn đề mà sáng kiến giải quyết: Khảo sát thực trạng tình hình của việc phát huy tính tích cực nhận thức trong hoạt động học định hướng trong không gian. 6. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: Sáng kiến được áp dụng lần đầu: Ngày 20 tháng 02 năm 2018 7. Mô tả bản chất của sáng kiến: 7.1. Nội dung của sáng kiến: 7.1.1. Cơ sở lí luận Mọi sự vật xung quanh chúng ta đều có vị trí, hình thức kết cấu, có độ dài ngắn, cao thấp khác nhau. Tất cả những cái đó được gọi là không gian và khi ta quan sát không gian mang tính chất ba chiều: Chiều dài, chiều rộng và chiều sâu. Mọi sự vật, hiện tượng và bản thân đứa trẻ đều tồn tại trong không gian và thời gian. Trong không gian có những vật thể cố định với những vị trí và thuộc tính nhất định như: Có phía trên, có phía dưới, có phía trái, có phía phải, có phía trước, có phía sau, có chỗ gần, có chỗ xa. Như vậy không gian cũng là đối tượng của hoạt động tư duy và hoạt động thực tiễn của bản thân trẻ. Vì thế cần kịp thời phát triển khả năng định hướng trong không gian ở trẻ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho trẻ thực hiện có hiệu quả các hoạt động khác nhau trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày. Vì vậy vấn đề dạy trẻ định hướng trong không gian đã được các nhà khoa học trên thế giới cũng như Việt Nam quan tâm nghiên cứu. Nhấn mạnh vai trò của định hướng trong không gian trong việc lĩnh hội tri thức, B.G. Ananhiep cũng khẳng định rằng: “Không có hình thức hoạt động nào của trẻ trong quá trình học tập mà trong đó sự định hướng trong không gian không là điều kiện quan trọng để lĩnh hội các tri thức cũng như hình thành và phát triển kĩ năng, kĩ xảo”. Các tác giả như: A.A.Liublinxkaia, V.X.Mukhina… nghiên c ứu đặc điểm phát triển sự định hướng trong không gian của trẻ em lứa tuổi mầm non. Các tác giả đã vạch ra những đặc điểm phát triển biểu tượng về các hướng không gian và sự định hướng không gian của trẻ ở các độ tuổi khác nhau. Họ khẳng định, ở giai đoạn đầu của lứa tuổi mẫu giáo trẻ định hướng được trong không gian trên cơ sở hệ thống cảm giác quy chiếu tức là trên chính cơ thể trẻ. Định hướng “trên chính mình” là nguồn gốc để trẻ nhỏ định hướng vị trí các vật khác so với trẻ. Dần dần trẻ biết sử dụng hệ toạ độ tự do với chuẩn là vật bất kì để định hướng trong không gian. Nhưng để định hướng “từ các vật” 3
trẻ phải biết phân chia các hướng khác nhau (phía trên, phía dưới, phía trước, phía sau, phía phải, phía trái) của vật, sử dụng nó làm vật quy chiếu để định hướng vị trí của các vật khác trong không gian. Tác giả A.M.Lêusia đã đi sâu nghiên cứu đặc điểm phát triển các biểu tượng về không gian và sự định hướng trong không gian của trẻ mẫu giáo. Bà cho rằng các biểu tượng không gian xuất hiện ở trẻ rất sớm và sự hình thành, phát triển của nó có sự tham gia của tất cả các cơ quan phân tích khác nhau như xúc giác, thị giác, khứu giác. Bà cũng nghiên cứu đặc điểm phát triển nhận thức của trẻ mẫu giáo về không gian, về mối quan hệ không gian của các vật “so với mình”, và “các vật so với nhau”. Bà cho rằng: để xác định vị trí các vật xung quanh, trước tiên trẻ phải định hướng được trên chính mình (lấy mình làm gốc toạ độ) sau đó mới xác định được vị trí của đối tượng Sự định hướng trong không gian của con người được thực hiện trên cơ sở tri giác trực tiếp không gian và biểu thị bằng lời phạm trù không gian. Ví dụ: Vị trí, độ xa, mối quan hệ không gian giữa các vật. Đối với trẻ mầm non thì sự định hướng không gian được hiểu theo nghĩa hẹp là xác định vị trí. Xác định điểm đứng vị trí của bản thân so với các vật xung quanh. Xác định vị trí và diễn đạt vị trí các vật so với đối tượng khác có sự định hướng hay vị trí các đối tượng so với nhau. Khi trẻ xác định đúng vị trí của mình của bạn khác, của đồ vật giúp trẻ định hướng tốt khi di chuyển, định hướng các mối quan hệ trong không gian của thế giới xung quanh trẻ, góp phần làm chính xác và phong phú hơn vốn ngôn ngữ của trẻ, phát triển tốt hơn tư duy trực quan hình tượng và tư duy trực quan sơ đồ. Việc phát huy tính tích cực nhận thức cho trẻ 56 trong hoạt động học định hướng trong không gian cho trẻ có vai trò quan trọng trong giáo dục toàn diện (Đức, trí, thể, mĩ, giáo dục lao động) cho trẻ. Rèn luyện phản xạ cho trẻ nhanh nhẹn khéo léo để nhận thức được thế giới xung quanh. Hình thành cho trẻ kỹ năng định hướng mọi vật trong không gian chính xác và rõ ràng hơn. Nó là phương tiện góp phần giáo dục cho trẻ ý thức kỷ luật, tính kiên trì, lòng ham hiểu biết, sáng tạo, biết đoàn kết giúp đỡ lẫn nhau, hình thành ý thức tập thể lao động. Ngoài ra nó giúp trẻ phát triển khả năng quan sát có mục đích và phát triển các thao tác tư duy. Bên cạnh đó việc học định hướng trong không gian giúp phát triển ngôn ngữ cho trẻ, đặc biệt là giúp trẻ hiểu và sử dụng đúng các thuật ngữ toán học trong các trường hợp cụ thể, diễn đạt mạch lạc các yếu tố và mối tương quan toán học. 4
a) Đặc điểm nhận thức Quá trình hình thành sự định hướng trong không gian của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi trong trường mầm non: Việc dạy trẻ mẫu giáo các nội dung định hướng trong không gian bao gồm nhiều nội dung khác nhau. Những nội dung này đã được quy định rõ trong các chương trình chăm sóc giáo dục trẻ 56 tuổi do Bộ giáo dục và đòa tạo ban hành, giúp các giáo viên có thể dễ dàng trong việc lập kế hoạch và tiến hành dạy trẻ định hướng trong không gian. Để việc dạy trẻ định hướng trong không gian đạt hiệu quả cao, giáo viên cũng cần xác định các phương pháp, biện pháp dạy học sao cho phù hợp với trẻ, phù hợp với sự đa dạng của nội dung chương trình giáo dục mầm non. Trẻ 56 tuổi có thể hình dung không gian là một thể thống nhất. Đã phân biệt được các vùng không gian khác nhau và các phần trong mỗi vùng đó, hiểu được tính tương đối khi định hướng trong không gian. Trẻ thực hiện được định hướng trong không gian mà không phụ thuộc vào vị trí của bản thân, trẻ đã biết thay đổi vật chuyển trong quá trình định hướng. Trẻ xác định được mối quan hệ trong không gian giữa chúng khi chuẩn là các vật khác nhau và diễn đạt bằng lời các mói quan hệ đó. b) Lựa chọn nội dung phù hợp với khả năng Đối với trẻ 56 tuổi xác định vị trí của đồ vật (phía trên, phía dưới, phía trước, phía sau, phía phỉa, phía trái) so với bản thân trẻ, với bạn khác, với một vật nào đó. Bên cạnh đó còn hướng dẫn trẻ định hướng di chuyển và định hướng trên mặt phẳng. Nội dung dạy trẻ MG 56 tuổi định hướng trong không gian. Trẻ mẫu giáo lớn 56 tuổi đã có khả năng xác định các hướng không gian cơ bản như phía trên – phía dưới, phía trước – phía sau, phía phải – phía trái của bản thân trẻ, không gian định hướng đã được mở rộng hơn. Tuy nhiên giáo viên cần tác động để tiếp tục phát triển cho trẻ khả năng xác định vị trí của những đối tượng xung quanh so với trẻ và vị trí của bản thân trẻ giữa những đối tượng xung quanh, mở rộng hơn nữa không gian định hướng cho trẻ. Trẻ 5 – 6 tuổi còn có khả năng xác định các hướng không gian cơ bản như phía trên – phía dưới, phía trước – phía sau của người khác. Một mặt giáo viên cần phát triển hơn nữa khả năng này của trẻ, khác cần dạy trẻ xác định phía phải – phía trái của người khác dựa trên sự xác định tay 5
phải và tay trái của người đó. Đến cuối lớp mẫu giáo lớn giáo viên cần chú ý dạy trẻ học cách xác định vị trí đồ vật so với đồ vật khác nhằm hình thành cho trẻ kĩ năng xác định và diễn đạt bằng lời nói mối quan hệ không gian giữa các vật. Điều đó có tác dụng giúp trẻ dễ dàng thực hiện sự định hướng trong không gian với việc sử dụng hệ toạ độ tự do với chuẩn là vật bất kì. Trong thời gian trẻ học ở lớp mẫu giáo lớn, giáo viên cần tiếp tục phát triển cho trẻ kĩ năng định hướng trên mặt phẳng như: tờ giấy, tấm bảng, trang sách… với việc xác định một cách chi tiết hơn các vị trí trên mặt phẳng như: góc trên bên phải, góc trên bên trái, góc dưới bên phải, góc dưới bên trái. Tiếp tục dạy trẻ định hướng và thay đổi hướng khi di chuyển. c) Quy trình tổ chức hướng dẫn cho trẻ hoạt động định hướng trong không gian Để hình thành kiến thức định hướng trong không gian cho trẻ ta cần được tiến hành qua các giai đoạn: + Tổ chức cho trẻ làm quen với các định hướng trong không gian + Tổ chức hoạt động để trẻ lĩnh hội được kiến thức về định hướng trong không gian. + Tổ chức các hoạt động thực hành, củng cố thông qua hệ thống trò chơi. 7.1.2. Thực trạng hoạt động định hướng không gian của trẻ 56 tuổi trong trường mầm non Thanh Vân Tam Dương Vĩnh Phúc a) Thuận lợi Nội dung định hướng trong không gian là một nội dung khó cho cả giáo viên và trẻ do mang tính trừu tượng đòi hỏi trẻ phải tập trung chú ý định hướng, việc xác định vật chuẩn, lời nói diễn đạt các mối quan hệ trong không gian phải mạch lạc, chính xác dẫn tới tiết học dễ bị nặng nề, trẻ nhàm chán nên giáo viên rất ngại dạy nội dung này. Việc đầu tư nghiên cứu phương pháp giảng dạy, tổ chức các hoạt động định hướng trong không gian cho trẻ chưa thực sự được quan tâm đúng mức. Từ những yếu tố trên khi nghiên cứu trường mầm non Thanh vân gặp những thuận lợi và khó khăn sau: Năm học 20182019 nhà trường có 2 khu một khu lẻ và một khu trung tâm với tổng diện tích là 19.000m2, tổng số phòng học cho cả hai khu là 17 phòng học, Trong đó có 5 lớp 5 tuổi. Các lớp học có nhà vệ sinh khép kín sạch sẽ, thoáng mát, có đủ diện tích cho trẻ hoạt động. Khuân viên rộng rãi có tường bao quanh, sân chơi được lát gạch, đổ bê tông và có mái che với diện tích rộng, hệ 6
thống bồn hoa cây cảnh được bố trí đẹp mắt đảm bảo đúng tiêu chí môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm, năm học 20172018 nhà trường tham dự hội thi xây dựng trường mầm non lấy trẻ làm trung tâm với hệ thống các khu vực vui chơi đảm bảo an toàn cho trẻ hoạt động. Hàng năm nhà trường được SGD&ĐT, PGD&ĐT cấp phát hệ thống đồ chơi ngoài trời và một số đồ dùng phục vụ cho các hoạt động của cô và trẻ phục vụ cho lĩnh vực phát triển nhận thức đặc biệt là hoạt động định hướng trong không gian. Ngoài ra nhà trường đôn đốc giáo viên làm bổ sung thêm rất nhiều đồ dùng đồ chơi bằng các nguyên vật liệu sẵn có, đồ dùng đồ chơi làm ra đảm bảo đẹp mắt và bền nhằm phục vụ các hoạt động hàng ngày cho cô và trẻ. Ngoài ra nhà trường được sở giáo dục đầu tư, xây dựng thêm hai dãy nhà lớp, học với diện tích rộng rãi thoáng mát ở cả khu trung tâm có 6 lớp và khu lẻ thôn Đình có 4 lớp đã đi vào sử dụng Đối với đội ngũ giáo viên Nhà trường có tổng số 6 giáo viên 5 tuổi trong đó + Cao đẳng, đại học: 6/6 = 100 % Đội ngũ giáo viên trẻ tuổi, năng động nhiệt tình say mê yêu nghề mến trẻ, tích cực học hỏi nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ. Nhà trường tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên đi học nâng cao trình độ chuyên môn. Vào các dịp hè được tham gia học bồi dưỡng chuyên môn của Sở GD&ĐT, phòng giáo dục và đào tạo và của trường mở. Dự và dạy các hoạt động chuyên môn của phòng, chuyên đề của trường, dự giờ đồng nghiệp tạo điều kiện cho giáo viên được học tập nâng cao kiến thức chuyên môn nghiệp vụ. Bản thân đã được bồi dưỡng về các nội dung giáo dục cho trẻ đặc biệt là lĩnh vực phát triển nhận thức – cho trẻ làm quen với định hướng trong không gian nên đã cơ bản có kiến thức để giáo dục trẻ. Đối với phụ huynh Nhiều phụ huynh quan tâm đến việc tổ chức các hoạt động giáo dục phát triển nhận thức của cô và trẻ, chủ động phối hợp với giáo viên cùng giáo dục trẻ. Đã có nhiều phụ huynh nhiệt tình ủng hộ nguyên vật liệu để cô giáo cùng trẻ làm đồ dùng phục vụ cho các hoạt động trên lớp, chủ động trao đổi với cô giáo những nội dung cần dạy trẻ ở gia đình. Đối với trẻ 7
Trẻ được học cùng một độ tuổi, trẻ chăm chỉ đi học và biết vâng lời cô, ngoan ngoãn, chú ý học bài. b) Khó khăn Hoạt động định hướng trong không gian là một tiết học khó, đòi hỏi sự chính xác, khoa học đòi hỏi giáo viên phải nắm vững phương pháp môn học, linh hoạt sáng tạo khi tổ chức các hoạt động cho trẻ làm quen với Toán. Khi làm đồ dùng đồ chơi giáo viên phải tính toán đến kinh phí, nguyên vật liệu khó tìm, số lượng đồ dùng đồ chơi phục vụ cho tiết học còn ít, đơn sơ và giá thành cao. Về cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ hoạt động giáo dục phát triển nhận thức nội dung định hướng trong không gian cho trẻ Nhà trường chưa tổ chức được nhiều hoạt động ngoại khóa , các nội dung thực hành dạy trẻ định hướng trong không gian chưa được chú ý, đôi khi thực hiện còn mang tính hình thức Đồ dùng phục vụ cho hoạt động chưa nhiều, còn sơ sài và chưa phong phú chưa thu hút được sự tham gia của trẻ. Đối với đội ngũ giáo viên Hoạt dộng định hướng trong không gian yêu cầu giáo viên phải đầu tư về thời gian nghiên cứu tài liệu. Bên cạnh đó giáo viên phải tìm hiểu về tính cách tâm sinh lý của trẻ từ đó biết được trẻ đang thiếu hụt vấn đề gì mới có biện pháp dạy trẻ một cách cho phù hợp. Đối với phụ huynh Một số phụ huynh còn mải làm kinh tế nên không có nhiều thời gian quan tâm đến con và chưa hiểu tầm quan trọng của việc giáo dục định hướng không gian cho trẻ. Một số phụ huynh có quan điểm sai về giáo dục phát triển nhận thức cho trẻ, cho rằng nội dung đó là không cần thiết trẻ còn nhỏ chưa cần cung cấp, khi nào lớn trẻ sẽ tự biết. Đối với trẻ + Khả năng nhận thức của trẻ chưa đồng đều, hầu hết trẻ là con em nông thôn nên việc được tiếp cận với các hướng trong không gian qua nhiều hình thức là hạn chế chủ yếu là cô giáo cung cấp kiến thức còn thực tế ở gia đình phụ huynh chưa để ý đến. 8
+ Một số trẻ suy dinh dưỡng yếu về thể lực nên ít vận động không hòa đồng cùng các bạn. Ngược lại một số trẻ lại quá hiếu động, hay đùa nghịch, thường xuyên nói chuyện trong giờ học. + Trẻ bị ảnh hưởng nhiều bởi cuộc sống hiện đại như mạng Internet, chơi game, hoạt hình không có nội dung giáo dục, trong khi các bậc phụ hynh quá nuông chiều và cho trẻ xen thường xuyên. Từ những thuận lợi khó khăn trên tôi tiến hành khảo sát trẻ ngay từ khi bắt đầu áp dụng sáng kiến. * Số liệu điều tra trước khi thực hiện Trong khi dạy trẻ 5 tuổi xác định vị trí trong không gian, tôi gặp rất nhiều khó khăn. Nguyên nhân là do tiết học khô khan, khó hiểu còn dập khuôn máy móc bài bản của trình tự tiết học. Đầu năm học 2018 – 2019 tôi đã tiến hành khảo sát trên trẻ kết quả như sau Biểu 1: Khảo sát đầu năm học trẻ trường MN Thanh Vân Xếp loại Số Tiêu chí Yế trẻ Tốt % Khá % TB % % u Hứng thú tham gia các 32, hoạt động định hướng 37 22,4 46 28 53 29 17,5 1 trong không gian Nhận biết được phía phải, phía trái, phía 32, trên, phía dưới, phía 165 41 24,7 54 56 34 14 8,5 8 trước, phía sau của bản thân Nhận biết được phía phải, phía trái, phía 28, 20, trên, phía dưới, phía 33 20 51 31 47 34 4 6 trước phía sau của đối tượng khác 9
Kết quả trên cho thấy tỉ lệ trẻ đạt khá tốt trong tiêu chí hứng thú tham gia hoạt động định hướng trong không gian của trẻ chưa cao chỉ chiếm 22,4%. Tiêu chí nhận biết được phía phải, phía trái, phía trên, phía dưới, phía trước, phía sau của bản thân tốt chỉ đạt có 24,7%, trong khi tiêu chí nhận biết được phía phải, phía trái, phía trên, phía dưới, phía trước phía sau của đối tượng khác lại quá thấp 20%. Trong khi đó tỷ lệ trẻ trung bình và trẻ yếu ở các tiêu chí lại chiếm tỷ lệ khá cao lên đến 20,6% trẻ yếu. Những năm trước tôi đã nghiên cứu một số biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức cho trẻ 56 tuổi trong đó có nội dung định hướng trong không gian, tuy nhiên đề tài tôi làm rất rộng với nhiều nội dung, nội dung định hướng trong không gian cho trẻ chỉ là một nội dung rất nhỏ của đề tài. Nên trong quá trình thực hiện và áp dụng tại trường nội dung định hướng trong không gian và kết quả đạt được còn hạn chế. Do một số biện pháp đưa ra chủ yếu tập trung vào bồi dưỡng kiến thức, kĩ năng cho giáo viên 5 tuổi chưa chú ý nâng cao chất lượng hoạt động và chưa chú ý tới kết quả trên trẻ cũng như chưa phát huy được tính tích cực nhận thức từ hoạt động học định hướng trong không gian. 7.1.3. Thực trạng hoạt động định hướng không gian của trẻ 56 tuổi trong trường mầm non Tam Dương huyện Tam Dương Vĩnh Phúc * Thuận lợi Luôn nhận được sự quan tâm của PGD&ĐT cùng với sự quan tâm và chỉ đạo sát sao của Ban giám hiệu nhà trường luôn hỏi han và khảo sát tình hình thực tế cơ sở vật chất tại các lớp xem cần bổ sung cơ sở vật chất nào để phục vụ các hoạt động giáo dục trẻ tốt hơn. Đối với trẻ Trẻ được học theo đúng độ tuổi và trẻ đến lớp rất đều đặn. Đa số trẻ được học qua 4 tuổi nên trẻ rất ngoan, đoàn kết biết giúp đỡ nhau và có nền nếp, biết vâng lời cô giáo. Đối với cô Khối 5 tuổi có 3 giáo viên trình độ ĐH: 3= 100% Giáo viên có trình độ chuyên môn ham học hỏi, còn rất trẻ tuổi nhiệt tình năng động tích cực học hỏi kinh nghiệm, tích cực trang trí môi trường lớp học sạch đẹp hấp dẫn đối với trẻ. Đối với Phụ huynh 10
Đa số phụ huynh là viên chức nhà nước vàlàm kinh doanh buôn bán nhỏ nên điêu kiện kinh tế gia đình khá giả, một số phụ huynh nhận thức tốt về tầm quan trọng của việc giáo dục trẻ nội dung định hướng trong không gian nên đã quan tâm đến việc giáo dục của con và đã đồng tình ủng hộ nhà trường mua sắm một số trang thiết bị cần thiết, thường xuyên trao đổi về nội dung giáo dục để cùng tham gia giáo dục cho trẻ đạt hiệu quả tốt nhất trong lĩnh vực toán đặc biệt là nội dung định hướng trong không gian. * Khó khăn Trường mầm non Tam Dương đã được xây dựng từ lâu, diện tích trường không được rộng, khuân viên trật trội, nhà lớp học không khép kín, khu vệ sinh dùng chung đã bị xuống cấp. Số trẻ trong lớp đông, diện tích lớp học trật trội có ảnh hưởng đến việc giáo dục trẻ. Cơ sở vật chất mặc dù đã được quan tâm đầu tư tuy nhiên trang thiết bị phục vụ hoạt động vẫn còn ít, chưa đa dạng, phong phú, chưa hấp dẫn trẻ. Kỹ năng tuyên truyền của giáo viên chưa đồng đều làm ảnh hưởng đến chất lượng truyền thông, công tác phối hợp còn sơ sài, không phù hợp và chưa được cập nhật thông tin kịp thời dẫn đến hiệu quả chưa cao, chưa thu hút được sự quan tâm và đáp ứng thông tin của các bậc cha mẹ và cộng đồng. Giáo viên chưa tận dụng tối đa các hoạt động để giáo dục cho trẻ nội dung định hướng trong không gian Các cháu tuy cùng độ tuổi nhưng khả năng tiếp thu của trẻ không đồng đều. Trẻ được bố mẹ ông bà chiều chuộng, sống trong môi trường được bao bọc nên còn dựa dẫm, ỷ nại chưa có thói quen tự lập. Bên cạnh đó một số phụ huynh chưa quan tâm đúng mức đến việc định hướng trong không gian cho con em mình, vẫn còn tình trạng quá nuông chiều con, chiều theo ý muốn, sở thích của trẻ 1 cách vô điều kiện trong mọi hoạt động Biểu 2: Khảo sát trẻ trường mầm non Tam Dương (lần 1đầu năm) Số Xếp loại Tiêu chí trẻ Tốt % Khá % TB % Yếu % 11
Hứng thú tham gia các hoạt động định hướng 19 24 19 24 28 35,4 13 16,6 trong không gian Nhận biết được phía phải, phía trái, phía 30, 30, trên, phía dưới, phía 79 24 24 25 31,6 6 7,8 3 3 trước, phía sau của bản thân Nhận biết được phía phải, phía trái, phía 26, 30, 10, trên, phía dưới, phía 21 24 26 33 8 5 3 2 trước phía sau của đối tượng khác Kết quả trên cho thấy tỉ lệ trẻ đạt khá tốt trong tiêu chí hứng thú tham gia hoạt động định hướng trong không gian của trẻ tuy tốt hơn trường mầm non Thanh Vân song vẫn còn thấp chỉ chiếm 24%. Tiêu chí nhận biết được phía phải, phía trái, phía trên, phía dưới, phía trước, phía sau của bản thân tỷ lệ tốt khá cao hơn một chút =30,3%, trong khi tiêu chí nhận biết được phía phải, phía trái, phía trên, phía dưới, phía trước phía sau của đối tượng khác tỷ lệ khá tốt lại thấp =26,5%. Nhìn vào 2 biểu trên tôi nhận thấy việc định hướng trong không gian của trẻ còn nhiều hạn chế, tỉ lệ trẻ đạt khá tốt ở các tiêu chí là chưa cao. Ta thấy rõ rằng khả năng của trẻ phát triển không đồng đều ở 2 trường khá rõ nét (trường mầm non Tam Dương trực thuộc thị trấn do vậy sự phát triển về mọi phương diện theo nhịp điệu cuộc sống trên thực tế là phát triển hơn trường mầm non Thanh Vân trực thuộc vùng nông thôn nên nhận thức của trẻ về mọi phương diện kém hơn. Chính bởi sự khác biệt trên là một giáo viên chủ nhiệm bản thân tôi luôn trăn trở phải tìm ra những biện pháp giáo dục trẻ định hướng trong không gian như thế nào để đạt được kết quả khả quan hơn. 7.2. Về khả năng áp dụng của sáng kiến 12
Chính vì vậy, để nâng cao tính tích cực nhận thức ở trẻ trong hoạt động học định hướng trong không gian tôi đã tìm tòi nghiên cứu và đưa ra một số biện pháp thực hiện, nhằm nâng cao nội dung dạy trẻ định hướng trong không gian. Bước 1: Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc phát huy tính tích cực nhận thức trong hoạt động học định hướng trong không gian cho trẻ ở trường mầm non. Bước 2: Tìm hiểu sâu hơn thực trạng việc phát huy tính tích cực nhận thức trong hoạt động học định hướng trong không gian cho trẻ Trường mầm non Thanh Vân và trường mầm non Tam Dương huyện Tam Dương tỉnh Vĩnh Phúc. Bước 3: Xây dựng hệ thống biện pháp: Biện pháp 1: Xây dựng kế hoạch đưa các nội dung giáo dục định hướng trong không gian cho trẻ theo chương trình của Bộ GD&ĐT ban hành Biện pháp 2: Xây dựng môi trường tạo điều kiện cho trẻ làm quen với hoạt động định hướng trong không gian Biện pháp 3: Sưu tầm và làm đồ dùng đồ chơi phục vụ tiết dạy Biện pháp 4: Tạo nhiều cơ hội cho trẻ trải nghiệm thông qua các hoạt động khác nhau Cụ thể các biện pháp như sau: 7.2.1. Biện pháp 1: Xây dựng kế hoạch đưa các nội dung giáo dục định hướng trong không gian cho trẻ theo chương trình của Bộ GD&ĐT ban hành Kế hoạch có thể là kế hoạch dài hạn cho cả năm, một học kì; có thể là kế hoạch ngắn hạn (1 tuần), một bài hoặc một hoạt động.Việc lập kế hoạch phụ thuộc vào từng cơ sở vật chất của mỗi trường và mỗi giáo viên. Chẳng hạn, xây dựng kế hoạch năm phải dựa trên mục đích của quá trình cho trẻ định hướng trong không gian, dựa trên những hiểu biết về nhu cầu phát triển của mỗi trẻ cũng như đặc điểm cụ thể của từng nhóm. Kế hoạch năm cho phép lồng ghép các hoạt động khác vào hoạt động dạy trẻ định hướng trong không gian như hoạt động tạo hình, làm quen văn học, giáo dục thể chất, giáo dục âm nhạc… Đối với giờ học định hướng trong không gian, giáo viên cần phải xác định rõ mục đích của giờ học để lựa chọn phương pháp, phương tiện dạy phù hợp. Để phát huy tính tích cực nhận thức cho trẻ, giáo viên phải dự tính hoạt động nào trong giờ học, nhiệm vụ nào ngoài giờ học và sử dụng hình thức nào để tổ chức hoạt động định hướng trong không gian một cách hiệu quả. Sau đó, 13
lựa chọn, sắp xếp theo một hệ thống hợp lý, trên cơ sở nâng dần mức độ khó của nhiệm vụ nhận thức. Mỗi hoạt động được lựa chọn cần đáp ứng các yêu cầu sau: Hoạt động phải tạo điều kiện tốt nhất để giáo viên thực hiện hoàn thành nhiệm vụ dạy học cho trẻ nội dung định hướng trong không gian. Trẻ được luyện tập và phát triển sự hiểu biết, trí tuệ của mình. Nhiệm vụ trong hoạt động nhận biết đòi hỏi trẻ nỗ lực suy nghĩ, vượt khó, sử dụng kiến thức kĩ năng để hoàn thành nhiệm vụ được giao. Các hoạt động phải có sự kết hợp giữa tính học tập, nghiêm túc với tính vui tươi hài hước sôi động. Vì vậy các hoạt động nên tổ chức dưới hình thức trò chơi để thu hút sự tham gia của trẻ. Kế hoạch phải lập trên bình diện rộng để cho phép giáo viên và trẻ tự lựa chọn nội dung, đồ dùng dạy học, hình thức tiến hành. 7.2.2. Biện pháp 2: Xây dựng môi trường tạo điều kiện cho trẻ làm quen với hoạt động định hướng trong không gian Môi trường cho trẻ hoạt động là nơi có nguồn thông tin phong phú, khuyến khích tính độc lập và khả năng hoạt động tích cực ở trẻ.Tuy nhiên, môi trường hoạt động của trẻ không đồng nhất với môi trường giáo dục. Yếu tố cốt lõi trong môi trường hoạt động là những giá trị, kinh nghiệm chuẩn mực cần chọn lọc mà trẻ cần chiếm lĩnh như tri thức, kĩ năng, chuẩn mực hành vi đạo đức…chứa đựng tiềm năng trở thành động cơ bên trong của trẻ. Chỉ có những giá trị nào thích hợp với đặc trưng của trẻ mầm non mới trở thành đối tượng hoạt động của trẻ.Trong môi trường giáo dục lại có nhiều môi trường hoạt động khác nhau.Ở môi trường hoạt động thì vai trò chủ thể tích cực của trẻ và vai trò hướng dẫn của cô giữ vai trò quan trọng. Việc tổ chức tốt môi trường hoạt động mang tính phát triển cho trẻ có ý nghĩa vô cùng to lớn: Nó giúp trẻ tìm tòi, khám phá và phát hiện nhiều điều mới lạ, hấp dẫn trong cuộc sống. Các kiến thức, kĩ năng của trẻ được củng cố và bổ sung. Trẻ được tự lực chọn hoạt động: cá nhân hoặc theo nhóm. Tạo cơ hội để trẻ bộc lộ khả năng của mình. 14
Hơn thế, môi trường phù hợp, đa dạng sẽ gây hứng thú cho cả cô và trẻ; góp phần hình thành và nâng cao mối quan hệ thân thiện, tự tin giữa giáo viên với trẻ và giữa trẻ với nhau. Để tổ chức môi trường định hướng trong không gian cho trẻ, phải đáp ứng các yêu cầu như an toàn và vệ sinh, không gây nguy hiểm cho trẻ, độ chính xác cao. Ví dụ đồ dùng, đồ chơi trong lớp cũng như các thiết bị ngoài trời không sắc nhọn, nếu bị gãy hỏng phải được sửa, bổ sung ngay, nếu có sự khác biệt cần phải rõ nét để trẻ dễ phân biệt và so sánh… a) Tạo môi trường vật chất Trong môi trường vật chất giáo viên cần chú ý đến hai vấn đề: lựa chọn đồ dùng đồ chơi và bố trí, sắp xếp chúng. Khi lựa chọn vật liệu, đồ dùng đồ chơi cho các hoạt động của trẻ cần chú ý: Đồ dùng đồ chơi phải mang tính mở, tức là có thể sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau, nhiều hoạt động khác nhau; Sắp xếp đồ dùng đồ chơi để tạo cơ hội cho trẻ được giao tiếp, hợp tác với nhau trong quá trình hoạt động; Đồ dùng được lựa chọn cần dễ sử dụng, tránh phải hướng dẫn trẻ nhiều lần vì với những đồ dùng đồ chơi mà phải hướng dẫn nhiều lần đôi khi làm giảm hứng thú của trẻ; Đồ dùng đồ chơi phải phù hợp với chiều cao, sức khỏe của trẻ; Mỗi góc vật liệu xếp theo trình tự thao tác của trẻ (kiến thức phức tạp dần) phù hợp với trình tự và phương pháp cho trẻ hoạt động với chúng; Đồ vật không nên quá nhiều để trẻ biết đợi đến lượt mình qua đó biết điều chỉnh mình cho phù hợp với hoạt động của nhóm; Nên bổ sung thay đổi đồ dùng đồ chơi thường xuyên để thích ứng với hứng thú và nhu cầu của trẻ; Bố trí sắp xếp lớp học: Thực tế hiện nay vấn đề sắp xếp, bố trí phòng học như thế nào cho hợp lý trong điều kiện phòng chật hẹp và số lượng trẻ trong lớp đông đang là vấn đề nan giải đòi hỏi sự kết hợp khéo léo một số nguyên tắc sau: Không gian chơi và học phải đủ diện tích để trẻ dễ di chuyển; 15
Nên chuẩn bị sẵn và đủ số lượng đồ dùng đồ chơi cho mỗi hoạt độngcho đủ số lượng trẻ; Ranh giới cho mỗi trẻ hoạt động phải được xác định rõ rang; Cần tính toán xem số lượng trẻ trong mỗi hoạt động là bao nhiêu để bố trí đồ dùng và tiến hành cho trẻ chơi trò chơi cho phù hợp. Còn môi trường xung quanh lớp học là môi trường trong khuân viên nhà trường gồm các phòng chức năng, nhóm, lớp của trường, sân chơi, bồn hoa và các thiết bị chơi ngoài trời, khu chơi với cát nước, cổng trường, hàng rào, vườn hoa, vườn cây, luống rau và các con vật cũng cần được chú ý để thu hút hứng thú nhận thức của trẻ. b) Tạo môi trường xã hội Môi trường xã hội tôi đề cập ở đây là mối quan hệ giữa cô và trẻ và giữa trẻ với nhau. Để thực hiện tốt việc tạo ra môi trường xã hội lành mạnh, tạo điểu kiện thuận lợi cho trẻ trong quá trình tổ chức giờ học định hướng trong không gian, giáo viên cần lưu ý một số điểm sau: Tạo mối quan hệ tốt giữa cô và trẻ: Mối quan hệ tốt là mối quan hệ hợp tác lẫn nhau, bình đẳng, cởi mở, đáp ứng được nhu cầu giao tiếp giữa cô và trẻ, giữa trẻ và trẻ vơi nhau; Giọng nói thiện cảm của cô, sự ủng hộ tinh thần khi thất bại hoặc thành công sẽ giúp trẻ mạnh dạn, chủ động hơn khi thực hiện nhiệm vụ. Tạo được mối quan hệ như vậy mới giúp trẻ tích cực hoạt động và có điều kiện bộc lộ hết khả năng của mình. Việc tạo mối quan hệ tốt giữa cô và trẻ được thể hiện ở hai góc độ sau: Tạo bầu không khí tự tin, phấn khởi cho trẻ: Một bầu không khí thoải mái, dễ chịu trong quá trình học tập sẽ giúp trẻ tích cực hơn trong việc thực hiện nhiệm vụ nhận thức. muốn làm được việc này giáo viên cần phải xây dựng môi trường học tập mang tính phát triển hay còn gọi là tính mở, cô luôn tôn trọng sự lựa chọn của trẻ, luôn lắng nghe ý kiến của trẻ, đáp ứng nhu cầu của trẻ tạo điều kiện để mỗi trẻ để trẻ được hoạt động. Quan tâm đến khả năng, tính tính cực của từng trẻ. Mỗi trẻ đều có những đặc điểm tâm lý, sức khỏe và năng khiếu khác nhau. Vì vậy, trong quá trình tổ chức giờ học định hướng trong không gian cho trẻ 56 tuổi, giáo viên cần dựa vào đặc điểm của từng trẻ ở thời điểm khác nhau mà có sự sắp xếp, lựa chọn từng bài tập, trò chơi, phân nhóm chơi cho phù hợp. 16
Đối với trẻ nhút nhát thiếu tự tin, giáo viên cần phải kiên nhẫn, động viên, giúp đỡ nhằm hình thành ở trẻ tính tự tin, độc lập khi thực hiện các nhiệm vụ chơi nói riêng. Còn đối với những trẻ nhận thức nhanh, tự tin trong quá trình chơi, thì giáo viên một mặt cần khen ngợi trẻ đúng lúc, mặt khác cần gợi mở để trẻ gần gũi với các bạn chơi đồng thời giúp đỡ bạn trong quá trình chơi. Tạo mối quan hệ hợp tác, hòa đồng giữa trẻ với nhau: Mối quan hệ thường ngày giữa trẻ với nhau là quan hệ bạn bè, còn trong hoạt động học tập trẻ cùng tham gia hoàn thành các nhiệm vụ nhận thức. Tuy nhiên, mối quan hệ này lại phụ thuộc vào nội dung giờ học: nếu giờ học mang tính chất thi đua (trò chơi) thì mối quan hệ của trẻ là ngang bằng nhau và cùng gắng sức thi đua nhằm đạt kết quả cao, còn nếu giờ học là cung cấp bài học mới thì mỗi trẻ sẽ tự phát huy khả năng nhận thức riêng của mình. Vấn đề đặt ra cho giáo viên là cần tạo ra ở trẻ một mối quan hệ thân mật, thi đua để làm tốt hơn chứ không phải là sự ganh đua nhau. Hay nói một cách khác mối quan hệ giữa trẻ với nhau đó là mối quan hệ hợp tác cùng nhau thực hiện nhiệm vụ nhận thức, cùng nhau học tập vui chơi. Vậy có thể nói rằng, sự tích cực nhận thức của trẻ phụ thuộc rất nhiều môi trường xung quanh trẻ, phụ thuộc vào người dạy dỗ và cách tổ chức việc dạy dỗ đó.Tổ chức tốt môi trường này và xác định đúng vai trò của người giáo viên là điều kiện quan trọng, trong giờ học để phát huy tính tích cực, sáng tạo trong nhận thức của trẻ. 7.2.3. Biện pháp 3: Sưu tầm và làm đồ dùng đồ chơi phục vụ tiết dạy Đồ dùng học tập, đồ chơi là phương tiện để trẻ hoạt động vui chơi, không có đồ chơi trẻ không có phương tiện, môi trường để hoạt động và thực hiện các trò chơi. Cách thức chơi với đồ chơi và những thứ đồ chơi mà trẻ yêu thích được thay đổi theo sự phát triển và hiểu biết của trẻ thì chính đồ chơi đó lại trở thành đồ dùng học tập của trẻ giúp trẻ có nhiều cơ hội trải nghiệm và lĩnh hội các kiến thức thông qua đồ chơi được sử dụng trong các trò chơi, vì vậy càng có nhiều cách để trẻ chơi với một đồ chơi thì trẻ càng có cơ hội học tập và tích luỹ kiến thức theo các cách khác nhau. Hơn thế nữa đồ đồ dùng học tập, đồ chơi tự tạo là nguyên vật liệu dễ kiếm, rẻ tiền và nếu được học thì ai cũng có thể làm được theo ý tưởng riêng của mình một cách sáng tạo. Những nguyên vật liệu đó từ vỏ hộp sữa các loại, chai dầu gội, lọ sữa tắm, lon bia, bìa lịch cũ, vỏ trai, vỏ sò… có nhiều kiểu dáng 17
và kích thước khác nhau, đó là nguồn vật liệu phong phú và đa dạng, có thể tận dụng để làm những việc hữu ích. Đối với hoạt động cho trẻ làm quen với toán cụ thể là nội dung định hướng trong không gian tôi tận dụng những quả bóng hỏng làm thành những chiếc mũ, đôi dép cho trẻ làm quen với phía trên phía dưới của bản thân trẻ và của đối tượng khác. Từ những nguyên vật liệu sẵn có từ thiên nhiên như lá cây, hoa …tôi làm thành những chiếc đồng hồ, những chiếc vòng cho trẻ đeo vào tay để trẻ nhận biết tay phải tay trái với tiết dạy xác định tay phải tay trái của đối tượng khác. Tôi tận dụng những miếng bìa các tông làm thành những bạn búp bê có đủ các bộ phận với tay phải và tay trái có thể cử động được, giúp trẻ xác định các phía của đối tượng khác một cách rễ dàng. Từ những chủ đề khác nhau tôi làm đồ dùng phù hợp với từng chủ đề, trẻ cảm thấy những đồ dùng rất gần gũi đẹp mắt và trẻ rất hứng thú khi học. Tôi thường xuyên làm đồ dùng cùng trẻ và trước tiết học tôi thường nhờ trẻ giúp tôi chuẩn bị đồ dùng dạy hoc như xếp đồ cùng cô…Khi được hoạt động trẻ rất hứng thú học vì những đồ chơi đó do chính tay trẻ được góp sức tạo ra. 7.2.4. Biện pháp 4: Tạo nhiều cơ hội cho trẻ trải nghiệm thông qua các hoạt động khác nhau Đối với trẻ 56 tuổi, tâm lý của trẻ chỉ phát triển khi trẻ hoạt động. Trẻ hoạt động càng tích cực thì tâm lý trẻ càng phát triển, đứa trẻ ưa hoạt động là đứa trẻ thông minh. Vì vậy hướng trẻ tham gia tích cực vào các hoạt động là nhiệm vụ của người giáo viên, đặc biệt đối với trẻ 56 tuổi cần tổ chức các hoạt động nhận thức đa dạng để trẻ có cơ hội hoàn thiện các chức năng tâm lý, chuẩn bị cho việc học ở phổ thông sau này. Hoạt động học tập ở trẻ 56 tuổi là một loại hoạt động đặc biệt, nó chưa hẳn là một giờ học như ở phổ thông nhưng cũng không là giờ chơi như ở lứa tuổi nhà trẻ. Nó vừa có hình thức tổ chức như một giờ học ở trường phổ thông nhưng những phương pháp, biện pháp tác động lên trẻ trong quá trình hoạt động lại kết hợp nhiều dạng hoạt động tự nhiên, thoải mái; không gò bó trẻ như thông qua trò chơi, qua lao động, qua các loại hình văn học, nghệ thuật tạo hình, âm nhạc…Ở các loại hình này khi tổ chức trên giờ học là giáo viên tạo cơ hội cho trẻ trao đổi, trò chuyện, được phát biểu, nói lên ý kiến của mình, được tự tìm hiểu, tự làm, tự khám phá để nhận biết bằng nhiều giác quan khác nhau. Một hình thức mà trẻ có nhiều cơ hội hoạt động nhất là trò chơi. Đặc biệt là trò chơi đối với trẻ mẫu giáo là biểu hiện ở tính tự nguyện, tự lực, hợp tác, giàu xúc cảm chân thực. Trong trò chơi trẻ hoạt động hết mình độc lập và tự 18
chủ. Như vậy, trò chơi là con đường, cách thức để thể hiện quan hệ tích cực của mình đối với môi trường xung quanh. Nó xuất phát từ tính ham hiểu biết, tính tò mò và vốn ưa thích hoạt động của trẻ. Để sử dụng hợp lý trò chơi trong việc tạo ra các hoạt động giúp trẻ phát huy tính tích cực trong nhận thức trong giờ học định hướng trong không gian, giáo viên cần: + Xác định nhiệm vụ nhận thức dựa vào mục đích học tập theo nội dung chương trình, trên cơ sở đặc điểm nhận thức của trẻ; + Lựa chọn nội dung phù hợp với nội dung chủ điểm dạy trẻ định hướng trong không gian; + Tổ chức các trò chơi linh hoạt, hợp lí tạo điều kiện để mỗi trẻ tham gia một cách tích cực, hứng thú…bằng cách động viên giúp đỡ từng trẻ hoạt động; + Lựa chọn đồ dùng, đồ chơi, tận dụng những nguyên vật liệu có sẵn trong thiên nhiên, gần gũi, hấp dẫn, thích hợp với nhu cầu nhận thức của trẻ. Đồ dùng, đồ chơi phải kích thích được sự hứng thú hoạt động với đối tượng nhận thức, vận dụng nhiều giác quan cùng lúc để tri giác đối tượng nhận thức, làm giàu thêm tư liệu cảm tính của trẻ. Đồ chơi là chỗ dựa bên ngoài cho những hành động bên trong của trẻ dưới sự hướng dẫn của cô; + Giữ nhịp điệu hợp lý của trò chơi để tạo hứng thú, hấp dẫn, lôi cuốn trẻ tham gia hoạt động, tạo cơ hội phát huy tính tích cực nhận thức cho trẻ; Giáo viên phải tổ chức các hoạt động sao cho trẻ được quan sát, tiếp xúc hoạt động với đối tượng nhiều lần bằng nhìn thấy, trẻ được làm, được trực tiếp khám phá với sự giúp đỡ của nhiều giác quan, được thử sai, được thể hiện những kinh nghiệm, những hứng thú của mình trên cơ sở đó trẻ mới hiểu biết chính xác về sự vật, hiện tượng. Giáo viên tổ chức cho trẻ thảo luận, mô tả, nói lên những hiểu biết về đối tượng được củng cố, mở rộng, chính xác hóa giúp tư duy ngôn ngữ của trẻ phát triển.giáo viên cho trẻ vận dụng những kiến thức kĩ năng đã có về đối tượng qua nhiều loại hình công việc: vẽ, nặn, cắt, dán, trò chơi mô tả bằng lời, thể hiện bằng động tác. + Đàm thoại: cô và trẻ cùng đàm thoại về các nhiệm vụ của trò chơi, bài tập thực hành nhằm nâng cao nhận thức cho trẻ. Như vậy, hoạt động dạy trẻ định hướng trong không gian được tổ chức và thiết kế qua nhiều hoạt động nhận thức và các hoạt động đó được sắp xếp, luân chuyển hợp lý. Thông qua giờ học thì cần sử dụng hợp lý các phương pháp như: quan sát, thực hành, làm mẫu, giải quyết tình huống có vấn đề, hệ thống câu hỏi, trò chơi, bài tập, các loại hình nghệ thuật (bài hát, bài thơ, câu đố…) để kích 19
thích chú ý, hứng thú, lôi cuốn trẻ tham gia nhiều hoạt động nhận thức. Thông qua đó, các chức năng tâm lý của trẻ được phát triển, các giác quan của trẻ được hoàn thiện dần, các biểu tượng không gian, định hướng trong không gian trở nên phong phú và chính xác hơn, năng lực nhận thức, năng lực hành động, mà quan trọng là các phẩm chất tư duy của trẻ được phát triển. Đó chính là những cơ sở cần thiết để phát huy tính tích cực nhận thức ở trẻ. Trong giờ học, tôi cho trẻ ngồi xen kẽ giữa trẻ học khá với trẻ học yếu để những trẻ học khá có thể giúp những bạn học yếu nắm bắt kiến thức tốt hơn và chính xác hơn. Ví dụ: Khi tôi dạy trẻ xác định phía trước – phía sau, phía trên – phía dưới của bản thân. Trước tiên tôi tạo tình huống gợi mở dẫn dắt để trẻ có thể xem xét, quan sát và phát hiện những biểu tượng mới. Cụ thể để trẻ xác định được phía trên – phía dưới, tôi treo một đồ vật ở trên cao và để có thể nhìn thấy trẻ phải ngẩng đầu lên. Cô hỏi trẻ: Đồ vật đó ở phía nào của con? Tại sao con biết nó ở phía trên? Trẻ phải nói được rằng vì con phải ngẩng đầu nên con mới nhìn thấy nó. Tương tự như vậy muốn dạy trẻ xác định phía dưới tôi dấu đồ vật ở dưới gầm ghế và hỏi trẻ muốn nhìn thấy vật dấu đó con phải làm như thế nào? Trẻ phải dựa vào vốn kinh nghiệm của mình và suy nghĩ để trả lời câu hỏi đó của cô là cần phải cúi xuống mới nhìn thấy vật đó vì nó để ở phía dưới. Ví dụ: Dạy trẻ xác định phía trước thì tôi phải tạo tình huống và tổ chức cho trẻ học qua các trò chơi, và sử dụng các đồ chơi trong lớp để trẻ hứng thú học. Qua đó giúp trẻ hiểu được rằng với những đồ vật nhìn thấy được là ở phía trước còn những gì không nhìn thấy được là ở phía sau. Không những dạy trẻ định hướng phía trên – phía dưới, phía phải – phía trái trong không gian mà tôi còn dạy trẻ xác định tay phải, tay trái của bản thân rất khó nên đòi hỏi sự tỉ mỉ kiên trì của giáo viên trong việc dạy trẻ. Ví dụ: Tôi dạy lần 1 Dạy trẻ xác định tay phải – tay trái bằng đồ dùng như : Hoa, cờ… Tay phải cầm hoa đỏ, tay trái cầm hoa xanh thì tôi thấy trẻ vẫn còn bị nhầm lẫn nhiều. Qua giờ dạy đó, tôi suy nghĩ rất nhiều mình cần phải làm thế nào để trẻ xác định tay phải – tay trái nhanh hơn và chính xác hơn. Tôi dạy lần 2 kết hợp với trò chơi 20