Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Dạy học dự án theo định hướng phát triển năng lực HS thông qua các tiết thực hành trong chương trình Lịch sử lớp 10 ở trường THPT

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:68

Thêm vào BST

Báo xấu

19
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Dạy học dự án theo định hướng phát triển năng lực HS thông qua các tiết thực hành trong chương trình Lịch sử lớp 10 ở trường THPT" nhằm tìm hiểu và đánh giá thực trạng dạy học thực hành nói chung, dạy học theo DA nói riêng ở trường THPT hiện nay của GV và HS; Làm rõ quy trình thực hiện DHDA; Hướng dẫn chuẩn bị và cách thức triển khai hoạt động DA trong dạy học tiết thực hành; Lựa chọn và thiết kế một số DA học tập để làm sáng tỏ phương pháp, quy trình thực hiện trên thực tế, đảm bảo tuân thủ các nguyên tắc thực hiện.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Dạy học dự án theo định hướng phát triển năng lực HS thông qua các tiết thực hành trong chương trình Lịch sử lớp 10 ở trường THPT

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: DẠY HỌC DỰ ÁN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH THÔNG QUA CÁC TIẾT THỰC HÀNH TRONG CHƯƠNG TRÌNH LỊCH SỬ 10 Ở TRƯỜNG THPT ----------------------- Lĩnh vực: LỊCH SỬ NĂM HỌC: 2022-2023
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT HUỲNH THÚC KHÁNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: DẠY HỌC DỰ ÁN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH THÔNG QUA CÁC TIẾT THỰC HÀNH TRONG CHƯƠNG TRÌNH LỊCH SỬ 10 Ở TRƯỜNG THPT ----------------------- Lĩnh vực: LỊCH SỬ Nhóm tác giả: 1. Nguyễn Thị Ngọc Dung SĐT: 0919555157 2. Thái Thị Hương Thủy SĐT: 0945650180 3. Nguyễn Thị Xuân SĐT: 0934537123 Tổ: Xã hội NĂM HỌC: 2022-2023
MỤC LỤC I. ĐẶT VẤN ĐỀ ....................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................... 1 2. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 2 3. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 2 II. NỘI DUNG........................................................................................................... 3 1. Cơ sở lí luận .......................................................................................................... 3 1.1 Quan niệm về DHDA .......................................................................................... 3 1.2 Quan niệm về thực hành Lịch sử ........................................................................ 3 1.3 Khả năng vận dụng DHDA vào các tiết thực hành trong chương trình Lịch sử lớp 10 THPT .............................................................................................................. 4 2.Cơ sở thực tiễn ....................................................................................................... 6 2.1 Thực trạng DHDA ở trường THPT ..................................................................... 6 2.2. Thực trạng giảng dạy các tiết thực hành Lịch sử ở trường THPT ..................... 8 3. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả DHDA theo định hướng phát triển năng lực HS ở các tiết thực hành Lịch sử 10 ........................................................................... 8 3.1 Trên cơ sở đảm bảo một số nguyên tắc, thực hiện linh hoạt quy trình DHDA cho các tiết thực hành ................................................................................................ 8 3.1.1 Một số nguyên tắc trong DHDA ...................................................................... 8 3.1.2 Thực hiện linh hoạt quy trình DHDA cho các tiết thực hành ........................ 10 3.2 Thực hiện công tác chuẩn bị và tổ chức các hoạt động của DHDA ở các tiết thực hành nhằm phát huy năng lực HS ................................................................... 10 3.2.1 Thực hiện công tác chuẩn bị cho DHDA ...................................................... 10 3.2.2 Tổ chức các hoạt động của DHDA nhằm phát huy năng lực HS .................. 12 3.3 Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của giải pháp đã đề xuất ......................... 16 3.3.1 Mục đích khảo sát .......................................................................................... 16 3.3.2.Nội dung và phương pháp khảo sát ................................................................ 16 3.3.3. Đối tượng khảo sát ........................................................................................ 16 3.3.4. Kết quả khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất .. 16 4. Xây dựng kế hoạch và triển khai một số DA trong dạy học tiết thực hành chương trình Lịch sử lớp 10 THPT ......................................................................... 17 4.1 DA: “Thực hành một số ngành nghề liên quan đến Lịch Sử” .......................... 17
4.1.1 Xác định mục tiêu của DA ............................................................................. 18 4.1.2 Chuẩn bị của GV và HS: ................................................................................ 19 4.1.3 Tổ chức các hoạt động thực hiện DA............................................................. 20 4.2 DA: “Khám phá một số nền văn minh phương Đông và phương Tây thời kì cổ - trung đại”............................................................................................................... 24 4.2.1 Xác định mục tiêu của DA ............................................................................. 24 4.2.2 Chuẩn bị của GV và HS ................................................................................. 25 4.2.3 Tổ chức các hoạt động thực hiện DA............................................................. 26 4.3 DA: Triển lãm nghệ thuật “Hành trình một số nền văn minh cổ trên đất nước Việt Nam đến văn minh Đại Việt” .......................................................................... 30 4.3.1 Xác định mục tiêu của DA ............................................................................. 30 4.3.2 Chuẩn bị của GV và HS ................................................................................. 31 4.3.3 Tổ chức các hoạt động thực hiện DA............................................................. 33 5. Hiệu quả của DHDA thông qua các tiết thực hành trong chương trình Lịch sử lớp 10 THPT ............................................................................................................ 38 III. KẾT LUẬN ....................................................................................................... 39 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT DA Dự án DHDA Dạy học dự án HS Học sinh GV Giáo viên THPT Trung học phổ thông
I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài UNESCO đã khuyến nghị mục tiêu học tập: “Học để biết, học để làm, học để chung sống, học để tự khẳng định mình ”. Đồng thời, một trong những điểm mới và là xu thế chung của chương trình giáo dục phổ thông nhiều quốc gia khi bước vào thế kỉ XXI là chuyển từ dạy học cung cấp nội dung kiến thức sang dạy học theo hướng phát triển năng lực người học, đặc biệt là năng lực vận dụng kiến thức của HS. Vì vậy, nền giáo dục Việt Nam cũng đang chuyển mình theo xu thế đó. Ngày nay, người học không chỉ học kiến thức mà quan trọng hơn là rèn kĩ năng hành động liên quan đến kiến thức đó. Giáo dục sẽ mãi tụt hậu nếu chỉ chăm chú nhồi nhét kiến thức của nhân loại vào đầu HS mà quan trọng hơn là cần phải giáo dục phẩm chất, năng lực học tập và sử dụng kiến thức, biết cách tự học. Trong đó, nhiệm vụ quan trọng của bộ môn Lịch sử là phải thể hiện được khả năng kết nối quá khứ lịch sử với hiện tại, vận dụng kiến thức lịch sử để lí giải những vấn đề của thực tiễn cuộc sống. Trên nền tảng đó, HS có khả năng tự tìm hiểu những vấn đề lịch sử, xã hội, phát triển năng lực sáng tạo, có khả năng tiếp cận và xử lí thông tin từ những nguồn khác nhau, có ý thức và năng lực tự học suốt đời . Quan điểm “học đi đôi với hành” được coi là phương châm dạy học của nền giáo dục hiện đại. Bên cạnh nội dung phát triển tư duy người học, việc phát triển năng lực thực hành trong dạy học có ý nghĩa rất quan trọng. Vì vậy, dạy học lịch sử nhất định phải tích cực hóa người học, gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Thông qua thực hành, HS được rèn luyện các kĩ năng cơ bản, đáp ứng mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông. Vốn dĩ tiết thực hành là tiết học mà HS được trực tiếp thực hiện các thao tác để chứng minh cho các kiến thức đã được học là đúng và một lần nữa tái hiện, khắc sâu kiến thức. Trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông, việc rèn luyện kĩ năng thực hành cho HS có vị trí quan trọng nhằm thực hiện mục tiêu môn học và góp phần đào tạo thế hệ trẻ có tri thức, năng động, tự chủ và linh hoạt trong việc giải quyết các vấn đề của thực tiễn. Phương pháp DHDA gắn với các tiết thực hành hết sức phù hợp với dạy học lịch sử, bởi có thể giúp HS rèn luyện kĩ năng tự học, tự nghiên cứu, tự lập kế hoạch, thu thập khai thác, phân loại xử lí thông tin, HS giải quyết các nhiệm vụ học tập bộ môn thông qua sự điều khiển, hướng dẫn của người thầy. Các em sẽ được làm các bài tập thực hành trên cơ sở sự huy động những kiến thức, kĩ năng kĩ xảo sẵn có của bản thân, góp phần hình thành những biểu tượng lịch sử chân thực, HS vận dụng những kiến thức đã học vào quá trình hình thành kiến thức mới, vận dụng những điều đã học vào giải quyết những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn. DHDA là phương pháp đòi hỏi sự thay đổi tư duy mạnh mẽ cả GV và HS. Cách thức dạy học này có nhiều điểm mới mẻ so với phương pháp dạy học truyền thống hay một số kĩ thuật dạy học tích cực đang được áp dụng vốn đã in sâu trong 1
cách dạy và học của thầy và trò lâu nay. Dạy học theo DA còn đòi hỏi quỹ thời gian lớn, điều kiện vật chất nhất định để có thể áp dụng. Do vậy, nhiều GV gặp khó khăn, lúng túng khi áp dụng sinh ra tâm lí e ngại nên đôi khi chưa mạnh dạn thay đổi trong phương pháp giảng dạy, chưa có sự đột phá trong các tiết dạy. Việc đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy theo hướng tiếp cận năng lực là biện pháp cơ bản, có ảnh hưởng quyết định đối với chất lượng dạy học nói chung và các tiết thực hành nói riêng, vì trên cơ sở nội dung, phương pháp dạy học hiện đại, đảm bảo tính khoa học và tính thực tiễn cao thì mới tạo ra tiền đề cần thiết cho việc rèn luyện kĩ năng cho HS, đảm bảo cho HS nhanh chóng thích ứng với thực tiễn. Chương trình giáo dục 2018 tăng thời lượng các tiết thực hành trong chương trình Lịch sử là hướng đi tích cực, một hình thức mới tạo hứng thú nhận thức và phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS, theo hướng tiếp cận năng lực chú trọng đến việc hình thành các kĩ năng cần thiết cho HS. Vì vậy, cần phải đổi mới phương pháp dạy học theo các định hướng cơ bản như: tăng cường các phương pháp dạy học tích cực, thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề, nghiên cứu tình huống, dạy học theo DA, tăng cường các hoạt động thực hành, thực tế ở địa phương… để HS có thể gắn những kiến thức trên lớp với thực tiễn. Với mong muốn góp phần đổi mới và nâng cao hiệu quả dạy học môn Lịch sử nhất là các tiết dạy thực hành, một nội dung mới trong chương trình môn Lịch sử, chúng tôi chọn đề tài “DHDA theo định hướng phát triển năng lực HS thông qua các tiết thực hành trong chương trình Lịch sử lớp 10 ở trường THPT” để tìm hiểu, nghiên cứu và áp dụng trong quá trình dạy học. 2. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 2.1 Nhiệm vụ nghiên cứu - Khái quát một số lí luận cơ bản về vận dụng phương pháp DHDA vào dạy học tiết thực hành môn Lịch sử. - Tìm hiểu và đánh giá thực trạng dạy học thực hành nói chung, dạy học theo DA nói riêng ở trường THPT hiện nay của GV và HS. - Làm rõ quy trình thực hiện DHDA; Hướng dẫn chuẩn bị và cách thức triển khai hoạt động DA trong dạy học tiết thực hành - Lựa chọn và thiết kế một số DA học tập để làm sáng tỏ phương pháp, quy trình thực hiện trên thực tế, đảm bảo tuân thủ các nguyên tắc thực hiện. 2.2 Phạm vi nghiên cứu Chúng tôi thực hiện các DA ở học sinh các lớp khối 10 – trường THPT Huỳnh Thúc Kháng 3. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lí luận thông qua các nguồn tư liệu khoa học. 2
- Khảo sát, điều tra, thu thập thông tin; phân tích, tổng hợp, so sánh, đánh giá… - Thực nghiệm sư phạm. II. NỘI DUNG 1. Cơ sở lí luận 1.1 Quan niệm về DHDA Dạy học theo DA được hiểu là cách thức GV tổ chức cho HS thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp có tính thực tiễn cao hoặc gắn liền giữa lý thuyết với thực hành, HS là người tự lập kế hoạch, chủ động thực hiện, sáng tạo ra các sản phẩm nhất định và đánh giá kết quả đạt được. Theo các tác giả Trịnh Văn Biểu, Phan Đồng Châu Thủy, Trịnh Lê Hồng Phương thì “DHDA là một hình thức dạy học hay phương pháp dạy học phức hợp, trong đó dưới sự hướng dẫn của GV, người học tiếp thu kiến thức và hình thành kỹ năng thông qua việc giải quyết một bài tập tình huống (DA) có thật trong đời sống, theo sát chương trình học, có sự kết hợp giữa lý thuyết với thực hành và tạo ra các sản phẩm cụ thể” [2, tr32]. Dạy học theo DA là một mô hình dạy học lấy HS làm trung tâm. Dưới sự hướng dẫn và giúp đỡ của GV, HS sẽ tự giải quyết nhiệm vụ học tập từ lý thuyết đến thực hành. Cụ thể, các GV sẽ làm nhiệm vụ định hướng, khuyến khích các em tìm tòi và thực hành kiến thức được học dựa trên những câu hỏi được lồng ghép các nội dung chuẩn. Nó giúp phát triển kiến thức và các kỹ năng liên quan thông qua những nhiệm vụ mang tính mở, khuyến khích HS tìm tòi, hiện thực hoá những kiến thức đã học trong quá trình thực hiện và tạo ra những sản phẩm của chính mình. Từ đó, phương pháp giảng dạy này hướng đến mục tiêu HS có thể tạo ra và giới thiệu các sản phẩm học tập mới hơn, sáng tạo hơn. Nói cách khác, đó chính là việc sử dụng các hình thức DHDA khác nhau để nhìn nhận và giải quyết vấn đề theo cách tốt nhất. Chương trình dạy học theo DA được xây dựng dựa trên những câu hỏi định hướng quan trọng, lồng ghép các chuẩn nội dung và tư duy bậc cao trong những bối cảnh thực tế. 1.2 Quan niệm về thực hành Lịch sử Trong dạy học nói chung, dạy học Lịch sử nói riêng, muốn hiểu được các nội dung học tập, HS phải cố gắng, nỗ lực, huy động tối đa các hoạt động tư duy để nhận thức và thực hành tri thức đã học. Biểu hiện cao nhất của nỗ lực là thực hành, vận dụng sáng tạo những điều đã học vào thực tiễn, phù hợp với khả năng hiện có của HS. Thực hành lịch sử: Theo Từ điển tiếng Việt, thực hành là “làm để áp dụng lí thuyết vào thực tế” [12; tr1506]. Từ khái niệm trên có thể hiểu, “thực hành lịch sử” là trên cơ sở những kiến thức và phương pháp học tập bộ môn được lĩnh hội, HS biết vận dụng chúng để giải quyết các nhiệm vụ học tập hoặc những vấn đề của 3
thực tế cuộc sống. Dạy học thực hành là cách thức dạy học mà HS làm việc độc lập hoặc làm việc theo nhóm trên đối tượng thực hành dưới sự hướng dẫn của GV để tìm ra tri thức mới hoặc ôn tập, củng cố, qua đó hình thành, phát triển các năng lực của học sinh. Xuất phát từ đặc trưng bộ môn Lịch sử, trình độ của HS và điều kiện dạy học của nhà trường, thực hành lịch sử bao gồm những nội dung chủ yếu sau: Thứ nhất, HS giải quyết các nhiệm vụ học tập bộ môn thông qua sự điều khiển, hướng dẫn của GV. Các em sẽ được làm các bài tập thực hành trên cơ sở sự huy động những kiến thức, kĩ năng kĩ xảo sẵn có của bản thân, góp phần hình thành những biểu tượng lịch sử chân thực. Chẳng hạn, HS được giao nhiệm vụ làm các loại đồ dùng trực quan như vẽ bản đồ, điền các nội dung còn thiếu trên bản đồ câm, lập các bảng thống kê, niên biểu, vẽ sơ đồ, biểu đồ, đồ thị...; trình bày ý kiến cá nhân về một sự kiện, hiện tượng lịch sử; phác họa chân dung một nhân vật lịch sử... Thứ hai, HS vận dụng những kiến thức đã học vào quá trình hình thành kiến thức mới, vận dụng những điều đã học vào giải quyết những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn. Rèn luyện kĩ năng thực hành cho HS hoàn toàn phù hợp với yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử hiện nay là nhằm phát huy tính chủ động, tích cực của người học. Thực hành lịch sử có thể được vận dụng ở bất kì thời điểm nào của quá trình nhận thức, quan trọng là GV cần phải biết cách khơi gợi hứng thú học tập để HS sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ thực hành một cách tự nguyện, hiệu quả. Đặc biệt, khi HS làm bài tập thực hành, GV cần giao nhiệm vụ rõ ràng, hướng dẫn, giúp đỡ, động viên HS khi cần; đồng thời, tận dụng tối đa sự hỗ trợ của công nghệ thông tin để đa dạng hóa các hoạt động thực hành. Bên cạnh việc thiết kế các bài tập thực hành bộ môn, GV cần tổ chức HS tham gia các hoạt động ngoài lớp học, tạo điều kiện cho các em thể hiện sự sáng tạo, niềm say mê yêu thích lịch sử, biết vận dụng những điều đã học vào thực tiễn cuộc sống. 1.3 Khả năng vận dụng DHDA vào các tiết thực hành trong chương trình Lịch sử lớp 10 THPT Phương pháp DHDA có những ưu điểm như: thường gắn lí thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, giúp cho việc học tập trong nhà trường đa dạng hơn, cùng nội dung nhưng học theo những cách khác nhau thì tạo ra những sản phẩm khác nhau; kích thích động cơ học tập của HS, phát huy tính tự lực, trách nhiệm, sáng tạo; phát triển năng lực giải quyết vấn để phức hợp, năng lực sáng tạo, năng lực hợp tác và giao tiếp; rèn luyện tính bền bỉ, kiên nhẫn; phát triển năng lực đánh giá. Tuy nhiên, phương pháp này cũng có những hạn chế: đòi hỏi nhiều thời gian, không thích hợp trong việc truyền thụ những tri thức có tính hệ thống, đòi hỏi phương tiện vật chất và tài chính, yêu cầu GV phải có trình độ 4
chuyên môn cao, không thể vận dụng phương pháp DHDA tràn lan mà thường vận dụng với những bài có liên quan đến thực tiễn. Lý luận dạy học bộ môn chỉ rõ chương trình môn Lịch sử ở trường THPT được chia ra thành các bài học cụ thể song lại được cấu trúc trong một hệ thống, có mối liên hệ lôgic với nhau. Trong đó bài thực hành được sử dụng khi hoàn thành việc học tập một chủ đề, một thời kì, hay các vấn đề lịch sử của chương trình. Nhiệm vụ của bài thực hành tổng hợp, hệ thống hóa và khái quát hóa những kiến thức HS đã tiếp thu vận dụng những kiến thức đó để giải quyết các vấn đề trong thực tiễn. Trên cơ sở những kiến thức cơ bản, GV hướng dẫn HS phân tích bản chất, những mối liên hệ giữa các sự kiện lịch sử, giải thích những khái niệm. Qua đó phát triển tính tích cực tư duy, độc lập trong nhận thức, rèn luyện các kỹ năng, kỹ xảo, đồng thời giáo dục những tư tưởng, tình cảm đúng đắn và ý thức học tập bộ môn cho HS. Vì vậy, tiến hành bài thực hành không giống với bài nghiên cứu kiến thức mới. Bài thực hành muốn đạt hiệu quả phải bảo đảm các điều kiện như: HS phải chuẩn bị trước ở nhà; GV là người tổ chức hoạt động nhận thức tích cực, độc lập của HS ở trên lớp; lựa chọn đúng vấn đề, xác định nội dung, nguồn tài liệu… Việc vận dụng hình thức DHDA vào tiết thực hành có vai trò, ý nghĩa to lớn: - Củng cố và mở rộng kiến thức cho HS, đồng thời giúp HS vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. Thông qua các hoạt động của DA, HS được thực hành, được trải nghiệm, từ đó giúp HS khắc sâu về kiến thức, rút ra những bài học kinh nghiệm cho bản thân, tìm ra hướng giải quyết những vấn đề thực tiễn trong cuộc sống. - Rèn luyện năng lực phẩm chất cho HS. DHDA ở tiết thực hành giúp các em phát huy được nhiều năng lực cho bản thân như: Năng lực khai thác, sử dụng tranh ảnh, tư liệu, bản đồ; thiết kế infographic; năng lực báo cáo thuyết trình, phản biện đánh giá sản phẩm, khả năng làm việc nhóm,… trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. Ngoài ra còn bồi dưỡng thêm tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc và giáo dục ý thức trong việc bảo vệ những di sản văn hóa của dân tộc và nhân loại cho học sinh. Hướng học sinh nhận thức đúng về những giá trị truyền thống của dân tộc, giúp học sinh hình thành, phát triển những phẩm chất tốt đẹp của con người Việt Nam và những giá trị phổ quát của công dân toàn cầu. - Định hình phương pháp học tập môn lịch sử, tạo sự hứng thú, yêu thích cho HS. Việc học tập lịch sử phải được tiến hành một cách phong phú đa dạng, kiến thức phù hợp với trình độ HS, chú ý nâng cao để bồi dưỡng học sinh giỏi. Biết khơi dậy sự suy nghĩ của HS một cách thông minh sáng tạo, kết hợp lí thuyết với thực hành. Thông qua DHDA ở các tiết thực hành giúp các em tìm ra cho mình một phương pháp học hiệu quả như: biết lập kế hoạch rõ ràng; làm việc theo nhóm; tự học; vẽ sơ đồ tư duy; học qua video, tranh ảnh… Thông qua hoạt động DA tạo nên sự hứng thú, ham tìm hiểu trong mỗi vấn đề được đưa ra, từ đó tạo niềm đam 5
mê hứng thú với môn Lịch sử. Học lịch sử không đơn thuần là sự ghi nhớ, còn là tư duy, để giải thích các sự kiện tại sao lại diễn ra như thế, mỗi sự kiện lịch sử có ý nghĩa gì, có tác động gì đối với tương lai. - Có hình thức và cách thức tổ chức hoạt động đa dạng, có tính mở về không gian, tăng cường gắn kết giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường. DHDA có thể tổ chức theo các quy mô khác nhau như: theo nhóm, theo lớp, theo khối lớp, theo trường hoặc liên trường với nhiều hình thức như nội khóa và ngoại khóa. Tuy nhiên, tổ chức theo quy mô nhóm và quy mô lớp với hình thức vừa nội khóa và ngoại khóa có ưu thế hơn về nhiều mặt như đơn giản, ít tốn kém, mất ít thời gian, HS được phát huy tối đa vai trò của mình. Hình thức tổ chức dạy học này còn có khả năng thu hút sự tham gia, phối hợp, liên kết nhiều lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường như: Ban giám hiệu nhà trường, Tổ chuyên môn, GV chủ nhiệm, GV bộ môn, Đoàn Thanh niên, Hội cha mẹ HS, chính quyền địa phương… góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục. - Định hướng lựa chọn nghề nghiệp cho học sinh. Thông qua các DHDA ở tiết thực hành HS được trải nghiệm, được làm chủ kiến thức với các hình thức làm việc phong phú đa dạng và phù hợp với nội dung của môn học. HS được đóng vai và tiếp cận với nhiều ngành nghề như hướng dẫn viên du lịch, phóng viên, MC…Qua đó cũng giúp các em nhận thấy được năng lực và khả năng của bản thân, giúp định hướng cho HS lựa chọn những ngành nghề liên quan như: nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn, ngoại giao, quản lý, lãnh đạo, hoạt động du lịch, văn hoá, thông tin truyền thông,…thông qua việc phát triển năng lực sử học và hiểu biết về giá trị thực tiễn của sử học. HS hiểu sâu hơn về vai trò của sử học trong đời sống thực tế, những ngành nghề có liên quan đến lịch sử để HS có cơ sở định hướng nghề nghiệp sau này cũng như có đủ năng lực cơ bản để giải quyết những vấn đề có liên quan đến lịch sử và tiếp tục tự học lịch sử suốt đời. Với các yêu cầu và vai trò như vậy, bài học thực hành trong dạy học lịch sử có ưu thế vận dụng phương pháp DHDA. 2.Cơ sở thực tiễn 2.1 Thực trạng DHDA ở trường THPT Về phía GV tham gia dạy học lịch sử ở các trường THPT, hầu hết đều nhận thức được cần phải đổi mới phương pháp dạy học lịch sử theo hướng tích cực, lấy HS làm trung tâm, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS trong quá trình học tập. GV có tinh thần đổi mới phương pháp giảng dạy, biết ứng dụng đồ dùng trực quan cũng như sử dụng công nghệ thông tin giúp HS lĩnh hội kiến thức một cách tốt hơn, đồng thời giáo viên cũng thấy hứng thú, yêu nghề. Trên cơ sở đó, GV cũng bước đầu tiếp cận và thực hiện phương pháp dạy học theo DA. Tuy nhiên, các GV tham gia dạy học lịch sử còn dạy quá ít giờ trên lớp, trình độ chuyên môn và năng lực dạy học của các GV không đồng đều; việc lựa chọn chủ đề 6
DHDA đang lúng túng, gặp nhiều khó khăn, chưa đáp ứng nhu cầu của HS và thực tế dạy học; việc thiết kế DA cho quá trình DHDA mất rất nhiều thời gian cho việc chuẩn bị và thực hiện bài dạy, GV còn chưa quen với DHDA nên việc thay đổi từ quan niệm “người thầy là trung tâm” sang quan niệm “học trò là trung tâm” chưa đem lại kết quả cao. DHDA mới được các GV áp dụng nên việc giải quyết các vấn đề thực tiễn còn hạn chế. GV còn e ngại sử dụng phương pháp DHDA nên chỉ thuyết trình, đàm thoại và “dạy suông” cho học sinh. Để tổ chức được giờ học DA cho HS cũng phải bố trí, sắp xếp bàn ghế, lớp học do đó khó quản lí HS trong giờ học DA. Về phía HS: Đa số HS khi tham gia học tập DA trong dạy học lịch sử rất thích thú tìm hiểu kiến thức lịch sử và hào hứng bởi nó thực sự lôi cuốn sự chú ý của các em. Phần lớn HS nhận thức được ý nghĩa và tầm quan trọng của việc tổ chức DHDA trong dạy học lịch sử bởi ưu điểm của phương pháp dạy học này đem lại. HS có thể thuộc bài ngay trên lớp, hiểu nội dung bài học một cách sâu sắc hơn, tiếp thu dung lượng kiến thức phong phú, đa dạng hơn ở các lĩnh vực... Học tập DA, HS được tương tác với GV, với bạn bè, với xã hội. Khi đó, HS có điều kiện phát triển các năng lực như năng lực tự học, năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác, năng lực làm việc nhóm,... cho chính bản thân mình. Tuy nhiên, sự yêu thích học tập lịch sử của các em HS chỉ mang tính tạm thời bởi các em gặp phải một số khó khăn trong quá trình nhận thức như kiến thức lịch sử nhiều, trừu tượng, khô khan, có những kiến thức khó nhớ và hàn lâm. Mặt khác, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp, năng lực sử dụng ngôn ngữ của HS còn hạn chế. Các em chưa thấy được cái hay của lịch sử, chưa liên hệ được kiến thức thực tế. Bên cạnh đó, một số em còn thụ động chỉ “chờ đón” sự truyền đạt kiến thức của GV, chỉ quan tâm đến kiến thức học thuộc lòng “để lấy điểm”, chưa thực sự hiểu sâu kiến thức. HS học quá nhiều môn nên không dành nhiều thời gian thực hiện DA, một số HS chưa có được kĩ năng hoạt động nhóm, HS còn có tư tưởng ỷ lại ảnh hưởng đến quá trình dạy học DA. Khó khăn lớn nhất của HS khi học tập DA trong dạy học lịch sử là các em không có thời gian thực hiện DA, bởi vì thực hiện một DA phải mất 2 - 3 tuần trong khi lịch học chính khóa, học thêm, hoạt động ngoài giờ đã tốn thời gian của các em. Ngoài ra, một số em không biết xây dựng kế hoạch học tập, khả năng sử dụng công nghệ thông tin yếu, tinh thần hợp tác với bạn bè chưa cao. Để nâng cao được chất lượng học tập DA của HS trong quá trình học tập lịch sử, HS cần tăng cường trao đổi, thảo luận để nâng cao ý thức trách nhiệm của bản thân trước các vấn đề lịch sử. GV tổ chức nhiều hoạt động DHDA vào các bài học có vận dụng kiến thức thực tiễn để học sinh có điều kiện phát huy được các năng lực của mình trong quá trình tiếp thu kiến thức. GV cần quan tâm chú ý đến HS, hướng dẫn HS phương pháp tự học, tự nghiên cứu, tìm hiểu và ôn tập kiến thức. HS tham gia chọn đề tài, nội dung hoạt động nhóm phù hợp với khả năng, hứng thú của các em giúp các em làm việc một cách độc lập tạo ra những sản phẩm gần gũi với thực tế. 7
2.2. Thực trạng giảng dạy các tiết thực hành Lịch sử ở trường THPT Trong chương trình lịch sử THPT 2006, việc làm bài tập thực hành ít được quan tâm, thậm chí bị xem nhẹ, số bài tập thực hành là không đáng kể, đây là điểm hạn chế của chương trình. Qua tìm hiểu ở một số trường phổ thông chúng tôi nhận thấy một số GV thường bỏ qua các dạng bài tập này vì cho là không cần thiết, chỉ mang tính tham khảo, sợ mất thời gian, một số ít GV có hướng dẫn HS làm các bài tập thực hành song chưa có những tiêu chí đánh giá, kiểm tra cụ thể, khoa học nên chất lượng chưa cao. Do đó, việc HS không biết đến dạng bài tập thực hành này hay chỉ làm qua loa, mang tính chiếu lệ là điều dễ hiểu. Trong chương trình sách giáo khoa lớp 10 hiện hành, phần thực hành lịch sử mới được đưa vào và coi thực hành là một nội dung quan trọng và là công cụ thiết thực, hiệu quả để phát triển năng lực HS. GV bước đầu tiếp cận phương pháp dạy thực hành và đã thực hiện nhiều hình thức thực hành như tổ chức trò chơi, cuộc thi sử học, DHDA,…Song do năm đầu thực hiện, trong bộ sách giáo khoa lại chưa có nội dung yêu cầu hay hướng dẫn cụ thể. Mặc dù hầu hết các GV đều cho rằng giảng dạy thực hành môn Lịch sử có vai trò quan trọng đối với HS nhưng khi thực hiện, GV còn bỡ ngỡ, lúng túng, chủ yếu đi lại nội dung đã học ở chủ đề. Điều này là do một phần thiếu cơ sở vật chất, thiếu tài liệu tham khảo, thiếu kinh phí, áp lực công việc cao, mặt khác GV chưa nhận thức chưa đúng về thực hành và vai trò của nó đối với việc học tập của HS; chưa chú ý hướng dẫn HS thực hành…Hơn nữa, đa số HS chỉ xem Lịch sử là môn học thuộc lòng không cần thực hành, dẫn đến xác định PPDH bộ môn chưa đúng đắn, nên chất lượng dạy học cũng giảm sút. Thực trạng trên đã đặt ra yêu cầu bức thiết cho các tiết dạy Lịch sử nói chung và các tiết thực hành Lịch sử nói riêng phải đổi mới mạnh mẽ hơn nữa nội dung, hình thức và phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng giáo dục, đáp ứng đòi hỏi của đất nước hiện nay và đưa giáo dục Việt Nam tiệm cận với những nền giáo dục tiên tiến trên thế giới. 3. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả DHDA theo định hướng phát triển năng lực HS ở các tiết thực hành Lịch sử 10 3.1 Trên cơ sở đảm bảo một số nguyên tắc, thực hiện linh hoạt quy trình DHDA cho các tiết thực hành 3.1.1 Một số nguyên tắc trong DHDA Dạy học theo DA được hiểu là cách thức GV tổ chức cho HS thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp có tính thực tiễn cao hoặc gắn liền giữa lí thuyết với thực hành, HS là người tự lập kế hoạch, chủ động thực hiện, sáng tạo ra các sản phẩm nhất định và đánh giá kết quả đạt được. Do vậy học tập dựa trên DA được hiểu là học trong hành động và HS là người tích cực, chủ động giành lấy kiến thức. Để tổ chức dạy học theo DA đạt kết quả như mong đợi cần lưu ý một số vấn đề sau: - Lựa chọn chủ đề và xây dựng nội dung dạy học phải gắn với thực tiễn, có 8
tính phổ biến, tính liên môn và đảm bảo đáp ứng mục tiêu môn học; phù hợp với đặc điểm và trình độ HS. Các DA phải có mục tiêu rõ ràng và đảm bảo tính khả thi. Dạy học theo DA chỉ phù hợp với những nội dung nhất định trong môn Lịch sử, đồng thời cần có thời gian và có sự chuẩn bị chu đáo, do vậy không thể tiến hành thường xuyên trong chương trình môn học. Các bài thực hành, ôn tập, sơ kết, tổng kết thường có nội dung mang tính hệ thống và khái quát hóa cao nên phù hợp với việc thiết kế các DA học tập. Để DA được khả thi GV cần định hướng sản phẩm rõ ràng, đề tài phải phù hợp với tình hình thực tiễn tại địa phương để HS dễ dàng tìm kiếm thông tin hay khảo sát thực địa, phù hợp với đặc điểm và trình độ HS theo nhóm, theo lớp, theo khối để các em phát huy hết năng lực của mình. GV ưu tiên hướng dẫn HS lựa chọn và triển khai những DA đem lại hiệu quả giáo dục cao và có ý nghĩa đối với sự phát triển kinh tế - xã hội, lịch sử - văn hóa địa phương. - Kế hoạch thực hiện DA phải cụ thể Khi thực hiện DA để thành công GV phải đưa ra kế hoạch thực hiện DA phải cụ thể, phải bám sát vào các mục tiêu dạy học, nếu không mục đích của DA sẽ mơ hồ và kết quả học tập mong đợi từ phía HS không thực hiện được. Khi thiết kế DA, điều quan trọng là phải chắc chắn việc lập kế hoạch hành động sẽ giúp HS nhận biết được mục tiêu học tập dự kiến. Căn cứ vào mục tiêu bài học và chuẩn kiến thức, kĩ năng, GV lựa chọn các nội dung bài học ưu tiên trong chương trình để tiến hành DHDA. Thời gian DA tùy thuộc vào quy mô và nội dung của DA: Thuộc chương trình chính khóa, ngoại khóa hay hoạt động trải nghiệm. Đối với bài thuộc chương trình chính khóa dạy trong 1 đến 2 tiết thì thường thời gian cho mỗi DA là 2 tuần. - Kết hợp nhiều phương pháp và hình thức tổ chức dạy học phong phú, đa dạng theo hướng phát huy tính tích cực chủ động của HS. Trong DHDA, các phương pháp được sử dụng chủ yếu là: làm việc nhóm, dạy học giải quyết vấn đề, khảo sát thực tế để thu thập và xử lí thông tin, sử dụng công nghệ thông tin… HS đóng vai trò trung tâm, chủ động thực hiện DA, do đó, cần phối hợp linh hoạt nhiều phương pháp, hình thức để phát huy năng lực tự chủ, độc lập của HS. Mặt khác, GV vẫn đóng vai trò quan trọng hàng đầu quyết định kết quả của quá trình dạy học với tư cách là người hướng dẫn, tổ chức, định hướng hoạt động cho HS và kịp thời điều chỉnh trước những tình huống, yêu cầu mới. Các hoạt động được tổ chức đa dạng, phong phú, mềm dẻo, linh hoạt, mở về không gian, thời gian, quy mô, đối tượng và số lượng, có nhiều lực lượng tham gia chỉ đạo, tổ chức các hoạt động trải nghiệm với các mức độ khác nhau (GV, phụ huynh, nhà hoạt động xã hội, chính quyền, doanh nghiệp...). - Đánh giá kết quả học tập của HS phải gắn với quá trình xây dựng và triển khai DA, dựa trên những biểu hiện cụ thể về thái độ, phương thức và kết quả hoạt động của HS. Cần sử dụng nhiều hình thức, nhiều bộ công cụ đánh giá, coi 9
trọng nỗ lực và tiến bộ của HS trong cả quá trình. GV trao cho HS quyền tự đánh giá, đánh giá lẫn nhau, góp phần nâng cao sự tự tin và nỗ lực vươn lên của HS trong học tập và cuộc sống. 3.1.2 Thực hiện linh hoạt quy trình DHDA cho các tiết thực hành Quy trình thực hiện DHDA gồm các bước sau: - Bước 1: Lựa chọn đề tài và xác định mục đích của DA. Ở bước này, GV và HS cùng nhau nghiên cứu, thảo luận mục đích, yêu cầu nội dung chương trình môn học. Từ đó đề xuất, xác định đề tài và mục đích của DA. Các chủ đề cần chú ý đến hứng thú của HS cũng như ý nghĩa xã hội của đề tài. Vận dụng các kĩ thuật chia nhóm; hướng dẫn các nhóm lựa chọn tiểu chủ đề. GV có thể giới thiệu một số hướng đề tài để học viên lựa chọn và cụ thể hóa. - Bước 2: Xây dựng kế hoạch thực hiện. Dưới sự hướng dẫn của GV, HS xây dựng đề cương cũng như kế hoạch cho việc thực hiện DA. Trong việc xây dựng kế hoạch cần xác định những công việc cần làm, thời gian dự kiến, vật liệu, kinh phí, phương pháp tiến hành và phân công công việc trong nhóm. - Bước 3: Thực hiện DA. HS triển khai làm việc độc lập. DA học tập được HS lên kế hoạch và thực hiện từng bước, dưới sự tư vấn và giúp đỡ của GV. Trong quá trình triển khai DA, HS tiến hành tham quan, khảo sát tại thực địa, áp dụng một số phương pháp học tập mới như nghiên cứu chọn lọc, thu thập và xác minh tư liệu, phỏng vấn, điều tra khảo sát đối tượng nghiên cứu.... - Bước 4: Báo cáo DA. Kết quả thực hiện DA có thể được trình bày dưới nhiều hình thức: Tập san, poster, video clip, powepoint, trò chơi, trang web, kịch…. GV tổ chức cho HS đại diện các nhóm trình bày nội dung báo cáo sản phẩm. - Bước 5: Đánh giá DA. Căn cứ vào hoạt động và sản phẩm của DA để xây dựng tiêu chí đánh giá tương ứng. GV hướng dẫn HS đánh giá theo các tiêu chí của sản phẩm. GV và HS cùng đánh giá về quá trình thực hiện và kết quả của DA, rút ra được kinh nghiệm sau khi thực hiện DA. Tuy nhiên quá trình đánh giá phải công bằng, được ghi nhận và nhận xét đúng mực. Việc phân chia các giai đoạn trên đây chỉ mang tính chất tương đối. Trong thực tế chúng có thể xen kẽ và thâm nhập lẫn nhau. Việc tự kiểm tra, điều chỉnh cần được thực hiện trong tất cả các giai đoạn của DA. Với những dạng DA khác nhau có thể xây dựng cấu trúc chi tiết riêng phù hợp với nhiệm vụ DA. 3.2 Thực hiện công tác chuẩn bị và tổ chức các hoạt động của DHDA ở các tiết thực hành nhằm phát huy năng lực HS 3.2.1 Thực hiện công tác chuẩn bị cho DHDA - Xác định mục tiêu của DA: GV xác định mục tiêu về năng lực và phẩm chất cần hình thành cho HS. 10
- Lên ý tưởng và xây dựng kế hoạch chi tiết cho DA: Để đảm bảo mục tiêu của DA, GV cần phải biết lập kế hoạch xuyên suốt cả quá trình thực hiện DA: từ bước khởi động cho đến khi kết thức DA. Điều này đòi hỏi người GV phải biết hình dung và sắp xếp được tất cả các hoạt động của GV và HS, theo dõi tiến trình thực hiện DA, đảm bảo cho DA triển khai thành công. Kế hoạch thực hiện DA bao gồm: nội dung công việc, thời gian tiến hành, địa điểm, các phương tiện và thiết bị cần thiết cho thực hiện DA, nhiệm vụ của HS và sự hỗ trợ của GV ở từng khâu trong tiến trình thực hiện DA. Cụ thể như sau: Địa Tiến Thời điểm – Nhiệm vụ của Thiết bị, trình Hỗ trợ của GV gian thời HS học liệu dạy học lượng Dự Hoạt Dự kiến -Thảo luận, -Hướng dẫn HS xác Dự kiến kiến động 1: địa điểm, xác định nội định tên DA thiết bị thời Chuẩn thời dung DA và -Phân nhóm, giao dạy học, gian bị cho lượng giao nhiệm vụ nhiệm vụ, hướng dẫn học liệu DA -Lập kế hoạch HS lập kế hoạch -Cung cấp tài liệu tham khảo cho HS Dự Hoạt Dự kiến -Tiến hành -Hỗ trợ giải đáp thắc Dự kiến kiến động 2: địa điểm, thực hiện DA mắc, khó khăn của thiết bị thời thực thời theo kế hoạch HS trong quá trình dạy học, gian hiện lượng đã xây dựng thực hiện sản phẩm học liệu DA (thu thập DA thông tin, xử -Kiểm tra sản phẩm lý thông tin, DA HS trước khi báo tổng hợp cáo thông tin, xây dựng sản phẩm Dự Hoạt Dự kiến - Báo cáo sản -Tổ chức cho HS báo Dự kiến kiến động 3: địa điểm, phẩm DA sau cáo sản phẩm DA thiết bị thời Kết thời 1 tuần làm -Tổ chức đánh giá, dạy học, gian thúc lượng việc rút kinh nghiệm sau học liệu DA -Đánh giá sản DA phẩm DA - Xây dựng phiếu học tập định hướng cho HS: GV xác định nội dung cần đạt và hình thức trình bày của các DA. 11
- Xây dựng phiếu đánh giá DA: Căn cứ vào hoạt động và sản phẩm của DA học tập để xây dựng tiêu chí đánh giá tương ứng. GV hướng dẫn HS đánh giá theo các tiêu chí của sản phẩm. - Các tài liệu, website cần thiết liên quan đến DA giới thiệu cho HS. (Lưu ý: Đối với HS, việc chuẩn bị cho DA tùy thuộc vào yêu cầu của từng DA cụ thể) 3.2.2 Tổ chức các hoạt động của DHDA nhằm phát huy năng lực HS Hoạt động 1: Chuẩn bị triển khai thực hiện DA Nhiệm vụ 1: Xác định DA nghiên cứu - Xác định DA nghiên cứu: GV và HS cùng nhau nghiên cứu, thảo luận mục đích, yêu cầu nội dung của chương trình môn học. GV tạo điều kiện cho HS được đề xuất chủ đề, xác định mục tiêu của DA. Chủ đề gắn với một ý tưởng liên quan đến nội dung học tập gắn liền với thực tiễn mà HS quan tâm yêu thích nhằm gây hứng thú cho HS cũng như ý nghĩa xã hội của đề tài. - Xác định các tiểu chủ đề của DA, xác định vấn đề nghiên cứu cụ thể. GV hướng dẫn HS làm việc nhóm theo kỹ thuật động não để xác định các tiểu chủ đề từ ý tưởng lớn ban đầu. Nhiệm vụ 2: Lập nhóm và giao nhiệm vụ cho nhóm Thành lập nhóm học tập: GV tiến hành tìm hiểu và phân loại HS về nhận thức, năng lực, hoàn cảnh, phẩm chất làm tiền đề cho việc chia nhóm. Có nhiều cách chia nhóm khác nhau, mỗi cách có ưu điểm và nhược điểm riêng. Tùy theo điều kiện cụ thể mà giáo viên áp dụng. Cách 1: Căn cứ vào vị trí chỗ ngồi trong lớp. Cách 2: Chia nhóm ngẫu nhiên theo danh sách lớp. Cách 3: Chia nhóm bạn thân. Cách 4: Chia nhóm thông qua điều tra về trình độ học sinh, sở thích, khả năng sử dụng công nghệ thông tin... Nhóm hoạt động có hiệu quả là nhóm có các thành viên năng lực đa dạng, có học sinh giỏi, khá, thành thạo công nghệ thông tin. Tuy nhiên, trong thực tế khi thực hiện các DA, chúng tôi thường phân nhóm theo sở thích và khả năng. Cụ thể, chúng tôi đã xây dựng phiếu thăm dò khả năng của HS với bộ câu hỏi như sau: Phiếu điều tra sở thích của HS: Em quan tâm (hoặc có hứng thú) đến nội dung nào của dựa án? Nội dung Có Không Tiểu chủ đề DA Tiểu chủ đề DA… 12
Phiếu điều tra khả năng của HS: Khả năng Có Không - Khả năng thiết kế bài trình chiếu trên Powerpoint - Khả năng hội họa - Khả năng chụp ảnh, quay phim, dựng phim. - Khả năng làm MC (tổ chức trò chơi) - Khả năng thuyết trình - Khả năng viết kịch bản - Khả năng diễn xuất tiểu phẩm/ hoạt cảnh - Khả năng tìm kiếm thông tin, tư liệu, phân tích, tổng hợp thông tin. Sau khi chia nhóm, các thành viên cần có nhiệm vụ và vai trò rõ ràng. GV yêu cầu mỗi nhóm tự bầu ra nhóm trưởng, thư ký, báo cáo viên. Nhóm trưởng có nhiệm vụ điều hành nhóm trong suốt quá trình làm việc. Thư ký ghi chép lại tất cả những hoạt động và những ý kiến thống nhất của nhóm để báo cáo với thầy cô. Báo cáo viên thay mặt các thành viên trong nhóm báo cáo kết quả làm việc của nhóm mình và giải trình những ý kiến thắc mắc trước lớp. Các thành viên của nhóm cùng nhau trao đổi, bàn bạc, chia sẽ, thống nhất ý kiến về những nhiệm vụ được giao. Hướng dẫn tổ chức hoạt động nhóm. GV có thể chia lớp thành nhiều nhóm học tập, tùy các em đặt tên gọi mỗi nhóm khác nhau. Sau đó GV giao nhiệm vụ học tập cụ thể cho từng nhóm HS, kiểm tra thông tin xem HS đã hiểu rõ nhiệm vụ được giao hay chưa. Nhiệm vụ 3: Hướng dẫn HS lập kế hoạch - Dưới sự hướng dẫn của GV, các nhóm học tập tiến hành họp nhóm để xây dựng kế hoạch chi tiết cho DA học tập, xác định những công việc cần triển khai. Mỗi nhóm học tập thực hiện những nội dung cụ thể của DA, dự kiến thời gian thực hiện, địa điểm, phương tiện, dự trù vật liệu, kinh phí, phương pháp tiến hành, phân công công việc. Lưu ý HS: Các nội dung kiến thức cần sự chính xác - khoa học, phân tích - tổng hợp thông tin nên giao cho các bạn khá giỏi; Phần thiết kế và trình bày sản phẩm giao cho những bạn có năng khiếu về thẩm mỹ; năng khiếu thuyết trình. Trong nhóm cần có sự hướng dẫn, giúp đỡ nhau hình thành các kĩ năng cần thiết như tìm kiếm thông tin, xử lí thông tin… - GV định hướng HS lập sơ đồ tư duy, cách thuyết trình, cách làm các trò 13
chơi…, cách phân công nhiệm vụ, xác định sản phẩm DA, những công việc cần làm để hoàn thành công việc. Cung cấp công cụ đánh giá và bộ tài liệu hỗ trợ. - Mỗi HS phải thực hiện nhiệm vụ cá nhân và nhiệm vụ trong hoạt động nhóm + Thực hiện nhiệm vụ cá nhân: Tất cả HS tự nghiên cứu mục tiêu, nội dung của bài học theo câu hỏi gợi ý của GV; Thu thập tài liệu; Đóng góp ý tưởng và cách giải quyết nhiệm vụ cho nhóm. + Thực hiện nhiệm vụ nhóm: Sau khi HS lựa chọn chủ đề ở các nhóm. Các thành viên của nhóm sẽ thực hiện nhiệm vụ nhóm theo kế hoạch đã đề ra và cùng làm ra sản phẩm của DA qua kiến thức lý thuyết và các phương án được thử nghiệm trong thực tiễn Hoạt động 2: Thực hiện DA Đối với GV: Theo dõi sát sao quá trình thực hiện DA của HS như việc thu thập, xử lí thông tin. Ở giai đoạn này GV cũng định hướng, điều chỉnh các hoạt động của HS sao cho phù hợp với các mục tiêu đã đề ra. Cung cấp các tài liệu cần thiết cho HS; hỗ trợ HS trong quá trình tạo ra các sản phẩm của DA, nhất là sản phẩm từ công nghệ thông tin. Kiểm tra đánh giá thường xuyên đặc biệt là kiểm tra tính chính xác các nguồn thông tin, cần ý thức cho HS về bản quyền các nguồn thông tin, cụ thể là HS cần ghi lại tác giả các nguồn thông tin đã thu thập. Đồng thời GV thông báo kịp thời kết quả đánh giá quá trình làm việc của HS. Đối với HS: Trên cơ sở kế hoạch xây dựng, HS cùng nhau thảo luận, hợp tác, trao đổi, thu thập thông tin, xử lí thông tin của từng cá nhân, sau đó phải làm việc theo nhóm và theo kế hoạch. Thiết kế, xây dựng và hoàn thiện các sản phẩm của DA. Bước cuối cùng của việc thực hiện DA là hoàn thành sản phẩm đúng thời gian. - Thu thập thông tin qua nhiều kênh như: Báo chí, internet, nhân chứng lịch sử, phim ảnh, thực nghiệm, quan sát, điều tra, phỏng vấn, các mối liên hệ với xã hội bên ngoài… - Xử lý thông tin: + Sử dụng các phương pháp thống kê, tổng hợp, phân loại + Phân tích số liệu đưa kết quả dạng biểu đồ, đồ thị,… + Biết cách nhìn biểu đồ để đánh giá, nhận xét, giải thích, rút ra kết luận; - Thảo luận: Thường xuyên thảo luận, trao đổi, đánh giá nhận xét để chia sẻ dữ liệu, xác nhận ý kiến, giải quyết các vấn đề, kiểm tra tiến độ… Trao đổi ý kiến người dạy, người hướng dẫn: Trao đổi thường xuyên với người dạy nhằm đảm bảo tiến độ và hướng đi của DA. Hoạt động 3: Báo cáo DA GV tổ chức cho HS đại diện các nhóm trình bày nội dung báo cáo sản phẩm, 14
sau đó các nhóm trao đổi ý kiến, đưa ra các câu hỏi yêu cầu các nhóm dự án trả lời, GV đóng góp ý kiến. Từ đó, các nhóm chỉnh sửa nội dung, hoàn thành sản phẩm nghiên cứu của nhóm và nộp cho GV. Sản phẩm có thể được trình bày dưới nhiều dạng khác nhau: bài thuyết trình, biểu diễn (kịch, hát, múa, thơ,…), trưng bày triễn lãm (tranh ảnh, vật thật, báo tường, mô hình,…), powerpoint, video clip… Hoạt động 4: Đánh giá DA Căn cứ vào hoạt động và sản phẩm của DA học tập để xây dựng tiêu chí đánh giá tương ứng. GV hướng dẫn HS đánh giá theo các tiêu chí của sản phẩm. GV và HS cùng đánh giá về quá trình thực hiện và kết quả của DA, rút ra được kinh nghiệm sau khi thực hiện DA. Tuy nhiên quá trình đánh giá phải công bằng và được ghi nhận và nhận xét đúng mực. GV có thể thành thành lập ban giám khảo để phụ giúp GV đánh giá. + Đánh giá DA: Nên tập trung vào những câu hỏi như : HS hướng đến mục tiêu học tập như thế nào? HS sử dụng những kỹ năng tư duy nào? Liệu HS có nâng cao khả năng tự quản lý, tư duy sâu để học tốt hơn hay không? + Đánh giá HS: là một sự khẳng định và công nhận kết quả, công sức làm việc của HS. Bao gồm đánh giá sự cộng tác trong quá trình thực hiện DA và đánh giá sản phẩm của nhóm. + Điểm đánh giá sự cộng tác: do GV chấm cho mỗi HS thông qua theo dõi sự tham gia, cộng tác của HS đó và thông qua điểm đánh giá sự cộng tác của nhóm trưởng đối với từng thành viên và qua điểm tự đánh giá của HS. Trong quá trình thực hiện DA, mỗi nhóm trưởng được GV yêu cầu ghi lại sự phân công nhiệm vụ và theo dõi thái độ, tinh thần, ý thức khi tham gia và mức độ hoàn thành nhiệm vụ của các thành viên trong nhóm. Từ đó, nhóm trưởng sẽ đánh giá việc tham gia của thành viên dựa trên tiêu chí đánh giá sự cộng tác. Mỗi HS cũng tự đánh mức hộ hoàn thành của bản thân. + Điểm sản phẩm: là điểm của phần báo cáo của nhóm cùng với sản phẩm của nhóm + Điểm cuối cùng cho mỗi HS: là trung bình cộng của điểm đánh giá sự cộng tác và điểm sản phẩm (Phụ lục 1.3). GV và HS đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Từ đó rút ra những kinh nghiệm cho việc thực hiện DA tiếp theo. Như vậy, yêu cầu tổ chức DHDA trong dạy học lịch sử ở trường THPT gồm về nội dung tổ chức DHDA học sinh sẽ tự tìm hiểu chủ đề, nội dung học tập, lập kế hoạch phân công công việc và tiến hành thực hiện; về phương pháp tổ chức DHDA giáo viên nên kết hợp nhiều PPDH khác nhau để phát triển tính độc lập, tự giác của học sinh; khi tổ chức DHDA phải lấy HS làm trung tâm, GV phải là người hướng 15