Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Dạy học theo dự án trong Bài 15: Cacbon - Hóa học 11

Chia sẻ: Caphesuadathemhanh | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:29

Thêm vào BST

Báo xấu

82
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến được áp dụng trong quá trình dạy học theo dự án ở môn Hóa học 11 cho học sinh THPT. Môn Hóa học ở bậc phổ thông có một đặc thù khá rõ nét là chương trình được chia thành các phần kiến thức có sự liên hệ với nhau nhau.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Dạy học theo dự án trong Bài 15: Cacbon - Hóa học 11

BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN 1. Lời giới thiệu Trong xã hội hiện đại, sự phát triển của công nghệ thông tin kèm theo đó sự xuất hiện của nhiều ngành khoa học mới làm cho khối lượng tri thức tăng lên nhanh chóng. Điều đó đặt ra cho ngành giáo dục một yêu cầu mới không chỉ dạy kiến thức mà quan trọng hơn là dạy cho học sinh cách học và tự lập kế hoạch học tập để có thể thích nghi với điều kiện mới. Công cuộc đổi mới giáo dục theo định hướng phát triển năng lực đã được chỉ rõ trong Nghị quyết Trung ương 8 khóa XI: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”. Dạy học định hướng năng lực đòi hỏi việc thay đổi mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá. Trong đó, việc thay đổi quan niệm và cách xây dựng các nhiệm vụ học tập, theo định hướng phát triển năng lực có vai trò quan trọng. Trong thực tiễn giảng dạy hiện nay, hầu hết các thầy cô giáo đều mang tâm huyết thay đổi phương pháp giảng dạy hướng tới hoạt động học tập chủ động chống lại thói quen học tập thụ động nhưng kết quả học tập của các em chưa cao. Có nhiều nguyên nhân khác nhau của vấn đề này: Ý thức học tập của các em chưa tốt, khả năng chủ động tiếp thu kém, chịu sự ảnh hưởng không lành mạnh của trào lưu game, phim ảnh tiêu cực. Chương trình học còn nặng ôm đồm kiến thức, thời lượng phân phối chương trình chưa hợp lí. Phương pháp dạy học chưa đáp ứng được nội dung sách giáo khoa. Mặc dù hầu hết các giáo viên đều chủ động tích cực đổi mới phương pháp giảng dạy lấy người học là trung tâm nhưng việc lựa chọn phương pháp phù hợp với nội dung bài dạy đối tượng học sinh thì không phải giáo viên nào cũng làm được. 1
Dạy học theo dự án là một phương pháp dạy học tích cực, tạo điều kiện cho học sinh (HS) chủ động và tự lực trong mọi hoạt động để chiếm lĩnh tri thức bài học. Khi học theo dự án, HS có cơ hội hình thành và phát triển các kĩ năng học tập và xã hội cần thiết. Vận dụng phương pháp dạy học dự an vao ́ ̀ ̣ ̣ ̀ ̣ ương đi đung trong day hoc. Hóa h day hoc la môt h ́ ́ ̣ ̣ ọc là môn học lí thuyết gắn bó chặt chẽ với thực nghiệm nên việc sử dụng DHTDA trong dạy học Hóa học là hợp lí và cần thiết. Măc du ph ̣ ̀ ương phap day hoc theo d ́ ̣ ̣ ự an đa đ ́ ̃ ược ap ́ ̣ dung nhiêu ̀ ở nơi nhưng trong thơi qua viêc triên khai va ap dung ph ̀ ̣ ̉ ̀́ ̣ ương phaṕ ̣ day hoc nay ̣ ̀ ở trương con nhiêu han chê. ̀ ̀ ̀ ̣ ́ Để góp phần phát triển DHTDA ở trương, trong năm hoc 2018 2019 ̀ ̣ tôi đã tiếp cận phương pháp dạy học dự án vào dạy bài Cacbon chương trình Hóa học 11, có tích hợp với các vấn đề thực tiễn và bảo vệ môi trường, nhăm ̀ đanh ́ hiêụ quả cuả phương phaṕ daỵ hoc̣ naỳ và vân ́ giá tinh ̣ dung ̣ ̣ ́ ́ ̣ DHTDA môt cach co hiêu qua trên đôi t ̉ ́ ượng hoc sinh cua tr ̣ ̉ ương. Trong th ̀ ực tiễn nghiên cứu và thực hiện, tôi cũng đã đạt được những kết quả thành công nhất định. Vì vậy, trong bài viết này tôi xin trình bày một số kinh nghiệm của bản thân trong việc thực hiện: “Dạy học theo dự án trong Bài 15: Cacbon Hóa học 11.” 2. Tên sáng kiến: Dạy học theo dự án trong Bài 15: Cacbon Hóa học 11. 3. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Sáng kiến được áp dụng trong quá trình dạy học theo dự án ở môn Hóa học 11 cho học sinh THPT. Môn Hóa học ở bâc phô thông có m ̣ ̉ ột đặc thù khá rõ nét là chương trình được chia thành các phần kiến thức có sự liên hệ với nhau nhau. Ví dụ: khi học bài Cacbon lại liên quan tới kiến thức về oxi, phản ứng oxi hóa khử, học về axit lại liên quan tới kim loại. Khi ap dung ph ́ ̣ ương ́ ̣ ̣ phap day hoc theo d ự an giao viên cân l ́ ́ ̀ ựa chon nh ̣ ưng nôi dung kiên th ̃ ̣ ́ ức gân ̀ ̃ ơi hoc sinh, hoc sinh gui v ́ ̣ ̣ ưng dung trong th ́ ̣ ực tê nhiêu đê triên khai day hoc ́ ̀ ̉ ̉ ̣ ̣ theo dự an. ́ 4. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: Sáng kiến được triển khai thực hiện từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2018. 5. Mô tả bản chất của sáng kiến 5.1. Nội dung sáng kiến 5.1.1. Dạy học theo dự án 2
Dạy học theo sự án (DHTDA) là một hình thức dạy học có nhiều ưu điểm trong việc phát hiện, nhận diện sự giao thoa giữa các lĩnh vực liên môn, liên ngành, thúc đẩy việc gắn kết giữa lí thuyết và thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, phát huy năng lực tự học,sáng tạo, giải quyết các vấn đề phức hợp và khả năng hợp tác của người học. Hiện nay, DHTDA được sử dụng rộng rãi ở các cơ sở giáo dục đại học trên thế giới, đặc biệt là ở những nước phát triển. Dạy học theo dự án là một mô hình dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Nó giúp phát triển kiến thức và các kỹ năng liên quan thông qua những nhiệm vụ mang tính mở, khuyến khích học sinh tìm tòi, hiện thực hoá những kiến thức đã học trong quá trình thực hiện và tạo ra những sản phẩm của chính mình. Chương trình dạy học theo dự án được xây dựng dựa trên những câu hỏi định hướng quan trọng, lồng ghép các chuẩn nội dung và tư duy bậc cao trong những bối cảnh thực tế. Bài học thiết kế theo dự án chứa đựng nhiều kỹ thuật dạy học khác nhau, có thể lôi cuốn được mọi đối tượng học sinh không phụ thuộc vào cách học của các em. Thông thường học sinh sẽ được làm việc với các chuyên gia và những thành viên trong cộng đồng để giải quyết vấn đề, hiểu sâu nội dung hơn. Các phương tiện kỹ thuật cũng được sử dụng để hỗ trợ việc học. Trong quá trình thực hiện dự án có thể vận dụng nhiều cách đánh giá khác nhau để giúp học sinh tạo ra những sản phẩm có chất lượng. Một số đặc điểm của phương pháp dạy học theo dự án: Định hướng thực tiễn: chủ đề của dự án xuất phát từ những tình huống của thực tiễn xã hội, thực tiễn nghề nghiệp cũng như thực tiễn đời sống. Nhiệm của dự án cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ và khả năng nhận thức của người học. Các dự án học tập có ý nghĩa thực tiễn xã hội, góp phần gắn việc học tập trong nhà trường với thực tiễn đời sống, xã hội. Trong những trường hợp lí tưởng, việc thực hiện các dự án có thể mang lại những tác động xã hội tích cực. Định hướng hứng thú người học: HS được tham gia chọn đề tài, nội dung học tập phù hợp với khả năng và hứng thú cá nhân. Ngoài ra, hứng thú của người học cần được tiếp tục phát triển trong quá trình thực hiện dự án. Mang tính phức hợp, liên môn: nội dung dự án có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực hoặc nhiều môn học khác nhau nhằm giải quyết một nhiệm vụ, vấn đề mang tính phức hợp. 3
Định hướng hành động: trong quá trình thực hiện dự án có sự kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và vận dụng lý thuyết vào trong hoạt động thực tiễn, thực hành. Thông qua đó, kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết lý thuyết cũng như rèn luyện kỹ năng hành động, kinh nghiệm thực tiễn của người học. Tính tự lực của người học: trong dạy học theo dự án, người học cần tham gia tích cực, tự lực vào các giai đoạn của quá trình dạy học. Điều đó cũng đòi hỏi và khuyến khích tính trách nhiệm, sự sáng tạo của người học. GV chủ yếu đóng vai trò tư vấn, hướng dẫn, giúp đỡ. Tuy nhiên, mức độ tự lực cần phù hợp với kinh nghiệm, khả năng của học sin và mức độ khó khăn của nhiệm vụ. Cộng tác làm việc: các dự án học tập thường được thực hiện theo nhóm, trong đó có sự cộng tác làm việc và sự phân công công việc giữa các thành viên trong nhóm. Dạy học theo dự án đòi hỏi và rèn luyện tính sẵn sàng và kỹ năng công tác làm việc giữa các thành viên tham gia, giữa HS và GV cũng như với các lực lượng xã hội khác tham gia trong dự án. Đặc điểm này còn được gọi là học tập mang tính xã hội. Định hướng sản phẩm: trong quá trình thực hiện dự án, các sản phẩm được tạo ra không chỉ giới hạn trong những thu hoạch lí thuyết, mà trong đa số trường hợp các dự án học tập tạo ra những sản phẩm vật chất của hoạt động thực tiễn, thực hành. Những sản phẩm này có thể sử dụng, công bố, giới thiệu. Các bước tổ chức dạy học dự án: Bước Hoạt động của GV Hoạt động của HS 1. Chuẩn bị Xây dựng bộ câu hỏi Làm việc nhóm để lựa định hướng: xuất phát chọn chủ đề dự án. Xây dựng từ nội dung học và ý tưởng, Xây dựng kế hoạch dự mục tiêu cần đạt án: xác định những công Lựa chọn được. việc cần làm, thời gian chủ đề, Thiết kế dự án: xác dự kiến, vật liệu, kinh tiểu chủ định lĩnh vực thực phí, phương pháp tiến đề tiễn ứng dụng nội hành và phân công công v Lập kế dung học, ai cần, ý iệc trong nhóm. hoạch các tưởng và tên dự án. Chuẩn bị các nguồn nhiệm vụ Thiết kế các nhiệm thông tin đáng tin cậy để 4
học tập vụ cho HS: làm thế chuẩn bị thực hiện dự nào để HS thực hiện án. xong thì bộ câu hỏi Cùng GV thống nhất các được giải quyết và tiêu chí đánh giá dự án. các mục tiêu đồng thời cũng đạt được. Chuẩn bị các tài liệu hỗ trợ GV và HS cũng như các điều kiện thực hiện dự án trong thực tế. 2. Thực hiện dự Theo dõi, hướng dẫn, Phân công nhiệm vụ các án đánh giá HS trong quá thành viên trong nhóm trình thực hiện dự án thực hiện dự án theo Thu thập đúng kế hoạch. thông tin Liên hệ các cơ sở, khách mời cần thiết Tiến hành thu thập, xử lý Thực hiện cho HS. thông tin thu được. điều tra Chuẩn bị cơ sở vật Xây dựng sản phẩm Thảo luận chất, tạo điều kiện hoặc bản báo cáo. với các thuận lợi cho các em thành viên Liên hệ, tìm nguồn giúp thực hiện dự án. khác đỡ khi cần. Bước đầu thông qua Tham vấn Thường xuyên phản hồi, sản phẩm cuối của giáo viên thông báo thông tin cho các nhóm HS. hướng dẫn GV và các nhóm khác. 3. Kết thúc dự Chuẩn bị cơ sở vật Chuẩn bị tiến hành giới án chất cho buổi báo cáo thiệu sản phẩm. dự án. Tổng hợp Tiến hành giới thiệu sản các kết Theo dõi, đánh giá phẩm. quả sản phẩm dự án của Tự đánh giá sản phẩm các nhóm. Xây dựng dự án của nhóm. sản phẩm Đánh giá sản phẩm dự Trình bày án của các nhóm khác kết quả theo tiêu chí đã đưa ra. Phản ánh 5
lại quá trình học tậ p 5.1.2. Nội dung dạy học theo dự án trong Bài 15 – Cacbon Chương 3. Cacbon Silic Bài 15: CACBON I. MỤC TIÊU BÀI HỌC I.1. Kiến thức Môn hóa học: ̣ ́ ́ ̣ + Biêt́ vi tri, câu tao nguyên t ử, trạng thái tự nhiên, tính chất vật lí, biết ứng dụng của chúng; + Hiểu mối liên hệ giữa cấu tạo nguyên tử, cấu trúc tinh thể và tính chất vật lí, tính chất hóa học của cacbon; + Hiểu cacbon la phi kim yêu có tính oxi hóa và tính kh ̀ ́ ử, nhưng tinh kh ́ ử ̣ ưng hơn; đăc tr + Vận dụng viết phương trình minh họa tính chất hóa học của cacbon. Môi trường: + Biết về quá trình khai thác than và ảnh hưởng của nó đến môi trường; + Biết việc ảnh hưởng ô nhiễm môi trường do quá trình sử dụng, đốt cháy than; + Biết sử dụng than hoạt tính trong việc xử lý ô nhiễm môi trường và chống ngộ độc thực phẩm. Môn tin học: Hiểu biết các phần mềm tin học Microsoft office word, Microsoft office powerpoint, Mindjet Mind Manager,… I.2. Kỹ năng Kĩ năng môn hóa học: ́ ̣ ́ ́ ̣ ̉ + So sanh câu tao và tinh chât cac dang thu hinh cua cacbon; ́ ́ ̀ ̀ + Dự đoán, kết luận về tính chất hóa học của cacbon; + Cân bằng phản ứng oxi hóa khử theo phương pháp thăng bằng electron; + Làm mô hình phân tử. Kĩ năng môn toán học: tính toán; Kĩ năng môn ngữ văn: viết biên bản, báo cáo khoa học; Kĩ năng môn tin học: 6
+ Nghiên cứu, sưu tầm tài liệu, thu thập mẫu vật, khai thác thông tin trên internet; + Trình bày và chỉnh sửa văn bản, kĩ năng thiết kế bài trình chiếu; Kĩ năng nghiên cứu khoa học: + Hợp tác nhóm; thực hiện dự án; + Giải quyết vấn đề; + Viết báo cáo khoa học; + Thuyết trình báo cáo sản phẩm của dự án; + Kĩ năng tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng I.3. Tình cảm, thái độ Tự giác, tích cực, chủ động và sáng tạo trong các hoạt động của nhóm; Tự tin khi đưa ra quan điểm, ý kiến của mình và tôn trọng ý kiến của người khác; tính trách nhiệm cao trong công việc tập thể; Có ý thức vận dụng kiến thức khoa học vào đời sống và học tập; Ý thức hơn về việc bảo vệ môi trường sống và sức khỏe cộng đồng; Ý thức bảo vệ tai nguyên khoang san c ̀ ́ ̉ ủa đất nước; Hiểu và đồng cảm với công việc của những người công nhân mỏ, từ đó có thái độ trân trọng sức lao động và biết sử dụng hợp lí các nguồn tài nguyên khoáng sản; Yêu thích, hứng thú học môn hóa học. I.4. Định hướng phát triển năng lực Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn; Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học; Năng lực thực hành hóa học; Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn hóa học; Năng lực hợp tác: tham gia hoạt động nhóm và nghiên cứu dự án nhỏ; Năng lực vận dụng kiến thức liên môn: hóa học, vật lí, địa lí, sinh học, công nghệ, giáo dục công dân; Năng lực tự học và nghiên cứu khoa học, nhất là năng lực nhận xét, tư duy, lập luận có logic, liên kết các vấn đề, tổng hợp thông tin. II. CHUẨN BỊ II.1. Giáo viên Máy vi tính có nối mạng internet, máy chiếu; Dự án mẫu, hướng dẫn về phương pháp dạy học dự án, sơ đồ kĩ thuật 5W1H, bản đồ tư duy; 7
Hồ sơ dạy học dự án: Mẫu sổ theo dõi dự án của từng nhóm, Bản hướng dẫn thực hiện dự án cho từng nhóm; Hướng dẫn học sinh xây dựng, lựa chọn chủ đề; tổ chức hoạt động nhóm và thực hiện nhiệm vụ dự án; Bài kiểm tra đánh giá năng lực cho học sinh sau khi hoàn thành dự án; Xây dựng tiêu chí đánh giá dự án; Hóa chất, dụng cụ thí nghiệm. II.2. Học sinh Chuẩn bị sản phẩm của nhóm dự án bao gồm sổ theo dõi dự án, file word báo cáo dự án, file trình chiếu đa phương tiện; Tùy theo đặc điểm dự án, từng nhóm chuẩn bị các nội dung như sưu tầm mẫu vật, làm mô hình, sưu tầm tranh ảnh, tài liệu, làm thí nghiệm hóa học, … Bút màu, giấy A0 hoặc A1, A4 để vẽ bản đồ tư duy; Máy vi tính, máy ảnh, máy quay. III. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC Dạy học dự án kết hợp kiểm tra đánh giá năng lực; Trực quan kết hợp đàm thoại nêu vấn đề; Phương pháp nghiên cứu, giải quyết vấn đề. IV. THỜI GIAN DỰ KIẾN 01 tiết giới thiệu về chủ đề, phương pháp học tập, xây dựng các dự án nhỏ, phân nhóm học sinh thực hiện dự án; 01 tuần tự tổ chức các hoạt động nhóm để hoàn thành dự án; 01 tiết báo cáo của các nhóm trên lớp. 8
V. CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Bước 1: LẬP KẾ HOẠCH DỰ ÁN Phương Hoạt Hoạt động của giáo viên Hoạt động của học sinh tiện dạy động học Giới thiệu về bài học, Nghe, theo dõi Hoạt thông báo bài học theo động 1: phương pháp dạy học dự Lựa án, tích hợp hóa học với chọn môi trường. chủ đề Giới thiệu vắn tắt về phương pháp dạy học dự án. Hoạt Cho học sinh nghiên cứu Đọc sách giáo khoa, vẽ Sách giáo động 2: nội dung bài học trong sách sơ đồ tư duy của bài, từ khoa Giáo giáo khoa; thời gian 10 đó xác định những nội viên gợi phút. dung trọng tâm của bài. ý n ội Tổ chức cho học sinh Bảng, dung phát triển mạng ý tưởng và 01 học sinh lên bảng phấn tích hợp xác định nội dung trọng xây dựng sơ đồ tư duy và cùng tâm của bài học. cho bài học, những học học sinh Yêu cầu 01 học sinh lên sinh khác bổ sung, góp ý. xây bảng triển khai sơ đồ tư dựng duy nội dung bài học, từ đó Suy nghĩ, trả lời câu hỏi các tiểu hình thành các nhiệm vụ của giáo viên. chủ đề của dự án. Hỏi học sinh để khai thác những vấn đề thực tiễn có liên quan đến bài học. Ví dụ như: + Phần tính chất hóa học, phản ứng nào của cacbon là quan trọng nhất đối với Cùng giáo viên chọn lọc đời sống và sản xuất? Quá những nội dung để thực trình đốt cháy than (các hiện dự án. dạng của cacbon) có ảnh 9
hưởng gì đến cuộc sống, môi trường? + Phần điều chế các sản phẩm của cacbon có liên hệ đến quá trình khai thác than mỏ, quá trình này có ảnh hưởng gì đến cuộc sống và môi trường? + Phần ứng dụng các dạng thù hình của than, dạng thù hình nào có ý nghĩa trong việc xử lý ô nhiễm môi trường? Từ đó, hướng dẫn học sinh cần thực hiện những nhiệm vụ tích hợp trong từng tiểu dự án. Hoạt Trên cơ sở sơ đồ tư duy Lắng nghe, ghi chép. động 3: học sinh đã lập trên bảng, Phân giáo viên chốt lại những nhóm và nội dung tiểu dự án của nhóm bài học (sau đây gọi là dự học sinh án). nhận Dự án 1: Tính chất vật lí nhiệm của cacbon. vụ dự Dự án 2: Tính chất hóa học án của cacbon và ảnh hưởng của quá trình đốt than đến môi trường. Chia nhóm, chọn thư kí, Dự án 3: Điều chế các thảo luận, quyết định lựa dạng thù hình của cacbon chọn dự án để thực hiện. và ảnh hưởng của quá trình khai thác than đến môi trường. Dự án 4: Ứng dụng của cacbon và vai trò của 10
cacbon hoạt tính trong xử lý ô nhiễm môi trường. Chia nhóm (có thể theo sở thích, khả năng nghiên cứu của từng HS), phân công nhóm trưởng, mỗi nhóm chọn thư kí và nhận nhiệm vụ của nhóm (mỗi nhóm bàn chọn tên gọi cho nhóm). Ghi lại thông tin (số điện thoại, email) của từng nhóm để liên lạc. Hoạt Sản phẩm của dự án động 4: gồm: Giáo + Sổ theo dõi thực hiện dự viên nêu án (có sơ đồ tư duy ý yêu cầu tưởng của tiểu dự án); thực + Báo cáo về dự án (file Lắng nghe và thảo luận, Phấn, hiện dự dạng word); đưa ra các ý kiến để hoàn bảng án + Bài trình chiếu nội dung thiện các tiêu chí đánh dự án (file dạng giá. powerpoint); + Bản tóm tắt nội dung dự án (nếu có); + Tranh ảnh, mẫu vật, mô hình, thí nghiệm hóa học, video… (nếu có). Thời gian thực hiện dự án của mỗi nhóm: 01 tuần Thời gian thuyết trình của mỗi nhóm trong buổi báo cáo: 02 – 06 phút. Thông báo tiêu chí đánh giá học sinh (trao đổi cùng học sinh để thống nhất tiêu 11
chí). Hướng dẫn học sinh sử Thảo luận nhóm, sử dụng sơ đồ tư duy để xây dụng giấy, bút và hình dựng các ý tưởng cần giải thành các ý tưởng cho Giấy, bút quyết cho tiểu dự án của từng tiểu dự án. Hoạt mỗi nhóm. Mỗi nhóm thảo luận và động 5: Hướng dẫn học sinh đưa đưa ra bộ câu hỏi định Xây ra bộ câu hỏi định hướng hướng cho từng tiểu dự dựng cho từng tiểu dự án. (Xem án của nhóm mình. các ý phụ lục 1) tưởng Theo dõi và hướng dẫn, Mỗi nhóm thảo luận, cho từng góp ý cho từng nhóm. lập kế hoạch hoạt động dự án Hướng dẫn học sinh lập cho các thành viên. kế hoạch thực hiện dự án (liệt kê những vật liệu, phương tiện, công cụ, công việc cần chuẩn bị cho từng dự án). Bước 2: THỰC HIỆN KẾ HOẠCH VÀ XÂY DỰNG SẢN PHẨM Theo dõi, đôn đốc, hướng Các nhóm xây dựng kế Máy vi dẫn các nhóm thực hiện dự hoạch làm việc, phân tính có án. công nhiệm vụ cụ thể và mạng thời gian thực hiện cho Internet, Gặp riêng từng nhóm 01 từng thành viên trong sách giáo 02 lần để kiểm tra tiến độ nhóm. khoa, sách thực hiện công việc và Kịp thời trao đổi với tham định hướng, góp ý cho học giáo viên về những khó khảo, … sinh tiến hành dự án. khăn trong quá trình thực Tranh Cung cấp cho học sinh hiện dự án. ảnh, giấy các tài liệu hỗ trợ (nếu Các nhóm tổng hợp kết A0, bút, cần). quả công việc của từng bút màu, Góp ý, chỉnh sửa nội thành viên, thu thập, tổng … dung và hình thức báo cáo, hợp thông tin và viết báo Hóa cách trình bày sản phẩm cáo. chất, cho từng nhóm. Sửa chữa, hoàn chỉnh dụng cụ sản phẩm. thí 12
Thảo luận, lên kế nghiệm hoạch về nội dung thuyết Máy trình. quay, máy Nhìn lại quá trình thực ảnh. hiện dự án, hoàn thiện “Phiếu đánh giá cá nhân trong hoạt động nhóm”. Bước 3: BÁO CÁO DỰ ÁN (Việc báo cáo của các nhóm được lồng ghép trong bài dạy Cacbon trong 01 tiết học trên lớp) Ổn định lớp, kiểm tra sĩ Hoạt số, giới thiệu người dự. động 1: Nêu nội dung bài: Quan sát, lắng nghe. Ổn định Giáo viên trình chiếu Máy vi lớp; những hình ảnh liên quan tính, máy Giới đến cacbon và silic để giới chiếu thiệu thiệu vào chương 3. giờ học Giới thiệu qua về nguyên tố cacbon. Hoạt Chiếu hình ảnh và giới Quan sát, lắng nghe. Sách giáo động 2: thiệu về trạng thái tự khoa Tìm nhiên của cacbon. Lắng nghe, trả lời câu hiểu về Giáo viên đàm thoại gợi hỏi của giáo viên. Máy vi trạng mở cùng học sinh xây tính, máy thái tự dựng nội dung phần vị trí, chiếu nhiên; vị cấu hình e nguyên tử Bảng, trí, cấu cacbon, từ đó đưa ra nhận phấn hình xét về hóa trị, số oxi hóa electron (phổ biến) của cacbon. nguyên tử của cacbon Hoạt Yêu cầu nhóm 1 lên báo Nhóm 1 báo cáo dự án Mô hình, động 3: cáo về tính chất vật lí các Các nhóm khác lắng mẫu vật Tìm dạng thù hình của cacbon nghe và đưa ra các câu các dạng 13
Giáo viên lắng nghe nhóm hỏi, nhận xét (nếu có). thù hình 1 báo cáo. Trả lời các câu hỏi do của Yêu cầu các nhóm khác các nhóm khác và giáo cacbon nhận xét hoặc hỏi nhóm 1 viên phát vấn (nếu có). Bảng Ao về nội dung có liên quan. Thư kí nhóm ghi lại so sánh Bổ sung, chỉnh sửa nội những nhận xét, bổ sung các dạng dung sai sót (nếu có) và kết của giáo viên và nhóm thù hình hiểu về luận: khác để chỉnh sửa, hoàn của tính chất + C có 1 số dạng thù hình thiện sản phẩm của cacbon vật lí nhưng dạng thù hình quan nhóm mình làm tư liệu trọng nhất là kim cương, học tập cho cả lớp. than chì và cacbon vô định hình. Lắng nghe. + Các dạng thù hình của cacbon có cấu trúc tinh thể khác nhau dẫn đến tính chất vật lí của chúng khác nhau. Hoạt Yêu cầu học sinh dự đoán Dự đoán tính chất hóa Bảng, động 4: tính chất hóa học của học của cacbon. phấn Tìm cacbon dựa vào độ âm điện hiểu và số oxi hóa. Làm thí nghiệm và bài tính khử Phát phiếu học tập số 1 tập theo phiếu học tập số của cho 4 nhóm và yêu cầu các 1. Phiếu học cacbon nhóm hoàn thành các tập, dụng nhiệm vụ trong phiếu cụ, hóa (Xem phụ lục 2) để xét chất thí phản ứng của cacbon với Các nhóm khác nhận xét nghiệm oxi. phiếu học tập của nhóm Quan sát từng nhóm làm hoàn thành nhanh nhất. thí nghiệm theo yêu cầu của phiếu học tập, hỗ trợ 01 học sinh lên bảng Máy những nhóm gặp khó khăn. viết phương trình hóa chiếu vật Sau đó thu phiếu của một học của cacbon với oxi, thể nhóm hoàn thành sớm nhất, xác định số oxi hóa và vai chiếu lên màn hình để trò của cacbon trong phản 14
nhóm khác nhận xét, đánh ứng. giá. Yêu cầu 01 học sinh viết Viết phương trình hóa phương trình hóa học của học, xác định số oxi hóa phản ứng đốt cháy cacbon và vai trò của cacbon. trên bảng, giáo viên nhấn mạnh về sản phẩm của phản ứng, vai trò cacbon trong phản ứng. Yêu cầu học sinh viết phương trình hóa học của phản ứng giữa cacbon với ZnO và dung dịch HNO3 đặc, xác định số oxi hóa và nêu vai trò của cacbon trong các phản ứng đó. Yêu cầu nhóm 2 lên báo Nhóm 2 báo cáo dự án, Máy vi cáo về ảnh hưởng của quá các nhóm khác lắng nghe tính, máy Hoạt trình đốt than đến môi và nhận xét, phát vấn. chiếu động 5: trường. Nhóm 2 Giáo viên lắng nghe nhóm báo cáo 2 báo cáo. về ảnh Yêu cầu các nhóm khác hưởng nhận xét hoặc hỏi nhóm 2 của quá về nội dung có liên quan. trình đốt Bổ sung, chỉnh sửa nội than dung sai sót (nếu có) và kết luận vấn đề. Hoạt Hỏi học sinh: Cacbon tác Trả lời. động 6: dụng với những loại chất Viết phương trình hóa Tìm nào để thể hiện tính oxi học của phản ứng, xác hiểu về hóa? định số oxi hóa và vai trò tính oxi Yêu cầu học sinh viết của cacbon trong phản hóa của phương trình hóa học minh ứng. cacbon họa cho tính oxi hóa của cacbon (khi cho cacbon tác Nhận xét về tính chất 15
dụng với H2 và kim loại), hóa học của cacbon. xác định số oxi hóa và nêu vai trò cacbon trong các phản ứng. Yêu cầu học sinh nhận xét về tính chất hóa học của cacbon để kết luận nội dung này. Hoạt Yêu cầu học sinh nghiên Làm bài tập Phiếu học động 7: cứu sách giáo khoa và hoàn tập, máy Tìm thành sơ đồ điều chế trong vi tính, hiểu về phiếu học tập số 2 (Xem 01 học sinh làm bài tập máy cách phụ lục 3). trên máy chiếu. chiếu điều Gọi 01 học sinh lên bảng chế các và hoàn thành sơ đồ điều dạng thù chế trên máy chiếu. hình của cacbon Yêu cầu nhóm 3 báo cáo Nhóm 3 báo cáo dự án, Máy vi Hoạt về ảnh hưởng của quá các nhóm khác lắng nghe, tính, máy động 8: trình khai thác than mỏ sau đó nhận xét, phát vấn. chiếu Nhóm 3 Lắng nghe nhóm 3 báo báo cáo cáo. về ảnh Yêu cầu các nhóm khác Lắng nghe. hưởng nhận xét. của quá Kết luận nội dung trọng trình tâm và nhắc nhở học sinh khai thác về việc giữ gìn và bảo vệ than mỏ môi trường sống. Hoạt Yêu cầu nhóm 4 lên báo Nhóm 4 báo cáo dự án, Máy vi động 9: cáo về ứng dụng của các các nhóm khác lắng nghe, tính, máy Nhóm 4 dạng thù hình của cacbon. nhận xét, phát vấn. chiếu, báo cáo Giáo viên lắng nghe. dụng cụ, về ứng Yêu cầu các nhóm khác hóa chất, dụng nhận xét, phát vấn về nội m ẫ u v ật của các dung báo cáo. ứng dụng 16
dạng thù Giáo viên kết luận. của hình của cacbon cacbon Kết luận về kiến thức Lắng nghe trọng tâm của bài học và vấn đề môi trường. Hướng dẫn học sinh Hoạt chuẩn bị nội dung nghiên động cứu cho bài học tiếp theo 10: về ảnh hưởng của CO và Củng cố CO2 đến môi trường và sức bài, khỏe của con người. nhận xét GV nêu nhận xét chung về việc về việc thực hiện dự án thực của HS, nhắc nhở các hiện dự nhóm hoàn thành công việc án của đánh giá việc thực hiện các của các thành viên và của nhóm từng nhóm khác để tổng hợp kết quả dự án. Nhắc nhở học sinh ôn tập để làm bài kiểm tra đánh giá năng lực vào đầu giờ học sau. VI. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP Mỗi học sinh có 03 điểm đánh giá sau: (a) Điểm hoạt động nhóm: Là điểm do các thành viên trong nhóm thảo luận và thống nhất cho điểm cá nhân theo tiêu chí chung trong “Phiếu đánh giá cá nhân trong hoạt động nhóm” (b) Điểm cho sản phẩm dự án nhóm: Là điểm do giáo viên và 03 nhóm còn lại đánh giá sản phẩm báo cáo của nhóm theo tiêu chí chung trong “Phiếu đánh giá kết quả dự án nhóm học sinh” và là điểm chung cho tất cả các thành viên trong nhóm. Điểm này được tính là trung bình cộng của 4 phiếu chấm do giáo viên và 3 nhóm học sinh khác đánh giá. (c) Điểm bài kiểm tra đánh giá năng lực: Là kết quả chấm bài kiểm tra đánh giá năng lực sau buổi báo cáo của học sinh. 17
Điểm của từng học sinh được tính như sau: (a) x 2 + (b) x 5 + (c) x 3 Điểm học sinh = 10 Phụ lục 1: BỘ CÂU HỎI ĐỊNH HƯỚNG CHO TỪNG TIỂU DỰ ÁN Tiểu dự án 1: Tính chất vật lí của cacbon Câu hỏi 1: Dạng thù hình của một nguyên tố là gì? Cacbon có những dạng thù hình cơ bản nào? Câu hỏi 2: Cấu trúc tinh thể than chì như thế nào? Điều đó ảnh hưởng thế nào đến tính chất vật lí của than chì? Than chì được sử dụng chủ yếu để làm gì? Vì sao? Vì sao than chì được dùng làm bút chì? Câu hỏi 3: Các loại than gỗ, than muội thuộc dạng thù hình nào? Tính chất của chúng là gì? Câu hỏi 4: Đặc điểm cấu tạo và tính chất của cacbon hoạt tính? Làm thế nào để phân biệt được cacbon hoạt tính với các loại cacbon khác? Câu hỏi 5: Hãy phân biệt các thuật ngữ liên quan đến than như: than đá, than mỡ, than nâu, than gầy, than củi, than hoạt tính, … Tiểu dự án 2: Tính chất hóa học của cacbon Câu hỏi 1: Nguyên tử cacbon có cấu tạo như thế nào? Từ đặc điểm đó, hãy cho biết tính chất hóa học của cacbon. Tính chất nào là đặc trưng? Vì sao? Câu hỏi 2: Tính oxi hóa của đơn chất cacbon thể hiện khi tác dụng với những loại chất nào? Hãy minh họa bằng các phản ứng hóa học, nêu sự biến đổi số oxi hóa của cacbon và vai trò của cacbon trong các phản ứng đó. Câu hỏi 3: Đơn chất cacbon thể hiện tính khử khi tác dụng với những loại chất nào? Hãy minh họa bằng các phản ứng hóa học, nêu sự biến đổi số oxi hóa của cacbon và vai trò của cacbon trong các phản ứng đó. Câu hỏi 4: Phản ứng đốt cacbon có ý nghĩa trong thực tiễn đời sống và sản xuất như thế nào? Câu hỏi 5: Phản ứng xảy ra trong quá trình đốt than và các sản phẩm từ than đá có ảnh hưởng gì đến môi trường? Câu hỏi 6: Tại sao sử dụng than để đun nấu, nung gạch, ngói, nung vôi, … lại gây ô nhiễm môi trường? Hãy nêu biện pháp chống ô nhiễm môi trường và giải thích. Câu hỏi 7: Để hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường do quá trình sử dụng than cần làm những gì? 18
Tiểu dự án 3 : Điều chế cacbon Câu hỏi 1: Kim cương tự nhiên được khai thác như thế nào? Câu hỏi 2: Điều chế kim cương nhân tạo như thế nào? Câu hỏi 3: Điều chế than chì như thế nào? Câu hỏi 4: Than mỏ là gì? Câu hỏi 5: Khai thác than mỏ như thế nào? Câu hỏi 6: Quá trình khai thác than mỏ ảnh hưởng như thế nào đến môi trường (đất, nước, khí quyển)? Câu hỏi 7: Làm thế nào để giảm thiểu được những ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường trong quá trình khai thác than mỏ? Tiểu dự án 4: Ứng dụng của cacbon Câu hỏi 1: Vì sao cacbon lại có nhiều ứng dụng trong đời sống và trong sản xuất? Câu hỏi 2: Các dạng thù hình của cacbon có những ứng dụng như thế nào trong thực tiễn? Câu hỏi 3: Kim cương có những ứng dụng như thế nào trong đời sống và sản xuất? Vì sao kim cương lại có những ứng dụng đó? Câu hỏi 4: Than chì có những ứng dụng gì trong thực tiễn? Vì sao than chì được dùng làm điện cực, nồi nấu chảy hợp kim, chất bôi trơn, bút chì? Câu hỏi 5: Các dạng thù hình khác của cacbon có những ứng dụng gì? Câu hỏi 6: Than hoạt tính có ứng dụng gì? Vì sao? Câu hỏi 7: Than hoạt tính có ý nghĩa như thế nào trong việc xử lí ô nhiễm môi trường và chống ngộ độc thực phẩm . Phụ lục 2 PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 (Dành cho nhóm học sinh) Câu 1: Cho các hóa chất và dụng cụ như sau: Hóa chất: cacbon, lọ đựng oxi Dụng cụ: muôi sắt, diêm, đèn cồn. a) Hãy tiến hành thí nghiệm đốt cháy cacbon và nêu hiện tượng của thí nghiệm. b) Viết phương trình hóa học của phản ứng đã xảy ra. Xác định vai trò của cacbon trong phản ứng hóa học đó. Hãy điền các câu trả lời vào bảng bên dưới 19
Hiện tượng thí nghiệm Phương trình hóa học Câu 2: Cacbon là thành phần chính của các loại than mỏ: than antraxit, than mỡ, than nâu, than bùn… Trong đó, than bùn là nguyên liệu chủ yếu để làm than tổ ong, một nguồn nhiên liệu được sử dụng nhiều ở các gia đình có thu nhập thấp của nước ta. Trong quá trình nhóm than hoặc ủ than còn tạo ra một khí độc là cacbon monooxit. a) Theo em, tại sao than được sử dụng làm nhiên liệu cho nhiều quá trình như luyện kim, đun nấu, …? b) Giải thích tại sao trong quá trình nhóm than hoặc ủ than lại tạo được khí cacbon monooxit. Hãy viết phương trình hóa học của phản ứng đã xảy ra. ĐỀ KIỂM TRA Thời gian: 15 phút Bài 1. Hãy đọc đoạn văn sau và trả lời các câu hỏi bên dưới: Việc khai thác và sử dụng than đá gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đối với môi trường, sự sống và sức khỏe của con người trên Trái Đất. Tuy nhiên, than đá vẫn là một nguồn nguyên liệu rẻ tiền và sẵn có với trữ lượng khổng lồ ở nhiều nơi trên thế giới. Vì vậy, than đá được xem là nguồn nhiên liệu “tình thế” trong giai đoạn nhân loại đang cố gắng tách khỏi sự lệ thuộc vào dầu mỏ và chuyển dần sang các dạng nhiên liệu bền vững, thân thiện với môi trường như năng lượng mặt trời và gió. Vấn đề đặt ra là làm giảm tác động của việc sử dụng than đá đối với môi trường. Khí hóa than chính là phương pháp toàn diện và sạch nhất để chuyển hóa than đá. Công nghệ khí hóa thực tế là chuyển hóa than thành các thành phần hoá chất cơ bản, than được tiếp xúc với không khí (hoặc oxi) và hơi nước ở áp suất và nhiệt độ cao được kiểm soát chặt chẽ. Ở những điều kiện đó, cacbon trong than sẽ tham gia các phản ứng hoá học tạo ra hỗn hợp CO, H 2 và các khí thành phần khác. Khí hóa than cũng là phương pháp tốt nhất để sản xuất nhiên liệu hiđro sạch cho xe ôtô của tương lai và cho pin nhiên liệu dùng để phát điện. Nếu coi trong than chỉ chủ yếu chứa cacbon và không tính đến các thành phần khác như N, S … và khí trơ thì quá trình khí hóa than được coi như gồm các phản ứng sau: 20