Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm tại trường THPT Diễn Châu 2

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:51

Thêm vào BST

Báo xấu

5
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Một số biện pháp phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm tại trường THPT Diễn Châu 2" nhằm xây dựng một số biện pháp giáo phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm. Từ đó, giúp các em hiểu sâu, mở rộng, củng cố và ghi nhớ bài học một cách vững chắc nhờ vào khả năng tự phân tích, tổng hợp tài liệu, từ đó có khả năng vận dụng các tri thức đã học vào việc giải quyết những nhiệm vụ học tập mới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số biện pháp phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm tại trường THPT Diễn Châu 2

SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO NGHỆ AN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Tên đề tài: MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT HUY NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH LỚP CHỦ NHIỆM TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG DIỄN CHÂU 2 LĨNH VỰC: CHỦ NHIỆM Nghệ An, tháng 05 năm 2024
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 2 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Tên đề tài: MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT HUY NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH LỚP CHỦ NHIỆM TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG DIỄN CHÂU 2 LĨNH VỰC: CHỦ NHIỆM TÁC GIẢ: 1. TRẦN THỊ THU HOÀI. ĐT: 0916480111 2. THÁI THỊ MÙI. ĐT: 0974338306 Địa chỉ Email: Tranthithuhoaidc2@gmail.com thaimui1979@gmail.com Nghệ An, tháng 05 năm 2024
MỤC LỤC A. MỞ ĐẦU I. Lí do chọn đề tài 1 II. Mục đích, đối tượng và phương pháp nghiên cứu: 2 III. Tính mới và những đóng góp của đề tài: 2 IV. Kế hoạch thực hiện đề tài: 3 V. Phạm vi nghiên cứu 3 B. NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN PHÁT HUY NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH LỚP CHỦ NHIỆM 1.1. Cơ sở lí luận: 5 1.2. Cơ sở thực tiễn: 9 1.2.1 Thực trạng của vấn đề: 9 1.2.1.1 Về nhận thức của học sinh 9 1.2.1.2 Về hình thức, phương pháp phát huy năng lực tự học 9 cho học sinh lớp chủ nhiệm 1.2.2 Điều tra, khảo sát. 10 1.3. Các biện pháp đề xuất 18 1.4. Kết luận chương 1 18 CHƯƠNG 2: CÁC BIỆN PHÁP TIẾN HÀNH ĐỂ PHÁT HUY NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH LỚP CHỦ NHIỆM 2.1. Các biện pháp 19 2.1.1. Phương pháp lặp lại ngắt quãng( Spaced repetition) 19 2.1.2. Phương pháp chủ động gợi nhớ ( Active recall) 23 2.1.3. Sử dụng Flashcard (Thẻ thông tin) kết hợp cùng hộp lưu 24 trữ
2.1.4. Sử dụng sơ đồ tư duy ( Mindmap) 27 2.1.5. Xây dựng nhóm bạn cùng tiến trong học tập 28 2.2. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp 30 đề xuất 2.2.1. Mục đích khảo sát 30 2.2.2. Nội dung và phương pháp khảo sát 30 2.2.2.1. Nội dung khảo sát 30 2.2.2.2. Phương pháp khảo sát và thang đánh giá 30 2.2.3. Đối tượng khảo sát 30 2.2.4. Kết quả khảo sát 30 2.2.4.2. Kết quả khảo sát tính khả thi của các biện pháp 31 2.3. Kết luận chương 2 32 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VÀ KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC CỦA BIỆN PHÁP PHÁT HUY NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH LỚP CHỦ NHIỆM 3.1. Thực nghiệm sư phạm 33 3.1.1. Mục tiêu thực nghiệm sư phạm 33 3.1.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm 33 3.1.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm 33 3.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm 33 3.2.1. Đối với tập thể lớp. 33 3.2.2. Đối với học sinh. 34 C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ I. Kết luận 36 II. Kiến nghị 36 D. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
A. MỞ ĐẦU I. Lí do chọn đề tài Trong thời đại khoa học kĩ thuật phát triển nhanh chóng như hiện nay, đứng trước cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, nhà trường dù tốt đến mấy cũng không thể đáp ứng hết nhu cầu học tập của người học cũng như đòi hỏi ngày càng cao của đời sống xã hội. Vì vậy, việc bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh khi đang còn ngồi trên ghế nhà trường phổ thông là một công việc có vị trí rất quan trọng. Chỉ có tự học, tự bồi dưỡng kiến thức bằng nhiều con đường, nhiều cách thức khác nhau mỗi học sinh mới có thể bù đắp được những thiếu khuyết về tri thức, về đời sống xã hội. Từ đó, có được sự tự tin trong cuộc sống và công việc. Vấn đề tự học, tự đào tạo của người học đã được Đảng, Nhà nước quan tâm quán triệt sâu sắc từ nhiều năm qua. Nghị quyết Trung ương V khóa 8 từng nêu rõ: “Tập trung sức nâng cao chất lượng dạy và học, tạo ra năng lực tự học, tự sáng tạo của học sinh, sinh viên; Bảo đảm mọi điều kiện và thời gian tự học cho học sinh, sinh viên, phát triển mạnh mẽ phong trào tự học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong toàn dân”. Ngày 04/11/2013 tại Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI đã ban hành Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục. Nghị quyết chỉ rõ: “Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội"; Chương trình giáo dục phổ thông 2018 cũng chỉ rõ các nhóm năng lực mà học sinh cần đạt được. Trong đó, năng lực tự chủ và tự học được xem là nhóm năng lực quan trọng nhất đối với học sinh. Hiện nay, học sinh trung học phổ thông còn nhiều vướng mắc, khó khăn khi học tập, chưa thực sự dành nhiều thời gian cho việc tự học, chưa xây dựng và rèn luyện kĩ năng tự học hợp lí. Mặt khác, do nhiều nguyên nhân nên giáo viên bộ môn chỉ lo thực hiện chức năng giảng dạy của mình mà ít quan tâm đến rèn luyện kĩ năng toàn diện cho học sinh trong đó có kĩ năng tự học. Vì vậy, chúng tôi, những người giáo viên chủ nhiệm luôn có một mong muốn làm thế nào để học sinh phát huy được năng lực tự học trong tất cả các môn học. Bởi lẽ, nó không chỉ cần thiết cho học sinh khi còn ngồi trên ghế nhà trường mà cả khi học lên bậc đại học, ra trường hòa nhập với xã hội, trong suốt cuộc đời. Khi tự học, mỗi học sinh hoàn toàn có điều kiện để tự nghiền ngẫm những vấn đề nảy sinh trong học tập theo một cách riêng với những yêu cầu và điều kiện thích hợp riêng. Điều đó không chỉ giúp bản thân học sinh nắm được vấn đề một cách chắc chắn và bền vững; chủ động bồi dưỡng phương pháp học tập và kĩ năng vận dụng tri thức mà còn là dịp tốt để rèn luyện ý chí và năng lực hoạt động độc lập sáng tạo. Đó là những phẩm chất mà chỉ có chính bản thân học sinh tự rèn luyện 1
kiên trì mới có được, không một ai có thể cung cấp hay làm thay. Thực tế cũng đã chứng minh, mỗi thành công của học sinh trên con đường học tập không bao giờ là kết quả của lối học tập thụ động. Qua quá trình tìm hiểu,trao đổi, nói chuyện, khảo sát… nắm bắt được những thuận lợi, khó khăn của các em học sinh lớp chủ nhiệm khi chưa tìm ra được phương pháp tự học hiệu quả, đồng thời nhận thấy tầm quan trọng của việc phát triển năng lực tự học cho các em nên chúng tôi đã nghiên cứu và thực hiện đề tài “Một số biện pháp phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm tại trường THPT Diễn Châu 2” để chia sẻ với đồng nghiệp nhằm nâng cao năng lực tự học của học sinh lớp chủ nhiệm trong thời đại công nghiệp 4.0. II. Mục đích, đối tượng và phương pháp nghiên cứu 1. Mục đích: Nhằm góp phần nâng cao năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm. 2. Đối tượng: Học sinh lớp 10C1, 10C2 Trường Trung học phổ thông Diễn Châu 2, năm học 2023 – 2024 do bản thân chúng tôi chủ nhiệm. 3. Phương pháp - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Đọc và tìm hiểu các tài liệu liên quan đến phát huy năng lực tự học cho họcsinh, công tác chủ nhiệm lớp. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành thực nghiệm kiểm tra và so sánh kết quả đánh giá học sinh qua từng giai đoạn, để kiểm chứng các hình thức đã nghiên cứu có phù hợp chưa và có mang lại kết quả tốt không. - Phương pháp đàm thoại: Tăng cường trao đổi với học sinh, trao đổi các kinh nghiệm với đồng nghiệp trong trường Trung học phổ thôngDiễn Châu 2 để có thêm nhiều góp ý giúp cho công tác giáo dục năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm có hiệu quả cao nhất. - Phương pháp thống kê toán học để đánh giá kết quả thực nghiệm. III. Tính mới và những đóng góp của đề tài 1.Tính mới của đề tài - Bản thân chúng tôi đã sáng tạo, tự thiết kế và cải tiến, chủ động trong việc chuẩn bị biện pháp phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm, không lệ thuộc, không trùng lặp bởi cho đến nay chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu chuyên biệt về: “Một số biện pháp phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm tại trường THPT Diễn Châu 2” - Đề tài xây dựng một số biện pháp giáo phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm. Từ đó, giúp các em hiểu sâu, mở rộng, củng cố và ghi nhớ bài học một cách vững chắc nhờ vào khả năng tự phân tích, tổng hợp tài liệu, từ đó có khả năng vận dụng các tri thức đã học vào việc giải quyết những nhiệm vụ học tập mới. Đồng thời, tự học giúp học sinh hình thành được tính tích cực, 2
độc lập tự giác trong học tập cũng như nề nếp làm việc khoa học. Từ đó quyết định sự phát triển các phẩm chất nhân cách và quyết định chất lượng học tập của học sinh. Thành công được tạo nên từ nhiều yếu tố, một trong những yếu tố quan trọng đó là tự học và những lợi ích đến từ tự học. Bất kỳ ai cũng có thể tự học và đây là năng lực mà mỗi học sinh cần phải rèn luyện ngay từ hôm nay. Từ những lợi ích của việc tự học, chúng tôi với tư cách là những giáo viên chủ nhiệm hy vọng điều này sẽ tạo nên động lực giúp học sinh của mình có thể tự học và trở thành người học xuất sắc. 2. Đóng góp của đề tài Về lý luận, đề tài làm rõ một số vấn đề lý luận có liên quan đến công tác phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm tại trường Trung học phổ thông Diễn Châu 2, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. Về thực tiễn, đề tài phân tích, đánh giá thực trạng, chỉ ra nguyên nhân của tồn tại thiếu sót, từ đó đề xuất một số biện pháp phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm tại trường Trung học phổ thông Diễn Châu 2, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể làm tài liệu tham khảo phục vụ nghiên cứu và vận dụng trong thực tiễn hoạt động nâng cao hiệu quả công tác chủ nhiệm. Khẳng định tầm quan trọng của “Một số biện pháp phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm tại trường THPT Diễn Châu 2 “trong việc giáo dục học sinh lớp chủ nhiệm. IV. Kế hoạch thực hiện đề tài Hoạt động Sản phẩm Thời gian 1. Nghiên cứu cơ sở lý luận Cơ sở lý luận 08/2023- 8/2023 2. Điều tra thực trạng học sinh Cơ sở thực tiễn 8/2023- 9/2023 3. Xây dựng biện pháp Hình thành các biện 9/2023- 9/2023 pháp cụ thể 4. Thực nghiệm sư phạm Kết quả thực nghiệm 9/2023- 3/2024 5. Viết đề tài và tham vấn đồng Đề tài SKKN Từ 3/2024 nghiệp V. Phạm vi nghiên cứu 1. Phạm vi nội dung Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu một số biện pháp phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm tại trường THPT Diễn Châu 2, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. 3
2. Phạm vi không gian Khảo sát thực trạng học sinh 10C1, 10C2 ở trường Trung học phổ thông Diễn Châu 2, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. 3. Phạm vi thời gian Đề tài nghiên cứu dựa trên số liệu thu thập năm học 2023- 2024. 4. Cấu trúc của đề tài Chương I. Cơ sở lý luận của các biện pháp phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm. Chương II. Một số biện pháp phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm. Chương III.Thực nghiệm sư phạm và kết quả đạt được của biện pháp phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm. 4
B. NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN PHÁT HUY NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH LỚP CHỦ NHIỆM 1.1. Cơ sở lí luận Tự học đã được con người thực hiện rất sớm, ngay từ khi giáo dục chưa trở thành một ngành khoa học thực sự. Ở thời đó, người ta chỉ quan tâm tới việc làm sao cho người học chăm chỉ, tích cực ghi nhớ tốt được những bài dạy của thầy giáo và hành động theo những điều đã ghi nhớ đó. Montaigne từng dạy rằng: “Tốt hơn là ông thầy để cho học trò tự học, tự đi lên phía trước, nhận xét bước đi của họ, đồng thời giảm bớt tốc độ của thầy cho vừa với sức trò”. Từ thế kỷ XVII, các nhà giáo dục như: GBrousseau (1772- 1779); A. Disterweg (1592 -1670) trong các công trình nghiên cứu của mình đã đều rất quan tâm đến sự phát triển trí tuệ độc lập, tích cực, độc đáo cho học sinh, và đồng thời khuyến khích người học hãy lĩnh hội kiến thức bằng con đường của chính mình, tự tìm tòi, khám phá và suy nghĩ trong quá trình học tập. Vào những năm đầu của thế kỷ XX, dựa trên cơ sở phát triển mạnh mẽ của tâm lý học hành vi, tâm lý học phát sinh, đã có nhiều phương pháp dạy học mới ra đời: “Phương pháp lạc quan”, “Phương pháp Montessori” các phương pháp dạy học này đã khẳng định vai trò quyết định của học sinh trong quá trình học tập nhưng không quá coi trọng vai trò của giáo viên. Mặt khác, những phương pháp này đòi hỏi các điều kiện giảng dạy nên khó có thể triển khai rộng rãi được. Sau chiến tranh thế giới thứ II, bên cạnh sự tiến bộ rất nhanh của các ngành khoa học cơ bản, khoa học giáo dục nhìn chung cũng có những tiến bộ đáng kể. Một trong những tiến bộ đó là sự ra đời của: “phương pháp tích cực”- phương pháp này tổng quan được nghiên cứu và triển khai rộng hơn cả. Với phương pháp này, giáo viên đóng vai trò gợi sự kích thích chú ý, thúc đẩy và khuyến khích học sinh tự hoạt động. Vì thế, người học đóng vai trò là trung tâm của quá trình dạy học, còn người dạy sẽ là chuyên gia tư vấn của việc học. Nhìn chung phương pháp này chính là cơ sở để đưa ra những biện pháp bồi dưỡng, phát huy năng lực tự học cho học sinh. Vấn đề tự học ở Việt Nam cũng được chú ý từ lâu. Ngay từ thời kỳ phong kiến, giáo dục chưa phát triển nhưng đất nước vẫn có nhiều nhân tài kiệt xuất. Bên cạnh những yếu tố có được như ông đồ dạy giỏi, thì yếu tố quan trọng quyết định vẫn là việc tự học của chính bản thân những nhân tài đó. Cũng chính vì vậy mà người ta coi trọng việc tự học, nêu cao những tấm gương tự học thành tài. Nhưng nhìn chung việc tự học ấy vẫn còn những hạn chế nhất định. Vấn đề tự học chỉ thực sự được phát động rộng rãi, nghiêm túc khi nền giáo dục cách mạng ra đời (1945), mà chủ tịch Hồ Chí Minh vừa là người khởi xướng vừa nêu tấm gương về tinh thần và phương pháp dạy học. Bác từng nói: “còn sống thì phải 5
còn học”, và cho rằng: “về cách học phải lấy tự học làm cốt”. Có thể nói tự học chính là một tư tưởng lớn của Hồ Chí Minh, về phương pháp học tập. Từ đó cho tới nay cũng có nhiều giáo sư tiến sĩ tiếp tục con đường nghiên cứu phương pháp dạy học, bộ môn… Một số trong người tiêu biểu là: Nguyễn Cảnh Toàn “luận bàn và kinh nghiệm về tự học”. Về Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Nguyễn Cảnh Toàn ông không chỉ là một tấm gương sáng về tự học ở nước ta mà ông đã từ một giáo viên trung học trở thành một nhà toán học nổi tiếng chỉ bằng con đường tự học, tự nghiên cứu. Ngoài ra các tác giả: Nguyễn Kỳ, Vũ Văn Tảo... cũng đã khẳng định: “Năng lực tự học của học trò dù còn đang phát triển vẫn là nội lực quyết định sự phát triển của bản thân người học. Thầy là ngoại lực, là tác nhân, hướng dẫn, tổ chức, đạo diễn cho học trò tự học. Nói cách khác quá trình tự học, tự nghiên cứu cá nhân hóa việc học của trò phải kết hợp với việc dạy học của thầy và quá trình hợp tác của các bạn trong cộng đồng”. Bước vào thời kì đổi mới hiện này, việc tự học nói chung ngày càng được quan tâm và nghiên cứu. Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai ban chấp hành Trung ương khóa VIII nêu rõ, cần phát huy mạnh mẽ tinh thần tự học, bảo đảm thời gian tự học, tự nghiên cứu cho mọi người, và đặt ra một yêu cầu: “Phát triển mạnh phong trào tự học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong toàn dân, nhất là trong thanh niên”. Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, đề cao nhiệm vụ hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân theo hướng hệ thống giáo dục mở, học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập. Ở cấp trung học phổ thông, phương pháp học tập khác cơ bản so với phương pháp học ở các cấp học dưới, ở trung học phổ thông ngoài phần giảng dạy hàng ngày của giáo viên thì việc học tập của học sinh là chủ yếu vì lượng kiến thức rộng. Đó là hoạt động diễn ra liên tục, trong một phạm vi lớn nhằm lĩnh hội rất nhiều tri thức. Năng lực được hiểu là khả năng sử dụng kiến thức, vận dụng kĩ năng với những phẩm chất cần thiết để giải quyết hiệu quả vấn đề trong thực tiễn luôn biến đổi, phù hợp với yêu cầu của một hoạt động nhất định, đảm bảo cho hoạt động đó nhanh chóng đạt kết quả. Tự học là một hoạt động độc lập, tự giác, chủ động, sáng tạo trong việc tự suy nghĩ, khám phá, nghiên cứu nhằm nắm bắt, trau dồi, nâng cao tri thức và kỹ năng từ nhiều nguồn khác nhau, biến nó thành sở hữu của chính bản thân người học. Như vậy, có thể hiểu “Năng lực tự học” là khả năng tư duy, sử dụng kiến thức, vận dụng kĩ năng và những phẩm chất cần thiết trong quá trình độc lập, chủ động, tự giác, sáng tạo trong học tập, khám phá và nghiên cứu nhằm nắm bắt, trau dồi, nâng cao tri thức và kỹ năng. Bản chất của việc tự học của học sinh trung học phổ thông là quá trình nhận thức một cách tự giác, tích cực, tự lực không có sự tham gia hướng dẫn trực tiếp của giáo viên nhằm đạt được mục 6
đích, nhiệm vụ dạy học. Nói khác đi, việc tự học ngoài lớp học đóng vai trò trọng yếu ở cấp trung học phổ thông. Bên cạnh đó, năng lực tự học còn giữ vai trò lớn trong việc nâng cao khả năng hiểu biết và tiếp thu tri thức mới của học sinh, nhiều nhà giáo dục nổi tiếng đã nêu lên sự cấp thiết phải khéo léo tổ chức việc tự học cho học sinh. Tự học với sự nỗ lực, tư duy sáng tạo đã tạo điều kiện cho việc tìm hiểu tri thức một cách sâu sắc, hiểu rõ bản chất của chân lý. Trong quá trình tự học, học sinh sẽ gặp nhiều vấn đề mới và việc đi tìm giải đáp cho những vấn đề ấy là cách tốt nhất để kích thích hoạt động trí tuệ cho các em. Nếu thiếu đi năng lực tự học của bản thân học sinh thì kết quả không thể cao cho dù có điều kiện ngoại cảnh thuận lợi đến mấy (thầy giỏi, tài liệu hay). Theo Aditxterrec: "Chỉ có truyền thụ tài liệu của giáo viên mà thôi thì dù có nghệ thuật đến đâu chăng nữa cũng không đảm bảo được việc lĩnh hội tri thức của học sinh. Nắm vững kiến thức thực sự lĩnh hội chân lý, cái đó học sinh phải tự mình làm lấy bằng trí tuệ của bản thân". Không chỉ có vậy, năng lực tự học còn có vai trò to lớn trong việc giáo dục, hình thành nhân cách cho học sinh. Việc tự học rèn luyện cho các em thói quen độc lập suy nghĩ, độc lập giải quyết vấn đề khó khăn trong quá trình học tập, trong cuộc sống, giúp cho các em tự tin hơn trong cuộc sống của mình. Hơn thế, tự học thúc đẩy học sinh lòng ham học, ham hiểu biết, khát khao vươn tới những đỉnh cao của khoa học, sống có hoài bão, ước mơ. Qua đó có thể nói rằng tự học của học sinh không chỉ là một nhân tố quan trọng trong lĩnh hội tri thức mà còn có ý nghĩa to lớn trong việc hình thành nhân cách học sinh. Trong bối cảnh thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018 đang hướng đến mục tiêu giúp người học phát triển và nâng cao năng lực, phẩm chất thì vai trò của một giáo viên cực kì quan trọng, đặc biệt là giáo viên làm công tác chủ nhiệm. Với trách nhiệm giáo dục, dìu dắt học sinh từng bước tiến bộ đến hoàn thiện các yêu cầu về nhận thức, tri thức và nhân cách, người giáo viên làm công tác chủ nhiệm không chỉ truyền thụ kiến thức mà cần phải định hướng đúng đắn và hiệu quả cho học sinh biết tự nâng cao năng lực và phẩm chất của bản thân trên cơ sở đã có nền tảng kiến thức giáo khoa. Có nghĩa là: phải tạo môi trường giáo dục cho học sinh biết tự nhận thức và hành động để tự hoàn thiện bản thân, chỉ cho học sinh những con đường đến với kho tàng kiến thức đang rộng mở của nhân loại bằng cách tự học. Trong yêu cầu của giáo dục thời đại mới, việc tự học là một xu thế mà mỗi học sinh cần vận động song song với quá trình được thầy cô dẫn dắt trong việc tích lũy kiến thức và rèn luyện kỹ năng cho bản thân. Tuy nhiên, nhận thức của học sinh về hoạt động tự học còn mờ nhạt, chưa thực sự coi trọng việc tự học, dành thời gian cho việc tự học rất ít, chất lượng tự học còn thấp, chưa có phương pháp tự học...và một số có cố gắng tự học nhưng chỉ với phương pháp sử dụng thường xuyên nhất là học thuộc lòng bài giảng. 7
Để giúp học sinh có được những ảnh hưởng tích cực và đạt được những kết quả tốt đẹp trong tự luyện, tự rèn của quá trình tự học. Để giúp học sinh có được sự phát triển kịp thời, vững chắc và vượt trội từ khả năng và công sức của chính mình trong phương pháp tự học. Giáo viên chủ nhiệm cần nghiên cứu, tìm tòi một cách khoa học từ cơ sở lí luận kết hợp với đúc rút kinh nghiệm từ hoạt động thực tiễn. Hoạt động tự học được coi là hoạt động tự tổ chức để chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, kinh nghiệm... một cách độc lập và có tính sáng tạo của chính bản thân người học diễn ra dưới nhiều hình thức và mức độ khác nhau, là phương pháp thực hiện hoạt động học tập mang tính độc lập ngoài thời gian đến trường. Tự học là một xu thế tất yếu, đáp ứng yêu cầu giáo dục Việt Nam trong giai đoạn hiện nay, vừa góp phần nâng cao kết quả học tập của học sinh và chất lượng giáo dục của nhà trường vừa thể hiện sự đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên và học tập của học sinh. Tự học luôn giữ vai trò quan trọng trong quá trình học tập và phát triển của mỗi con người, trong việc nâng cao chất lượng kiến thức và hiệu quả học tập. Để học sinh biết tìm đến với hoạt động tự học, giáo viên chủ nhiệm cần giúp học sinh thấy rõ ý nghĩa của việc tự học: đó là sự chủ động sáng tạo và tự lực thực hiện nhiệm vụ học tập để từng bước chiếm lĩnh tri thức và vận dụng kiến thức vào thực tiễn một cách vững chắc. Tự học sẽ giúp con người phát triển tính tự giác, tự lực, không thụ động và ỷ lại vào người khác, quen với việc làm việc độc lập, đáp ứng yêu cầu phát triển của thời đại văn minh, tự giúp mình bồi dưỡng hứng thú học tập, rèn luyện ý chí phấn đấu kiên trì, nâng cao niềm tin vào năng lực bản thân. Để kích thích cho học sinh biết khao khát, muốn chủ động thực hiện thêm các hoạt động học tập của mình để tự hệ thống, mở rộng, nâng cao và làm chủ lượng kiến thức đã được thầy cô giáo truyền thụ ở mức độ cơ bản. giáo viên chủ nhiệm phải hướng dẫn cho các em phương pháp tự học một cách tự giác và đầy chủ động: biết tự chủ về kế hoạch và hình thức tự học, có tổ chức và kiểm soát mức độ kết quả đạt được, biết phát hiện, sàng lọc, đúc kết, biết vận dụng... đối với nguồn kiến thức phong phú sinh động, rộng rãi...biết tự khai thác, nắm bắt khi thực hiện các hoạt động tìm tòi, khám phá, sáng tạo...để thỏa mãn ý thức học hỏi của bản thân. Qua đây, ta thấy được việc học, năng lực tự học ở mỗi học sinh là quan trọng, cần thiết. Mà quan trọng hơn nữa trong kỷ nguyên số mỗi chúng ta phải xây dựng cho học sinh một năng lực tự học phù hợp, hiệu quả. Năng lực tự học là khả năng của con người trong việc xác định những công việc, nhiệm vụ học tập chủ động và tự giác nghĩa là phải đặt ra các mục tiêu để nỗ lực, phấn đấu thực hiện và áp dụng các phương pháp học tập hiệu quả. Năng lực này không phải ai cũng có mà cần thời gian để rèn luyện và phát triển. 8
1.2. Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Thực trạng của vấn đề 1.2.1.1. Về nhận thức của học sinh “Người không học như ngọc không mài”, chúng ta không thể thành tài nếu không cố gắng tự mình học hỏi, trau dồi bản thân. Hiện nay, đại đa số học sinh trường Trung học phổ thông Diễn Châu 2 nói chung, học sinh hai lớp 10C1 và 10C2 nói riêng đã tìm ra cho mình động cơ học tập đúng đắn và phương pháp học tập phù hợp để đạt kết quả. Tuy vậy, qua học tập không phải học sinh nào cũng dễ dàng đạt được mục đích học tập đã đề ra cho mình mặc dù mục đích đó của mỗi học sinh là tự thân và khác nhau về dạng thức, cấp độ, trình độ cần đạt được. Một trong những nguyên nhân không đạt được mục đích là do các em không xác lập, xây dựng được động cơ, thái độ học tập đúng đắn. Do thiếu động cơ đúng đắn trong học tập, các em bị chùn bước, buông xuôi trước các khó khăn, cản ngại, cám dỗ phát sinh trong quá trình học tập, hệ quả là học sinh khó đạt được mục tiêu, mục đích học tập của mình. Do thái độ học tập chưa tốt, người học sẽ học tập không nghiêm túc, không xây dựng được phương pháp tự học, cách học khoa học, điều đó làm cho việc học tập kém hiệu quả, dẫn đến không đạt được mục đích học tập. Bên cạnh đó, ở cấp học này, học sinh còn đang ở lứa tuổi vị thành niên, việc hình thành động cơ, thái độ học tập chưa được sự quan tâm, chú ý của học sinh, chưa được sự hướng dẫn đầy đủ của gia đình, nhà trường và giáo viên. Nhận thức của học sinh về hoạt động tự học còn mờ nhạt, chưa thực sự coi trọng việc tự học, dành thời gian cho việc tự học rất ít, chất lượng tự học còn thấp, chưa có phương pháp tự học... và một số có cố gắng tự học nhưng chỉ với phương pháp sử dụng thường xuyên nhất là học thuộc lòng bài giảng. Thực tế cho thấy học sinh có thói quen ngày mai học môn gì thì hôm nay học môn đó, chứ chưa xệp lịch tự học hợp lí, không có mục đích đặt ra từ trước, không có ýchí tự mình phải khép vào khuôn khổ thực hiện việc học tập, thích thì học và không thích thì thôi. Điều này ảnh hưởng lớn đến chất lượng tự học của học sinh. Do vậy, một trong những nhiệm vụ quan trọng của người giáo viên chủ nhiệm lớp là phải khơi dậy ở học sinh tinh thần ham học hỏi, giúp các em hình thành và phát huy năng lực tự học. Đây là công việc thường xuyên, liên tục, đòi hỏi có sự phối kết hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội, đặc biệt không thể thiếu vai trò của giáo viên chủ nhiệm lớp. 1.2.1.2. Về hình thức, phương pháp phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm Thực tế, theo quy định của chương trình giáo dục phổ thông 2018, không có tiết giành cho sinh hoạt lớp mà thay vào đó là tiết hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp. Vì vậy. tại trường Trung học phổ thông Diễn Châu 2, một số giáo 9
viên chủ nhiệm đã bước đầu áp dụng phương pháp mới với phương tiện hiện đại hỗ trợ trong công tác chủ nhiệm của mình.Tuy nhiên, mới đáp ứng được một phần yêu cầu của công tác phát huy năng lực tự học cho học sinh. Nhìn chung, các hình thức, phương pháp, phương tiện còn chưa đa dạng, phong phú, chỉ mới tập trung ở hình thức giáo dục truyền thống, một số hình thức khác còn chưa được đưa vào sử dụng, điều này ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu quả phát huy năng lực tự học cho học sinh. Bên cạnh đó, công tác kiểm tra, giám sát đối với học sinh về khả năng tự học chưa toàn diện. Các biện pháp để đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng học đối phó, thời gian học tập ít, không xây dựng thời gian biểu cho việc học tập của một bộ phận học sinh có lúc còn thiếu kịp thời, chưa kiên quyết. Đội ngũ giáo viên chủ nhiệm chưa giành nhiều thời gian nghiên cứu nội dung, phương pháp làm ảnh hưởng đến hiệu quả của công tác phát huy năng lực tự học cho học sinh. Như vậy, công tác phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm tại trường Trung học phổ thông Diễn Châu 2, còn bộc lộ những khó khăn hạn chế. Các hình thức, phương pháp phát huy năng lực tự học cho thanh niên –học sinh còn chưa kịp thời, thiếu tính sát sao, chưa sáng tạo được nhiều phương thức phù hợp với học sinh. Do nhiều nguyên nhân nên giáo viên chỉ lo thực hiện chức năng giảng dạy của mình mà ít quan tâm đến rèn luyện kĩ năng toàn diện cho học sinh trong đó có kĩ năng tự học. Vì vậy, mỗi nhà trường cần đưa phương pháp tự học vào mục tiêu dạy học. 1.2.2. Điều tra, khảo sát Trước khi áp dụng các biện pháp phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm, bản thân chúng tôi đã tiến hành khảo sát các giáo viên đang làm công tác chủ nhiệm tại trường Trung học phổ thông Diễn Châu 2 gồm 41 giáo viên và 88 học sinh lớp 10C1, 10C2 như sau: - Đối với giáo viên Thầy (cô) có thường xuyên rèn luyện năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm không? Mức độ Số lượng Tỷ lệ Rất thường xuyên 7/41 17.1% Thường xuyên 12/41 29.2% Thỉnh thoảng 22/41 53.7% Không thực hiện 0/41 0% 10
(Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả) Theo quý thầy (cô) đánh giá như thế nào về công tác phát huy năng lực tự học cho học sinh lớp chủ nhiệm hiện nay? Mức độ Số lượng Tỷ lệ Tốt 8/41 19.5% Bình thường 20/41 48.8% Còn chưa tốt 13/41 31.7% (Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả) 11
Theo thầy (cô)Việc giáo dục chính trị tư tưởng cho học sinh hiện nay có cần thiết hay không? Mức độ Số lượng Tỷ lệ Rất cần thiết. 21/41 51.2% Cần thiết 14/41 34.1% Bình thường 6/41 14.7% Không thật sự cần thiết 0/41 0% Biểu đồ: Đánh giá mức độ cần thiết của việc phát huy năng lực tự học cho học sinh của GVCN 0% 14.7% Rất cần thiết Cần thiết 51.2% Bình thường 34.1% Không thật sự cần thiết (Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả) - Đối với học sinh Em đã được các giáo viên chủ nhiệm trước đây sử dụng biện pháp phát huy năng lực tự học chưa? Mức độ sử dụng Số lượng Tỷ lệ Chưa bao giờ 7/88 8% Thỉnh thoảng 67/88 76.1% Thường xuyên 14/88 15.9% 12
Biểu đồ: Học sinh đánh giá về mức độ phát huy năng lực tự học cho học sinh của GVCN trước đây 8% Chưa bao giờ 15.9% Thỉnh thoảng Thường xuyên 76.1% (Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả) Em đánh giá mức độ tự học có tầm quan trọng như thế nào? Mức độ Số lượng Tỷ lệ Rất quan trọng. 45/88 51% Quan trọng 13/88 13% Bình thường 23/88 26% Không quan trọng 8/88 10% Biểu đồ: Học sinh đánh giá về tầm quan trọng của việc tự học 10% Rất quan trọng 26% Quan trọng 51% Bình thường Không quan trọng 13% (Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả) 13
Với chương trình giáo dục phổ thông 2018 mới này đòi hỏi việc tự học chiếm 2/3 so với giờ trên lớp, theo em thời lượng tự học đó như thế nào? Mức độ Số lượng Tỷ lệ Rất nhiều. 45/88 51.1% Nhiều 20/88 22.7% Bình thường 16/88 18.2% Ít 7/88 8% Biểu đồ : Học sinh đánh giá mức độ thời gian giành cho việc tự học 8% 18.2% Rất nhiều Nhiều 51.1% Bình thường Ít 22.7% (Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả) Ngoài giờ học chính khóa ở lớp, em thường dùng bao nhiêu thời gian cho việc tự học ? Mức độ Số lượng Tỷ lệ 1 giờ 43/88 49% 2 giờ 20/88 23% 3 giờ 11/88 12% 4 giờ trở lên 14/88 16% 14
Biểu đồ: Thời gian học sinh giành cho việc tự học 16% 1 tiếng 12% 49% 2 tiếng 3 tiếng 4 tiếng trở lên 23% (Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả) Mục đích học tập của em là gì? Mức độ Số lượng Tỷ lệ Làm bố mẹ hài lòng 5/88 5.7% Học theo phong trào 13/88 14.8% Học để có kiến thức, vì 70/88 79.5% tương lai của mình Khác 0/88 0% Biểu đồ: Học sinh xác định mục đích học tập của bản thân 5.7% 14.8% Làm bố, mẹ hài lòng Học theo phong trào Học để có kiến thức 79.5% (Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả) 15
Em có gặp trở ngại gì trong việc tự học không? Mức độ Số lượng Tỷ lệ Có 75/88 85% Không 4/88 5% Một chút 9/88 10.% Biểu đồ: Mức độ học sinh gặp khó khăn trong việc tự học 10% 5% Có Không Một chút 85% (Nguồn: Tổng hợp từ kết quả khảo sát của tác giả) - Em cảm thấy việc tìm cho mình những phương pháp học tập là điều? Mức độ Số lượng Tỷ lệ Vô cùng quan trọng 76/88 86% Không quan trọng 0/88 0% Bình thường 12/88 14% 16