Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Dạy học dự án trong chuyên đề Vật lí trong một số ngành nghề - chuyên đề học tập, Vật lí 10 KNTT

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:45

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm tìm hiểu lí thuyết về khái niệm dự án và phương pháp dạy học theo dự án; Nghiên cứu về thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo dự án trong dạy học vật lí ở trường THPT; Nghiên cứu, xây dựng các quy trình vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào dạy học các chuyên đề học tập Vật lí 10.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Dạy học dự án trong chuyên đề Vật lí trong một số ngành nghề - chuyên đề học tập, Vật lí 10 KNTT

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT ĐÔNG HIẾU SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: DẠY HỌC DỰ ÁN TRONG CHUYÊN ĐỀ: VẬT LÍ TRONG MỘT SỐ NGÀNH NGHỀ - CHUYÊN ĐỀ HỌC TẬP, VẬT LÍ 10 KNTT. (Lĩnh vực Vật lí) Tác giả 1: Phan Thanh Đức Tác giả 2: Nguyễn Thị Chuyên Số điện thoại : 0915662868. Tổ: Khoa học Tự nhiên Năm thực hiện: 2022 - 2023
MỤC LỤC PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ ...................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu ......................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................... 2 4. Giả thuyết khoa học........................................................................................... 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................ 2 6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 2 7. Tính mới và những đóng góp của đề tài............................................................ 2 PHẦN II. NỘI DUNG ......................................................................................... 3 CHƯƠNG I. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA XÂY DỰNG DỰ ÁN HỌC TẬP “VẬT LÍ TRONG MỘT SỐ NGÀNH NGHỀ” - CHUYÊN ĐỀ HỌC TẬP VẬT LÍ 10 KNTT .......................................................................................................... 4 I. CƠ SỞ LÍ LUẬN ............................................................................................... 4 1. Khái niệm dạy học theo dự án .......................................................................... 4 2. Đặc điểm, đặc trưng của dạy học dự án ............................................................ 3 3. Mục tiêu dạy học theo dự án ............................................................................. 3 4. Phân loại dạy học dự án .................................................................................... 5 5. Ưu, nhược điểm dạy học dự án ......................................................................... 5 6. Quy trình dạy học dự án .................................................................................... 7 III. CƠ SỞ THỰC TIỄN ..................................................................................... 11 1. Thực trạng chung ............................................................................................ 11 2. Nguyên nhân ................................................................................................... 11 3. Điều tra thực trạng dạy học dự án tại trường THPT Đông Hiếu .................... 11 CHƯƠNG II. XÂY DỰNG DỰ ÁN HỌC TẬP: "VẬT LÍ TRONG MỘT SỐ NGÀNH NGHỀ"- CHUYÊN ĐỀ HỌC TẬP VẬT LÍ LỚP 10 KNTT .............. 14 1. Thiết kế vấn đề - ý tưởng dự án ...................................................................... 14 2. Thiết kế mục tiêu dự án ................................................................................... 15 3. Thiết kế bộ câu hỏi định hướng ...................................................................... 16 4. Thiết kế bài tập dự án cho học sinh................................................................. 18 5. Thiết kế tài liệu hỗ trợ học sinh....................................................................... 19 6. Thiết kế các tiêu chí đánh giá và phản hồi ...................................................... 19
7. Tổ chức hoạt động dạy học theo dự án ........................................................... 22 8. Một số hình ảnh và kết quả đạt được khi thực hiện dự án…………………...23 CHƯƠNG 3. KHẢO SÁT .................................................................................. 27 1. Mục đích, nội dung và phương pháp khảo sát ................................................ 27 2. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp. ................ 28 PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................... 33 1. Ý nghĩa và đóng góp của đề tài đối ................................................................. 33 2. Rút kinh nghiệm khi thực hiện đề tài .............................................................. 34 3. Kiến nghị và đề xuất........................................................................................ 34 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 35 PHỤ LỤC ........................................................................................................... 36 Phụ lục 1: Phiếu khảo sát tính cấp thiết của các giải pháp ................................. 36 Phụ lục 2: Phiếu khảo sát tính khả thi của các giải pháp .................................... 37 Phụ lục 3: Sản phẩm dự án của một số nhóm ..................................................... 39
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài Thế giới đang bùng nổ tri thức khoa học và công nghệ đòi hỏi chúng ta phải đào tạo nguồn nhân lực không những phải có kiến thức, mà còn phải có năng lực hoạt động thực nghiệm. Ngành giáo dục hiện nay đã và đang có những bước đổi mới để nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu của công cuộc phát triển và hội nhập của đất nước. Theo Nghị quyết NQ88/2014/QH13 của Quốc hội cần đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục “Chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực”. Năm học 2022-2023 là năm học đầy thách thức đây là năm học đầu tiên giáo viên Trung học phổ thông (THPT) được tiếp cận với chương trình giáo dục phổ thông 2018 thay đổi toàn diện từ nội dung, hình thức tổ chức dạy học đến cách thức tiếp cận kiến thức, định hướng hình thành và phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh. Bên cạnh đó, Vật lí học là bộ môn khoa học thực nghiệm, học sinh cần được trang bị phương pháp làm việc và năng lực hoạt động thực nghiệm để giải quyết các vấn đề trong thực tiễn. Việc thường xuyên thực hiện các dự án học tập đặc biệt là những dự án lồng ghép trải nghiệm là một trong những biện pháp giúp học sinh được quan sát, suy nghĩ và tham gia vào các hoạt động thực tiễn qua đó khuyến khích, động viên các em tích cực trong học tập và nghiên cứu, khơi nguồn cho sự sáng tạo, tìm ra những giải pháp, sản phẩm mới, giải quyết các vấn đề trong thực tiễn. Việc thường xuyên tổ chức các các dự án học tập giúp các em phát triển các phẩm chất năng lực, đam mê sáng tạo và yêu thích môn Vật lí hơn. Để đáp ứng được yêu cầu đổi mới của chương trình giáo dục phổ thông mới thì mỗi giáo viên cần phải trau dồi cho mình một kĩ năng tổ chức các hình thức dạy học hiện đại, phù hợp với các đối tượng học sinh giúp cho các em tiếp cận chương trình giáo dục phổ thông mới. Chúng ta cần không ngừng tìm hiểu, học hỏi, mạnh dạn thay đổi để xây dựng nền giáo dục tiên tiến. Năm học 2022-2023 sở GD&ĐT chỉ đạo các cơ sở giáo dục đẩy mạnh hình thức tổ chức dạy học theo dự án, yêu cầu mỗi đơn vị tổ chức được ít nhất một dựa án ở mỗi môn học (Công văn số 1776/SGD&ĐT GDTrH V/v hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ GDTrH năm học 2022-2023, ngày 26/8/2022) Trong quá trình giảng dạy môn Vật lí lớp 10 chương trình GDPT 2018 sách kết nối tri thức (KNTT), chúng tôi vừa nghiên cứu vừa tích lũy kinh nghiệm và xin giới thiệu dự án học tập đã áp dụng có hiệu quả tại trường THPT Đông Hiếu. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới giáo dục và điều kiện thực tiễn của môn học chúng tôi đã lựa chọn đề tài: "Dạy học dự án trong chuyên đề: Vật lí trong một số ngành nghề - chuyên đề học tập, Vật lí 10 KNTT". 1
2. Mục đích nghiên cứu - Đổi mới phương pháp giảng dạy hiện nay theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh, lấy người học làm trung tâm. - Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào dạy học. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Các dự án học tập trong dạy học Vật lí tại trường THPT. - Các chuyên đề học tập Vật lí 10 KNTT. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Các dự án học tập trong dạy học chuyên đề: Vật lí trong một số ngành nghề - Chuyên đề học tập Vật lí 10 tại trường THPT. 4. Giả thuyết khoa học - Nếu vận dụng dạy học dự án một cách thích hợp vào dạy học trường THPT thì sẽ nâng cao hiệu quả dạy học vật lí cho học sinh trong nhà trường. Phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu lí thuyết về khái niệm dự án và phương pháp dạy học theo dự án - Nghiên cứu về thực trạng sử dụng phương pháp dạy học theo dự án trong dạy học vật lí ở trường THPT. - Nghiên cứu, xây dựng các quy trình vận dụng phương pháp dạy học theo dự án vào dạy học các chuyên đề học tập Vật lí 10. - Thiết kế phương án dạy học chuyên đề học tập Vật lí 10 theo phương pháp dạy học dự án. - Thực nghiệm sư phạm đối với phương án đã xây dựng cho phương pháp này. 6. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lí luận: Tìm hiểu tài liệu, công trình liên quan đến đề tài nghiên cứu. Tìm hiểu về phương pháp dạy học dự án này bằng lí thuyết từ đó rút ra những phương pháp chung để nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: quan sát, điều tra bằng phiếu, phỏng vấn, chuyên gia. - Khảo sát thực trạng, tính cấn thiết và khả thi cuả đề tài. 7. Tính mới và những đóng góp của đề tài - Đã xây dựng cơ sở lí luận và thực tiễn của dạy học dự án, đưa ra quy trình và các thao tác cơ bản các dự án học tập. 2
- Xây dựng các quy trình, thiết kế phương án dạy học theo dự án “Vật lí trong một số ngành nghề”- Chuyên đề học tập Vật lí 10. Vì chương trình mới áp dụng nên ít tư liệu tham khảo nên dự án học tập có thể trở tư liệu dạy học cho các đồng nghiệp tham khảo và áp dụng vào dạy học. - Đã đi sâu xây dựng được bộ câu hỏi định hướng hình thành kiến thức và bộ câu hỏi giúp hoàn thành bài tập dự án có thể chia sẻ thành tư liệu tham khảo cho giáo viên và tư liệu học tập cho học sinh. - Đã xây dựng được bộ tiêu chí đánh giá cụ thể sản phẩm của dự án nói chung có thể chia sẻ tư liệu cho các đồng nghiệp cùng tham khảo và áp dụng. Từ những dự án học tập giúp sinh dần được làm quen và học tập theo đúng tinh thần của chương trình giáo dục phổ thông mới, giúp các em hào hứng và đam mê hơn với bộ môn Vật lí, từ đó phát triển phẩm chất và năng lực. 3
PHẦN II. NỘI DUNG CHƯƠNG I. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA DỰ ÁN HỌC TẬP “VẬT LÍ TRONG CÁC NGÀNH NGHỀ” - CHUYÊN ĐỀ HỌC TẬP VẬT LÍ 10 KNTT I. CƠ SỞ LÍ LUẬN 1. Khái niệm dạy học theo dự án Dạy học theo dự án được coi là một hình thức dạy học vì khi thực hiện một dự án phải có nhiều phương pháp dạy học cụ thể được sử dụng. Có thể hiểu đây là một hình thức dạy học trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp và có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực hành để tạo ra sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được người học thể hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập. Làm việc nhóm là hình thức làm việc cơ bản của dạy học dự án. Bản chất của dạy học dự án: Học sinh lĩnh hội kiến thức và kĩ năng thông qua quá trình giải quyết một bài tập tình huống gắn với thực tiễn - dự án. Kết thúc dự án sẽ cho ra sản phẩm. 2. Đặc điểm, đặc trưng của dạy học dự án Dạy học dự án có những đặc điểm, đặc trưng sau: - Người học là trung tâm của quá trình dạy học. - Dự án tập trung vào những mục tiêu học tập quan trọng gắn với các chuẩn. - Dự án được định hướng theo bộ câu hỏi định hướng. - Dự án đòi hỏi các hình thức đánh giá đa dạng và thường xuyên. - Dự án có tính liên hệ với thực tế. - Người học thể hiện sự hiểu biết của mình thông qua sản phẩm và quá trình thực hiện. - Công nghệ hiện đại hỗ trợ và thúc đẩy việc học của người học. - Kĩ năng tư duy là yếu tố không thể thiếu trong phương pháp dạy học dự án. 3. Mục tiêu dạy học theo dự án 3.1. Về kiến thức - Hướng tới các vấn đề thực tiễn, gắn kết nội dung bài học với thực tế. 3.2. Về năng lực Dạy học dư án có thể phát triển cho học sinh năng lực: - Phát hiện và giải quyết vấn đề - Tư duy bậc cao (phân tích, tổng hợp, đánh giá…) từ các nguồn thông tin, tư liệu thu thập được. 4
- Năng lực tự học - Năng lực giao tiếp, làm việc nhóm - Cho phép học sinh làm việc “một cách độc lập” để hình thành kiến thức và cho ra những kết quả thực tế. - Nâng cao năng lực sử dụng công nghệ thông tin vào quá trình học tập và tạo ra sản phẩm. 3.3. Phát triển phẩm chất - Giúp cho học sinh cảm thấy yêu thích môn học hơn, chăm chỉ, tích cực xây dựng bài. - Chủ động trong việc tìm tòi, nghiên cứu và lĩnh hội kiến thức. - Có tinh thần trách nhiệm, hợp tác trong quá trình thảo luận chung. - Nhận thấy những giá trị của hoạt động nhóm, chấp nhận những quan điểm khác nhau, phát triển tư duy phê phán, không ngừng nỗ lực học tập. 4. Phân loại dạy học dự án Dạy học theo dự án có thể được phân loại theo nhiều phương diện khác nhau. Sau đây là một số cách phân loại dạy học theo dự án: Phân loại theo chuyên môn - Dự án trong một môn học: trọng tâm nội dung nằm trong một môn học. - Dự án liên môn: trọng tâm nội dung nằm ở nhiều môn khác nhau. - Dự án ngoài chuyên môn: là các dự án không phụ thuộc trực tiếp vào các môn học Phân loại theo sự tham gia của người học Dự án cho nhóm học sinh, dự án cá nhân. Dự án dành cho nhóm học sinh là hình thức dự án dạy học chủ yếu. Trong trường phổ thông còn có dự án toàn trường, dự án dành cho một khối lớp, dự án cho một lớp học. Phân loại theo sự tham gia của giáo viên Một giáo viên tham gia dự án hoặc dưới sự cộng tác hướng dẫn của nhiều giáo viên tham gia dự án. Phân loại theo quỹ thời gian - Dự án nhỏ: thực hiện trong một số giờ học, có thể từ 2-6 giờ học. - Dự án trung bình: dự án trong một hoặc một số ngày (“Ngày dự án”), nhưng giới hạn là một tuần hoặc 40 giờ học. 5
- Dự án lớn: dự án thực hiện với quỹ thời gian lớn, tối thiểu là một tuần (hay 40 giờ học), có thể kéo dài nhiều tuần (“Tuần dự án”). Cách phân chia theo thời gian này thường áp dụng ở trường phổ thông. Phân loại theo nhiệm vụ Dựa theo nhiệm vụ trọng tâm của dự án, có thể phân loại các dự án theo các dạng sau: - Dự án tìm hiểu: là dự án khảo sát thực trạng đối tượng. - Dự án nghiên cứu: nhằm giải quyết các vấn đề, giải thích các hiện tượng, quá trình. - Dự án thực hành: có thể gọi là dự án kiến tạo sản phẩm, trọng tâm là việc tạo ra các sản phẩm vật chất hoặc thực hiện một kế hoạch hành động thực tiễn, nhằm thực hiện những nhiệm vụ như trang trí, trưng bày, biểu diễn, sáng tác. - Dự án hỗn hợp: là các dự án có nội dung kết hợp các dạng nêu trên. - Các loại dự án trên không hoàn toàn tách biệt với nhau. Trong từng lĩnh vực chuyên môn có thể phân loại các dạng dự án theo đặc thù riêng. 5. Ưu, nhược điểm dạy học dự án 5.1. Ưu điểm Gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, đây cũng là yếu tố rất quan trọng giúp học sinh đưa kiến thức sách vở gần gũi với thực tiễn cuộc sống. Kích thích động cơ, hứng thú học tập của người học. Phát huy tính tự lực, tính trách nhiệm, phát triển khả năng sáng tạo, trải nghiệm sáng tạo cho học sinh và giáo viên. Phát triển năng lực đánh giá vấn đề, đánh giá công việc… Rèn luyện năng lực giải quyết những vấn đề phức hợp, rèn luyện tính bền bỉ, kiên nhẫn, rèn luyện năng lực cộng tác làm việc, làm việc nhóm, quản lí nhóm. 5.2. Nhược điểm Dạy học dự án không phù hợp trong việc truyền thụ tri thức lý thuyết mang tính trừu tượng, hệ thống cũng như rèn luyện hệ thống kỹ năng cơ bản. Dạy học dự án đòi hỏi nhiều thời gian. Vì vậy dạy học dự án không thay thế cho phương pháp thuyết trình và luyện tập, mà là hình thức dạy học bổ sung cần thiết cho các phương pháp dạy học truyền thống. Ta cũng chỉ có thể xem dạy học dự án là một trong các phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Dạy học dự án đòi hỏi phương tiện vật chất như máy ảnh, phương tiện đi lại, máy vi tính kết nối mạng…cũng như nguồn lực tài chính phù hợp để trang trải trong quá trình thực hiện dự án như văn phòng phẩm, liên hệ thực hiện dự án, ăn uống khi đi thực hiện dự án. 6
Chưa có thang điểm đánh giá người học một cách rõ ràng từng thành viên trong nhóm trong quá trình thực hiện dự án. Quy định cho điểm từng học sinh trong nhóm, cho điểm dự án ở cột điểm nào chưa có hướng dẫn. 6. Quy trình dạy học dự án Dựa trên việc nghiên cứu một số quy trình dạy theo dự án, những thuận lợi và khó khăn khi áp dụng vào dạy học vật lý, chúng tôi đưa ra quy trình dạy học theo dự án trong Vật lý như sau: Giai đoạn 1: Quyết định vấn đề, hình thành dự án Đây là giai đoạn rất quan trọng nhưng cũng đầy khó khăn. Thông thường giáo viên và học sinh cùng nhau suy nghĩ đề xuất vấn đề, xác định đề tài song thực tế giáo viên phải có sự định hướng trước học sinh. giáo viên có thể gợi ý một số vấn đề liên quan đến thực tiễn mang tính chất kích thích trí tò mò của học sinh, sau đó giáo viên và HS cùng nhau thảo luận vấn đề, đôi khi trong quá trình đó, học sinh có thể bật ra những ý tưởng táo bạo nhưng hấp dẫn liên quan đến nội dung bài học. Để làm được điều này giáo viên: - Phải thực sự nắm vững kiến thức và liên hệ thực tế tốt có khả năng xâu chuổi sự kiện gắn kết với mục tiêu mà giáo viên muốn hướng đến. - Dựa vào chương trình học của môn, cụ thể là nội dung của bài học mà mình dự định làm dự án, giáo viên xác định các chuẩn kiến thức, xác định mục tiêu bài học: kiến thức, kĩ năng mà học sinh cần đạt. - Suy nghĩ, tìm ý tưởng về dự án của mình phải mang tính thực tiễn liên quan đến cuộc sống và thể hiện nội dung bài học. - Một dự án tốt có khả năng mang lại hiệu quả là một dự án nghiên cứu sâu về các chủ đề thực tế và các vấn đề mà người học thực sự muốn tìm hiểu, thể hiện được vai trò trung tâm của học sinh nhằm giúp các em hiểu được nội dung bài học và liên hệ những điều các em quan tâm. Trong thực tiễn dự án, có một số loại dự án thường được tổ chức như sau: - Học thông qua việc phục vụ cộng đồng - Mô phỏng - đóng vai - Xây dựng và thiết kế. - Giải quyết vấn đề. - Hợp tác trực tuyến. - Tra cứu web. Giai đoạn 2: Lập dự án 7
Có thể hiểu đây là bước chuẩn bị của giáo viên và học sinh (chủ yếu là của giáo viên) trước khi học sinh bắt tay vào thực hiện dự án. Bước này có vai trò lớn trong việc quyết định đến sự thành công của toàn bộ dự án. Về cơ bản, khâu lập kế hoạch dự án bao gồm các nhiệm vụ sau: Bước 1: Xác định mục tiêu dự án. Đưa ra mục tiêu của dự án dựa vào chuẩn kiến thức và mục tiêu bài học Từ mục tiêu của dự án lựa chọn các nội dung thích hợp và chỉnh sửa chúng cho vào dự án. Bước 2: Xây dựng bộ câu hỏi định hướng để thu hút học sinh. Có thể nói, để phát triển tư duy cho học sinh bên cạnh việc hiểu nội dung bài học, thì với bô câu hỏi định hướng sẽ làm được điều này. Trong một dự án không thể thiếu bộ câu hỏi này, nó làm cho học sinh hứng thú hơn và học sinh sẽ tìm thấy mối liên hệ giữa các kiến thức mà các em đã học. Bộ câu hỏi định hướng bao gồm các câu hỏi khái quát, câu hỏi bài học và câu hỏi nội dung: - Câu hỏi khái quát: là những câu hỏi mở, hướng đến những ý tưởng lớn và những khái niệm mang tính bền vững. Câu hỏi khái quát thường mang tính liên môn và giúp HS thấy được sự liên quan giữa các môn học với nhau. - Câu hỏi bài học: Câu hỏi bài học có liên quan trực tiếp đến dự án và hỗ trợ viêc nghiên cứu câu hỏi khái quát. Các câu hỏi bài học cũng là các câu hỏi mở giúp HS thể hiện hiểu biết của mình về những khái niệm cốt lõi của một dự án. Hay nói cách khác, câu hỏi bài học là những câu hỏi thường gắn với nội dung một bài học cụ thể. - Câu hỏi nội dung: Câu hỏi nội dung là những câu hỏi cụ thể, mang tính sự kiện với một số lượng giới hạn các câu trả lời đúng. Thường thì câu hỏi nội dung liên quan đến định nghĩa, sự nhận biết và gợi nhớ thông tin mang tính tổng quát - tương tự như loại câu hỏi mà bạn thường thấy trong các bài kiểm tra. Câu hỏi nội dung là những câu hỏi hỗ trợ quan trọng cho câu hỏi khái quát và câu hỏi bài học Bước 3: Thiết kế dự án Sau khi chúng ta đã có ý tưởng đề tài và vạch ra bộ câu hỏi định hướng, thì chúng ta phải bắt tay vào việc thiết kế dự án, để làm đực điều này giáo viên cần phải nghiêm túc trả lời: - Đề tài dự án có thiết thật với thực tế không? Vai trò của nó như thế nào? - Lợi ích thực hiện dự án là ai? - Như chúng ta biết một dự án thì học sinh đóng vai trò là người tự quyết định mọi việc của mình thông qua sự hướng dẫn của giáo viên. Do đó, giáo viên cần lưu ý đến những vấn đề: 8
- Chủ thể trong dự án (công việc chính học sinh cần thực hiện chẳng hạn như các bạn hãy đóng vai là tổ chức nào), khách thể trong dự án (thực hiện mục đích gì) - Nhiệm vụ mà nhóm phải hoàn thành. - Sản phẩm (kết quả) mà nhóm đạt được. Bước 4: Xây dựng tài liệu tham khảo hỗ trợ hỗ trợ học sinh. GV là người chuẩn bị cho HS những tài liệu cần thiết để hỗ trợ trong quá trình thực hiện dự án: - Tài liệu kĩ thuật số: CD, DVD, phần mềm... - Tài liệu giấy: Các bài tập mẫu, nội dung bài học, các mẫu phiếu phân công công việc trong nhóm, các mẫu phiếu đánh giá từng sản phẩm, … - Các nguồn tài liệu tham khảo: các trang Web… Những tài liệu này phải đáp ứng xác thực việc giải quyết các nhiệm vụ của dự án. Bước 5: Chuẩn bị các điều kiện thực hiện dự án. Đối với giáo viên: Trao đổi, thu thập ý kiến của đồng nghiệp, vận động mọi người tham dự, chuẩn bị kinh phí, cơ sở vật chất cần thiết,… Đối với học sinh: Chuẩn bị những kĩ năng cơ bản (biết sử dụng Word, PowerPoint...) đáp ứng cho việc thực hiện dự án. Giai đoạn 3: Xây dựng kế hoạch thực hiện Trong giai đoạn này, học sinh với sự hướng dẫn của giáo viên xây dựng đề cương, kế hoạch cho việc thực hiện dự án: công việc cần làm, thời gian dự kiến, vật liệu, kinh phí, phương pháp tiến hành và phân công công việc trong nhóm… Vì vậy, giáo viên phải có đề cương chi tiết rõ ràng, điều này rất quan trọng trong việc thực hiện dự án, có kế hoạch thì thực hiện mới hiệu quả. - Đối với giáo viên: Khi giao bài tập cụ thể, giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện: + Tùy số lượng học sinh từ đó quy định số học sinh trong một nhóm. + Phổ biến cách thức phân công nhiệm vụ trong nhóm. + Gợi ý cho từng nhóm cách làm việc. + Cung cấp tài liệu tham khảo, tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh trong quá trình xây dựng kế hoạch. + Cung cấp tiêu chí đánh giá cho các bài tập cụ thể nhằm giúp học sinh có được định hướng đúng đắn khi xây dựng kế hoạch. + Phổ biến kế hoạch thực hiện: thời gian thực hiện. - Đối với học sinh: 9
+ Chia nhóm. + Chọn chủ đề. + Thảo luận, thống nhất xây dựng kế hoạch thực hiện dự án. + Phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng bạn trong nhóm (tùy theo năng lực của mỗi bạn). + Đối với những bạn mới làm quen với dự án: thì hãy xem những dự án mẫu, từng bước tiếp cận với đề tài nhận được. + Dựa vào tiêu chí đánh giá của giáo viên, học sinh lên kế hoạch cụ thể: thời gian tiến hành, trình tự thực hiện, thời gian hoàn thành dự án. Giai đoạn 5: Thực hiện dự án Đây là giai đoạn các học sinh thực hiện dự án theo sự phân công và kế hoạch chung. Trong quá trình thực hiện dự án, học sinh phải tìm cách giải quyết các vấn đề có liên quan đến nội dung bài học và cuộc sống xã hội mà giáo viên và nhóm đã xác định. Cũng từ đó sản phẩm của dự án được hình thành. - Đối với giáo viên: + Theo dõi quá trình thực hiện của các em chẳng hạn như tìm kiếm thông tin, phân tích những thông tin đúng vá không chính xác, vì hiện nay, nguồn thông tin rất đa dạng, chú ý nguồn mà học sinh lấy. + Giải quyết những câu hỏi mà học sinh gặp phải trong quá trình thực - Đối với học sinh: Thực hiện theo kế hoạch đề ra. Cụ thể: + Thu thập thông tin. + Xử lý thông tin. + Học nhóm, giải quyết các vấn đề khó khăn. + Tổng hợp thông tin, đó là việc kết hợp giữa lí thuyết và thực hành, hình thành sản phẩm. Giai đoạn 6: Thu thập kết quả và công bố sản phẩm Kết quả thực hiện dự án có thể được viết dưới dạng thu hoạch, báo cáo,...Sản phẩm của dự án có thể là sản phẩm vật chất được tạo ra từ hoạt đông làm việc nhóm và cũng có thể là những hành động phi vật chất, chẳng hạn việc biểu diễn một vở kịch, việc tổ chức một sinh hoạt nhằm tạo ra các tác động xã hội. Trình bày sản phẩm cho giáo viên trước lớp hoặc trong hội trường cho các giáo viên trong tổ bộ môn và các bạn cùng khối. Đối với giáo viên: + Tổ chức cho học sinh trình bày kết quả. + Tổ chức cho các nhóm trao đổi ý kiến. 10
+ Rèn luyện cho học sinh năng lực trình bày quan điểm của mình trước nhiều người. Xây dựng chuẩn đánh giá dự án Đánh giá chính là thước đo cho việc phân tích những mặt được hay chưa được của học sinh trong quá trình học tập. Vì hiện nay không có một chuẩn đánh giá chung nào do đó giáo viên chúng ta phải nghiên cứu kĩ để đưa ra một chuẩn đánh giá phù hợp và khách quan. Thông thường, chúng ta xây dựng đánh giá cho nhóm học sinh và từng HS thông qua việc xây dựng những tiêu chí. Những tiêu chí này tùy thuộc vào sản phẩm của dự án làm ra mà ta quy định, việc đưa ra tiêu chí cần đảm bảo công bằng, minh bạch, rõ ràng. Có thể nói ở giai đoạn này không những giáo viên mà chính học sinh và cả những người tham gia khác cũng có thể tham gia đánh giá quá trình thực hiện dự án cũng như kết quả dự án. Từ đó đánh giá vai trò, năng lực của từng học sinh và rút ra những kinh nghiệm cho việc thực hiện những dự án tiếp theo. II. CƠ SỞ THỰC TIỄN 1. Thực trạng chung Đối với giáo viên: Đã tiếp cận với các phương pháp dạy học tích cực nhưng còn mang tính hình thức, ngại sử dụng thiết bị, chưa thật sự đầu tư kĩ lưỡng. Chưa chú trọng phát triển phẩm chất và năng lực cho người học. Việc thực hiện các dự án học tập còn ít, khá lúng túng và mang tính hình thức. Đối với học sinh: Quen với việc tiếp nhận ghi nhớ, chưa hoạt động tích cực. Chưa vận dụng linh hoạt vào thực tiễn, học sinh chưa được rèn luyện nhiều về mặt kĩ năng. Do chưa được đầu tư đúng mức nên một số bộ phận học sinh thiếu đam mê, hứng thú đối với môn Vật lí - môn khoa học thực nghiệm và ngày càng ít học sinh học các môn khoa học tự nhiên. 2. Nguyên nhân Trong xây dựng phân phối chương trình còn ít các chủ đề trải nghiệm. Giáo viên chưa chú trọng cho học sinh thực hiện nhiều dự án học tập. Chương trình phổ thông hiện hành chưa chú trọng các nội dung cho học sinh sáng tạo và vận dụng vào thực hiện. Đổi mới kiểm tra đánh giá chưa theo kịp với đổi mới phương pháp, chưa chú trọng đánh giá kĩ năng thực hành, ứng dụng thực tiễn, chưa đánh giá đầy đủ các phẩm chất và năng lực của người học. 3. Điều tra thực trạng dạy học dự án tại trường THPT Đông Hiếu 3.1. Đối với giáo viên Phát phiếu khảo sát lấy ý kiến của giáo viên tại Trường THPT Đông Hiếu để tìm hiểu về các vấn đề nghiên cứu và đạt được kết quả như sau: 11
Câu 1: Việc sử dụng phương pháp dạy học dự án tại trường diễn ra như thế nào? Thường xuyên. 66,7% Hiếm khi. 33,3% Không sử dụng. 0% Câu 2: Việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm tại trường diễn ra như thế nào? Thường xuyên. 11,1% Hiếm khi. 33,3% Không sử dụng. 53,6% Câu 3: Việc yêu cầu học sinh/ các nhóm học sinh thực hiện các dự án học tập kết hợp với các hoạt động trải nghiệm diễn ra như thế nào? Thường xuyên 0% Hiếm khi 77,8% Không 22,2% Câu 4: Việc yêu cầu học sinh/ các nhóm học sinh khai thác CNTT và các phần mềm trong quá trình học tập diễn ra như thê nào? Thường xuyên 0% Hiếm khi 11,1% Không 88,9% Câu 5: Việc sử dụng phương pháp dạy học theo dự án trong dạy học môn Vật lí mang lại hiệu quả như thế nào? Hiệu quả 0% Ít hiệu quả 11,1% Không hiệu quả 88,9% 3.2. Đối với học sinh Phát phiếu khảo sát lấy ý kiến của học sinh tại 3 lớp ở Trường THPT Đông Hiếu để tìm hiểu về các vấn đề nghiên cứu và đạt được kết quả như sau: Câu 1: Việc khai thác và thực hiện các dự án học tập trong quá trình học tập diễn ra như thế nào? Thường xuyên 33,3% 12
Hiếm khi 66,7% Không sử dụng 0% Câu 2: Bản thân có mong muốn được tham gia các hoạt động trải nghiệm. Có 100% Không 0% Câu 3: Bản thân có mong muốn được tham gia các dự án học tập. Có 100% Không 0% Câu 4: Khi thực hiện các dự án học tập và các hoạt động các em cảm thấy như thế nào? Hào hứng, mong muốn được tham gia 75% Bình thường 16,7% Không hào hứng, ngại tham gia. 8,3% 13
CHƯƠNG II. XÂY DỰNG DỰ ÁN HỌC TẬP: "VẬT LÍ TRONG MỘT SỐ NGÀNH NGHỀ"- CHUYÊN ĐỀ HỌC TẬP VẬT LÍ LỚP 10 KNTT 1. Thiết kế vấn đề, nêu ý tưởng dự án Ngày nay, khoa học công nghệ tiên tiến, kinh tế ngày càng phát triển, đời sống xã hội ngày càng được nâng cao; con người đã nghiên cứu rất nhiều các ứng dụng của vật lí vào trong các ngành nghề. Dự án yêu cầu học sinh phải tìm hiểu được khái quát ứng dụng của vật lí vào các ngành nghề. Tại địa phương (Thị xã Thái Hòa, Huyện Nghĩa Đàn) có nhiều cơ sở nông nghiệp công nghệ cao như Trang trại bò sữa TH True Milk, Công ty FVF sản xuất rau củ sạch thuộc tập đoàn TH True Milk (cách trường 8km); Hợp tác xã công nghệ cao Nông Thịnh (cách trường 1km) có nhiều ứng dụng nổi bật trong sản xuất nông nghiệp như: Công nghệ nano, công nghệ nhà kính, chiếu xạ, công nghệ hạt nhân, tự động hóa…. Có nhiều cơ sở sản xuất công nghiệp nhà máy sữa TH True Milk, nhà máy nước của tập đoàn TH True Milk, Nhà máy chế biến gỗ, sắn (cách trường 5km) ... ứng dụng kĩ thuật cơ khí, tự động hóa, công nghệ laze, các cảm biến… Có nhiều cơ sở sửa chữa cơ khí như xưởng 250 (cách trường 8km), các cơ sở sữa chữa cơ khí, điện tử cách trường chưa đến 1km. Nhiều cơ sở quân đội như Lữ đoàn 206 (cách trường 2km), 816...đễ dàng tìm hiểu các ứng dụng của vật lí trong quân sự. Tại phòng thực hành trường THPT Đông Hiếu có nhiều sản phẩm khoa học kĩ thuật được giải cấp tỉnh như: Rô bốt phòng dịch, Rô bốt tự động khử khuẩn, Thiết bị tự động đưa nước lên cao, Máy hút rác tự động, Máy quét rác thông minh, giàn phơi thông minh, Rô bốt cứu hỏa và nhiểu sản phẩm cấp trường. Các em có thể thông qua tìm hiểu nguyên lí hoạt động của các thiết bị tìm hiểu được ứng dụng của vật lí trong cơ khí, kĩ thuật điện tử… Như vậy các em có thể dễ dàng trải nghiệm, tìm hiểu được ứng dụng của vật lí trong quân sự, nông nghiệp, cơ khí và tự động hóa, kĩ thuật điện tử. Từ đó có thể đưa ra một số ý tưởng trải nghiệm dự án và cho học sinh lựa chọn như: - Tìm hiểu các công nghệ hiện đại tại một cơ sở sản xuất nông nghiệp hiện đại trên địa bàn. - Tự động hóa: Tìm hiểu chế tạo hệ thống tưới nước tự động. Trong dự án này, HS đóng vai trò là người đưa ra giải pháp và thực hiện giải pháp cho hệ thống tưới nước tự động hoặc sẽ tham gia trải nghiệm tại một số địa chỉ sản xuất nông nghiệp hiện đại từ đó nêu được các ứng dụng của vật lí trong cở sở đó. - Tự động hóa: Tìm hiểu dây chuyền sản xuất của một nhà máy tại địa phương Dựa trên ý tưởng, mong muốn của học sinh và sau khi trao đổi cùng với các giáo viên môn Vật lí dạy lớp 10 đã thống nhất thực hiện cụ thể: 14
1.1. Lớp 10C9, 10C10: Dự án “Vật lí trong nông nghiệp, cơ khí và tự động hóa” - Tìm hiểu ứng dụng của vật lí trong các ngành nghề. - Trải nghiệm tham quan học tập tại tập đoàn TH True milk. Viết báo cáo và trình bày về các ứng dụng của vật lí trong nông nghiệp, trong cơ khí và tự động hóa khi tham quan Trang trại bò sữa TH True Milk; Dự án trồng và xuất khẩu rau của, hoa nhà kính FVF; Nhà máy nước tinh khiết, thảo dược và hoa quả Núi Tiên. 1.2. Lớp 10C3: Dự án “Vật lí trong nông nghiệp và tự động hóa” - Tìm hiểu ứng dụng của vật lí trong các ngành nghề. - Trải nghiệm tham quan học tập tại hợp tác xã công nghệ cao Nông Thịnh. Viết báo cáo và trình bày các ứng dụng của vật lí trong nông nghiệp và tự động hóa sau khi trải nghiệm. 1.3. Lớp 10C4: Dự án “Vật lí trong quân sự và cơ khí” - Tìm hiểu ứng dụng của vật lí trong các ngành nghề. - Trải nghiệm tham quan học tập tại Lữ đoàn 206. Viết báo cáo và trình bày các ứng dụng của vật lí trong quân sự và cơ khí sau khi trải nghiệm. 1.4. Lớp 10C5: Dự án “Vật lí trong cơ khí và kĩ thuật điện tử” - Tìm hiểu ứng dụng của vật lí trong các ngành nghề. - Trải nghiệm tìm hiểu các linh kiện điện tử và các sản phẩm khoa học kĩ thuật tại phòng thực hành Vật lí trường THPT Đông Hiếu, tham quan một cơ sở sữa chữa cơ khí, điện tử. Viết báo cáo và trình bày các ứng dụng của vật lí trong cơ khí và kĩ thuật điện tử sau khi trải nghiệm. Sau đây tôi xin minh họa cho dự án lớp 10C9, 10C10 mà tôi tham gia giảng dạy năm học 2022 - 2023. 2. Thiết kế mục tiêu dự án 2.1. Về kiến thức - Tìm hiểu được các ứng dụng của vật lí trong các ngành nghề và đánh giá được tác động, nêu được triển vọng của ngành đối với địa phương. - Trình bày về các ứng dụng của vật lí trong nông nghiệp, trong cơ khí và tự động hóa khi tham quan Trang trại bò sữa TH True Milk; Dự án trồng và xuất khẩu rau của, hoa nhà kính FVF; Nhà máy nước tinh khiết, thảo dược và hoa quả Núi Tiên. 2.2. Về năng lực - Thu thập và xử lí thông tin. - Tìm kiếm thông tin trên mạng. 15
- Ứng dụng công nghệ thông tin như sử dụng phần mềm Microsoft Office, … trong học tập. - Làm việc theo nhóm. - Viết và trình bày báo cáo trước tập thể. - Vận dụng lí thuyết vào thực tiễn. 2.3. Về phẩm chất - Nhận ra vai trò quan trọng của vật lí trong sản xuất nông nghiệp, trong cơ khí và tự động hóa. - Độc lập, tự giác, tự chịu trách nhiệm trước nhóm. - Hứng thú trong quá trình làm dự án. - Học tập tích cực, chủ động, sáng tạo. 3. Thiết kế bộ câu hỏi định hướng Bộ câu hỏi hỗ trợ học sinh khi tìm hiểu khái quát ứng dụng của vật lí trong một số ngành nghề. 3.1. Ứng dụng của vật lí trong quân sự Câu 1. Hãy kể tên một số thiết bị quân sự thời xa xưa và cho biết cơ chế hoạt động? Câu 2. Hãy kể tên một số loại vũ khí được phát triển dựa trên ứng dụng đột phá từ vật lí? Câu 3. Tìm hiểu nguyên lí hoạt động của súng. Để hạn chế hiện tượng súng giật khi bắn người ta làm thế nào? Câu 4. Nêu nguyên tắc và ứng dụng của Radar trong quân sự? Câu 5. Nêu nguyên lí và cơ chế hoạt động của máy bay chiến đấu phản lực có tốc độ cao? Hãy giới thiệu một loại máy bay chiến đấu hiện đại? Câu 6. Các tàu chiến tàu ngầm hoạt động dựa trên các định luật vật lí nào? Câu 7. Cho biết sự phát triển của vũ khí hạt nhân giai đoạn hiện nay? Câu 8. Hãy tìm hiểu trên Internet về những nghiên cứu đột phá của vật lí nhằm thúc đẩy sự hình thành và phát triển của các loại vũ khí quan sự hiện đại. 3.2. Ứng dụng của vật lí trong công nghiệp hạt nhân Câu 1. Năng lượng hạt nhân, công nghệ hạt nhân là gì? Câu 2. Cho biết nhu cầu sử dụng năng lượng của thế giới hiện nay, con người đã sử dụng năng lượng hạt nhân như thế nào? Câu 3. Hãy nêu một số ứng dụng công nghệ hạt nhân trong thực tiễn? 16
Câu 4. Sử dụng các nguồn phóng xạ và các thiết bị hạt nhân trong công nghiệp và nghiên cứu ô nhiễm môi trường như thế nào? Câu 5. Lợi ích của công nghệ hạt nhân mang lại cũng như các thảm họa cho nhân loại khi không kiểm soát được phản ứng hạt nhân và việc sử dụng năng lượng hạt nhân không vì mục đích hòa bình? 3.3. Ứng dụng của vật lí trong kĩ thuật điện tử Câu 1. Kĩ thuật điện tử là gì, kể tên một số linh kiện điện tử? Câu 2. Cho biết tầm quan trọng của vật lí trong việc chế tạo các linh kiện điện tử, đặc biệt là các chíp điện tử? Câu 3. Vai trò của các thiết bị điện tử trong cuộc cách mạng 4.0? Câu 4. Hãy tìm hiểu hoạt động và cách sử dụng cảm biến lực, nhiệt độ, cường độ dòng điện, hiệu điện thế… tại phòng thực hành vật lí? Câu 5. Hãy tìm hiểu nguyên lí hoạt động của sản phẩm khoa học kĩ thuật “Rô bốt thông minh phòng dịch”/ “Giàn phơi nông sản thông minh điều khiển qua điện thoại” tại phòng thực hành vật lí? 3.4. Ứng dụng của vật lí trong cơ khí, tự động hóa Câu 1. Kĩ thuật cơ khí, tự động hóa là gì? Câu 2. Hãy tìm hiểu những ứng dụng trong cơ khí, tự động hóa. Đánh giá tác động và triển vọng của ngành đối với khoa học, đời sống? Câu 3. Hãy tìm hiểu nguyên lí hoạt động của sản phẩm khoa học kĩ thuật “Máy hút rác trên ao hồ”/ “Máy rửa rau quả” tại phòng thực hành vật lí? 3.5. Ứng dụng của vật lí trong thông tin, truyền thông Câu 1. Mục đích và phương pháp nghiên cứu vật lí vô tuyến là gì? Câu 2. Nêu một số phát minh quan trọng trong lĩnh vực thông tin liên lạc:(sóng điện từ, diode, radio, tivi, ...)? Từ đó cho biết vai trò của vật lí trong sự phát triển của thông tin và truyền thông? Câu 3. Trình bày những hiểu biết của em trong lĩnh vực truyền dữ liệu? Câu 4. Nêu các ứng dụng của vật lí trong thông tin, truyền thông và đánh giá triển vọng cũng như tác động của ngành này đối với khoa học và đời sống? 3.6. Ứng dụng của vật lí trong khí tượng, thủy văn Câu 1. Khí tượng học, thủy văn học là gì? Vì sao phải nghiên cứu khí tượng, thủy văn? Câu 2. Vai trò của vật lí trong dự báo thời tiết? Câu 3. Vật lí có vai trò gì trong xác định hải lưu, sóng biển, thủy triều? 3.7. Ứng dụng của vật lí trong nông nghiệp 17