Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Dạy học chủ đề Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp – Công nghệ 10 theo hướng phát triển năng lực học sinh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:69

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Dạy học chủ đề Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp – Công nghệ 10 theo hướng phát triển năng lực học sinh" nhằm đề xuất một số kinh nghiệm tổ chức dạy học chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp”- Công nghệ 10 nhằm nâng cao hiệu quả dạy học và phát triển năng lực cho học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Dạy học chủ đề Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp – Công nghệ 10 theo hướng phát triển năng lực học sinh

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Tên đề tài: DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “PHÂN BÓN VÀ SẢN XUẤT PHÂN HỮU CƠ TỪ CÁC PHỤ PHẨM NÔNG NGHIỆP” – CÔNG NGHỆ 10 THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH LĨNH VỰC: SINH - CÔNG NGHỆ 1
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT ANH SƠN I SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Tên đề tài: DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “PHÂN BÓN VÀ SẢN XUẤT PHÂN HỮU CƠ TỪ CÁC PHỤ PHẨM NÔNG NGHIỆP” – CÔNG NGHỆ 10 THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH LĨNH VỰC: SINH - CÔNG NGHỆ Tên tác giả: Phạm Thị Thanh Thái Tổ bộ môn: Tự nhiên Năm thực hiện: 2021 - 2022 Điện thoại: 0911 173 585 Anh Sơn, tháng 4 năm 2022 2
MỤC LỤC TT Nội dung Trang Phần I ĐẶT VẤN ĐỀ 1 Phần II NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 5 2.1 Cơ sở lí luận của đề tài 5 2.2 Cơ sở thực tiễn của đề tài 9 2.3 Một số giải pháp dạy học chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp”- Công nghệ 10 theo 13 hướng phát triển năng lực học sinh. 2.3.1 Phân tích cấu trúc nội dung chủ đề “Phân bón và sản xuất phân 13 hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp”- Công nghệ 10 2.3.2 Xây dựng bảng mô tả các mức độ cần đạt của chủ đề “Phân 13 bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp” 2.3.3 Hệ thống câu hỏi định hướng dạy học chủ đề 15 2.3.4 Thiết kế dự án dạy học chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp”- Công nghệ 10 nhằm phát 15 triển phẩm chất, năng lực học sinh 2.3.5 Kế hoạch dạy học chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp”- Công nghệ 10 ở các lớp thực 18 nghiệm. 2.3.6 Thiết kế các tiêu chí và bộ công cụ kiểm tra, đánh giá dự án 34 2.3.7 Tổ chức dạy học ở lớp đối chứng 37 2.4 Thực nghiệm sư phạm 37 2.5 Ý nghĩa của đề tài 45 2.6 Khả năng ứng dụng, triển khai kết quả sáng kiến kinh nghiệm 46 2.7 Bài học kinh nghiệm 47 Phần III KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 48 3.1 Kết luận 48 3.2 Kiến nghị 48 TÀI LIỆU THAM KHẢO 50 PHỤ LỤC 3
DANH MỤC VIẾT TẮT TRONG ĐỀ TÀI TT Cụm từ Được viết tắt bằng 1 Giáo dục và đào tạo GD&ĐT 2 Phương pháp dạy học PPDH 3 Công nghệ thông tin CNTT 4 Sách giáo khoa SGK 5 Giáo viên GV 6 Học sinh HS 7 Trung học phổ thông THPT 8 Phiếu học tập PHT 9 Số lượng SL 10 Tỉ lệ TL 11 Trung bình TB 12 Năng lực NL 13 Sáng kiến kinh nghiệm SKKN 14 Thứ tự TT 15 Phân phối chương trình PPCT 4
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1.1. Lí do chọn đề tài Mục tiêu của giáo dục Việt Nam hiện nay là đổi mới toàn diện, thực hiện tốt chương trình giáo dục phổ thông 2018 nhằm “đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ thẩm mĩ và nghề nghiệp, trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành và bồi dưỡng nhân cách phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Trong sự đổi mới chung của ngành Giáo dục & Đào tạo thì đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học ở tất cả các cấp học đang được coi là chìa khoá để nâng cao hiệu quả, chất lượng dạy học. Đặc biệt chú trọng đổi mới dạy học nhằm phát triển năng lực cho học sinh, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng sống, kĩ năng giải quyết vấn đề, khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, sự hứng thú và trách nhiệm học tập của HS. Chỉ thị Số 29/CT-UBND Tỉnh Nghệ An đã nêu rõ: Tập trung chỉ đạo xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh phù hợp với điều kiện từng nhà trường, địa phương. Chú trọng các phương pháp dạy học tích cực, đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy học nhằm phát huy vai trò tự học, chủ động, sáng tạo của học sinh; giúp học sinh tìm tòi khám phá, trải nghiệm, thực nghiệm, vận dụng các kiến thức, kỹ năng đã học vào các tình huống trong thực tiễn; tổ chức dạy học theo dự án, giáo dục STEM, đẩy mạnh việc hướng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học. Coi trọng dạy học phân hóa, dạy sát đối tượng trong triển khai dạy học tăng cường. Hiện nay ở các trường THPT, nhất là các trường thuộc khu vực miền núi thì việc giáo viên sử dụng phương pháp dạy học tích cực vào dạy học chủ đề môn học chưa nhiều, chưa tạo được hứng thú cho học sinh, dẫn đến cơ hội phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh còn hạn chế. Vì vậy, việc lựa chọn các hình thức, phương pháp, kĩ thuật dạy học mới, hiện đại, phù hợp để có thể phát huy được tính tự tin, tính tích cực chủ động và sáng tạo trong hoạt động học tập của học sinh, phát triển năng lực người học là điều hết sức quan trọng của quá trình đổi mới. Môn Công nghệ lớp 10 là môn khoa học thực nghiệm, bằng thực nghiệm để làm sáng tỏ mối liên hệ giữa các sự vật, giải thích được bản chất của các sự vật, hiện tượng. Đặc biệt chủ đề “phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp” là phần kiến thức rất gần gũi với học sinh, gắn với việc sản xuất nông nghiệp ở địa phương. Tổ chức các hoạt động dạy học chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp” thuộc môn Công nghệ lớp 10 theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất cho người học, dạy học gắn liền với các hoạt động sản xuất kinh doanh ở địa phương là một hướng mới, cần thiết trong đổi mới dạy học và giáo dục ở các trường THPT. 1
Mặt khác, học sinh THPT đã có những tư duy nhất định, thế giới quan phát triển, các em thích khám phá và thể hiện bản thân. Vì thế GV cần tổ chức các hoạt động dạy học tích cực khi dạy học chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp” nhằm trang bị cho các em những kiến thức về phân bón, giúp các em có thể trải nghiệm tận dụng các phụ phẩm nông nghiệp, chất thải hữu cơ của nhà bếp để sản xuất phân bón cho cây trồng góp phần vào giảm thiểu ô nhiễm môi trường từ chất thải hữu cơ, giảm chi phí phân bón cho sản xuất nông nghiệp. Đồng thời hình thành các phẩm chất, phát triển các năng lực cho học sinh, giúp các em có thể giải quyết được các vấn đề trong thực tiễn. Xuất phát từ những yêu cầu của đổi mới dạy học, từ những đặc thù của môn học và từ một số thành công nhất định trong công tác đổi mới phương pháp dạy học, tôi chọn đề tài: Dạy học chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp” – Công nghệ 10 theo hướng phát triển năng lực học sinh với mong muốn được chia sẻ một số kinh nghiệm khi sử dụng phương pháp dạy học tích cực trong dạy học chủ đề môn môn Công nghệ. 1.2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của hình thức tổ chức dạy học chủ đề môn học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Đề xuất một số kinh nghiệm tổ chức dạy học chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp”- Công nghệ 10 nhằm nâng cao hiệu quả dạy học và phát triển năng lực cho học sinh. 1.3. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận về phương pháp dạy học dự án và quy trình vận dụng phương pháp đó trong dạy học chủ đề môn Công nghệ 10 Khảo sát, nghiên cứu, đánh giá về thực trạng sử dụng phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Công nghệ ở các trường THPT. Từ đó đề xuất một số giải pháp thực hiện. Phân tích nội dung kiến thức chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp”- Công nghệ 10. Xây dựng các dự án học tập và tổ chức hoạt động dạy học chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp”- Công nghệ 10 nhằm nâng cao hiệu quả dạy học và phát triển năng lực học sinh. Xây dựng các tiêu chí công cụ đánh giá phẩm chất, năng lực học sinh. Thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của đề tài và có những điều chỉnh, kiến nghị, đề xuất phù hợp. 2
1.4. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu Thiết kế và tổ chức các hoạt động dạy học chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp”- Công nghệ 10 nhằm nâng cao hiệu quả dạy học và phát triển năng lực học sinh. Đề tài được triển khai nghiên cứu cho học sinh khối 10 tại các trường THPT trên địa bàn huyện Anh Sơn và thực hiện từ năm học 2019 -2020 cho đến nay. 1.5. Phương pháp nghiên cứu - Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết: + Nghiên cứu các tài liệu về phương pháp dạy học tích cực, tài liệu dạy học Công nghệ 10, các trang web liên quan.. để làm cơ sở lý luận cho các vấn đề nghiên cứu. + Nghiên cứu xu hướng dạy học theo hướng phát triển năng lực và các văn bản quy định hiện hành. + Nghiên cứu về nội dung chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp”- Công nghệ 10 - Nhóm phương pháp điều tra, phỏng vấn: Khảo sát về việc dạy học môn Công nghệ và hứng thú học tập của học sinh ở các trường THPT thuộc miền núi của tỉnh Nghệ An. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thiết kế, tổ chức các dự án dạy học chủ đề môn học nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. - Phương pháp thống kê: + Thống kê kết quả điều tra giáo viên và học sinh trước khi áp dụng đề tài + Thống kê kết quả điểm số, chỉ tiêu phát triển năng lực của học sinh sau khi áp dụng đề tài + Xử lý kết quả bằng phần mền Excel máy tính 1.6. Giả thuyết khoa học Nếu thiết kế và tổ chức tốt các hoạt động dạy học chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp”- Công nghệ 10 sẽ phát triển phẩm chất, năng lực học sinh và góp phần nâng cao chất lượng dạy học. 1.7. Những đóng góp mới của đề tài. Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc vận dụng phương pháp dạy học dự án vào dạy học chủ đề môn Công nghệ 10 nhằm phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh. Thiết kế các bước dạy học dự án và thử nghiệm thành công hình thức tổ chức dạy học chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp”- Công nghệ 10 theo hướng phát triển năng lực học sinh, hình thành những kiến thức 3
nền về phân bón và trải nghiệm quy trình sản xuất phân bón hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp để bón cho cây trồng, góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường từ chất thải hữu cơ, giảm chi phí phân bón cho sản xuất nông nghiệp. Đề tài góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học, chuyển từ dạy học kiến thức sang dạy học phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo và vận dụng kiến thức giải quyết các tình huống trong thực tiễn, nâng cao ý thức tham gia các hoạt động học tập, tăng cường việc học tập theo nhóm, khả năng ứng dụng công nghệ thông tin trong quá trình học tập, kết hợp học lý thuyết với thực hành, gắn dạy học với các hoạt động sản xuất kinh doanh ở địa phương, tạo mối liên hệ mật thiết giữa nhà trường, gia đình và xã hội. Đề tài cung cấp một số kinh nghiệm dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh và là tài liệu tham khảo cho giáo viên trong việc tổ chức dạy học chủ đề môn học Ngoài ra, đề tài còn góp phần giáo dục và định hướng nghề nghiệp, phát triển nhân cách của người học, bồi dưỡng tình yêu quê hương đất nước, yêu lao động sản xuất, quý trọng và chia sẻ những khó khăn vất vả, những thành quả của lao động, sản xuất ở địa phương. 4
PHẦN II. NỘI DUNG 2.1. Cơ sở lí luận của đề tài 2.1.1. Khái niệm năng lực Năng lực là khả năng cá nhân đáp ứng các yêu cầu phức hợp và thực hiện thành công nhiệm vụ trong một bối cảnh cụ thể. Năng lực là các khả năng và kỹ năng nhận thức vốn có ở cá nhân hay có thể học được để giải quyết các vấn đề đặt ra trong cuộc sống. Năng lực cũng hàm chứa trong nó tính sẵn sàng hành động, động cơ, ý chí và trách nhiệm xã hội để có thể sử dụng một cách thành công và có trách nhiệm các giải pháp… trong những tình huống thay đổi. Năng lực của HS phổ thông là khả năng làm chủ những hệ thống kiến thức, kỹ năng, thái độ... phù hợp với lứa tuổi và vận hành (kết nối) chúng một cách hợp lý vào thực hiện thành công nhiệm vụ học tập, giải quyết hiệu quả những vấn đề đặt ra cho chính các em trong cuộc sống. 2.1.2. Dạy học định hướng phát triển năng lực Dạy học định hướng phát triển năng lực không chỉ chú ý tích cực hóa HS về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực tiễn, tăng cường việc học tập theo nhóm, tương tác giữa GV-HS, HS-HS, phát huy khả năng tự học, tư duy, sáng tạo của người học khi học tập các bài học riêng lẽ cũng như học tập các chủ đề phức hợp nhằm phát triển năng lực học sinh. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định “một nền giáo dục đào tạo ra những công dân hữu ích cho nước Việt Nam, một nền giáo dục làm phát triển hoàn toàn những năng lực sẵn có” của người học. Quan điểm của Hồ Chí Minh về phương pháp dạy cách tư duy, phát triển óc sáng tạo cho người học hiện đang là nguyên tắc trọng yếu của nền giáo dục hiện đại. Giáo dục không phải là dạy học thuộc lòng tri thức mà là huấn luyện khả năng tư duy bởi đó là năng lực riêng có của con người, là thước đo của “trình độ người”. Như vậy, dạy học theo định hướng phát triển năng lực là hình thức dạy học tích cực hóa HS về hoạt động trí tuệ, rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống, gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực tiễn, tăng cường việc học tập theo nhóm, đổi mới quan hệ GV- HS theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực học sinh. 2.1.3. Các yêu cầu cần đảm bảo khi tổ chức dạy học chủ đề môn học theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. - Đảm bảo đạt được mục tiêu dạy học, phù hợp với nội dung bài học, chủ đề và có tính ứng dụng cao. 5
- Đảm bảo tính đa dạng, tính tích hợp, tổng hợp kiến thức, kĩ năng của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực học tập và giáo dục - Thiết thực và gần gũi với cuộc sống thực tế, đáp ứng được nhu cầu hoạt động của HS, giúp các em vận dụng những hiểu biết của mình vào trong thực tiễn cuộc sống một cách dễ dàng, thuận lợi. - Đảm bảo những nguyên tắc nhất định về tinh thần, thời gian, địa điểm, sự công bằng, sự cống hiến sáng tạo, tôn trọng, bình đẳng. - Xây dựng kế hoạch cụ thể, rõ ràng từ khâu lựa chọn chủ đề, thiết kế hoạt động, giao nhiệm vụ cho học sinh, tạo sản phẩm và báo cáo kết quả hoạt động. - Luôn động viên, khích lệ, tạo cho học sinh sự chủ động, tự tin khi thực hiện nhiệm vụ. - Đánh giá khách quan, công bằng, tạo cơ hội học sinh tự đánh giá bản thân và đáng giá lẫn nhau 2.1.4. Quy trình dạy học chủ đề môn học theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Bước 1: Lựa chọn chủ đề, xác định mục tiêu và nội dung chủ đề Bước 2: Lập kế hoạch dạy học chủ đề Bước 3: Tổ chức thực hiện các hoạt động dạy học chủ đề theo hướng phát triển năng lực học sinh. Bước 4. Tổng kết, đánh giá, rút kinh nghiệm. 2.1.5. Cơ sở của việc vận dụng phương pháp dạy học dự án để tổ chức dạy học chủ đề môn Công nghệ 10 a. Một số vấn đề về dạy học dự án * Dạy học dự án là một hình thức dạy học mà học sinh được học dưới sự điều khiển và giúp đỡ của giáo viên để thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu, trình bày. * Đặc điểm của dạy học dự án: - Định hướng hứng thú cho người học: Khác với cách học truyền thống, với phương pháp dạy học theo dự án học sinh được tham gia chọn nội dung cũng như đề tài phù hợp với khả năng của bản thân, nhờ đó tạo ra hứng thú cho các em. - Định hướng thực tiễn: Với các dự án mang chủ đề từ thực tiễn xã hội, thực tiễn của nghề nghiệp cũng như từ cuộc sống. Thông qua đó, giúp các em liên hệ với thực tiễn và cảm thấy hứng thú hơn. Ngoài ra, dự án học tập còn có ý nghĩa thực tiễn xã hội khi mà việc học tập của các em được gắn với cuộc sống hàng 6
ngày. Với cách thực hiện đúng và trong các trường hợp lý tưởng nó có thể tạo ra tính tích cực cho xã hội. -Tính tự lực cho học sinh: Trong quá trình học, các học sinh phải tự lực, tự ý thức, tham gia tích cực vào các giai đoạn học. Việc này giúp các em có sự tự giác, tính trách nhiệm, sáng tạo. Trong phương pháp này, giáo viên đóng vai trò hướng dẫn, giúp đỡ. - Mang tính liên môn, phức hợp: Sự đòi hỏi các em có sự liên kết, xâu chuỗi nhiều lĩnh vực, nhiều môn khác nhau nhằm giải quyết các vấn đề. - Cộng tác làm việc: Chia theo nhóm, các em học sinh được phân chia nhiệm vụ, các em cần phải biết cách tìm kiếm thông tin và phối hợp cũng như làm việc của bản thân, thực hiện nhiệm vụ của mình. - Định hướng hành động: Giúp các em học sinh có sự kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực hành. - Định hướng sản phẩm: Trong quá trình học, các sản phẩm được tạo ra theo định hướng với chức năng, công dụng riêng. * Quy trình dạy học dự án được tiến hành theo ba giai đoạn: Giai đoạn 1: Chuẩn bị dự án Giai đoạn 2: Thực hiện dự án Giai đoạn 3: Kết thúc dự án(báo cáo và đánh giá dự án) Khi dạy học chủ đề môn học có gắn với vấn đề thực tiễn thì việc lựa chọn phương pháp dạy học dự án là phù hợp. Tuy nhiên, giáo viên cần lựa chọn dự án phù hợp với mục tiêu, nội dung, kĩ năng cần đạt, trình độ học sinh và điều kiện thực tế của địa phương. b. Khả năng vận dụng dạy học dự án vào dạy học chủ đề “phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp” – Công nghệ 10 để phát triển năng lực học sinh. Môn Công nghệ lớp 10 là môn khoa học thực nghiệm, bằng thực nghiệm để làm sáng tỏ bản chất và mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng. Đặc biệt chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp” là phần kiến thức rất gần gũi với học sinh, gắn với việc sản xuất nông nghiệp ở địa phương. Những nội dung này rất phù hợp để tổ chức các dự án học tập nhằm kích thích hứng thú học tập, phát huy khả năng tự học, tự tìm tòi, nghiên cứu, sáng tạo của học sinh, kết hợp học lí thuyết với thực hành, gắn dạy học trong nhà trường với các hoạt động sản xuất, kinh doanh ở địa phương. Học sinh lớp 10 THPT có độ tuổi từ 15-16, các em đã có nhận thức nhất định, đang khao khát tìm tòi, khám phá tri thức và khẳng định bản thân. Các em có khả năng ứng dụng thành quả của khoa học kĩ thuật, công nghệ thông tin để khai thác, 7
tìm kiếm, xử lý thông tin hỗ trợ hoạt động học tập của mình tạo sản phẩm học tập. Chính điều này rất thuận lợi cho việc sử dụng phương pháp dạy học dự án để tổ chức các hoạt động học tập chủ đề môn Công nghệ 10. 2.1.6. Những phẩm chất và năng lực cần hình thành và phát triển cho HS trong quá trình dạy học môn Công nghệ 10 Phẩm chất Yêu nước Thông qua hoạt động học tập, tìm hiểu chủ đề môn học sẽ bồi đắp tình yêu quê hương, đất nước và sẵn sàng tham gia vào các hoạt động xã hội vì cộng đồng, các hoạt động từ thiện, các hoạt động bảo vệ môi trường, yêu lao động, sản xuất. Nhân ái Thông qua hoạt động nhóm, học sinh học cách cảm thông, chia sẻ, lắng nghe và tôn trọng ý kiến của nhau, biết giúp đỡ các bạn trong học tập Trung thực Trung thực trong hoạt động học tập, kiểm tra, đánh giá Chăm chỉ Chăm chỉ học tập, nghiên cứu tài liệu, tìm giải pháp để hoàn thành nhiệm vụ được giao, có ý chí, kiên trì khắc phục những khó khăn trong học tập, lao động, tham gia các hoạt động. Sống trách nhiệm Thông qua việc thực hiện được các nhiệm vụ được giao, học sinh thể hiện được trách nhiệm của bản thân với công việc, sẵn sàng nhận và hoàn thành nhiệm vụ, chịu trách nhiệm với tập thể. Nhóm năng lực chung Năng lực giải quyết Phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề một cách sáng tạo, vấn đề và sáng tạo hiệu quả; xác định rõ các thông tin và xử lý thông tin, mạnh dạn nêu ý tưởng đột phá; biết đặt câu hỏi và xây dựng đáp án cho câu hỏi, nhận xét và đánh giá vấn đề, đưa ra lập luận phù hợp, thuyết phục Năng lực tự chủ và Học sinh tự lực quan sát, lập kế hoạch hoạt động, định tự học lượng thời gian, xây dựng kế hoạch kinh phí, xác định nguồn lực, đánh giá... cho hoạt động; tự tìm kiếm thông tin, tự học qua tài liệu, SGK, ghi chép, tổng hợp, báo cáo sản phẩm học tập. Năng lực hợp tác và HS rèn luyện kĩ năng giao tiếp phù hợp với đối tượng; giao tiếp biết sử dụng ngôn ngữ để trao đổi, thảo luận nhóm xây 8
dựng kế hoạch học tập, thực hiện nhiệm vụ, trình bày báo cáo kết quả học tập; theo dõi, đánh giá hoạt động nhóm, đề xuất phương án điều chỉnh phù hợp, thể hiện sự giúp đỡ, hỗ trợ, chia sẻ nguồn lực... để hoàn thành nhiệm vụ chung Năng lực sử dụng Sử dụng CNTT trong tìm kiếm thông tin, xử lý, trao đổi công nghệ thông tin thông tin, viết báo cáo sản phẩm học tập( bản word, ppt, và truyền thông video, sơ đồ, bảng biểu..) Nhóm năng lực đặc thù Nhận thức công nghệ Nhận thức được các vấn đề về trồng trọt, chăn nuôi, bảo quản chế biến sản phẩm nông lâm ngư nghiệp Hiểu biết về hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, lập kế hoạch kinh doanh phù hợp Giao tiếp, đánh giá -Quan sát hình ảnh rút ra kết luận, thảo luận, đề xuất và công nghệ thực hiện các quy trình sản xuất, bảo quản, chế biến sản phẩm trồng trọt, chăn nuôi, thực hiện kế hoạch sản xuất, kinh doanh -Nhận xét, đánh giá về mặt kinh tế, đời sống của công tác sản xuất, chăm sóc, bảo quản,chế biến nông, lâm, thủy sản. Dự trù kinh phí, lập kế hoạch kinh doanh phù hợp Sử dụng công nghệ Sử dụng các thiết bị, quy trình, thành quả công nghệ để giải thích các hiện tượng trong thực tiễn, thực hiện các nhiệm vụ sản xuất, chăm sóc, bảo quản, chế biến sản phẩm trồng trọt, chăn nuôi, bảo vệ môi trường 2.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài 2.2.1. Thực trạng của việc dạy học môn Công nghệ theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh ở các trường THPT thuộc các huyện miền núi của tỉnh Nghệ An. Để tìm hiểu thực trạng tiếp cận phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học sinh định hướng phát triển năng lực theo tinh thần chỉ đạo của của Bộ GD&ĐT. Chúng tôi đã tìm hiểu thực trạng hiểu biết và sử dụng PPDH mới vào dạy học môn học ở các trường THPT thuộc các huyện miền núi của tỉnh Nghệ An thông qua các hoạt động như dự giờ, phỏng vấn, điều tra bằng phiếu (phụ lục 1) qua phần mềm Google Forms. Số lượng giáo viên được điều tra: 12 giáo viên tham gia dạy môn Công nghệ 10. Thời gian điều tra vào tháng 9 năm 2019. 9
Kết quả điều tra: Kết quả TT Nội dung trao đổi SL TL % 1 Sự cần thiết của việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh trong trường THPT hiện nay. a. Không cần thiết 0 0 b. Cần thiết 2 16,7% c. Rất cần thiết 10 83,3% 2 Thực trạng tổ chức dạy học chủ đề môn học theo hướng phát triển năng lực học sinh. a. Chưa bao giờ tổ chức 9 75% b. Thỉnh thoảng tổ chức 3 25% c. Tổ chức thường xuyên 0 0 3 Sự hiểu biết của giáo viên về quy trình tổ chức dạy học chủ đề bằng dạy học dự án a. Đã được bồi dưỡng thường xuyên qua môđun nhưng 58,3% 7 chưa hiểu b. Đã hiểu rõ từng bước tổ chức dạy học nhưng chưa áp 41,7% 5 dụng c. Đã hiểu rõ đầy đủ các bước dạy học và áp dụng 0 0 thường xuyên 4 Nhận xét của GV về hứng thú trong học tập của học sinh khi học môn Công nghệ 10 a. Không thích học 4 33,3% b. Học bình thường 7 58,3% c. Thích học tập, tìm hiểu 1 8,4% 5 Nhận định của giáo viên nếu sử dụng dạy học dự án trong dạy học chủ đề môn Công nghệ 10 theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. a. Không hiệu quả 0 0 10
b. Hiệu quả bình thường 2 16,7% c. Rất hiệu quả 10 83,3% 6 Những khó khăn của GV khi tổ chức dạy học chủ đề môn học theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. a. Cơ sở vật chất hỗ trợ cho dạy học 6 50% b. Xây dựng kế hoạch, triển khai hoạt động 8 66,7% c. Cách tổ chức lớp học, bố trí thời gian, hệ thống câu 11 91,7% hỏi thảo luận, dẫn dắt, cách nhận xét, đánh giá kết quả Qua kết quả điều tra, nhận thấy: Việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực chưa nhiều, chưa thường xuyên, nhiều giáo viên chưa hiểu rõ về quy trình sử dụng phương pháp dạy hoc tích cực và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực nên dẫn đến tình trạng học sinh học thụ động, không thích học môn học, không phát huy tính tích cực của người học, chất lượng môn học còn thấp. Nguyên nhân chủ yếu là giáo viên ngại áp dụng các phương pháp mới vào quá trình dạy học vì tốn nhiều thời gian, trí tuệ vào việc soạn giáo án, tổ chức các hoạt động. Nhiều giáo viên mới tiếp cận thông qua các chương trình bồi dưỡng theo modul trong thời gian ngắn nên chưa kịp thấm nhuần, một số do sức ỳ lớn, đã quen với PPDH truyền thống nên ngại đổi mới… Hơn nữa ở một số trường THPT chưa có đủ cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động học tập của bộ môn. Môn Công nghệ lớp 10 THPT có nhiều kiến thức thực tiễn hấp dẫn, có nhiều bài học có thể kết hợp thành chủ đề và có thể tổ chức dạy học theo dự án. Nhiều giáo viên rất đồng ý ( 83,3%) việc vận dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học chủ đề môn học sẽ góp phần phát triển phẩm chất, năng lực học sinh, nâng cao chất lượng dạy học. 2.2.2. Hứng thú học tập của học sinh đối với dạy học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực ở các trường THPT miền núi của tỉnh Nghệ An. Trước khi tiến hành triển khai giải pháp của đề tài, chúng tôi đã sử dụng phiếu điều tra và phỏng vấn về khả năng hứng thú học tập của học sinh đối với dạy học phát triển năng lực học sinh trong học tập môn Công nghệ lớp 10 ở các trường THPT thuộc miền núi của tỉnh Nghệ An, sau đó phân tích số liệu và rút ra kết luận. Số lượng học sinh được điều tra là 250 học sinh được chọn ngẫu nhiên ở các Trường THPT thuộc huyện Anh Sơn qua phần mềm Google Forms. Thời gian điều tra vào tháng 9 năm 2019. 11
Kết quả cụ thể như sau: Kết quả TT Nội dung trao đổi SL TL % 1 Thực trạng học tập môn học theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh a. Chưa từng tham gia 161 64,4% b. Đã được tham gia nhưng rất ít 89 35,6% c. Tham gia thường xuyên 0 0 2 Thực trạng học sinh tham gia phân loại, xử lí rác thải, ủ rác hữu cơ thành phân bón a. Chưa bao giờ 164 65,6% b. Thỉnh thoảng 75 30% c. Thường xuyên 11 4,4% 3 Thực trạng trải nghiệm học tập dự án ở trường THPT a.Chưa được học theo hình thức dự án 126 50,4% b. Đã được học tập theo dự án ở một số môn học khác 124 49,6% c. Đã được học tập theo dự án ở môn Công nghệ 10 0 0 4 Hứng thú học tập của HS khi học tập môn Công nghệ 10 a. Không thích 177 70,8% b. Bình thường 68 27,2% c. Rất thích 5 2% 5 Hứng thú của học sinh khi học tập môn học theo phương pháp mới a. Không thích học 23 11,2% b. Bình thường 52 20,8% c. Thích học vì được tham gia nhiều hoạt động, thảo 70% 175 luận, trao đổi lẫn nhau, tạo các sản phẩm của mình 6 Mong muốn của học sinh khi học tập môn Công nghệ 10 -Tham gia các hoạt động trải nghiệm để thực hiện 31,2% 78 nhiệm vụ học tập - Tiết học vui vẻ, tổ chức nhiều hoạt động thú vị, trò 49,2% 123 chơi - Tham gia khám phá, tìm tòi, tự làm sản phẩm có ứng 19,6% 49 dụng CNTT 12
Qua kết quả điều tra có thể nhận thấy: Thông qua dự giờ tiết học môn Công nghệ 10, chúng tôi nhận thấy các em hầu như không có hứng thú vào việc học tập môn Công nghệ 10, hoạt động của học sinh chủ yếu là nghe giảng, ghi chép, số ít học sinh có ý thức phát biểu xây dựng bài. Đa số học sinh có suy nghĩ đây là môn phụ, không thi tốt nghiệp, không thi đại học nên có suy nghĩ buông lỏng trong ý thức học tập môn học này. Hầu hết học sinh cho rằng việc được học tập theo phương pháp mới chưa nhiều, các em học tập chủ yếu qua bài dạy của giáo viên, thỉnh thoảng thảo luận với bạn bè hoặc nhờ thầy cô hướng dẫn, khả năng chủ động tự học, tự nghiên cứu SGK, tài liệu tham khảo chưa hiệu quả, chưa yêu thích môn học, chưa tích cực xây dựng bài, năng lực giải quyết vấn đề, tư duy sáng tạo chưa cao. Một số học sinh đã được trải nghiệm học tập dự án ở một số môn học nhưng chưa từng được học ở môn Công nghệ. Đa số học sinh cũng mong muốn được giáo viên tổ chức nhiều hoạt động học tập thú vị, có trải nghiệm, khám phá, tìm tòi, tự làm sản phẩm có ứng dụng công nghệ thông tin, không khí lớp học vui vẻ hơn. Như vậy, thông qua điều tra thực trạng dạy học ở một số trường THPT thấy được tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Đặc biệt vận dụng dạy học dự án vào dạy học chủ đề môn học là cần thiết, phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo trong học tập của học sinh, nâng cao chất lượng dạy học. 2.3. Một số giải pháp dạy học chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp”- Công nghệ 10 theo hướng phát triển năng lực học sinh. 2.3.1. Phân tích cấu trúc nội dung chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp”- Công nghệ 10 Chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp” môn Công nghệ 10 gồm các bài sau đây: Bài 12: Đặc điểm, tính chất, kĩ thuật sử dụng một số loại phân bón thông thường Bài 13: Ứng dụng công nghệ vi sinh trong sản xuất phân bón Để dạy học tốt chủ đề, giáo viên định hướng học sinh sẽ nghiên cứu thêm những kiến thức của các môn học khác như bài 23 môn sinh học 10, phần kiến thức phân hóa học thuộc môn hóa học Thời lượng dạy học chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp” được tiến hành trong 3 tiết 2.3.2. Xây dựng bảng mô tả các mức độ cần đạt của chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp” 13
Nội Nhận biết Thông hiểu Vận dụng Vận dụng cao dung thấp 1. Phân Nêu được khái - Phân biệt -Kể tên một -Thiết kế các quy hữu cơ niệm, đặc điểm, các loại phân số loại phân trình và tiến hành tính chất, kỹ hữu cơ hữu cơ thử nghiệm sản thuật sử dụng thường dùng xuất phân hữu cơ phân hữu cơ. ở địa phương đơn giản, áp dụng -Giải thích vì tại gia đình sao dùng phân hữu cơ để bón lót là chính 2. Phân Nêu được khái - Phân biệt Giải thích Tìm hiểu cách sử hóa học niệm, đặc điểm, các loại phân được phân dụng một số loại tính chất, kỹ hóa học đạm, kali phân hóa học phù thuật sử dụng - Kể tên một dùng để bón hợp với cây trồng phân hóa học số loại phân thúc là chính, hóa học chỉ bón lót thường dùng với lượng nhỏ ở địa phương 3. Phân Nêu được khái - Phân biệt Giải thích Tìm hiểu một số vi sinh niệm, đặc điểm, được một số được việc bón mô hình sản vật tính chất, kỹ loại phân vi phân vi sinh xuất phân vi thuật sử dụng sinh vật vật phân giải sinh. phân vi sinh vật -Kể tên một chất hữu cơ số loại phân có ý nghĩa rất vi sinh vật lớn thường dùng ở địa phương 4. Ứng Nêu được Kể được các Tìm hiểu một - Tiến hành thử dụng nguyên lý sản thành phần số mô hình ủ nghiệm ủ rác hữu công xuất phân vi chủ yếu để phân hữu cơ cơ, phụ phẩm nghệ sinh, phân hữu sản xuất các nông nghiệp vi sinh cơ loại phân vi thành phân hữu trong sinh vật, phân cơ bón cho cây sản hữu cơ trồng -Tuyên xuất truyền mọi người phân thu gom rác hữu bón cơ ủ thành phân bón cho cây 14
2.3.3. Hệ thống câu hỏi định hướng dạy học chủ đề Mức độ Hệ thống câu hỏi Câu 1. Nêu khái niệm, các loại, đặc điểm, tính chất, kỹ thuật sử dụng phân hữu cơ, phân hóa học, phân vi sinh vật ? Nhận biết Câu 2.Trình bày ý nghĩa của việc bón phân cho cây trồng, đặc biệt là việc bón phân vi sinh vật phân giải chất hữu cơ? Câu 3. Nêu nguyên lý sản xuất phân vi sinh, kể được các thành phần chủ yếu để sản xuất các loại phân vi sinh vật, phân hữu cơ? Câu 4. Nêu một số yếu tố môi trường (nhiệt độ, độ ẩm…) ảnh hưởng đến quá trình phân giải chất hữu cơ của vi sinh vật? Câu 5. Phân biệt các loại phân bón (khái niệm, đặc điểm, tính chất, các loại, kỹ thuật sử dụng)? Thông Câu 6. Kể tên một số loại phân hữu cơ, phân hóa học, phân vi sinh hiểu thường dùng ở địa phương ? Câu 7. Kể được các thành phần chủ yếu để sản xuất các loại phân vi sinh vật, phân hữu cơ? Câu 8. Vì sao dùng phân hữu cơ để bón lót là chính, phân đạm, kali dùng để bón thúc là chính và chỉ bón lót với lượng nhỏ? Vận dụng Câu 9. Giải thích vì sao bón phân vi sinh vật phân giải chất hữu cơ có ý nghĩa rất lớn? Câu 10. Tìm hiểu các phụ phẩm, rác hữu cơ có thể ủ thành phân bón? Câu 11. Tìm hiểu một số mô hình sản xuất phân vi sinh, ủ phân hữu cơ? Vận dụng Câu 12. Hãy đề xuất quy trình và tiến hành thử nghiệm ủ rác hữu cao cơ, phụ phẩm nông nghiệp thành phân hữu cơ bón cho cây trồng? Câu 13. Vẽ tranh hoặc viết bài tuyên truyền mọi người tham gia hoạt động thu gom, phân loại rác thải, xử lý rác thải, ủ rác hữu cơ và phụ phẩm nông nghiệp thành phân bón? 2.3.4. Thiết kế dự án dạy học chủ đề “Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp”- Công nghệ 10 nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học sinh Tên dự án: Phân bón và sản xuất phân hữu cơ từ các phụ phẩm nông nghiệp Lĩnh vực ứng dụng: Bài 12,13 môn Công nghệ 10, tích hợp kiến thức bài 23 môn Sinh học 10 15
Đối tượng thực hiện: Học sinh lớp 10 THPT Các giai đoạn của dự án: Giai đoạn 1: Chuẩn bị dự án Hoạt động của GV Hoạt động của HS - Xây dựng bộ câu hỏi định hướng: xuất - Nhận nhiệm vụ học tập, cử nhóm phát từ nội dung học và mục tiêu cần đạt trưởng, thư ký của chủ đề - Lập bảng phân công nhiệm vụ của -Thiết kế các nhiệm vụ cho HS (Phiếu nhóm và kế hoạch thực hiện dự án học tập) - Cùng GV thống nhất các tiêu chí đánh - Cùng HS xây dựng tiêu chí đánh giá giá dự án. dự án - Chuẩn bị các nguồn thông tin đáng -Chuẩn bị các tài liệu hỗ trợ GV và HS tin cậy để chuẩn bị thực hiện dự án. cũng như các điều kiện thực hiện dự án trong thực tế Bộ câu hỏi định hướng học tập dự án: Nghiên cứu SGK bài 12, 13 môn Công nghệ 10 và tài liệu tham khảo hoàn thành các nhiệm vụ sau đây: 1. Điền các thông tin còn thiếu vào bảng sau đây: Loại phân bón Phân hữu cơ Phân hóa học Phân vi sinh Khái niệm Phân loại Đặc điểm, tính chất Kĩ thuật sử dụng 2. Trình bày ý nghĩa của việc bón phân cho cây trồng, đặc biệt là việc bón phân vi sinh vật phân giải chất hữu cơ 3. Nêu nguyên lý sản xuất phân vi sinh, kể được các thành phần chủ yếu để sản xuất các loại phân vi sinh vật, phân hữu cơ. Nêu một số yếu tố môi trường (nhiệt độ, độ ẩm…) ảnh hưởng đến quá trình phân giải chất hữu cơ của vi sinh vật? 4. Tìm hiểu các phụ phẩm, rác hữu cơ có thể ủ thành phân bón. Tìm hiểu một số mô hình sản xuất phân hữu cơ của người dân. 5. Hãy đề xuất quy trình các bước ủ rác hữu cơ, phụ phẩm nông nghiệp thành phân hữu cơ bón cho cây trồng 6. Thiết kế dụng cụ đơn giản và tiến hành thử nghiệm sản xuất phân bón hữu cơ từ 16