Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp nâng cao hiệu quả công tác tư vấn tâm lý cho học sinh trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An

Chia sẻ: Ngaynangmoi | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:44

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu đề tài là góp phần đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác tư vấn tâm lý học đường, tạo hứng thú cho học sinh, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng cho giáo viên; giúp học sinh hình thành và phát triển năng lực tự nhận thức, tự điều chỉnh các hành vi và trạng thái tâm lý phù hợp; giúp giáo viên, phụ huynh hiểu sự cần thiết của tư vấn tâm lý học đường.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp nâng cao hiệu quả công tác tư vấn tâm lý cho học sinh trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An

Phần A: ĐẶT VẤN ĐỀ I. Lý do chọn đề tài Tư vấn tâm lý cho học sinh là “sự hỗ trợ tâm lý, giúp học sinh nâng cao hiểu biết về bản thân, hoàn cảnh gia đình, mối quan hệ xã hội, từ đó tăng cảm xúc tích cực, tự đưa ra quyết định trong tình huống khó khăn học sinh gặp phải khi đang học tại nhà trường” (Thông tư 31/2017/TTBGDĐT ngày 18/12/2017 của Bộ GD&ĐT). Trong những năm qua, nền kinh tế Việt Nam đã có những bước đột phá lớn, tạo ra sự chuyển biến nhanh chóng về các mặt trong đời sống con người. Bên cạnh những mặt tích cực là không ít những hạn chế của nền kinh tác động lên đời sống tình cảm, tâm lý con người đặc biệt là giới trẻ. Trong đó, học sinh trung học phổ thông là lứa tuổi chuyển tiếp từ trẻ con sang người lớn, có sự thay đổi lớn về sinh lý, nhận thức và cảm xúc. Từ cuộc sống gia đình đến việc học ở trường và hoạt động ở ngoài xã hội các em thường phải đối mặt với những tình huống như áp lực học tập, bị bố mẹ, thầy cô la mắng, bạn bè xa lánh; lúng túng về tâm sinh lý, tình yêu tuổi học trò … Các em bối rối trước những ngả rẽ vào đời mà không biết cách nhìn nhận và giải quyết vấn đề hợp lý … Các nhà tâm lý học cho đây là một trong những giai đoạn khủng hoảng và khó khăn nhất trong cuộc đời mỗi người. Các bậc phụ huynh cảm thấy bế tắc trong việc giáo dục con cái ở lứa tuổi này. Đa số các trường phổ thông đều chưa quan tâm thấu đáo trong việc giúp học sinh định hướng, giải quyết những khúc mắc về tâm sinh lý ngoài một số hoạt động ít ỏi mang tình chiếu lệ, chưa đáp ứng nhu cầu, mong mỏi của học sinh trung học phổ thông. Trong thời gian qua, trường THPT Nguyễn Sỹ Sách đã thực hiện một số hoạt động để giúp học sinh tháo gỡ những vướng mắc về tâm lý học đường. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, là một cán bộ quản lý giáo dục bản thân tôi nhận thấy hoạt động này còn có nhiều hạn chế. Đa số học sinh chưa hiểu tầm quan trọng của công tác tư vấn tâm lý, còn ngại chia sẻ với thầy cô, bạn bè hoặc cha mẹ, anh chị. Khi gặp các vấn đề rắc rối, các em hay tự giải quyết theo cách tiêu cực như tự thu mình hoặc gây gổ, đánh nhau, giải quyết các mâu thuẫn bằng những xung đột, xích mích, thậm chí là bạo lực ... Sau những cách tự giải quyết đó, tình trạng tâm lý của các em không những không được cải thiện mà còn lúng túng và áp lực hơn. Các hoạt động tư vấn tâm lý của nhà trường thực hiện còn chung chung, mang tính hình thức, chưa thực sự đi sâu vào đời sống tâm lý của từng em nên hiệu quả chưa cao ... Trước những yêu cầu bức thiết của xã hội và những tồn tại hạn chế trong thực tế tư vấn tâm lý tại nhà trường, với mục đích giúp học sinh hiểu vai trò của tư vấn tâm lý, có ý thức tìm đến phòng tư vấn tâm lý của nhà trường như một thói quen hữu ích, hình thành cho các em cách ứng xử phù hợp với các chuẩn mực đạo đức, giúp các em có các kỹ năng để giải quyết các vấn đề thực tiễn nên tôi mạnh dạn nghiên cứu, thử nghiệm đề tài: Một số biện pháp nâng 1
cao hiệu quả công tác tư vấn tâm lý cho học sinh trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An. II. Mục đích nghiên cứu Góp phần đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác tư vấn tâm lý học đường, tạo hứng thú cho học sinh, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng cho giáo viên; giúp học sinh hình thành và phát triển năng lực tự nhận thức, tự điều chỉnh các hành vi và trạng thái tâm lý phù hợp; giúp giáo viên, phụ huynh hiểu sự cần thiết của tư vấn tâm lý học đường. Đáp ứng yêu cầu bức thiết của toàn xã hội: tư vấn, tháo gỡ những rối nhiễu tâm lý mà lứa tuổi vị thành niên hay gặp phải, định hướng giúp các em từng bước hình thành nhân cách, góp phần đào tạo nguồn nhân lực tốt cho xã hội. III. Đối tượng, thời gian, phương pháp nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Học sinh trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An. 3.2. Thời gian nghiên cứu: Từ 6/9/2020 đến 30/3/2021. 3.3. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp thử nghiệm. Phương pháp thu thập, xử lí số liệu. Phương pháp khảo sát thực tế, so sánh trước và sau khi tác động, IV. Phạm vi nghiên cứu Biện pháp nâng cao chất lượng tư vấn tâm lý cho học sinh trường THPT Nguyễn Sỹ Sách. V. Nhiệm vụ nghiên cứu Tìm hiểu về công tác tư vấn tâm lý học đường nói chung và thực tiễn việc thực hiện công tác tư vấn tâm lý tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách; tìm các biện pháp giúp cho học sinh hiểu, mạnh dạn trao đổi, giải bày những biểu hiện rắc rối về tâm lý của bản thân. Từ đó giúp các em hiểu và biết cách giải quyết các tình huống trong cuộc sống, hình thành các kỹ năng cần thiết. Rút ra kết luận khoa học liên quan đến đề tài. VI. Đóng góp mới của đề tài Góp phần bổ sung và làm sáng rõ hơn một số vấn đề lý luận về công tác tư vấn tâm lý cho học sinh trường THPT. Chỉ ra được các thực trạng thực hiện công tác tư vấn tâm lý của trường THPT Nguyễn Sỹ Sách, lý giải chính xác nguyên nhân của thực trạng. Từ đó đưa ra được các biện pháp thực hiện tư vấn tâm lý học sinh cụ thể, phù hợp với thực tiễn nhà trường. 2
Những kết luận của đề tài sẽ góp phần tạo cơ sở khoa học cho việc xây dựng các chương trình, kế hoạch tư vấn tâm lý học đường, góp phần đề xuất các biện pháp tốt hơn nữa để nâng cao chất lượng hoạt động tư vấn tâm lý học đường. Kết quả đề tài là tài liệu tham khảo cần thiết cho cán bộ quản lý và giáo viên làm công tác tư vấn tâm lý ở các nhà trường. Phần B: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 3
I. Cơ sở lí luận 1.1. Khái quát về tư vấn tâm lý học đường 1.1.1. Khái niệm tư vấn tâm lý học đường Tư vấn tâm lý học đường hiểu một cách đơn giản cũng giống như tâm lý bình thường nhưng phạm vi thu hẹp trong trường học. Đối tượng quan tâm đặc biệt của tư vấn tâm lý học đường là học sinh. Tư vấn tâm lý học đường giúp học sinh tự có khả năng giải quyết những vấn đề đang gặp phải, tháo gỡ những vướng mắc, khó khăn trong cuộc sống, học tập thi cử, trong mối quan hệ với những người xung quanh để cảm thấy cuộc sống vui vẻ, hồn nhiên đúng với lứa tuổi. 1.1.2. Nhiệm vụ của tư vấn tâm lý học đường Tư vấn tâm lý học đường thực hiện ba nhiệm vụ chính: Hướng dẫn học đường: Hỗ trợ kỹ năng học tập; Giáo dục nâng cao hiểu biết về bản thân và người khác; Dạy các kỹ năng xã hội, ứng xử, giao tiếp hiệu quả và cách xử lý một số tình huống thường gặp, … Truyền thông, giải quyết vấn đề, ra quyết định và giải quyết vấn đề xung đột. Tham vấn tâm lý cá nhân, nhóm trong các trường hợp: Kết quả học tập sa sút, không chú ý đến học tập; Sợ đi học, sợ đến trường, trốn học, bỏ học; Phàn nàn, không làm theo yêu cầu của giáo viên; Từ chối tham gia hoạt động ở lớp, ở trường; Xác định những rào cản, nguy cơ cản trở học tập và cung cấp các phương thức ứng phó; Hình thành thói quen tích cực trong học tập. Tư vấn phụ huynh, giáo viên và những người khác có liên quan đến học sinh về: Vấn đề học tập của học sinh và các yếu tố ảnh hưởng; vấn đề liên quan tới bắt nạt/bị bắt nạt và bạo lực học đường; Hợp tác cùng gia đình trong việc thực hiện các chiến lược giúp đỡ học sinh; Thảo luận về các tình huống có nguy cơ cao và thực hiện các biện pháp can thiệp; hỗ trợ giáo viên, phụ huynh để hiểu học sinh; Chuyển các học sinh cần trị liệu đến các dịch vụ trợ giúp phù hợp (nếu có). 1.2. Đặc điểm tâm lý lứa tuổi vị thành niên nói chung “Vị thành niên” là một khái niệm chưa được thống nhất về độ tuổi. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) quy định lứa tuổi 10 – 19 tuổi là độ tuổi vị thành niên. Tại Việt Nam, trẻ vị thành niên là trẻ ở lứa tuổi từ 10 đến 19 tuổi. Lớp tuổi vị thành niên được chia ra ba nhóm: Từ 10 đến 13 tuổi là nhóm vị thành niên sớm; Từ 14 đến 16 tuổi là nhóm vị thành niên giữa; Từ 17 đến 19 tuổi là nhóm vị thành niên muộn. Sự phân chia này dựa theo đặc điểm ít nhiều khác nhau về phát triển cơ thể và tâm sinh lý của lứa tuổi vị thành niên, để việc chăm sóc sức khoẻ cho phù hợp với từng nhóm đối tượng. Tuy vậy cách phân chia này cũng chỉ có tính tương đối. 4
Từ những thay đổi lớn về mặt sinh học, trẻ vị thành niên có những thay đổi nhiều về tâm lý. Với những đặc điểm sinh lý riêng biệt, trẻ muốn khẳng định mình nên dễ thay đổi tính cách, hành vi ứng xử được thể hiện như sau: + Tính độc lập: Bắt đầu có xu hướng tách ra, ít phụ thuộc vào cha mẹ. Chuyển từ sinh hoạt gia đình sang sinh hoạt bạn bè, tín ngưỡng để đạt được sự độc lập. Đôi khi chống đối lại bố mẹ. + Về nhân cách: Cố gắng khẳng định mình như một người lớn, có những hành vi bắt chước người lớn. + Về tình cảm: Chuẩn bị cho mối quan hệ yêu đương, học cách biểu lộ tình cảm và điều khiển cảm xúc, phát triển khả năng yêu và được yêu, tỏ thái độ thân mật trong quan hệ với người khác. + Tính tích hợp: Những thông tin thu thập được từ cha mẹ, nhà trường, xã hội, bạn bè, người trung gian, các hoạt động văn hóa là cơ sở để tạo ra giá trị của bản thân tạo niềm tự tin và cách ứng xử. + Về trí tuệ: Vị thành niên thường thích lập luận, suy diễn nhìn sự vật theo quan điểm lý tưởng hóa. Giai đoạn phát triển đặc biệt này chịu ảnh hưởng rất mạnh mẽ của các điều kiện văn hóa, giáo dục, kinh tế của môi trường gia đình và xã hội. 1.3. Đặc điểm tâm lí lứa tuổi học sinh THPT nói riêng Học sinh THPT thuộc lứa tuổi từ 16 – 19. Đặc điểm của tâm lý lứa tuổi học sinh được thể hiện như sau: + Sự phát triển của tự ý thức: Tự ý thức là một đặc điểm nổi bật trong sự phát triển nhân cách, có ý nghĩa to lớn đối với sự phát triển tâm lý của lứa tuổi học sinh THPT. Biểu hiện của tự ý thức là nhu cầu tìm hiểu và tự đánh giá thái độ, hành vi của mình theo chuẩn mực đạo đức của xã hội và mục đích cuộc sống. Học sinh THPT có thể đánh giá bản thân một cách sâu sắc nhưng có khi vẫn chưa đúng đắn nên cần có sự giúp đỡ của người khác. + Sự hình thành thế giới quan: Hình thành thế giới quan là nét chủ yếu trong tâm lý học sinh THPT. Học sinh THPT đã có ý thức xây dựng lí tưởng sống cho mình, hình ảnh con người lý tưởng gắn với sinh hoạt hằng ngày; biết xử sự một cách đúng đắn trong những tình huống khác nhau nhưng có khi các em lại thiếu tin tưởng vào những hành vi đó. + Xu hướng nghề nghiệp: Xuất hiện nhu cầu lựa chọn vị trí xã hội trong tương lai cho bản thân. Càng cuối cấp học xu hướng nghề nghiệp của học sinh THPT càng được thể hiện rõ và mang tính ổn định hơn. Tuy nhiên sự hiểu biết về yêu cầu nghề nghiệp của các em còn phiến diện, chưa đầy đủ. Những đặc điểm của tâm lý lứa tuổi đã ảnh hưởng đến đặc điểm giao tiếp và quan hệ xã hội của học sinh THPT. Các em khao khát muốn có những quan hệ bình đẳng trong cuộc sống và có nhu cầu sống tự lập. Ngoài tình bạn, ở tuổi này xuất hiện một loại tình cảm đặc biệt tình yêu nam nữ tạo ra nhiều cảm xúc căng thẳng vì thiếu kinh nghiệm, sợ từ chối …Trước các mối quan hệ, các 5
tình huống gặp phải trong cuộc sống, các em thường bối rối, căng thẳng chưa có những định hướng cụ thể và các biện pháp giải quyết tình huống phù hợp, kịp thời. II. Cơ sở thực tiễn 2.1. Thực trạng của hoạt động tư vấn tâm lý học đường nói chung 2.1.1. Thuận lợi Hiện nay, vai trò của công tác tư vấn học đường đã được đề cao. N hiều nhà trường đã xem tư vấn tâm lý là một nhân tố chủ động, sáng tạo, có tác động nhiều mặt, góp phần xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực, trường học hạnh phúc. Cán bộ quản lý một số trường đã bước đầu có những chương trình, hoạt động để tổ chức tư vấn tâm lý cho học sinh. Lãnh đạo ngành GD&ĐT các cấp đã rất quan tâm về công tác tư vấn tâm lý học đường: Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Thông tư 31/2017/TT BGD&ĐT ngày 18/12/2017; Thông tư số 16/2017/TTBGDĐT ngày 12/7/2017 hướng dẫn các vấn đề liên quan tư vấn tâm lý học đường. Ở tỉnh Nghệ An, Sở GD&ĐT cũng đã ban hành các văn bản hướng dẫn thực hiện công tác tư vấn tâm lý cho học sinh trong các trường THPT ; tổ chức nhiều đợt tập huấn hữu ích cho cán bộ quản lý các nhà trường để nâng cao kỹ năng tư vấn tâm lý ... Nhờ sự chỉ đạo sát sao, kịp thời của lãnh đạo ngành các cấp, công tác tư vấn tâm lý cho học sinh đã được thực hiện khá nghiêm túc và đã đạt được những kết quả bước đầu ở các nhà trường trong tỉnh Nghệ An. 2.1.2. Khó khăn Tư vấn tâm lý học sinh là một hoạt động mới trong trường học, chưa có sự thống nhất đồng bộ về mô hình tổ chức lẫn quy định về chuyên môn, biên chế, chế độ chính sách. Một bộ phận cán bộ quản lý nhà trường chưa quan tâm hoặc quan tâm chưa đúng mức về hoạt động tư vấn tâm lý cho học sinh. Có chăng chỉ là những hoạt động mang tính “thời vụ”, tự phát, đối phó, chưa đề ra được những biện pháp phù hợp với tình hình thực tiễn của nhà trường nên công tác tư vấn tâm lý chưa đạt hiệu quả; người làm công tác tư vấn tâm lý còn thiếu kinh nghiệm, kỹ năng và kiến thức về tư vấn tâm lý. Nhiều học sinh, phụ huynh và cả một số giáo viên chưa quan tâm đến đời sống tâm lý: học sinh còn ngại chia sẻ; giáo viên và phụ huynh chưa hiểu vai trò, ý nghĩa của việc tư vấn tâm lý học sinh nên còn thờ ơ, thiếu sự phối hợp. 2.2. Thực trạng công tác tư vấn tâm lý học sinh tại trường THPT Nguyễn Sỹ Sách 2.2.1. Đặc điểm nhà trường * Thuận lợi: Trường THPT Nguyễn Sỹ Sách là địa chỉ tin cậy để nhân dân các xã Thanh Dương, Thanh Lương, Xuân Tường, Thanh Yên, Thanh Khai, Ngọc Sơn của 6
huyện Thanh Chương và các xã Nam Nghĩa, Nam Hưng, Nam Thái, Vân Diên của huyện Nam Đàn gửi gắm con em học tập, rèn luyện. Năm học 2020 2021, trường có 1209 học sinh, chia thành 30 lớp, cụ thể như sau: Số học sinh Số học sinh Khối Số lớp Số học sinh khuyết tật hòa thuộc diện hộ nhập nghèo 10 10 424 1 50 11 10 398 0 50 12 10 387 0 64 Toàn trường 30 1209 1 164 Cơ sở vật chất nhà trường sáng, xanh, sạch, đẹp, an toàn, đảm bảo cho việc dạy học. Nhà trường luôn nhận được sự quan tâm của chính quyền địa phương các xã trong vùng tuyển sinh và phụ hynh, của Đảng ủy, HĐND, UBND huyện Thanh Chương và của Sở GD&ĐT Nghệ An, ... Giáo viên có tinh thần trách nhiệm cao, Đa số học sinh thực hiện tốt nội quy nhà trường, ... * Khó khăn Một bộ phận nhỏ phụ huynh còn phó mặc việc giáo dục con em cho nhà trường; số học sinh có hoàn cảnh đặc biệt còn nhiều; cơ sở vật chất chưa thực sự đầy đủ; tình hình an ninh trật tự xã hội trên địa bàn vùng chợ Cồn khá phức tạp ... Những điều đó ít nhiều ảnh hưởng không tốt đến việc giáo dục của nhà trường. 2.2.2. Công tác tư vấn tâm lý cho học sinh * Thuận lợi Vai trò của tư vấn tâm lý đã được thừa nhận trong việc trợ giúp học sinh vượt qua những vấn đề về tâm lý. Cán bộ quản lý quan tâm và xác định tư vấn tâm lý học đường là một nhiệm vụ quan trọng của nhà trường. Công tác tư vấn tâm lý được triển khai góp phần dự phòng và ngăn chặn những diễn biến không lành mạnh về sức khoẻ tinh thần của học sinh; ... * Khó khăn Sự hiểu biết và sẵn sàng tiếp nhận tư vấn tâm lý nói chung, tư vấn tâm lý học đường nói riêng của đa số phụ huynh, giáo viên và học sinh còn hạn chế. Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn khi gặp trường hợp học sinh chưa ngoan, thường nghĩ đến các biện pháp giáo dục trước khi áp dụng các biện pháp tâm lý để điều chỉnh. Nhà trường có 30 giáo viên chủ nhiệm nhưng số giáo viên có phương pháp giáo dục đúng đắn, nắm bắt được sâu sắc thấu đáo tâm lý học sinh thì chỉ là một con số khiêm tốn. Một số giáo viên chủ nhiệm khi thấy học 7
sinh lớp mình vi phạm liền nổi giận, cáu gắt với học sinh chỉ vì điều đó làm cho lớp mình bị trừ điểm thi đua. Giáo viên không những không tìm hiểu nguyên nhân và tình trạng tâm lý dẫn đến những hành vi vi phạm của học sinh mà còn lập tức gọi báo cho cha mẹ học sinh. Một số cha mẹ khi nhận thấy con cái có các hành vi bất thường cũng chỉ la mắng, đổ lỗi, quy kết cho các con mà không hiểu tình trạng tâm lý của con mình. Tổ tư vấn tâm lý trường THPT Nguyễn Sỹ Sách gồm 6 người nhưng đều là kiêm nhiệm, thiếu kiến thức và kinh nghiệm tư vấn tâm lý học đường. Cán bộ quản lý dù đã quan tâm nhưng chưa có những biện pháp chỉ đạo cụ thể, thiết thực để nâng cao hiệu quả tư vấn tâm lý học sinh. Những vấn đề tâm lý ở học sinh trường THPT Nguyễn Sỹ Sách ngày càng gia tăng, có thể được chia thành 4 nhóm như sau: + Nhóm học sinh gặp khó khăn từ chính bản thân: khó khăn trong giao tiếp, đánh giá thấp bản thân, mặc cảm tự ti, rụt rè; hoặc thích thể hiện bản thân theo cách “khó bảo”: ương bướng, nghịch phá, đánh nhau; thiếu kỹ năng sống, ít tham gia các hoạt động tập thể ... + Nhóm học sinh gặp khó khăn trong học tập: khó tập trung nghe giảng, khó tiếp thu bài, khó trong việc ghi nhớ, khó trong việc vận dụng kiến thức đã học, kết quả học lực yếu; luôn căng thẳng sợ làm bài không tốt, sợ làm cha mẹ thất vọng ... + Nhóm học sinh gặp khó khăn tâm lý trong các mối quan hệ với bạn bè, cha mẹ, thầy cô và những người xung quanh. + Nhóm học sinh gặp khó khăn trong việc lựa chọn nghề nghiệp tương lai. Việc đầu tư thực hiện các chương trình tư vấn còn hạn chế. Kinh phí phục vụ cho hoạt động giáo dục kỹ năng, tư vấn tâm lý còn hạn hẹp. Thực trạng trên được thể hiện qua bảng sau: (Số liệu của năm học 2019 – 2020) Tổng số học sinh Tỉ lệ Biểu hiện Số lượng toàn trường (%) 1209 Số học sinh khó khăn cần hỗ trợ về 272 22,5 mặt tâm lý Số học sinh tàn tật nhưng chưa 1 2,5 được quan tâm giúp đỡ Số HS có kết quả xếp loại Hạnh 50 4,1 kiểm Yếu và Trung bình Số HS có kết quả xếp loại Học lực 30 2,5 8
yếu Số HS thiếu các kỹ năng sống, ngại 503 41,6 giao tiếp xã hội Số HS vi phạm nội quy (nhuộm 102 8,4 tóc, trang phục, ngôn ngữ...) Số học sinh vi phạm ATGT 37 3,0 Số HS hút thuốc lá 45 3,7 Số học sinh thuộc diện hộ nghèo 164 13,6 nhưng chưa được quan tâm hỗ trợ Số học sinh nhờ hỗ trợ tâm lý 0 0,0 Nguyên nhân của thực trạng: BGH dù đã có sự quan tâm nhưng chưa có sự chỉ đạo sát sao, cụ thể, quyết liệt, chưa đề ra các biện pháp có tính khả thi để nâng cao hiệu quả công tác tư vấn tâm lý; chưa đầu tư đúng mức về mọi mặt, chưa huy động được các nguồn lực, lực lượng để thực hiện nên công tác tư vấn tâm lý chưa trở thành một hoạt động kho học, phổ biến và chyên nghiệp, hiệu quả chưa cao. III. Một số biện pháp nâng cao hiệu quả công tác tư vấn tâm lý cho học sinh trường THPT Nguyễn Sỹ Sách 3.1. Thành lập và nâng cao chất lượng hoạt động của tổ tư vấn tâm lý 3.1.1. Thành lập Tổ tư vấn tâm lý Thực hiện Thông tư 31/2017/TTBGDĐT ngày 18/12/2017 của Bộ GD&ĐT về việc hướng dẫn công tác tư vấn tâm lý cho học sinh trong trường phổ thông, đầu năm học, tôi tham mưu cho Hiệu trưởng thành lập Tổ tư vấn tâm lý gồm có 6 người theo Quyết định số 65/QĐNSS ngày 6 tháng 9 năm 2020. Trong đó: Hiệu trưởng làm nhiệm vụ tổ trưởng, Phó Hiệu trưởng phụ trách tâm lý làm tổ phó và 4 giáo viên có uy tín, nghiệp vụ sư phạm vững, yêu nghề, am hiểu tâm lý học sinh … 3.1.2. Nâng cao chất lượng hoạt động của tổ tư vấn tâm lý Sau khi có quyết định thành lập tổ tư vấn tâm lý, bản thân tôi đã thực hiện để nâng cao chất lượng hoạt động của tổ như sau: Tham gia đầy đủ, có trách nhiệm cao các đợt tập huấn hướng dẫn về công tác tư vấn tâm lý cho học sinh do Sở GD&ĐT Nghệ An tổ chức. Sau đó tiến hành tập huấn lại cho các thành viên trong tổ tư vấn và giáo viên chủ nhiệm về các kỹ năng, nghiệp vụ để nắm bắt tâm lý và hỗ trợ học sinh. 9
Tích cực tự học hỏi, tìm hiểu trên các trạng mạng internet, sách báo về kỹ năng tư vấn tâm lý như kỹ năng lắng nghe, kỹ năng đặt câu hỏi, kỹ năng phản hồi, thấu cảm ...; thu thập các tài liệu về tư vấn tâm lý hữu ích, thiết thực để tham khảo, đúc rút kinh nghiệm, hiểu hơn về tâm sinh lý lứa tuổi học sinh.. . Sau đó cung cấp, chia sẻ tài liệu cho các thành viên tổ tư vấn tâm lý và các giáo viên chủ nhiệm, khuyến khích giáo viên tham khảo, học hỏi để nâng cao kỹ năng cần thiết. Ngoài kinh nghiệm, uy tín, mỗi giáo viên làm công tác tư vấn còn phải không ngừng bổ sung nâng cao kiến thức về tâm sinh lý lứa tuổi của học sinh để có cách tư vấn, giáo dục phù hợp, hiệu quả ... Quán triệt cho các thành viên trong tổ tư vấn về mục đích, nguyên tắc thực hiện các hoạt động tư vấn tâm lý. Phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên, phân công lịch trực hàng ngày tại phòng tư vấn tâm lý. Đặc biệt nhấn mạnh về công tác phối hợp giữa các thành viên với giáo viên chủ nhiệm để nắm bắt kịp thời diễn biến tư tưởng, tâm lý của học sinh và có biện pháp hỗ trợ học sinh kịp thời khi cần thiết. Nhắc nhở các thành viên muốn làm tốt công tác tư vấn học sinh phải có tình yêu thương, xem học sinh như con em của mình; phải có tác phong sư phạm chuẩn mực vừa nghiêm khắc, vừa gần gũi, thân thiện để học sinh có thể thoải mái, mở lòng giãi bày mỗi khi các em gặp những vướng mắc trong tâm lý. Động viên giáo viên chủ nhiệm bám lớp, bám trò, quan tâm, kịp thời nắm bắt những diễn biến tâm lý của học sinh. Những học sinh thuộc diện hòa nhập, những học sinh khó khăn (khó khăn về kinh tế, về hoàn cảnh gia đình, về bản thân ốm đau, bệnh tật ...) càng cần được quan tâm và nắm bắt nhiều hơn. Những trường hợp có biểu hiện rối nhiễu tâm lý nhẹ, giáo viên chủ nhiệm có thể tư vấn ngay tại lớp học. Những trường hợp đặc biệt, giáo viên chủ nhiệm cùng với các thành viên tổ tư vấn phối hợp để tìm cách giải quyết, tháo gỡ vướng mắc và hỗ trợ kịp thời cho các em. Định kì, cuối mỗi tháng, các thành viên tổ tư vấn cùng với đại diện cấp ủy, đại diện BGH, đại diện Đoàn trường, đại diện Đội an ninh trường họp một lần để đánh giá tình hình thực hiện nhiệm vụ trong thời gian qua và đề ra những nhiệm vụ thực hiện trong thời gian tới. Tại buổi họp, mỗi thành viên nêu các vấn đề khó khăn vướng mắc trong quá trình thực hiện, từ đó rút kinh nghiệm để thực hiện tốt hơn trong những lần tiếp theo. Nội dung các cuộc họp đều được ghi vào biên bản họp của tổ tư vấn tâm lý. Tổ chức cho các thành viên tổ tư vấn tâm lý và giáo viên chủ nhiệm thực tế, học hỏi kinh nghiệm làm công tác tư vấn tâm lý học sinh ở các trường bạn trong tỉnh Nghệ An và ngoại tỉnh. 3.2. Xây dựng kế hoạch, ban hành các văn bản chỉ đạo thực hiện công tác tư vấn tâm lý 10
Ngay từ đầu năm học, tôi đã tham mưu và được Hiệu trưởng phê duyệt, ban hành Kế hoạch số 03/KHNSS ngày 8 tháng 9 năm 2020 về việc thực hiện công tác tư vấn tâm lý cho học sinh năm học 2020 2021. Kế hoạch thể hiện đầy đủ các vấn đề như Mục đích yêu cầu, nguyên tắc hoạt động, nội dung hình thức, biện pháp tư vấn, kinh phí hoạt động, công tác phối hợp với các tổ chức đoàn thể trong và ngoài nhà trường, có kế hoạch chung và kế hoạch cụ thể theo từng tháng trong năm học. Kế hoạch được thảo luận , thông qua và nhận được sự đồng thuận cao của các tổ chức đoàn thể trong nhà trường và chính quyền địa phương trong vùng tuyển sinh. Nhờ vậy, kế hoạch đã được triển khai thực hiện nghiêm túc, có hiệu quả. Ngoài ra, trong từng tháng hoặc từng quý, nhà trường có các kế hoạch cụ thể cho từng chủ đề tư vấn tâm lý học sinh. Ở mỗi nội dung của từng tháng, từng quý chúng tôi xây dựng kế hoạch riêng, phù hợp sát thực với chương trình của từng đợt. Hàng tuần, nội dung tư vấn tâm lý học sinh cũng được bàn bạc, thông qua tại cuộc họp giao ban liên tịch vào sáng thứ 7. Cùng với việc xây dựng Kế hoạch tổ chức thực hiện hoạt động tư vấn tâm lý, tôi đã tham mưu cho Hiệu trưởng ban hành một số quy chế, gồm: Quy chế hoạt động của tổ tư vấn tâm lý kèm theo Quyết định số 66/QĐNSS ngày 7 tháng 9 năm 2020 của Hiệu trưởng. Quy chế được xây dựng trên cơ sở pháp lý là các văn bản hướng dẫn của Bộ GD&ĐT về thực hiện công tác tư vấn tâm lý cho học sinh, đặt ra được Mục đích yêu cầu, nguyên tắc hoạt động, đối tượng, tiêu chuẩn, quyền, nghĩa vụ, nhiệm vụ của thành viên tổ tư vấn tâm lý, cơ sở vật chất và các yếu tố liên quan đến hoạt động tư vấn tâm lý của nhà trường ; Quy chế phối hợp giữa nhà trường, tổ tư vấn tâm lý với các tổ chức trong và ngoài nhà trường kèm theo Quyết định số 67/QĐNSS ngày 10 tháng 9 năm 2020. Kế hoạch và công tác truyền thông, tuyên truyền để học sinh, phụ huynh và giáo viên hiểu rõ hơn về ý nghĩa, tầm quan trọng của tư vấn tâm lý học đường cũng là một văn bản quan trọng được chúng tôi xây dựng. Hàng tuần, vào tiết sinh hoạt dưới cờ và tiết sinh hoạt lớp cuối tuần, chúng tôi đều dành thời gian để tuyên truyền về công tác tư vấn tâm lý, giúp cho học sinh có thể an tâm, tự tin, thoải mái giải bày với thành viên tổ tư vấn hoặc với giáo viên chủ nhiệm những vấn đề về tâm lý khi cần thiết. Xây dựng các loại hồ sơ liên quan công tác tư vấn tâm lý học sinh: + Lập sổ “Biên bản hoạt động thực hiện tư vấn tâm lý học sinh”. + Lập sổ “Nhật ký tư vấn tâm lý học sinh”. Những trường hợp học sinh, nhóm học sinh được tư vấn hỗ trợ đều được ghi vào sổ nhật ký để theo dõi diễn biến và sự tiến bộ của các em. Nhờ kịp thời xây dựng, ban hành kế hoạch và các văn bản chỉ đạo liên quan nên trong năm học 2020 – 2021 công tác tư vấn hỗ trợ tâm lý cho học sinh 11
trường THPT Nguyễn Sỹ Sách được thực hiện nghiêm túc và đạt những kết quả nhất định. 3.3. Đầu tư kinh phí, chuẩn bị đầy đủ cơ sở vật chất phục vụ hoạt động tư vấn tâm lý Thanh toán chế độ cho thành viên tổ tư vấn theo văn bản quy định: Áp dụng khoản b, điều 9 tại Thông tư 16/2017 ngày 12/7/2017 của Bộ GD&ĐT về việc hướng dẫn danh mục khung vị trí việc làm và định mức số lượng người làm việc trong các cơ sở giáo dục phổ thông công lập: trường trung học phổ thông “có từ 28 lớp trở lên đối với trung du, đồng bằng, thành phố, … được sử dụng 08 tiết trên tuần … để thực hiện nhiệm vụ tư vấn học sinh ”, trường THPT Nguyễn Sỹ Sách nằm ở khu vực miền núi của huyện Thanh Chương với 30 lớp đã thực hiện tính tiết quy định mức cho 4 giáo viên (không tính cho 2 thành viên tổ là BGH) với tổng số 8 tiết/tuần/4 người. Ngoài ra, theo quy chế nội bộ, mỗi giáo viên chủ nhiệm được tính thêm 1 tiết/tuần để thực hiện công tác tư vấn tâm lý cho học sinh tại lớp mình. Số tiết đó được cộng vào định mức lao động/tuần cho mỗi giáo viên. Cách thực hiện này đã phần nào động viên, khích lệ, gắn trách nhiệm cho các thành viên trong tổ tư vấn và các giáo viên làm công tác chủ nhiệm, góp phần nâng cao chất lượng tư vấn tâm lý học sinh. Tính “chế độ làm việc ngoài giờ” cho bộ phận phối hợp tham gia chương trình tư vấn tâm lý học sinh theo Quy chế chi tiêu nội bộ của nhà trường: + Thực hiện theo kế hoạch chủ đề, tùy tình hình thực tiễn, hàng quý tổ tư vấn phối hợp với Đoàn trường, Đội an ninh nhà trường, bộ môn Sinh học và bộ môn Giáo dục công dân tổ chức thực hiện các hoạt động tư vấn tâm lý tập trung cho học sinh toàn trường vào các ngày chủ nhật cuối tháng với các nội dung như: Tư vấn hướng nghiệp chọn nghề, tư vấn tháo gỡ những vướng mắc trong học tập thi cử, tư vấn cách học tốt, tư vấn giáo dục sức khỏe sinh sản vị thành niên, tư vấn ý thức tham gia chấp hành tốt pháp luật … Kinh phí chi cho những nội dung này được thực hiện theo Quy chế chi tiêu nội bộ của nhà trường (đã được bàn bạc, thảo luận và thông qua tại Hội nghị viên chức và người lao động từ đầu năm học), với mức 100.000 (một trăm nghìn)/buổi/người, tối đa không quá 2.000.000 (hai triệu)/1 chương trình. + Tính chế độ hàng tháng cho Đội an ninh trường học: 2.500.000 (hai triệu năm trăm ngàn)/tháng/5 người để hỗ trợ cùng tổ tư vấn tâm lý duy trì nề nếp, tư vấn giáo dục những học sinh hay bỏ học, trốn tiết hoặc gây gổ đánh nhau … Kinh phí được vận dụng từ nguồn hỗ trợ của cựu học sinh và trích một phần nhỏ từ quỹ dạy học thêm của nhà trường. Sắp xếp, bố trí phòng tư vấn tâm lý riêng biệt đảm bảo tính riêng tư, kín đáo, dễ tiếp cận và phù hợp để tổ chức hoạt động tư vấn với nguyên tắc: lắng nghe, chia sẻ, bí mật. Phòng có các trang thiết bị như bàn, ghế, tủ tài liệu, lọ hoa, cây cảnh … tạo không gian vừa thoáng mát, thân thiện vừa kín đáo để các em cảm thấy thuận tiện và thoải mái. Phòng tư vấn tâm lý còn còn là nơi để 12
phụ huynh chia sẻ, phối hợp trong việc tháo gỡ những vướng mắc cho học sinh và cả phụ huynh. Vận động, xây dựng kinh phí phục vụ cho hoạt động tư vấn tâm lý: để có kinh phí mua sắm trang thiết bị phòng tư vấn và thực hiện các hoạt động tâm lý, chúng tôi đã kêu gọi sự hỗ trợ từ các tổ chức cá nhân ngoài nhà trường, của cựu học sinh qua các thế hệ. Ngoài ra, có sử dụng thêm từ nguồn chi thường xuyên của nhà trường và một số nguồn thu hợp pháp khác. Kinh phí chi cho hoạt động tư vấn tâm lý được nhà trường quản lý, sử dụng đúng mục đích, đúng chế độ theo quy định của pháp luật. 3.4. Tìm hiểu, nắm bắt hoàn cảnh của học sinh để có cách tư vấn tâm lý phù hợp 3.4.1. Tìm hiểu thông tin học sinh 3.4.1.1. Nắm bắt hoàn cảnh gia đình học sinh Nắm bắt hoàn cảnh gia đình học sinh là một trong những nhiệm vụ quan trọng góp phần thực hiện hiệu quả tư vấn tâm lý. Bởi hoàn cảnh gia đình chính là yếu tố tiên quyết trong việc đặt nền tảng hình thành nhân cách con người. Để nắm bắt hoàn cảnh học sinh, tôi và đồng nghiệp đã thực hiện như sau: Phối hợp với giáo viên chủ nhiệm các lớp đã thực hiện một cuộc khảo sát thông qua Phiếu thông tin cá nhân để nắm bắt tình hình về hoàn cảnh gia đình của từng học sinh. Phối hợp với Đoàn trường và các bộ phận khác để nắm thêm thông tin: Tổ chức thực hiện nắm bắt thông tin qua nhiều nguồn khác nhau như qua bạn bè, người thân, thầy cô giáo cũ và chính quyền địa phương nơi các em sinh sống. Sàng lọc, phân loại đối tượng học sinh theo từng nhóm: Với những thông tin thu thập được, tổ tư vấn cùng giáo viên chủ nhiệm phân loại thành từng nhóm đối tượng học sinh để tiện cho việc giáo dục tư vấn, đặc biệt là sàng lọc để chọn ra những học sinh có hoàn cảnh tâm lý đặc biệt, cần quan tâm tư vấn hỗ trợ nhiều hơn. Ví dụ 1: Để nắm bắt thông tin chính xác, từ đầu năm học 2020 – 2021, chúng tôi đã thực hiện một cuộc khảo sát về hoàn cảnh gia đình học sinh, kết quả được phân loại theo đối tượng như sau: Số học sinh thuộc diện hộ nghèo: 164 em; Số học sinh có bố mẹ ly hôn: 30 em ; Số học sinh mồ côi: 38 em; Số học sinh có đầy đủ bố mẹ nhưng gia đình không hạnh phúc, bố mẹ bệnh tật hoặc hay mâu thuẫn, áp đặt tâm lý cho các em: 55 em; Số học sinh có bố mẹ nhưng bố mẹ đi làm ăn tha phương, gửi con cho người thân nuôi: 40 em. Ví dụ 2: Những học sinh có hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn, BGH nhà trường, tổ tư vấn tâm lý và giáo viên chủ nhiệm đã trực tiếp đến tận nhà học sinh để hiểu hơn hoàn cảnh, nắm bắt tình hình và có biện pháp hỗ trợ, động 13
viên kịp thời, giúp các em ổn định tâm lý, tiếp thêm ý chí, nghị lực để các em vượt qua khó khăn tiếp tục học tập và rèn luyện tốt. 3.4.1.2. Nắm bắt đặc điểm bản thân và hoàn cảnh tâm lý của học sinh Để giúp cho việc tư vấn tâm lý học sinh hiệu quả, cùng với việc khảo sát tình hình hoàn cảnh gia đình học sinh, tổ tư vấn tâm lý trường THPT Nguyễn Sỹ Sách đã nắm bắt đặc điểm bản thân và hoàn cảnh tâm lý của các em bằng cách sau: + Nghiên cứu hồ sơ học sinh: thông tin về lý lịch bản thân, tính cách, sở thích, năng khiếu, ước mơ, nguyện vọng; điểm mạnh, điểm yếu; chiều cao, cân nặng, bệnh lý (nếu có) ... Qua đó nắm bắt đặc điểm tâm sinh lý của các em. + Nghiên cứu kết quả học tập, rèn luyện của học sinh qua những năm học trước đó. + Tìm hiểu học sinh qua ý kiến nhận xét của bạn bè, đặc biệt là người thân của học sinh. + Tìm hiểu qua hoạt động giao tiếp giữa học sinh với giáo viên để hiểu thêm về tính cách, nhận thức của học sinh ... + Giao cho giáo viên chủ nhiệm tích cực quan sát học sinh của lớp mình để phát hiện những thay đổi trong hành vi, những hiện tượng bất thường (nếu có) hoặc những biểu hiện nhỏ có nguy cơ gây rối nhiễu tâm lý như: đi học chậm giờ, đồng phục đến trường không đúng quy định, hay cáu gắt gây sự với người khác, nghỉ học vô lý do, bỏ giờ trốn tiết, hoặc nghiêm trọng hơn là vô lễ với giáo viên, gây gổ với bạn bè ... Kể cả với những học sinh ngoan, nếu có những biểu hiện dù nhỏ, lại càng phải quan tâm, để ý. + Tổ chức đối thoại với học sinh để nắm bắt trực tiếp những băn khoăn, vướng mắc của các em. + Nắm bắt tâm lý học sinh thông qua “Phiếu khảo sát tâm lý học sinh”. Sau đó tổng hợp (với nguyên tắc: giữ kín thông tin cá nhân) để phân công người phụ trách nội dung liên quan tư vấn, hỗ trợ. Từ các phương pháp trên, chúng tôi nắm bắt đặc điểm tâm lý để có cách tư vấn phù hợp, hiệu quả. Ví dụ 1: Qua khảo sát, hiện tại trường có 1 học sinh khuyết tật đang học lớp 10, cơ chân tay yếu không tự vận động được, mọi hoạt động phải cần đến sự trợ giúp của bố mẹ, thầy cô và bạn bè. Để động viên, khích lệ tinh thần và tạo điều kiện thuận lợi cho em trong học tập và sinh hoạt, tổ tư vấn đã đề xuất nhà trường bố trí lớp học của em ở ngay tầng 1, sắp xếp chỗ ngồi cho em ở bàn cạnh cửa ra vào để bố mẹ em và các bạn thuận tiện khi đưa đón và hỗ trợ em trong quá trình học tập tại trường. Ngoài ra, tổ tư vấn thường xuyên trò chuyện, 14
động viên để em an tâm trong việc học tập rèn luyện; hỗ trợ, tạo điều kiện tốt nhất cho gia đình trong việc phục vụ học tập tại lớp cho em. Ví dụ 2: Từ việc khảo sát hoàn cảnh gia đình học sinh, chúng tôi đã nắm đặc điểm tâm lý của những em có hoàn cảnh gia đình khó khăn như sau: Đa số đều có trạng thái tâm lý chung là tự ti, ít nói, ít tham gia các hoạt động tập thể, sống thu mình, nhút nhát, kỹ năng giải quyết các tình hướng gặp phải trong thực tiễn không tốt. Thậm chí có em rơi vào trạng thái cực đoan: hỗn láo với ông bà, bố mẹ, thầy cô, hay gây gỗ với bạn bè, hay giải quyết các tình hướng thực tiễn bằng cách gây xung đột với người khác … Ví dụ 3: Để nắm bắt cụ thể tình hình tâm lý học sinh từng lớp, ngày 25/3/2021, tổ tư vấn tâm lý phối hợp với Đoàn trường tổ chức đối thoại với bí thư, lớp trưởng các lớp. Qua buổi đối thoại, tổ tư vấn lắng nghe được những băn khoăn, vướng mắc của học sinh trong tình cảm, học tập, rèn luyện và những khía cạnh khác mà bình thường các bạn trong lớp không nói với thầy cô mà chỉ trao đổi với cán bộ lớp. Từ đó, tổ tư vấn có cách tư vấn, hỗ trợ kịp thời cho các em. 3.4.1.3. Xác định nguyên nhân dẫn đến trạng thái tâm lý của học sinh để có cách tư vấn phù hợp Sau khi tìm hiểu, nắm bắt và tổng hợp số học sinh có những biểu hiện khó khăn cần tư vấn hỗ trợ về mặt tâm lý, chúng tôi xác định nguyên nhân dẫn đến các biểu hiện tâm lý của học sinh như sau: Bố mẹ sống không hạnh phúc, sống ly thân, ly hôn; mồ côi bố/mẹ hoặc mồ côi cả bố lẫn mẹ; bố mẹ đi làm ăn xa, gửi con cho người thân; bố/mẹ sức khỏe yếu, mất khả năng lao động ... Một số gia đình bố mẹ có phương pháp giáo dục con cái chưa phù hợp (quá nghiêm khắc hoặc nuông chiều thái quá, hay quát mắng, đánh đập, áp đặt ...), thiếu sự phối hợp với nhà trường hoặc bất lực trong việc giáo dục con cái hoặc thiếu sự quan tâm, phó mặc toàn bộ việc giáo dục con cho nhà trường. Học sinh không có khả năng tự giáo dục, bị bạn bè lôi kéo, ham chơi, có nhiều mối quan hệ không lành mạnh, thích đua đòi. Tư chất của học sinh chậm trong nhận thức, hổng kiến thức từ lớp d ưới nên chán học, hay nghịch phá, gây rối. Sức ép trong học tập, thi cử từ gia đình, nhà trường và xã hội làm cho học sinh căng thẳng, rơi vào trạng thái trầm cảm, tự ti nên thu mình, ngại giao tiếp nên kỹ năng kém ... 3.4.2. Lập “hồ sơ tâm lý học sinh” 15
Sau khi nắm bắt thông tin và xác định các nguyên nhân dẫn đến các biểu hiện tâm lý của học sinh, tôi đã hướng dẫn các thành viên trong tổ tư vấn và giáo viên chủ nhiệm lập hồ sơ tâm lý để theo dõi, tư vấn cho các em. Hồ sơ tâm lý học sinh là những bản thu thập thông tin với những đặc điểm về tâm lý. Để có những thông tin này, tổ tư vấn giao cho giáo viên chủ nhiệm các lớp chịu trách nhiệm tìm hiểu, nắm bắt, thu thập những thông tin của học sinh lớp mình, sau đó phân loại học sinh theo từng nhóm đối tượng để giáo viên có các định hướng và điều chỉnh các hành vi của học sinh một cách phù hợp. Mỗi em được giáo viên chủ nhiệm lập thành một “hồ sơ” riêng theo từng nhóm đối tượng với đầy đủ các đặc điểm đã thu thập. Đối với những trường hợp cá biệt về tâm lý cần sự hỗ trợ đặc biệt, tổ tư vấn cũng lập thành một hồ sơ riêng để có kế hoạch tư vấn hợp lý và theo dõi sự thay đổi, tiến bộ của các em. Để làm được điều đó, thành viên tổ tư vấn và mỗi giáo viên chủ nhiệm phải chấp nhận sự khác biệt, sáng tạo của học sinh. Việc lập “hồ sơ tâm lý học sinh” giúp tổ tư vấn tâm lý và các giáo viên chủ nhiệm hiểu cặn kẻ hoàn cảnh tâm lý, sở trường, năng khiếu hoặc những năng lực đặc biệt của các em. Đây là công cụ hữu ích giúp cho việc tư vấn tâm lý đạt hiệu quả. Vì vậy, đó là điều cần được chú trọng ngay từ đầu năm học, đặc biệt là với các học sinh khối 10 mới vào nhập học đầu cấp. 3.5. Triển khai các hoạt động tư vấn tâm lý cho học sinh đầy đủ về nội dung, đa dạng về hình thức 3.5.1. Đầy đủ về nội dung 3.5.1.1. Tư vấn tâm lý lứa tuổi, giới tính, hôn nhân, gia đình, sức khỏe sinh sản vị thành niên phù hợp với lứa tuổi Tư vấn tâm lý lứa tuổi, giới tính, hôn nhân gia đình, sức khỏe sinh sản vị thành niên là chăm sóc sức khỏe sinh sản tiền hôn nhân, chuẩn bị tâm, sinh lý để xây dựng một gia đình hạnh phúc cả về thể chất lẫn tinh thần, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của con người trong xã hội. Hiểu rõ điều đó, tổ tư vấn tâm lý trường THPT Nguyễn Sỹ Sách đã tăng cường tổ chức các hoạt động để định hướng cho học sinh những quan niệm về một lối sống lành mạnh thông qua các giờ học chính khóa, đặc biệt là qua môn học Giáo dục công dân, Sinh học và các hoạt động ngoài giờ. Ví dụ: Tháng 11/2020, tổ tư vấn tâm lý đã phối hợp với giáo viên bộ môn Sinh học tổ chức chương trình tư vấn sức khỏe sinh sản vị thành niên với phương châm “Hãy lắng nghe, cùng chia sẻ”. Với hệ thống câu hỏi liên quan đến Luật hôn nhân gia đình, các kiến thức về sức khỏe sinh sản, chương trình đã giúp học sinh có những hiểu biết cụ thể về cách phòng tránh thai và các nội dung liên quan, hình thành kỹ năng tự nhận thức, kỹ năng chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên thiết thực. Các em đã tham gia hoạt động một cách tích cực, có hiệu quả. 16
Học sinh trường THPT Nguyễn Sỹ Sách tham gia chương trình tư vấn giáo dục sức khỏe giới tính, tháng 11/2020 3.5.1.2. Tư vấn, giáo dục kỹ năng, biện pháp ứng xử văn hóa, phòng, chống bạo lực, xâm hại và xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, thân thiện Tổ chức tư vấn, tuyên truyền cho học sinh về tầm quan trọng của việc hiểu biết pháp luật hiện nay qua các bài học chính khóa, các giờ chào cờ, tổ chức hoạt động ngoài giờ lên lớp theo chủ đề: Thi tìm hiểu kiến thức về an toàn giao thông, tổ chức cho phụ huynh và học sinh ký cam kết không vi phạm an ninh trường học, không vi phạm các tệ nạn xã hội, không vi phạm pháp luật, không buôn bán, tàng trữ, vận chuyển, đốt pháo nổ ... Tư vấn, giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng xây dựng nếp sống văn minh, ứng xử văn hóa trong nhà trường: Tổ chức các hoạt động văn hóa văn nghệ thể thao lành mạnh các trò chơi dân gian bổ ích, động viên đông đảo học sinh đặc biệt là những học sinh hay bỏ học trốn tiết tham gia giúp các em tránh xa các tệ nạn xã hội. Giao cho đội an ninh trường kiểm tra theo dõi, ngăn chặn tình trạng học sinh đến trường nhưng bỏ học, bỏ tiết đi chơi, đánh nhau, hút thuốc lá, đánh bài . Nhờ đó, học sinh nhà trường đặc biệt là những học sinh hay quậy phá hoặc nhút nhát, ngại giao tiếp đã hình thành được một số kỹ năng sống cần thiết, biết ứng xử văn hóa, không còn tình trạng đánh nhau gây mất trật tự trong trường học; các em học được kỹ năng xác định giá trị bản thân, kỹ năng kiểm soát cảm xúc, kỹ năng ứng phó với những căng thẳng, kỹ năng giải quyết các mâu thuẫn … để có biện pháp ứng xử văn hóa góp phần xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh. 17
Học sinh trường THPT Nguyễn Sỹ Sách tham gia chương trình tư vấn giáo dục pháp luật, tháng 1/2021 3.5.1.3. Tư vấn tăng cường khả năng ứng phó, giải quyết vấn đề phát sinh trong mối quan hệ gia đình, thầy cô, bạn bè và các mối quan hệ xã hội khác Do đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi nên học sinh THPT thường có nhiều suy nghĩ phức tạp trong nội tâm về các mối quan hệ xung quanh cần giải quyết. Để giúp các em có thêm kỹ năng sống, tìm ra cách giải quyết phù hợp trước các vấn đề, tổ tư vấn tâm lý trường THPT Nguyễn Sỹ Sách đã thực hiện tư vấn tăng cường khả năng ứng phó, giải quyết vấn đề phát sinh trong mối quan hệ gia đình, thầy cô bạn bè và các mối quan hệ xã hội khác bằng các diễn đàn tư vấn về cách ứng xử trong tình bạn, tình yêu, trong quan hệ với cha mẹ, thầy cô và các kỹ năng sống cần thiết ... Nội dung này được nhà trường xây dựng thành các chuyên đề thực hiện trong chương trình ngoại khóa; tích hợp, lồng ghép trong các tiết sinh hoạt lớp, sinh hoạt dưới cờ; tích hợp qua dạy học các môn học chính khóa và ngoài giờ lên lớp ... Vì vậy, trong quan hệ ứng xử với thầy cô, bạn bè và những người xung quanh, một số học sinh của nhà trường vốn là học sinh cá biệt sau khi được giáo dục các em đã thể hiện là người có đạo đức, có văn hóa, có lòng tin và ý thức trách nhiệm với bản thân. Khi có mâu thuẫn, bất đồng, các em biết bình tĩnh, biết kiềm chế hành vi để giải quyết những xung khắc bằng thương lượng, hòa giải, không bằng bạo lực. Qua đó, các em được hình thành các kỹ năng quan trọng như: kỹ năng giao tiếp, kỹ năng ứng xử, giải quyết các vấn đề, kỹ năng lắng nghe tích cực, kỹ năng thể hiện sự cảm thông, kỹ năng thương lượng, kỹ năng ứng phó, ứng biến trước các vấn đề nảy sinh trong các mối quan hệ... Nhờ được trang bị kỹ năng sống đúng đắn, lành mạnh các em học sinh trường THPT Nguyễn Sỹ Sách đã có đời sống tinh thần vui tươi thoải mái, biết đoàn kết, yêu thương, biết trân quý tình cảm của thầy cô, biết cảm thông, chia sẻ trước những khó khăn của bạn bè và những người xung quanh. Sau khi tham 18
gia các chương trình, một số học sinh cá biệt của nhà trường đã có nhiều tiến bộ: không còn hiện tượng thiếu lễ phép với thầy cô giáo, thờ ơ trước khó khăn của bạn bè và những người xung quanh ... Học sinh trường THPT Nguyễn Sỹ Sách tham gia diễn đàn trao đổi chủ đề Tình bạn, tình yêu, tháng 9/2020 3.5.1.4. Tư vấn kỹ năng, phương pháp học tập hiệu quả và định hướng nghề nghiệp Tổ chức các chương trình tư vấn nhằm tháo gỡ các vướng mắc trong học tập, thi cử cho học sinh như: Hội nghị tư vấn học tốt; viết bài tham luận trình bày kinh nghiệm nâng cao hiệu quả việc học cho từng môn học; lồng ghép các chương trình sinh hoạt lớp, sinh hoạt dưới cờ, thông qua giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn để giúp các em tháo gỡ những vướng mắc gặp phải trong học tập, trong đó định hướng cho các em cách học trên lớp và tự học, giúp cho những học sinh khá giỏi có thêm kinh nghiệm để nâng cao chất lượng bài thi, học sinh yếu và đại trà hiểu thêm cách học kiến thức cơ bản hiệu quả. Kết quả: Trong quá trình học tập, các em đã biết chủ động nắm vững 3 cấp độ: nhận biết, thông hiểu và vận dụng; biết bố trí thời gian hợp lý, có kế hoạch học tập và vui chơi giải trí, sinh hoạt tập thể; khi gặp khó khăn trong học tập, các em đã biết tham khảo sách vở, trao đổi với bạn bè, thầy cô để giải quyết ... Nhờ vậy, trong học kỳ 1 năm học 2020 – 2021, kết quả học tập của học sinh nhà trường là những con số đáng khích lệ: tỉ lệ học sinh giỏi cấp tỉnh đạt cao, xếp thứ 9 toàn tỉnh; tỉ lệ học sinh có học lực trung bình và yếu đã giảm hẳn so với năm trước, đặc biệt trong đợt thi khảo sát chất lượng khối 12 (đợt 1) do Sở GD&ĐT tổ chức tháng 1/2021, chất lượng bài thi môn Hóa của học sinh trường THPT Nguyễn Sỹ Sách xếp hạng thứ nhất toàn tỉnh. Tổ chức chương chương trình tư vấn hướng nghiệp, chọn nghề cho học sinh: Tư vấn nghề nghiệp rất có ích cho học sinh vì nó không chỉ đề cập đến nhân cách, ước mơ, sở thích, nguyện vọng mà học sinh còn được biết đến những đại lượng khác trong bức tranh nghề nghiệp rộng lớn. Vì vậy, tổ tư vấn tâm lý đã phối hợp với Ban hướng nghiệp nhà trường cùng các bộ phận khác tổ chức: Chương trình tư vấn tuyển sinh, tư vấn chọn trường, chọn ngành phù 19
hợp với năng lực học tập, sở trường của từng em; Tổ chức tham quan, dã ngoại để giới thiệu với các em về những ngành nghề khác nhau; Mời những người thành đạt là cựu học sinh của trường đến kể chuyện về nghề nghiệp và việc làm của mình cho học sinh nghe; Tổ chức cho các em gặp gỡ những người lớn với những ngành nghề khác nhau để các em có khái niệm hoàn chỉnh, đầy đủ hơn về bức tranh nghề nghiệp ... Những hoạt động này giúp học sinh xác định những điều các em cần biết, nên biết có liên quan đến nghề nghiệp, có suy nghĩ đúng đắn để củng cố nhiều hơn về những quyết định nghề nghiệp cho tương lai. Tư vấn nội dung học tập và hướng nghiệp giúp học sinh có thêm kỹ năng quản lý thời gian, kỹ năng đảm nhận trách nhiệm, kỹ năng kiên định … Đứng trước những căng thẳng, áp lực của việc học tập và chọn nghề, các em đã có bản lĩnh, có nghị lực, có ý chí vươn lên, tự nhận thức điểm mạnh điểm yếu của mình để khắc phục, phấn đấu, đạt mục tiêu ... Học sinh trường THPT Nguyễn Sỹ Sách tham gia chương trình Tư vấn học tốt, tháng 12/2020 3.5.1.5. Tham vấn tâm lý đối với học sinh gặp khó khăn cần hỗ trợ, can thiệp, giải quyết kịp thời Như đã nói ở trên, một số học sinh trường THPT Nguyễn Sỹ Sách có hoàn cảnh gia đình khó khăn: khó khăn về kinh tế ảnh hưởng đến việc học, bố/mẹ bệnh tật mất khả năng lao động, bố mẹ li hôn, bố mẹ ở với nhau nhưng hay mâu thuẫn, không hạnh phúc; bố hoặc mẹ mất đột ngột; bản thân bị đau ốm, tàn tật; bị gia đình áp đặt ... Điều đó đã làm cho các em trở nên tự ti, mặc cảm, đôi khi có thái độ chán nản, bế tắc, không tha thiết với cuộc sống xung quanh ... Sau khi thực hiện khảo sát đầu năm học, để giúp các em giảm bớt những áp lực tâm lý đang gặp phải, tôi và tổ tư vấn tâm lý đã thực hiện các bước như sau: Gặp gỡ bố/mẹ hoặc người thân trong gia đình để trao đổi, nhờ họ can thiệp. Vì gia đình là nơi gắn bó với các Mỗi khi các em gặp phải những khó khăn về tâm lý, gia đình chính là nơi nhận biết và có biện pháp can thiệp sớm nhất. Vói 20