Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Đa dạng hóa hoạt động giáo dục nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống cho học sinh ở trường THPT trên địa bàn Thị xã Hoàng Mai

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:62

Thêm vào BST

Báo xấu

9
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm góp phần đưa ra các giải pháp để thực hiện tốt, linh hoạt vấn đề đa dạng hóa hoạt động giáo dục nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống cho học sinh ở trường THPT trên địa bàn Thị xã Hoàng Mai. Góp phần đào tạo thế hệ học sinh có đủ phẩm chất, năng lực nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong thời kỳ mới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Đa dạng hóa hoạt động giáo dục nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống cho học sinh ở trường THPT trên địa bàn Thị xã Hoàng Mai

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN SÁNG KIẾN ĐA DẠNG HÓA HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG THPT TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ HOÀNG MAI LĨNH VỰC: KĨ NĂNG SỐNG NGCK Năm thực hiện: 2022 - 2023
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HOÀNG MAI SÁNG KIẾN ĐA DẠNG HÓA HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG THPT TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ HOÀNG MAI LĨNH VỰC: KĨ NĂNG SỐNG NGCK Nhóm tác giả: 1. Lê Trọng Thêm Số điện thoại: 0915229314 2. Hồ Thị Thủy Số điện thoại: 0394038794 3. Bùi Thị Việt Số điện thoại: 0983348278 Năm thực hiện: 2022 - 2023
MỤC LỤC Nội dung Trang PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1 I. Lí do chọn đề tài 1 II. Lịch sử nghiên cứu 2 III. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2 IV. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3 V. Đóng góp mới của đề tài 3 PHẦN II. NỘI DUNG 4 I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ GIÁO DỤC TRUYÊN 4 THỐNG CHO HỌC SINH 1. 1. Khái niệm về truyền thống 4 1.2. Mục đích ý nghĩa của công tác giáo dục truyền thống 4 1.3. Những nội dung truyền thống cần giáo dục cho học sinh. 4 1.4. Phương pháp giáo dục truyền thống 5 1.5. Các hình thức giáo dục truyền thống chủ yếu 6 II. CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 7 III. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG VÀ TÂM LÍ HỌC 8 SINH THPT PHỔ THÔNG HIỆN NAY IV. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG Ở TRƯỜNG 9 THPT TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ HOÀNG MAI V. GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC TRUYỀN 11 THỐNG 5.1. Giáo dục truyền thống qua môn Lịch sử- Địa lý 11 5.2.Giáo dục truyền thống qua các các hoạt động ngoại khóa 14 VI. THIẾT KẾ CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG 44 CHO HỌC SINH THPT. 6.1. Giáo dục truyền thống ngày tết cổ truyền dân tộc Việt 44 6.2. Giáo dục truyền thống qua tìm hiểu các lễ hội địa phương. 48 VII. KHẢO SÁT SỰ CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC 51 GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT PHẦN III. KẾT LUẬN 56 I. Đánh giá kết quả đã đạt được, những đóng góp mới của sáng kiến 56 II. Những kiến nghị đề xuất 56 TÀI LIỆU THAM KHẢO 58
DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT Chữ cái viết tắt Cụm từ đầy đủ GV Giáo viên HS Học sinh THPT Trung học phổ thông KHCN Khoa học công nghệ KHKT Khoa học kĩ thuật XHCN Xã hội chủ nghĩa TNCS Thanh niên Cộng sản SKKN Sáng kiến kinh nghiệm UBND Ủy ban nhân dân GDQP Giáo dục quốc phòng GDPT Giáo dục phổ thông GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo CTGDPT Chương trình Giáo dục phổ thông CT Chương trình
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ I. Lí do chọn đề tài Căn cứ vào Nghị quyết số 29 - NQ/TW ngày 04/11/2013 của BCH Trung ương Đảng về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” Căn cứ Công văn số 1776/SGD&ĐT-GDTrH ngày 26/8/2022 của Sở GD&ĐT Nghệ An về việc hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học năm học 2022 - 2023; Căn cứ vào mục tiêu, nội dung chương trình GDPT hiện hành và CTGDPT 2018. Xuất phát từ mục tiêu giáo dục của chương trình Giáo dục phổ thông 2018 là giúp học sinh tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết đối với người lao động, ý thức và nhân cách công dân, khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời, khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động, khả năng thích ứng với những đổi thay trong bối cảnh toàn cầu hoá và cách mạng công nghiệp mới. Xuất phát từ mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực; thực trạng dạy học ở trường phổ thông; Ý nghĩa thực tiễn trong dạy học các môn học và các hoạt động giáo dục. Đa dạng hóa hoạt động giáo dục nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống cho học sinh ở trường THPT trên địa bàn Thị xã Hoàng Mai là vấn đề mới, quan trọng trong hoạt động giáo dục, tạo ra nhiều ưu thế trong việc giáo dục tư tưởng, tình cảm đối với thế hệ trẻ; không chỉ đơn thuần giúp các em hình thành hứng thú, tình yêu với truyền thống quê hương đất nước mà còn góp phần định hình cho học sinh cách ứng xử đúng đắn trong cuộc sống, góp phần bảo tồn các giá trị truyền thống của dân tộc trong thời kì hội nhập. Mặc dù có vai trò, chức năng, nhiệm vụ quan trọng trong giáo dục thế hệ trẻ, nhưng hiện nay, lại chưa được chú ý, quan tâm đúng mức. Vì vậy đa dạng hóa hoạt động giáo dục nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống cho học sinh ở trường THPT là hết sức quan trọng và cần thiết. Qua khảo sát cho thấy việc giáo dục vấn đề này cho học sinh ở các trường phổ thông hiện nay còn rất hạn chế, học sinh cũng chưa thực sự quan tâm. Chương trình GDPT 2018 tạo điều kiện thuận lợi để dạy học tích hợp và phát huy giáo dục truyền thống của địa phương, quê hương đất nước thông qua các môn học, hoạt động trải nghiệm – hướng nghiệp, giáo dục địa phương. Vì vậy việc lồng ghép bài học cùng với các hoạt động giáo dục nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống cho học sinh ở trường THPT không chỉ có ý nghĩa 1
hình thành cho học sinh những kiến thức, kĩ năng trong cuộc sống mà còn tiếp cận sâu với nội dung, phương pháp dạy học của chương trình giáo dục phổ thông mới đó là dạy học tích hợp, gắn liền với thực tiễn; theo định hướng phát triển các phẩm chất, năng lực cần có của người học. Vì vậy, tác giả chọn và nghiên cứu đề tài“Đa dạng hóa hoạt động giáo dục nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống cho học sinh ở trường THPT trên địa bàn Thị xã Hoàng Mai” làm SKKN. II. Lịch sử nghiên cứu Vấn đề giáo dục truyền thống cho học sinh đã được một số tác giả tích hợp trong dạy các môn học như Văn học, Lịch sử, Quốc phòng – An ninh.... và các hoạt động ngoại khóa ở trường phổ thống, tuy nhiên cách thức, nội dung thực hiện, hiệu quả giáo dục có sự khác nhau. Đã có nhiều chuyên đề báo cáo về mục đích, ý nghĩa, tầm quan trọng của giáo dục truyền thống, nhưng nó chỉ dừng lại ở cơ sở lí luận, chưa chỉ rõ các hình thức, nội dung cụ thể để giáo dục. Dựa trên cơ sở phân tích các bài viết của những tác giả đi trước để từ đó có cái nhìn tổng hợp về lịch sử nghiên cứu làm cơ sở triển khai đề tài đảm bảo tính kế thừa và phát triển. III. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 1. Mục tiêu đề tài - Vận dụng cơ sở lí luận và thực tiễn về vấn đề đa dạng hóa hoạt động giáo dục nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống cho học sinh ở trường THPT trên cơ sở tích hợp các môn học để xác định nội dung và hình thức giáo dục cho học sinh. - Góp phần đưa ra các giải pháp để thực hiện tốt, linh hoạt vấn đề đa dạng hóa hoạt động giáo dục nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống cho học sinh ở trường THPT trên địa bàn Thị xã Hoàng Mai. - Góp phần đào tạo thế hệ học sinh có đủ phẩm chất, năng lực nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong thời kỳ mới. - Góp phần định hình cho học sinh cách ứng xử đúng đắn trong cuộc sống, góp phần bảo tồn các giá trị truyền thống của dân tộc trong thời kì hội nhập. 2. Nhiệm vụ - Cập nhật và bổ sung cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn. - Tìm hiểu thực trạng về vấn đề giáo dục truyền thống cho học sinh ở trường THPT trên địa bàn Thị xã Hoàng Mai 2
- Nghiên cứu cách thức tổ chức các hoạt động tích hợp trong các bài dạy các môn học địa lý, lịch sử; các nội dung hoạt động giáo dục. IV. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1. Đối tượng nghiên cứu Hình thức, phương pháp, kĩ thuật đa dạng hóa hoạt động giáo dục nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống cho học sinh ở trường THPT trên địa bàn Thị xã Hoàng Mai. 2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Đa dạng hóa hoạt động giáo dục nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống cho học sinh ở trường THPT trên địa bàn Thị xã Hoàng Maithông qua số bài học Lịch sử, Địa lí, hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp, chương trình giáo dục địa phương trong chương trình THPT. - Về thời gian nghiên cứu: năm học 2022 - 2023. - Địa bàn nghiên cứu và thực nghiệm đề tài: các trường THPT trên địa bàn Thị xã Hoàng Mai. V. Đóng góp mới của đề tài - Đã xác định được việc giáo dục truyền thống cho học sinh thông qua các hình thức và phương pháp cụ thể. - Chỉ rõ những địa chỉ tích hợp giáo dục truyền thống cho học sinh trong các môn học và hoạt động giáo dục. - Xác định rõ những nội dung nhằm giáo dục truyền thống cho học sinh dựa vào nội dung chương trình giáo dục phổ thông hiện hành và CTGDPT 2018. 3
PHẦN II. NỘI DUNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG CHO HỌC SINH 1. 1. Khái niệm về truyền thống Truyền thống là những tập tục, thói quen, những kinh nghiệm xã hội được hình thành từ lâu đời trong lối sống và nếp nghĩ của con người, được truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác. Truyền thống có nhiều cấp độ khác nhau. Có truyền thống gia đình, truyền thống của từng địa phương, đơn vị, truyền thống cách mạng, truyền thống dân tộc. 1.2. Mục đích ý nghĩa của công tác giáo dục truyền thống Giáo dục truyền thống tức là chuyển giao một di sản quý báu của dân tộc cho những người trẻ tuổi, để họ có cơ sở hiểu được một quá khứ gian khổ, đau thương, vinh quang, anh dũng mà bao thế hệ trước đã đấu tranh gìn giữ và sáng tạo ra; để chúng ta có được ngày hôm nay. Từ đó nâng cao lòng tự hào, tự trọng dân tộc, rút ra cho mình một thái độ lao động mới, một cách nghĩ, cách sống mang đậm ý thức trách nhiệm với hiện tại và tương lai dân tộc. “Lịch sử không phải là ngọn đèn đỏ gắn sau đuôi con tàu chỉ cho ta con đường đã qua, mà lịch sử là ngọn đèn pha rọi về phía trước chỉ cho ta biết ta từ đâu tới”. (Rô manh -Rô lăng, đại văn hào Pháp). Giáo dục truyền thống nhằm giúp học sinh hiểu biết sâu sắc quá khứ gian khổ, đau thương nhưng anh dũng và vinh quang của dân tộc để tự hào, tin tưởng, nhận thức rõ giá trị của cuộc sống hiện tại, nâng cao tinh thần yêu nước và tinh thần quốc tế chân chính, xây dựng thái độ lao động mới, ý thức tự lực tự cường, có trách nhiệm với xã hội, với tương lai của dân tộc, tiếp tục sự nghiệp của các thế hệ cha anh đi trước, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. 1.3. Những nội dung truyền thống cần giáo dục cho học sinh. * Truyền thống tốt đẹp của dân tộc Trong những năm chuẩn bị cho Cách mạng Tháng Tám, mở đầu bài học vỡ lòng về cách mạng cho cán bộ trẻ, Bác Hồ căn dặn: "Dân ta phải biết sử ta. Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam". Truyền thống dựng nước và giữ nước của dân tộc ta phải là cơ sở đầu tiên cho việc hình thành tư tưởng, tình cảm của tuổi trẻ. Truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta được kết tinh thành những phẩm chất cơ bản sau: - Yêu nước nồng nàn, bất khuất, kiên cường đấu tranh cho độc lập tự do. 4
- Tinh thần nhân đạo cao cả. - Truyền thống hiếu học. - Lao động cần cù, sáng tạo và tinh thần lạc quan, yêu cuộc sống. * Truyền thống cách mạng của Đảng ta Đảng ta ra đời đánh dấu một bước ngoặt vĩ đại của cách mạng Việt Nam, mở đầu thời đại mới của dân tộc - thời đại của cách mạng dân tộc dân chủ và tiến lên chủ nghĩa xã hội. Hơn 90 năm qua, được tôi luyện và thử thách trong những cuộc chiến đấu quyết liệt với kẻ thù, Đảng ta đã liên tục chiến thắng và trưởng thành vược bậc, viết nên những truyền thống vô cùng quý báu: - Tuyệt đối trung thành với Chủ nghĩa Mác - Lênin, với lợi ích của giai cấp công nhân và của dân tộc. - Vận dụng sáng tạo Chủ nghĩa Mác - Lênin và kinh nghiệm cách mạng thế giới vào tình hình cụ thể của nước ta để đề ra đường lối chính trị và phương pháp cách mạng đúng đắn, sáng tạo, độc lập, tự chủ và tổ chức thực hiện thắng lợi đường lối đó. - Đoàn kết thống nhất trong Đảng, làm cơ sở để đoàn kết toàn dân, đoàn kết các lực lượng cách mạng trong từng thời kỳ lịch sử. - Luôn luôn liên hệ mật thiết với quần chúng. Phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động và sức mạnh đại đoàn kết dân tộc. - Kết hợp nhuần nhuyễn chủ nghĩa yêu nước với chủ nghĩa quốc tế chân chính. * Truyền thống nhà trường - Quá trình thành lập và phát triển. - Các thế hệ Thầy cô lãnh đạo qua các thời kì. - Thành tích đạt được của tập thể, cá nhân (HS, GV) - Những HS đạt thành tích cao trong học tập, nghiên cứu khoa học; những tình cảm tốt đẹp của học sinh đối với thầy cô. 1.4. Phương pháp giáo dục truyền thống * Giáo dục truyền thống qua tổ chức kỷ niệm các ngày lễ trọng đại trong năm Nhân những ngày kỷ niệm lớn, tổ chức những hoạt động sinh hoạt truyền thống sinh động, phù hợp với nội dung ngày kỷ niệm và yêu cầu giáo dục truyền thống. Đợt sinh hoạt truyền thống có những hoạt động cụ thể sau đây: - Mời các anh hùng, chiến sĩ, các đồng chí lão thành cách mạng, cựu cán bộ Đoàn, các gia đình có công với cách mạng, những công nhân có thành tích, có tướng lĩnh, văn nghệ sỹ... kể chuyện hoặc đối thoại với thanh niên. 5
- Tổ chức đoàn viên, thanh niên sưu tầm, ghi chép lịch sử địa phương, nhà trường. - Tổ chức triển lãm giới thiệu truyền thống địa phương, nhà trường. - Tổ chức cho thanh niên đi du lịch tham quan tìm hiểu các di tích lịch sử và cách mạng. - Phân công các đoàn viên nhận nhiệm vụ bảo quản, sữa sang các nghĩa trang liệt sỹ, các di tích cách mạng, chăm sóc thương binh và các gia đình liệt sỹ, gia đình có công với cách mạng, ... - Tổ chức viếng, đặt hoa để tưởng nhớ và biết ơn các anh hùng liệt sỹ nhân những dịp có ý nghĩa sâu sắc trong cuộc đời của tuổi trẻ, như: Được kết nạp vào Đoàn, vào Đảng, … * Giáo dục truyền thống qua môn học Lịch sử, Địa lí, hoạt động Giáo dục địa phương Tổ chức thực hiện tốt việc tích hợp giáo dục truyền thống ở môn Lịch sử, Địa lí và hoạt động Giáo dục địa phương trong Chương trình giáo dục phổ thông 2018… Dạy học gắn liền di sản của địa phương. * Giáo dục truyền thống qua hoạt động ngoại khóa - Tìm hiểu truyền thống nhà trường. - Tìm hiểu lịch sử địa phương. - Tổ chức các cuộc thi nhân ngày lễ lớn trong năm. - Hoạt động giao lưu, kết nghĩa với các đơn vị lực lượng vũ trang. - Tổ chức mít tinh, dạ hội kỷ niệm những ngày lễ lớn. - Tổ chức các hoạt động: "Vì biên giới, hải đảo", "Hiến máu nhân đạo", “vận động xây dựng nhà tình thương”… 1.5. Các hình thức giáo dục truyền thống chủ yếu - Sinh hoạt truyền thống kỷ niệm ngày thành lập Đảng, ngày thành lập Đoàn và Tháng Thanh niên Việt Nam. + Tuyên truyền cổ động: Thông tin thành tích chào mừng ngày kỷ niệm, những tư liệu lịch sử về Đảng và Đoàn ở địa phương và cả nước... qua hệ thống khẩu hiệu, bản tin, phát thanh, báo tường, triển lãm những hình ảnh, hiện vật lịch sử của Đảng, của Đoàn. + Đẩy mạnh các phong trào thi đua, các hoạt động thanh niên tình nguyện thiết thực chào mừng ngày 3/2, ngày 26/3 và Tháng Thanh niên Việt Nam. + Tổ chức trọng thể lễ viếng và đặt hoa tại nghĩa trang liệt sỹ. 6
+ Tổ chức họp mặt thân mật với các Đảng viên, cựu cán bộ Đoàn. + Thăm nhà truyền thống hoặc phòng truyền thống của trường, địa phương. + Mit tinh và dạ hội truyền thống - Đợt sinh hoạt truyền thống nhân ngày 2/9, 20/10, 20/11, 22/12, 8/3, 26/3, 30/4 và 19/5. + Hoạt động tuyên truyền cổ động về chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ và ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam. + Hoạt động giúp đỡ gia đình thương binh, liệt sỹ, thanh niên xung phong. + Tổ chức giao lưu với các đơn vị lực lượng vũ trang, các anh hùng và cựu chiến binh ở địa phương. II. CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG 2018 Chương trình giáo dục phổ thông cụ thể hoá mục tiêu giáo dục phổ thông, giúp học sinh làm chủ kiến thức phổ thông, biết vận dụng hiệu quả kiến thức, kĩ năng đã học vào đời sống và tự học suốt đời, có định hướng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp, biết xây dựng và phát triển hài hoà các mối quan hệ xã hội, có cá tính, nhân cách và đời sống tâm hồn phong phú, nhờ đó có được cuộc sống có ý nghĩa và đóng góp tích cực vào sự phát triển của đất nước và nhân loại. Chương trình giáo dục trung học phổ thông giúp học sinh tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết đối với người lao động, ý thức và nhân cách công dân, khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời, khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động, khả năng thích ứng với những đổi thay trong bối cảnh toàn cầu hoá và cách mạng công nghiệp mới. Chương trình giáo dục phổ thông hình thành và phát triển cho học sinh những phẩm chất chủ yếu như: Yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm; hình thành và phát triển cho học sinh những năng lực cốt lõi sau: - Những năng lực chung được hình thành, phát triển thông qua tất cả các môn học và hoạt động giáo dục: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. - Những năng lực đặc thù được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học và hoạt động giáo dục nhất định: năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực khoa học, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mĩ, năng lực thể chất. Bên cạnh việc hình thành, phát triển các năng lực cốt lõi, chương trình giáo dục phổ thông còn góp phần phát hiện, bồi dưỡng năng khiếu của học sinh. 7
- Những yêu cầu cần đạt cụ thể về phẩm chất chủ yếu và năng lực cốt lõi được quy định tại chương trình môn học, hoạt động giáo dục. III. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG VÀ TÂM LÍ HỌC SINH THPT PHỔ THÔNG HIỆN NAY 1. Thực trạng giáo dục truyền thống Nhằm thực hiện nguyên lí “học đi đôi với hành”, “lí luận gắn liền với thực tiễn”. Giáo dục truyền thống là giáo dục bằng những việc làm thực tế, thông qua tấm gương “người tốt, việc tốt”, hướng dẫn HS vận dụng tri thức về truyền thống từ bài học vào thực tiễn đời sống. Tuy nhiên, giáo dục Việt Nam vẫn chỉ chủ yếu tập trung vào giải quyết “lí luận” mà thiếu giải pháp đồng bộ nên công tác giáo dục truyền thống hiệu quả chưa cao: Việc giáo dục truyền thống chưa được triển khai một cách bài bản và thường xuyên; việc đánh giá, tổng kết còn mang tính chung chung. Cơ sở vật chất, trường lớp học, trang thiết bị dạy học nhiều nơi còn thiếu hoặc bị xuống cấp; công tác xã hội hóa giáo dục chưa thực sự hiệu quả, nguồn kinh phí đầu tư cho cơ sở vật chất còn hạn hẹp nên ảnh hưởng không nhỏ đến các hoạt động giáo dục truyền thống cho HS. Để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực vừa đáp ứng được đòi hỏi của thời đại kinh tế tri thức và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, nhưng giá trị truyền thống quý báu của dân tộc không bị mai một thì cần phải đẩy mạnh giáo dục truyền thống trong trường học. 2. Tâm lí học sinh THPT Tuổi học sinh THPT là thời kì đạt được sự trưởng thành về mặt cơ thể. Sự phát triển thể chất đã bước vào thời kì phát triển bình thường, hài hòa, cân đối. Hoạt động trí tuệ của các em có thể phát triển tới mức cao. Khả năng hưng phấn và ức chế ở vỏ não tăng lên rõ rệt có thể hình thành mối liên hệ thần kinh tạm thời phức tạp hơn. Tư duy ngôn ngữ và những phẩm chất ý chí có điều kiện phát triển mạnh. Nhìn chung ở tuổi này các em có sức khỏe và sức chịu đựng tốt hơn tuổi thiếu niên. Thể chất của các em đang ở độ tuổi phát triển mạnh mẽ rất sung sức. Sự phát triển thể chất ở lứa tuổi này sẽ có ảnh hưởng đến sự phát triển tâm lý và nhân cách của các em. Các em cũng thấy được quyền hạn và trách nhiệm của bản thân đối với gia đình. Các em bắt đầu quan tâm chú ý đến nề nếp, lối sống sinh hoạt và điều kiện kinh tế của gia đình. Có thể nói rằng cuộc sống của các em trong độ tuổi này là vừa học tập vừa lao động. Ở nhà trường, học tập vẫn là hoạt động chủ đạo nhưng tính chất và mức độ thì phức tạp và cao hơn hẳn so với tuổi thiếu niên. Đòi hỏi các em tự giác, 8
tích cực độc lập hơn, phải biết cách vận dụng tri thức một cách sáng tạo. Nhà trường lúc này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng vì nội dung học tập không chỉ nhằm trang bị tri thức và hoàn chỉnh tri thức mà còn có tác dụng hình thành nhân sinh quan và thế giới quan cho các em. Vì vậy người lớn phải thực sự tin tưởng vào các em, tạo điều kiện để các em thỏa mãn tính tích cực, độc lập trong hoạt động. Tạo điều kiện để nâng cao tinh thần trách nhiệm của các em bằng cách tổ chức đa dạng các hoạt động giáo dục để các em thể hiện bản thân. Đây là lứa tuổi mà GV cần hình thành nhân sinh quan, thế giới quan về những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, của địa phương, nhà trường để các em có tinh thần trách nhiệm bảo tồn và phát huy những giá trị truyền thống đó, góp phần nâng cao hiệu quả chất lượng giáo dục. IV. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG Ở TRƯỜNG THPT TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ HOÀNG MAI 4.1. Giáo viên Qua điều tra phỏng vấn 16 giáo viên dạy các môn có liên quan tới giáo dục truyền thống, cán bộ đoàn ở 2 trường THPT trên địa bàn thị xã Hoàng Mai tỉnh Nghệ An (THPT Hoàng Mai, THPT Hoàng Mai 2) về thực trạng Giáo dục truyền thống, kết quả thu được như sau: Thường Không thực Thỉnh thoảng TT Hình thức GDTT xuyên hiện SL % SL % SL % 1 "Sân chơi lịch sử" 2 12.5 4 25.0 10 62.5 2 Tích hợp trong nội dung dạy các môn 2 12.5 4 25.0 10 62.5 học. 2 Xây dựng Vi-deo 4 25.0 2 12,5 10 62.5 clip, website 3 Tổ chức Ngoại khóa (ngày lễ 20/11, 8/3, 4 25.0 4 25.0 8 50.0 26/3, 30/4….) 5 Vùng đất Hoàng Mai 2 12.5 2 12.5 14 75.0 – Địa đầu xứ Nghệ Kết quả điều tra trên cho thấy: Giáo viên ở các trường THPT còn ngại tạo “Sân chơi lịch sử”, tích hợp giáo dục truyên thống trong dạy học các môn học nên tỷ lệ không thực hiện còn cao. 9
Việc giáo dục truyền thống địa phương chưa được chú trọng.Việc giáo dục truyền thống dân tộc qua các ngày lễ thông qua hoạt động ngoại khóa tỷ lệ không thực hiện còn khá cao (50 %). Qua sự phân tích trên thì ta thấy công tác giáo dục truyền thống ở các trường còn nhiều hạn chế nhất định. Hiện nay, các thầy cô giáo đã có những nỗ lực trong việc nâng cao chất lượng dạy học, kĩ năng sống cho học sinh. Tuy nhiên vẫn còn giáo viên có tư tưởng ngại nghiên cứu, ngại đầu tư đổi mới phương pháp. Chính vì vậy, chưa phát triển được kĩ năng cho học sinh, sức hấp dẫn của bài học bị hạn chế. 4.2. Học sinh Để có kết luận xác đáng, chúng tôi đã tiến hành khảo sát tìm hiểu thực trạng và thái độ học tập của học sinh đối với Giáo dục truyền thống. Cụ thể, chúng tôi đã phát phiếu điều tra cho học sinh của các trường trên địa bàn để các em phát biểu những cảm nhận và nêu ý kiến, nguyện vọng của mình về việc học Giáo dục truyền thống. Kết quả như sau: Nội dung TT Năm học Trường Đã từng Chưa từng Có mong Không tham gia tham gia muốn mong muốn 50/200 150/200 190/200 10/200 1 2022- 2023 THPT Hoàng Mai 25% 75% 95% 5% 40/200 160/200 170/200 30/200 2 2022- 2023 THPT Hoàng 20% 80% 85% 15% Mai 2 Kết quả trên cho thấy: - Tỉ lệ học sinh được tham gia Giáo dục truyền thống không cao. Điều đó cho thấy việc Giáo dục truyền thống chưa được quan tâm và áp dụng nhiều. - Phần lớn học sinh các trường đều có mong muốn nguyện vọng được tham gia Giáo dục truyền thống ở các trường THPT. 4.3. Nguyên nhân Thứ nhất: Với suy nghĩ là học để thi, thi môn nào học môn đó thì Giáo dục truyền thống ít được nhắc đến. Không những thế, các môn học khoa học tự 10
nhiên có rất nhiều tài liệu nâng cao, tài liệu tham khảo, môn Văn có nhiều bài văn hay, sách chọn lọc, các bài thi đại học đạt điểm cao… thì Giáo dục truyền thống rất ít khi thấy xuất hiện những sách hướng dẫn, tham khảo. Về phía học sinh không quan tâm, không say mê, thiếu đầu tư cả về thời gian và công sức học tập. Thứ hai: Cơ sở vật chất còn thiếu, phương tiện - thiết bị hỗ trợ giáo dục truyền thống chưa đầy đủ. Thứ ba: Hiện nay, một số giáo viên vẫn còn sử dụng lối dạy học truyền thống “đọc- chép”, không áp dụng phương pháp tích cực, thiếu nhiệt tình, nên không truyền được niềm đam mê, sự hứng thú cho học sinh. Thứ tư: Nhu cầu việc làm hiện nay, các môn học xã hội ít cơ hội việc làm đã ảnh hưởng đến lựa chọn môn học của học sinh, từ đó ảnh hưởng đến việc hình thành kỹ năng sống thông qua giáo dục truyền thống. V. GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG 5.1. Giáo dục truyền thống qua môn học Lịch sử, Địa lí 5.1.1. Tổ chức "Sân chơi Lịch sử" * Mục đích: - Tạo điều kiện cho học sinh trau dồi kiến thức, ôn lại các truyền thống lịch sử nhân các ngày lễ lớn của dân tộc. - Tạo sân chơi lành mạnh, bổ ích cho học sinh. * Yêu cầu - cách thức tổ chức: - Sân chơi phải mang tính đại đồng, dành cho tất cả học sinh trong trường. - Các thành viên tham gia thi phải được giao lưu một cách thuận tiện, đảm bảo tính sôi nổi, bổ ích của sân chơi. - Nội dung câu hỏi phải xen kẽ nhiều lĩnh vực khác nhau như: Địa lý, Lịch sử, Trải nghiệm - hướng nghiệp, Giáo dục địa phương..., các câu hỏi liên quan hoặc bổ trợ cho nội dung giáo dục truyền thống. - Hình thức tổ chức sân chơi phải đa dạng; ví dụ: trong sân chơi lần 1 là "trắc nghiệm đúng sai" thì lần 2 đổi thành "đất nước mến yêu" với nội dung đã có trong lịch sử nhưng với cách tổ chức khác nhau, hoặc nội dung thi "theo dòng lịch sử" trong sân chơi lần 2 sang lần 3 đổi thành "Hành trình theo chân Bác"... - Câu hỏi trong sân chơi phải đảm bảo chất lượng, lúc đầu các câu hỏi có thể dễ để các bạn tự tin, dần dần độ khó phải được nâng lên. Tránh tình trạng câu hỏi đưa ra quá dễ sẽ làm cho người chơi cảm thấy nhàm chán và không học hỏi thêm được gì khi đến với sân chơi. 11
- Để phong phú chương trình, xen kẽ các nội dung kiến thức là phần hát các ca khúc cách mạng, hát về Bác Hồ, về quê hương đất nước..., qua các bài hát sẽ khơi gợi lòng tự hào dân tộc, lòng yêu nước. * Biện pháp tổ chức - Phối hợp Đoàn thanh niên xây dựng kế hoạch phổ biến để học sinh có thời gian chuẩn bị. - Mời các thầy cô cố vấn về chuyên môn hỗ trợ tổ chức sân chơi. - Lên kế hoạch, soạn nội dung, câu hỏi gửi tới hội đồng cố vấn, ban giám khảo đóng góp cho ý kiến để tránh những sai sót. 5.1.2. Tích hợp trong bài học Lịch sử Trong chương trình GDPT môn lịch sử có nhiều nội dung về giáo dục truyền thống dân tộc như: Truyền thống yêu nước, tôn sư trọng đạo, lòng nhân ái… Ví dụ, khi dạy Bài 17: “Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa từ sau ngày 2/9/1945 đến trước ngày 19/12/1946”, HS thông qua tìm hiểu quá trình xây dựng chính quyền cách mạng giải quyết nạn đói, nạn dốt và khó khăn về tài chính đã thể hiện được tinh thần đoàn kết dân tộc, tương thân tương ái. Giáo dục truyền thống thông qua các nhân vật lịch sử: Lịch sử luôn gắn liền với các nhân vật cụ thể, mà hoạt động của họ gắn liền với các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Trong bất kì thời kì lịch sử nào của dân tộc cũng xuất hiện những nhân vật lịch sử tiêu biểu, đó là: vị vua anh minh, những anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới, những nhà bác học lỗi lạc ...Chẳng hạn như lãnh tụ Hồ Chí Minh , anh hùng Võ Thị Sáu, Tô Vĩnh Diện… Thông qua bài học Lịch sử không chỉ giúp HS hiểu sâu sắc bối cảnh khó khăn của Việt Nam ngay sau Cách mạng tháng Tám thành công, mà còn hiểu được những biện pháp cấp thiết mà Đảng, Chính phủ, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh đã được toàn dân ủng hộ, góp phần từng bước giải quyết được khó khăn tưởng chừng như “ngàn cân treo sợi tóc”. Qua đó, HS hiểu được lòng yêu nước, tinh thần đoàn kết là nguyên nhân cơ bản dẫn đến mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Bài học đó còn nguyên giá trị đến ngày nay đối với dân tộc cũng như đối với người dân Việt Nam, trong đó có các thế hệ HS. Từ đó, xác định được trách nhiệm của các em đối với gia đình, cộng đồng và bạn bè. Một trong những biện pháp hữu hiệu để giáo dục truyền thống là giáo dục bằng những việc làm thực tế, thông qua tấm gương “người tốt, việc tốt”. Việc giáo dục truyền thống cho HS không chỉ dừng ở mức độ nhận thức đúng, thái độ đúng, mà quan trọng là định hướng hành động đúng cho HS. Chỉ thông qua hành động thì giáo dục truyền thống mới thấm sâu trong tâm hồn mỗi HS, trở thành phẩm chất tốt đẹp của con người. Đó là cách dạy học nhằm thực hiện nguyên lí 12
“học đi đôi với hành”, “lí luận gắn liền với thực tiễn”. Việc hướng dẫn HS vận dụng tri thức về truyền thống từ bài học vào thực tiễn đời sống được thể hiện: Thông qua trải nghiệm kiến thức lịch sử chứa đựng truyền thống, HS sẽ rút ra bài học để giải quyết các tình huống trong thực tiễn cuộc sống. Kiến thức lịch sử là một kho tàng vô giá về truyền thống của con người Việt Nam. Truyền thống thể hiện ở mọi lúc, mọi nơi. Vì vậy, trong quá trình dạy học lịch sử, GV cần hướng dẫn HS biết rút ra bài học từ kiến thức lịch sử, qua đó thấu hiểu được giá trị của truyền thống. Việc học qua làm, qua trải nghiệm (bằng cảm xúc hay hành động) đem lại kết quả học tập toàn diện cho HS về kiến thức, kĩ năng, thái độ và định hướng phát triển năng lực người học. Như vậy, mục tiêu giáo dục HS thông qua dạy học Lịch sử nhấn mạnh nhiệm vụ đào tạo các thế hệ trẻ có phẩm chất, nhân cách tốt đẹp; trong đó có truyền thống. Đó vừa là mục tiêu, vừa là nguyên tắc và là “kim chỉ nam” định hướng cho giáo viên (GV) trong quá trình giảng dạy, nhằm tạo nên các thế hệ HS phải triển toàn diện về “đức, trí, thể, mĩ”. Bộ môn Lịch sử có ưu thế đặc biệt đối với việc giáo dục truyền thống cho HS, bởi lịch sử phản ánh trung thực, khách quan sự phát triển tất yếu theo quy luật của xã hội loài người, luôn gắn liền với người thực, việc thực. Thông qua cuộc đời và hoạt động của những con người cụ thể sẽ phản ánh những biểu hiện sinh động của truyền thống. Đó là tấm gương phản chiếu để HS học tập và noi theo. Việc giáo dục truyền thống trong môn Lịch sử không chỉ dừng ở kiến thức trong sách vở mà quan trọng là phải giáo dục từ những giá trị của bài học lịch sử để lại, bằng những tấm gương yêu nước tiêu biểu, những anh hùng, liệt sĩ hi sinh vì sự nghiệp cách mạng. Chính các nhân vật lịch sử là những tấm gương sống động để giáo dục truyền thống ở HS. Bên cạnh đó, dạy Lịch sử không chỉ bó hẹp trong bài giảng, mà còn từ những cậu chuyện có thật trong cuộc sống hiện tại, gắn với địa phương - nơi các em sinh ra, lớn lên. 5.1.3. Tích hợp trong bài học Địa lí Việc giáo dục truyền thống cho HS trong môn học Địa lí được thực hiện thông qua dạy học gắn liền di sản qua đó phát huy giá trị di sản văn hóa, góp phần nâng cao hiệu quả công tác giáo dục truyền thống yêu nước, ý thức giữ gìn, tôn vinh bản sắc văn hóa dân tộc cho học sinh. Thực hiện trong nội dung “Bảo vệ môi trường và phòng chống thiên tai”, qua việc phân tích hậu quả của thiên tai rất lớn, GV cần liên hệ việc hỗ trợ đồng bào khi gặp thiên tai để giáo dục ý thức trách nhiệm, lòng cảm thương với những tổn thất, qua đó các em có tinh thần tương thân tương ái giúp đỡ mọi người khi hoạn nạn. Thực hiện trong nội dung “Địa lí ngành du lịch” CT Địa lí lớp 10 mới, CT Địa lí 12 hiện hành, GV cho học sinh tìm hiểu các di sản văn hóa ở địa phương 13
dưới hình thức dạy học dự án: Tên di sản, lịch sử hình thành di sản, ý nghĩa của di sản, biện pháp bảo vệ di sản. 5. 2.Giáo dục truyền thống qua hoạt động ngoại khóa Nhiều hoạt động ngoại khóa trong năm có điều kiện để giáo dục truyền thống cho học sinh, GV có thể hướng dẫn học sinh tìm hiểu truyền thống nhà trường tại phòng truyền thống, trên website nhà trường; tham gia hội diễn văn nghệ chào mừng các ngày lễ 20/11, 22/12, mừng xuân; Tổ chức cuộc thi sáng tác thơ ca, văn xuôi về thầy cô giáo, Giao lưu với các cán bộ văn hoá địa phương, các cựu chiến binh;… 5.2.1. Tìm hiểu truyền thống nhà trường tại phòng truyền thống - Lịch sử hình thành và phát triển. - Các thế hệ thầy cô lãnh đạo, giảng dạy công tác tại trường. - Thành tích dạt được của tập thể, cá nhân. - Những học trò đạt thành tích cao trong học tập, thi học sinh giỏi tỉnh, các cuộc thi sáng tạo khoa học kĩ thuật, … Giáo viên hướng dẫn HS tìm hiểu truyền thống nhà trường 14
Học sinh tham dự và đạt giải Cuộc thi KHKT cấp tỉnh năm học 2022 -2023 5.2.2. Xây dựng các video clip, website về trường Tổ chức cho học sinh xây dựng video giáo dục truyền thống về nhà trường với nội dung đa dạng như: Người thầy tôi yêu, lịch sử hình thành và phát triển nhà trường, những học sinh thành đạt…Đưa nội dung giáo dục truyền thống lên trên trang website của trường. 15
Trường Trung học phổ thông Hoàng Mai được thành lập tháng 6/1997, trên cơ sở Phân hiệu của trường THPT Quỳnh Lưu 2. Trường đóng trên địa bàn khối An Thịnh, thị trấn Hoàng Mai, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An nay là khối An Thịnh, phường Quỳnh Thiện, thị xã Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An . Trải qua 25 năm xây dựng và phát triển, thầy và trò trường THPT Hoàng Mai đã phấn đấu và nỗ lực không mệt mỏi. Nhiều học sinh đã đạt được những thành tích cao trong các kỳ thi cấp Quốc gia, cấp tỉnh: Em Nguyễn Thị Lý đạt học sinh giỏi Quốc gia giải khuyến khích môn Địa lý năm học 2000-2001, 04 em đạt huy chương đồng, 07 em đạt giải khuyến khích Quốc gia môn Tiếng Anh qua kì thi IOE; hơn 400 học sinh giỏi cấp tỉnh, trong đó có nhiều học sinh đạt giải nhất như: Em Nguyễn Thị Phượng, giải nhất môn Tiếng Pháp năm học 2002-2003; Văn Đức Hiến, giải nhất môn Vật lý năm học 2004-2005; Lê Công Điều, giải nhất môn Hóa học năm học 2004-2005, 2005-2006; Hoàng Văn Cư, giải nhất môn Hóa học 2005- 2006; Phan Vũ Lăng, giải nhất môn Tiếng Pháp năm học 2005-2006; em Trần Ngọc Cầm, giải nhất môn Sinh học năm học 2011-2012; em Đậu Viết Chiến môn Địa lí năm học 2016-2017. Nhiều em đạt điểm cao trong các kì thi Đại học. Năm học 2010 – 2011, em Nguyễn Thị Nhung đạt 28.5 điểm khối B; Hồ Trọng Hiếu 27 điểm khối B Năm học 2011 – 2012, em Nguyễn Ngọc Hoàng, Trần Ngọc Cầm: 27,0 khối A. năm học 2012 – 2013, em Nguyễn Bá Khánh Hòa 29.5 điểm; Hồ Sỹ Hải: 29 điểm; Lê Đức Mười: 28.5 Khối B. Năm học 2016-2017, em Hồ Phi Khánh đạt 30 điểm khối B; em Trần Thị Yến Ngọc đạt 29,6 điểm khối A; em Văn Huy Long đạt 29,1 điểm khối B. Tháng 4/2016 Trường được công nhận đạt chuẩn quốc gia. Đặc biệt năm học 2016 - 2017 trường đạt nhiều thành tích nổi bật: Thi sáng tạo KHKT tại Sở GD&ĐT Nghệ An: Một sản phẩm đạt giải Nhì, một sản phẩm đạt giải Ba; Thi sáng tạo KHKT do Sở KHCN tỉnh tổ chức: 02 giải Nhì, giải Đồng đội xuất sắc. Thi IOE cấp tỉnh có 2 Nhất, 05 Nhì, 07 Ba, 03 KK. cấp quốc gia: 2 huy chương Đồng, 04 giải KK. Học sinh giỏi cấp tỉnh: 01 giải Nhất, 07 giải Nhì, 12 giải Ba, 02 giải khuyết khích. Xếp thứ 5 toàn tỉnh. Thi THPT Quốc gia: Tốt nghiệp: 538/541 = 99.3%; Đại học: Có 15 em đạt từ 27 điểm trở lên, trong đó có 01 em đạt 30 điểm và 02 em trên 29 điểm được Tỉnh ủy, UBND tỉnh tuyên dương. Nhiều em là học sinh xuất sắc, ưu tú được nhà trường giới thiệu đi học cảm tình Đảng và được đứng vào hàng ngũ của Đảng khi đang học tại trường 16