Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số cải tiến để nâng cao hiệu quả thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá trong môn Sinh học lớp 11 tại trường THPT Lạng Giang số 1

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:24

Thêm vào BST

Báo xấu

5
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến "Một số cải tiến để nâng cao hiệu quả thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá trong môn Sinh học lớp 11 tại trường THPT Lạng Giang số 1" được hoàn thành với các biện pháp như: Cải tiến một số dụng cụ, thiết bị trong thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước; Cải tiến một số dụng cụ, thiết bị trong thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá thuộc bài 7 chương trình Sinh học lớp 11.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số cải tiến để nâng cao hiệu quả thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá trong môn Sinh học lớp 11 tại trường THPT Lạng Giang số 1

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập- Tự do- Hạnh phúc THUYẾT MINH MÔ TẢ GIẢI PHÁP VÀ KẾT QUẢ THỰC HIỆN SÁNG KIẾN 1. Tên sáng kiến: Một số cải tiến để nâng cao hiệu quả thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá trong môn Sinh học lớp 11 tại trường THPT Lạng Giang số 1. 2. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: Tháng 9/ 2020 3. Các thông tin cần bảo mật: Không 4. Mô tả các giải pháp cũ thường làm 4.1. Thực trạng thí nghiệm thực hành môn Sinh học THPT Trong xu thế đổi mới phương pháp dạy học nhằm hình thành, phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh thì vai trò của dạy học thực hành thí nghiệm tại nhà trường vô cùng quan trọng. Sinh học là môn khoa học thực nghiệm, nghiên cứu về sự vật, hiện tượng và các quá trình sinh học nên trong chương trình sinh học hiện hành có nhiều nội dung thực hành thí nghiệm. Dạy học thực hành, thí nghiệm tạo niềm tin, hứng thú nghiên cứu khoa học, cũng như rèn luyện cho học sinh khả năng nhanh nhẹn, linh hoạt, khéo léo trong cuộc sống. Để đạt được những mục đích đó đòi học sinh phải được thực hành. Với điều kiện cơ sở vật chất hiện tại thì mới chỉ đáp ứng cho nhu cầu tối thiểu của dạy học và với khoảng thời gian ngắn của 1 tiết học đòi hỏi sự tập trung, nhanh nhẹn của học sinh, sự chuẩn bị chu đáo của bộ phận thiết bị cũng như kinh nghiệm và quá trình hướng dẫn thực hành của giáo viên. Hiện nay số lượng và chất lượng thí nghiệm thực hành sinh học chưa đáp ứng được yêu cầu của việc dạy học nói chung và đặc biệt là yêu cầu việc đổi mới dạy học nói riêng. Tình trạng đó có thể có nhiều nguyên nhân, phần vì kinh phí cho khu vực
2 này còn hạn hẹp tuy đã có nhiều cố gắng nhưng nhiều đồ dùng thiết bị cho thực hành vẫn còn thiếu, phần vì trách nhiệm của nhà sản xuất (do đồ dùng có trang bị nhưng không dùng được do chất lượng chưa đảm bảo…). Ngoài ra hiệu quả dạy học còn tùy thuộc vào phương pháp sử dụng các thí nghiệm thực hành, thực trạng đồ dùng, thiết bị thực hành của nhà trường. Tuy nhiên với điều kiện thực tế tại các trường THPT hiện nay thì có nhiều bài thực hành khó có thể thực hiện do không có đầy đủ dụng cụ, thiết bị thực hành, hoặc có nhưng thiết bị đó không hiệu quả. Vì vậy để đáp ứng nhu cầu đó thì cần phải có sự thay đổi, cải tiến trong các giờ thực hành để góp phần nâng cao hiệu quả của giờ dạy sao cho phù hợp với tình hình thực tế và đáp ứng xu thế chung của giáo dục thế giới và tương ứng với tính chất của các môn khoa học thực nghiệm. 4.2. Những điểm hạn chế và khó khăn gặp phải khi tiến hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá thuộc bài 7. Thực hành thí nghiệm thoát hơi nước và thí nghiệm về vai trò của phân bón nằm trong chương trình môn Sinh học lớp 11 cấp THPT: Trong quá trình giảng dạy bộ môn Sinh học tại trường THPT Lạng Giang số 1, tôi đã dạy nhiều bài thực hành và đặc biệt trong Bài 7. Thực hành thí nghiệm thoát hơi nước và thí nghiệm về vai trò của phân bón (nằm trong chương trình Sinh học lớp 11) tôi đã nghiên cứu rất kĩ thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá và thấy rằng nếu thực hiện theo hướng dẫn như trong sách giáo khoa Sinh học lớp 11 trang 32, 33, 34 thì cần chuẩn bị và tiến hành như sau: a) Chuẩn bị: (1). Một chậu cây của loài cây bất kì hoặc cây mọc trong vườn trường có lá với phiến to (2). Cặp nhựa hoặc cặp gỗ (3). Bản kính hoặc lam kính (4). Giấy lọc (5). Đồng hồ bấm giây (6). Dung dịch côban clorua 5%
3 (7). Bình hút ẩm để giữ giấy tẩm côban clorua. b) Nội dung và cách tiến hành: - Dùng 2 miếng giấy lọc tẩm côban clorua đã sấy khô (có màu xanh da trời) đặt đối xứng nhau qua 2 mặt của lá. Tiếp theo, dùng cặp gỗ hoặc cặp nhựa kẹp ép 2 bản kính vào 2 miếng giấy này ở 2 mặt của lá tạo thành hệ thống kín - Bấm giây đồng hồ để so sánh thời gian giấy chuyển từ màu xanh da trời sang màu hồng ở mặt trên và mặt dưới của lá trong cùng thời gian Học sinh thực hành theo nhóm, mỗi nhóm thí nghiệm với một cây và chọn cây ở vườn trường để thí nghiệm Bảng 7.1. Bảng ghi tốc độ thoát hơi nước của lá tính theo thời gian Tên nhóm Ngày, giờ Tên cây, vị Thời gian chuyển màu của trí của lá giấy tẩm coban clorua Mặt trên Mặt dưới Tuy nhiên, sau nhiều lần cho học sinh thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước qua hai mặt lá theo quy trình như hướng dẫn trong SGK thì tôi thấy có gặp nhiều khó khăn, cụ thể là: Thứ nhất, về dụng cụ thực hành thì hầu như các trường THPT đều chưa được trang bị bình hút ẩm chuyên dụng trong phòng thí nghiệm nên việc giữ giấy tẩm côban clorua ở trạng thái khô hoàn toàn (màu xanh da trời) là rất khó. Đặc biệt Việt Nam là một nước nhiệt đới có khí hậu nóng, ẩm. Với độ ẩm cao trong không khí thì giấy lọc tẩm côban clorua rất dễ bị ẩm trở lại và chuyển về màu hồng. Do đó tôi thấy cần phải có thiết bị để sấy giấy tẩm côban clorua ngay trước khi thực hành. Thứ hai, trong thao tác thực hành thí nghiệm tưởng chừng như rất đơn giản nhưng thực sự trong lúc thực hành thí nghiệm thì học sinh lại khá lúng túng khi dùng 2 miếng giấy lọc tẩm côban clorua đã sấy khô (có màu xanh da trời) đặt đối xứng nhau qua 2 mặt của lá. Tiếp theo, dùng cặp gỗ hoặc cặp nhựa kẹp ép 2 bản kính vào 2 miếng giấy này ở 2 mặt của lá tạo thành hệ thống kín. Lý do là vì việc đặt 2 tấm giấy lọc để căn
4 chỉnh sao cho đối xứng nhau qua 2 mặt lá phải mất 1 khoảng thời gian. Sau đó, mới tiếp tục đặt ép 2 bản kính vào 2 miếng giấy này ở 2 mặt của lá thì học sinh lại mất thêm 1 khoảng thời gian nữa để sắp xếp, chỉnh sao cho tạo thành 1 hệ thống kín. Và đa phần ở khâu này học sinh đều mất khá nhiều thời gian, thậm chí nếu không khéo thì học sinh còn bị đặt lệch làm cho 2 miếng giấy và bản kính không đối xứng nhau, hoặc đôi khi còn có học sinh làm rơi cả giấy tẩm côban clorua ra ngoài. Cũng chính vì thao tác đó mất nhiều thời gian căn chỉnh, trong khi đó giấy lọc tẩm coban clorua thì lại phản ứng rất nhanh với độ ẩm trong không khí vì vậy mà kết quả thí nghiệm không đảm bảo độ chính xác. Nếu thao tác đặt giấy và ép bản kính không nhanh thì có thể làm giấy lọc hấp thụ hơi nước trong không khí và bị chuyển màu trước cả khi bắt đầu bấm đồng hồ bấm giờ để quan sát kết quả thí nghiệm. Từ những bất cập và khó khăn đó trong việc thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá, tôi đã suy nghĩ rất nhiều và đưa ra sáng kiến để cải tiến về dụng cụ thí nghiệm và một số khâu trong thao tác thí nghiệm thực hành để làm sao giáo viên và học sinh dễ dàng trong khâu chuẩn bị và thao tác thực hành trở nên đơn giản, nhanh chóng và chính xác. Nhờ đó mà góp phần đảm bảo nâng cao hiệu quả trong thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá trong môn Sinh học lớp 11 tại trường THPT Lạng Giang số 1. 5. Sự cần thiết phải áp dụng giải pháp sáng kiến: 5.1. Vai trò của dạy học thực hành đối với học sinh trường THPT Quan sát và thí nghiệm là các phương pháp nghiên cứu cơ bản của khoa học tự nhiên, của các môn khoa học thực nghiệm, trong đó có sinh học. Sinh học là một khoa học đã và sẽ không thể phát triển được nếu không có quan sát, thí nghiệm. Quan sát và thí nghiệm đã tạo khả năng cho các nhà khoa học phát hiện và khai thác các sự kiện, hiện tượng mới, xác định những quy luật mới, rút ra những kết luận khoa học và tìm cách vận dụng vào thực tiễn. Đối với quá trình dạy học các môn khoa học tự nhiên, khoa học thực nghiệm, quan sát và thí nghiệm cũng là phương pháp làm việc của học sinh, nhưng với học sinh
5 những bài tập quan sát hoặc các thí nghiệm được giáo viên trình bày hay do chính các em tiến hành một cách độc lập (thực hành quan sát, thí nghiệm của học sinh) dưới sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên thường để giải quyết những vấn đề đã biết trong khoa học, rút ra những kết luận. Thông qua quan sát, thí nghiệm, bằng các thao tác thí nghiệm và sự tư duy, phân tích, tổng hợp, trừu tượng hóa và khái quát hóa sẽ giúp các em xây dựng các khái niệm, khắc sâu kiến thức và vận dụng kiến thức đã học để giải thích các hiện tượng thực tế . Bằng cách đó các em nắm kiến thức một cách vững chắc và giúp cho tư duy phát triển. Quan sát và thí nghiệm đòi hỏi phải có những thiết bị dạy học như tranh ảnh, mô hình, các mẫu vật tự nhiên và các phương tiện thiết bị phục vụ cho việc tiến hành các thí nghiệm. Quan sát và thí nghiệm không chỉ cho phép học sinh lĩnh hội tri thức một cách sâu sắc, vững chắc mà còn tạo cho các em một động lực bên trong, thúc đẩy các em thêm hăng say học tập. Tục ngữ có câu “Trăm nghe không bằng một thấy”, đủ nói lên vai trò của quan sát thí nghiệm. Người Ấn Độ và người Trung Hoa cũng đã nói: “Nghe thì quen, nhìn thì nhớ, làm thì hiểu”. Những phân tích trên đây không chỉ cho chúng ta thấy rõ tầm quan trọng của thí nghiệm thực hành mà còn nhấn mạnh đến phương pháp sử dụng các thí nghiệm thực hành đó để có thể đạt được hiệu quả cao đáp ứng mục tiêu dạy học hiện nay của sự nghiệp giáo dục. 5.2. Những yêu cầu cần thiết dạy thực hành sinh học có hiệu quả Dạy thực hành, mục đích chính là rèn cho học sinh các kỹ năng, thao tác chân tay, các đức tính kiên nhẫn, biết chấp nhận thử thách và tự tìm cách vượt qua các thách thức để đạt được mục tiêu của mình. Vì vậy học sinh phải tự mình làm thí nghiệm cho dù các thao tác ban đầu còn vụng về và có thể thất bại. Trong quá trình tiến hành thí nghiệm học sinh cần linh hoạt vận dụng kiến thức lý thuyết đã được học để giải thích kết quả thí nghiệm. Để kết quả thí nghiệm đảm bảo tính chính xác thì thao tác thực hành của học sinh cần được rèn luyện để ngày càng chuẩn xác, nhanh gọn. Giáo viên
6 và học sinh cũng cần có sự linh hoạt, chủ động và sáng tạo khi thực hành thí nghiệm. Tuỳ theo điều kiện thực tế của nhà trường để lựa chọn dụng cụ, mẫu vật…cho phù hợp với nội dung của bài. Đồng thời trong thực hành thí nghiệm thì người thực hiện cần hiểu rõ cách làm và lý giải được tại sao phải làm như vậy? Đôi khi giáo viên và học sinh cũng cần phải có sự tư duy, suy luận và sẵn sàng thay đổi cách làm mới nếu cách làm cũ không có hiệu quả hoặc khó thực hiện. Sau nhiều năm giảng dạy bài 7. Thực hành thí nghiệm thoát hơi nước và thí nghiệm về vai trò của phân bón (nằm trong chương trình Sinh học lớp 11) tôi đã quan sát rất kĩ khi học sinh thực hiện thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá và thấy rằng nếu theo hướng dẫn như trong sách giáo khoa Sinh học lớp 11 thì gặp nhiều khó khăn. Đặc biệt trong khâu chuẩn bị dụng cụ và trong thao tác thực hành để làm sao đặt giấy lọc và ép bản kính lên lá được đối xứng qua 2 mặt lá một cách nhanh chóng, giảm tối đa tác động của độ ẩm không khí đến kết quả thí nghiệm. Từ những khó khăn, trăn trở đó thì tôi thấy cần phải áp dụng sáng kiến: Một số cải tiến để nâng cao hiệu quả thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá trong môn Sinh học lớp 11 tại trường THPT Lạng Giang số 1. 6. Mục đích của giải pháp sáng kiến: Qua quá trình giảng dạy và hướng dẫn học sinh thi học sinh giỏi thí nghiệm thực hành, bản thân tôi đã rút ra được một số kinh nghiệm khi dạy về nội dung thực hành, thí nghiệm. Đặc biệt trong bài thực hành thí nghiệm thoát hơi nước, tôi đã nghiên cứu, tìm tòi và đưa ra một vài sáng kiến để giúp cho các thao tác thực hành có thể thực hiện được một cách dễ dàng, thuận tiện và đạt hiệu quả cao hơn so với cách làm cũ (theo như hướng dẫn trong sách giáo khoa Sinh học 11). Những cải tiến mà tôi đưa ra cũng góp phần khắc phục những khó khăn về cơ sở vật chất trong phòng thực hành ở các nhà trường và phù hợp với điều kiện thực tế ở trong các trường học. Giúp giáo viên và học sinh dễ dàng chuẩn bị đồ dùng, thiết bị cho giờ thực hành hơn. Đồng thời với những thao tác kỹ thuật được cải tiến sẽ góp phần khắc phục những bất lợi của điều kiện khách quan như thời tiết…có thể ảnh hưởng đến kết quả của thí nghiệm. Hơn nữa thao tác
7 thực hành cũng sẽ trở nên đơn giản, dễ thực hiện đối với học sinh. Qua đó học sinh sẽ cảm thấy hứng thú và yêu thích giờ thực hành, yêu thích môn học hơn. Giải pháp mới này sẽ giúp chúng ta tiết kiệm cả về thời gian và kinh phí. Đặc biệt kết quả thực hành thí nghiệm thì lại đảm bảo sự chính xác hơn. Để góp phần nâng cao hiệu quả dạy học thực hành cũng như tiếp tục nhận được sự đánh giá, góp ý từ các cấp quản lý và từ đồng nghiệp tôi xin trình bày một vài sáng kiến của bản thân đã nghiên cứu và tìm ra thông qua đề tài: Một số cải tiến để nâng cao hiệu quả thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá trong môn Sinh học lớp 11 tại trường THPT Lạng Giang số 1. 7. Nội dung: 7.1. Thuyết minh giải pháp mới hoặc cải tiến: * Giải pháp 1: Cải tiến một số dụng cụ, thiết bị trong thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước - Tên giải pháp: Cải tiến một số dụng cụ, thiết bị trong thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá thuộc bài 7 chương trình Sinh học lớp 11 - Nội dung: Thay thế bình hút ẩm để giữ giấy tẩm côban clorua bằng máy sấy tóc để phù hợp với tình hình thực tế và nâng cao hiệu quả thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá - Các bước tiến hành thực hiện giải pháp: + Trong phần chuẩn bị cho thí nghiệm 1: So sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá theo như trong sách giáo khoa Sinh học 11 trang 32 yêu cầu là: (1). Một chậu cây của loài cây bất kì hoặc cây mọc trong vườn trường có lá với phiến to (2). Cặp nhựa hoặc cặp gỗ (3). Bản kính hoặc lam kính (4). Giấy lọc (5). Đồng hồ bấm giây (6). Dung dịch côban clorua 5%
8 (7). Bình hút ẩm để giữ giấy tẩm côban clorua. + Tuy nhiên theo quan sát của bản thân và tìm hiểu thực tế tại trường THPT Lạng Giang số 1, bản thân tôi thấy dụng cụ (7) là bình hút ẩm để giữ giấy tẩm côban clorua là không khả quan, vì khả năng để giữ cho giấy không bị ẩm trở lại chưa cao. Tôi đã thử nghiệm nhiều lần, sau khi sấy rất khô giấy tẩm và cho ngay vào bình và đậy nhanh nắp lại nhưng rất khó để giữ được giấy khô hoàn toàn vì giấy tẩm côban clorua hấp thụ hơi nước trong không khí rất nhanh. Hơn nữa để có bình hút ẩm đạt tiêu chuẩn thì giá thành cũng khá cao. Vì vậy tôi đã nghĩ ra ý tưởng là không dùng đến bình hút ẩm chuyên dụng mà chỉ cần để giấy tẩm côban clorua vào trong bình (hộp) thường. Tuy nhiên tôi có bổ sung thêm 1 dụng cụ nữa là máy sấy tóc để khi bắt đầu làm thí nghiệm thì sẽ sấy lại giấy tẩm côban clorua cho khô và làm thí nghiệm ngay. Hơn nữa, trong phần chuẩn bị, tôi cũng không thấy có dụng cụ để sấy khô giấy tẩm côban clorua. Vì vậy theo tôi thì cách đơn giản nhất là bổ sung thêm dụng cụ máy sấy tóc để sấy khô giấy tẩm côban clorua. - Kết quả khi thực hiện giải pháp: + Sản phẩm được tạo ra từ giải pháp: Thay bình hút ẩm giữ giấy tẩm côban clorua bằng máy sấy tóc để sấy khô giấy tẩm côban clorua ngay trước khi thực hành a. Bình hút ẩm b. Máy sấy tóc để sấy khô giấy tẩm côban clorua Hình 1. Thay bình hút ẩm (a) bằng máy sấy tóc (b)
9 + So sánh kết quả trước và sau khi thực hiện giải pháp: +) Trước khi thực hiện giải pháp: Nếu dùng bình hút ẩm thì không phải trường nào cũng được trang bị đầy đủ loại bình hút ẩm chuyên dụng, hơn nữa giá thành để mua loại bình đó khá cao. Hơn nữa việc sử dụng bình hút ẩm cũng khá phức tạp và cần phải hết sức cẩn thận. Trong quá trình sử dụng cần tránh những tác động làm thay đổi áp suất bình đột ngột vì nó có thể làm nổ bình, gây nguy hiểm cho người sử dụng. Ngoài ra nếu dùng bình hút ẩm thì trong thí nghiệm trên vẫn phải bổ sung thêm dụng cụ để sấy khô giấy lọc tẩm coban clorua trước khi đưa vào bình hút ẩm để giữ khô giấy (trong phần chuẩn bị của thí nghiệm như trong sách giáo khoa sinh học 11 không nhắc tới thiết bị này) +) Sau khi thực hiện giải pháp: Nếu thay thế bình hút ẩm bằng cách dùng máy sấy tóc thì có những ưu điểm sau: (1). Rất thông dụng, dễ chuẩn bị và cách sử dụng đơn giản. Vì vậy cả giáo viên và học sinh đều có thể chuẩn bị và sử dụng đồ dùng này 1 cách dễ dàng. (2). Giấy tẩm sau khi sấy xong được đặt ngay lên lá cây nên ít bị ảnh hưởng bởi độ ẩm trong không khí. Vì vậy thí nghiệm có độ chính xác cao hơn. Mặt khác vào những hôm thời tiết lạnh thì bằng cách sấy giấy xong làm thí nghiệm ngay sẽ tạo nhiệt độ thuận lợi cho quá trình thoát hơi nước ở lá. Nhờ đó mà khắc phục được vấn đề điều kiện nhiệt độ thấp làm ảnh hưởng đến sự thoát hơi nước ở lá cây (3). Máy sấy tóc đem lại hiệu quả cao trong thực hành: khi dùng máy sấy tóc để sấy giấy lọc tẩm côban clorua thì giấy rất nhanh khô, không lo bị cháy giấy như sấy bằng đèn cồn hay các thiết bị khác…(có video minh hoạ quá trình sấy giấy lọc tẩm coban clorua kèm theo) (4). Dùng máy sấy tóc sẽ đem lại hiệu quả kinh tế cao: Nếu dùng máy sấy tóc thì giá thành thấp hơn rất nhiều so với mua bình hút ẩm chuyên dụng. Mặt khác nếu có bình hút ẩm chuyên dụng thì trong thí nghiệm vẫn phải có dụng cụ để sấy khô giấy lọc tẩm côban clorua trước khi cho vào bình hút ẩm. Tuy nhiên trong phần chuẩn bị thí nghiệm thì không thấy nhắc tới dụng cụ để sấy khô giấy lọc tẩm côban clorua. Vì vậy
10 nếu dùng máy sấy tóc thì sẽ thay thế được cả 2 dụng cụ này (bình hút ẩm và dụng cụ sấy khô giấy). Hơn nữa phạm vi sử dụng của máy sấy tóc lại rộng. Ta có thể sử dụng máy sấy tóc ở nhiều bước trong thí nghiệm vừa để sấy khô giấy lọc tẩm côban clorua lúc ban đầu, vừa để sấy khô lại giấy tẩm coban clorua lần nữa trước khi đưa giấy đặt lên lá cây. +) Bảng so sánh khi thực hiện theo giải pháp mới so với giải pháp cũ: Ưu điểm Giải pháp mới Giải pháp cũ (Dùng máy sấy tóc) (Dùng bình hút ẩm) Tiết kiệm chi phí Có tiết kiệm (giá thành Chưa tiết kiệm (Giá thành thấp chỉ 1 vài trăm nghìn) cao tới 1 vài triệu) Cách sử dụng Đơn giản, dễ sử dụng Khó sử dụng Hiệu quả Hiệu quả cao (sấy khô giấy Hiệu quả chưa cao nhanh) Phạm vi sử dụng Rộng (dùng trong nhiều Hẹp (chỉ 1 khâu để giữ khô khâu) giấy tẩm côban clorua) Mức độ an toàn Cao Bình thường * Giải pháp 2: - Tên giải pháp: Cải tiến 1 số bước trong thao tác thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá để tạo ra bộ dụng cụ thực hành so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá nhằm tiến hành thí nghiệm một cách nhanh chóng, thuận tiện. - Nội dung: Gắn sẵn miếng giấy tẩm coban clorua lên bản kính trước khi bắt đầu thực hành để tạo thành bộ dụng cụ thực hành so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá. Nhờ bộ dụng cụ đó mà khi thực hiện các thao tác thực hành được dễ dàng, nhanh chóng và góp phần giảm sự ảnh hưởng của độ ẩm không khí trong môi trường - Các bước tiến hành thực hiện giải pháp: + Bước 1: Nhúng giấy lọc vào dung dịch côban clorua, sau đó lấy giấy lọc ra và sấy khô giấy tẩm côban clorua bằng máy sấy tóc đến khi giấy có màu xanh da trời.
11 a. Giấy tẩm cobanclorua khi còn ướt b. Giấy tẩm coban clorua được sấy khô Hình 2. Dùng máy sấy tóc để sấy khô giấy tẩm côban clorua + Bước 2: Cắt giấy lọc tẩm coban clorua đã sấy khô thành những miếng nhỏ hình chữ nhật có kích thước bằng nhau và nhỏ hơn 1 chút so với bản kính Hình 3. Cắt giấy tẩm côban clorua để gắn lên bản kính + Bước 3: Dùng băng dính trong dán vào 2 mép nhỏ ở 2 đầu của miếng giấy lọc tẩm côban clorua vừa cắt rồi gắn miếng giấy tẩm côban clorua đó lên từng bản kính, cần
12 gắn cẩn thận cân đối để làm thành những cặp bản kính có gắn giấy thật đều nhau. Hình 4. Gắn giấy lọc tẩm côban clorua lên bản kính Khâu này sẽ quyết định rất lớn đến việc khi ép 2 bản kính có sẵn giấy tẩm coban clorua lên 2 mặt của lá sẽ dễ dàng để tạo thành 1 hệ thống kín và đối xứng. + Bước 4: Cứ kẹp sẵn 2 bản kính có gắn giấy tẩm côban clorua thành cặp bằng 2 kẹp nhựa để khi thực hành không mất thời gian lựa chọn. Hình 5. Kẹp 2 bản kính có gắn giấy tẩm côban clorua bằng kẹp nhựa
13 Kẹp sẵn nhiều cặp bản kính có gắn giấy tẩm côban clorua bằng các kẹp nhựa tạo thành bộ dụng cụ thực hành so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá để khi thực hành sẽ thuận tiện và nhanh chóng hơn, đỡ mất thời gian chọn lựa bản kính và kẹp nhựa + Bước 5: Đến giờ thực hành thì mỗi nhóm lấy 1 hoặc 1 số cặp bản kính đã gắn sẵn giấy tẩm côban clorua rồi dùng máy sấy tóc sấy khô đến khi giấy gắn trên bản kính có màu xanh da trời thì đem 2 bản kính đó đặt đối xứng nhau qua 2 mặt của lá và dùng kẹp nhựa kẹp chặt lại tạo thành 1 hệ thống kín (Lưu ý khi đặt bản kính lên lá thì chú ý đặt mặt có giấy lọc tẩm coban clorua phải nằm áp sát bề mặt lá) Hình 6. Kẹp 2 bản kính đã gắn giấy tẩm côban clorua đối xứng nhau qua 2 mặt lá tạo thành 1 hệ thống kín + Bước 6: Bấm giây đồng hồ để so sánh thời gian giấy chuyển từ màu xanh da trời sang màu hồng ở mặt trên và mặt dưới của lá trong cùng thời gian
14 Học sinh thực hành theo nhóm, mỗi nhóm thí nghiệm với một cây và chọn cây ở vườn trường để thí nghiệm và ghi kết quả vào bảng sau: Bảng 7.1. Bảng ghi tốc độ thoát hơi nước của lá tính theo thời gian Tên nhóm Ngày, giờ Tên cây, vị Thời gian chuyển màu của trí của lá giấy tẩm côban clorua Mặt trên Mặt dưới ( Lưu ý: Bước 1, 2, 3, 4 có thể được tiến hành làm trước giờ thực hành để tạo nên bộ dụng cụ so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá. Đến giờ thực hành của các lớp thì chỉ cần lấy bộ dụng cụ đó ra và thực hành theo bước 5 và bước 6) - Kết quả khi thực hiện giải pháp: + Sản phẩm được tạo ra từ giải pháp: Tạo ra bộ dụng cụ thực hành so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá rất tiện lợi để cho học sinh làm các thao tác thực hành một cách dễ dàng, nhanh chóng, tiết kiệm thời gian và kết quả thí nghiệm sẽ chính xác hơn. Mỗi bộ gồm có 2 bản kính đã được gắn sẵn giấy lọc tẩm côban clorua và kẹp sẵn bằng 2 kẹp nhựa. Hình 7. Bộ dụng cụ thực hành so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá
15 + Các bảng số liệu, biểu đồ so sánh kết quả trước và sau khi thực hiện giải pháp: +) Trước khi thực hiện giải pháp: Nếu tiến hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá như theo nội dung trong sách giáo khoa Sinh học lớp 11 trang 33, 34 thì học sinh mất rất nhiều thời gian để đặt 2 miếng giấy lọc tẩm côban clorua đã sấy khô (có màu xanh da trời) đối xứng nhau qua 2 mặt lá. Sau đó lại tiếp tục dùng kẹp gỗ hoặc kẹp nhựa ép 2 bản kính vào 2 miếng giấy lọc này ở cả 2 mặt của lá tạo thành hệ thống kín thì lại tốn thêm 1 khoảng thời gian nữa. Và đa phần học sinh đều loay hoay để căn chỉnh sao cho cả 2 miếng giấy lọc và 2 tấm kính phải đối xứng nhau qua hai mặt của lá, và miếng giấy lọc phải được ép kín trong 2 bản kính, không được hở ra ngoài. Chính vì như vậy nên thao tác này không hề đơn giản, học sinh lúng túng và không cẩn thận có thể đặt không đối xứng nhau, hoặc để hở giấy lọc tẩm côban clorua tiếp xúc với không khí ẩm ngoài môi trường thì sẽ làm cho kết quả thí nghiệm không chính xác. Hơn nữa giấy lọc tẩm côban clorua thì lại phản ứng rất nhanh hơi nước trong không khí, vì vậy nếu thao tác thí nghiệm mà không nhanh thì giấy sẽ tác dụng với hơi nước và bị chuyển màu từ xanh sang hồng trước khi bấm đồng hồ bấm giây. Và khi đó thí nghiệm sẽ không thành công. Do đó trong thí nghiệm này thì làm thế nào để thao tác thực hành nhanh gọn, chính xác là rất quan trọng. +) Sau khi thực hiện giải pháp mới: Nếu gắn sẵn miếng giấy tẩm côban clorua lên bản kính trước khi bắt đầu thực hành để tạo thành bộ dụng cụ thực hành so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá bằng cách cắt giấy lọc tẩm coban clorua đã sấy khô thành những miếng nhỏ hình chữ nhật có kích thước bằng nhau và nhỏ hơn 1 chút so với bản kính. Sau đó gắn từng miếng giấy tẩm coban clorua vừa cắt lên từng bản kính (dùng băng dính trong gắn ở 2 mép nhỏ ở 2 đầu của miếng giấy lọc), cần gắn cẩn thận cân đối để làm thành những cặp bản kính có gắn giấy tẩm thật đều nhau. Tiếp đến cứ kẹp sẵn 2 bản kính có gắn giấy tẩm côban clorua thành cặp bằng 2 kẹp nhựa để khi thực hành không mất thời gian lựa chọn. Làm sẵn nhiều cặp như vậy để tạo thành bộ dụng cụ so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá (Hình 7) để chuẩn bị cho giờ thực hành.
16 Khi đến giờ thực hành thì mỗi nhóm chỉ việc lấy 1 hoặc 1 số cặp bản kính đã gắn sẵn giấy tẩm côban clorua rồi dùng máy sấy tóc sấy khô đến khi giấy tẩm gắn trên bản kính có màu xanh da trời thì đem 2 bản kính đó đặt đối xứng nhau qua 2 mặt của lá và dùng kẹp nhựa kẹp chặt lại tạo thành 1 hệ thống kín. (Lưu ý khi đặt bản kính lên lá thì chú ý mặt có giấy lọc tẩm côban clorua phải nằm áp sát bề mặt lá). Với cách làm này sẽ mang lại những hiệu quả như sau: (1). Nhờ bộ dụng cụ đó mà khi thực hiện các thao tác thực hành sẽ được thực hiện rất dễ dàng, nhanh chóng, tiết kiệm thời gian và góp phần giảm sự ảnh hưởng của độ ẩm không khí trong môi trường đến việc chuyển màu của giấy tẩm coban clorua. Do đó kết quả thí nghiệm sẽ chính xác hơn. Dựa vào kết quả đó học sinh mới vận dụng kiến thức đã học để giải thích hiện tượng quan sát được nên sẽ cảm thấy rất hứng thú khi thực hành. Từ đó học sinh sẽ thêm yêu thích môn học, yêu thích thiên nhiên và kích thích sự tìm tòi, khám khá của học sinh. Phát huy sự tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh trong học tập a. Khi mới bắt đầu thí nghiệm b. Sau 1 phút lá thoát hơi nước làm giấy chuyển màu Hình 8. Sự chuyển màu của giấy lọc tẩm côban clorua
17 (2). Khi sấy giấy tẩm coban clorua lại cho khô rồi mới đem bản kính có gắn giấy tẩm coban clorua đó đặt lên 2 mặt của lá sẽ tạo nhiệt độ thích hợp để quá trình thoát hơi nước ở lá cây diễn ra, nhất là vào những ngày có nhiệt độ không khí thấp. Qua đó cũng sẽ hạn chế ảnh hưởng của điều kiện thời tiết đến kết quả của thí nghiệm. Giúp thí nghiệm có thể thực hiện thành công ngay cả khi gặp điều kiện thời tiết bất lợi. +) Bảng so sánh kết quả thí nghiệm khi thực hiện theo giải pháp mới với thí nghiệm theo cách cũ (như hướng dẫn theo sách giáo khoa Sinh học 11): Trong năm học 2020- 2021 tôi đã hướng dẫn 4 nhóm học sinh lớp 11A1 của trường THPT Lạng Giang số 1 tiến hành thí nghiệm theo 2 cách: +) Nhóm 1, 2 tiến hành thí nghiệm theo giải pháp mới +) Nhóm 3, 4 tiến hành thí nghiệm theo như hướng dẫn trong SGK Sinh học 11 trang 33, 34. Kết quả thu được như sau: Kết quả thao tác thực hành thí nghiệm Nhóm 1 Nhóm 2 Nhóm 3 Nhóm 4 - Thời gian thao tác kẹp giấy tẩm coban 10 giây 12 giây 1 phút 1 phút 55 clorua lên lá tạo thành hệ thống kín giây - Giấy lọc tẩm côban clorua và bản kính Có đối Có đối Bị lệch Có sự đối tạo thành hệ thống kín đối xứng nhau qua xứng xứng nhiều xứng 2 mặt lá - Màu sắc giấy lọc tẩm côban clorua trước Xanh Xanh Xanh Hơi khi bấm đồng hồ da trời da trời da trời chuyển màu hồng - Độ chính xác của kết quả thí nghiệm Cao Cao Trung Thấp bình Nhận xét: Nhóm 1 và nhóm 2 tiến hành thí nghiệm theo giải pháp mới nên thao tác kẹp bản kính đã gắn sẵn giấy lọc tẩm côban clorua lên 2 mặt của lá sao cho đối xứng và tạo thành hệ thống kín được thực hiện dễ dàng và nhanh hơn rất nhiều. Vì vậy mà tốn ít
18 thời gian nhưng vẫn đảm bảo tạo thành 1 hệ thống kín đối xứng nhau qua 2 mặt lá. Do đó kết quả thu được đảm bảo sự chính xác cao. Nhóm 3 và 4 tiến hành theo phương pháp cũ thì thao tác sẽ khó hơn nên tốn nhiều thời gian hơn. Nhóm 3 làm nhanh hơn nhóm 4 nhưng lại chưa đảm bảo sự đối xứng của 2 bản kính qua 2 mặt lá nên mặc dù giấy tẩm côban clorua không bị chuyển màu trước khi bấm giây đồng hồ nhưng kết quả thí nghiệm vẫn không đảm bảo sự chính xác cao. Nhóm 4 thao tác mất nhiều thời gian hơn nên đã kẹp được giấy và bản kính đối xứng nhau qua 2 mặt lá tạo thành 1 hệ thống kín, nhưng vì mất nhiều thời gian nên giấy lọc tẩm côban clorua lại bị chuyển màu trước khi bấm giây đồng hồ. Vì vậy kết quả thí nghiệm cũng không chính xác. Bảng so sánh hiệu quả thí nghiệm khi thực hiện theo giải pháp mới so với giải pháp cũ: Đặc điểm Giải pháp mới Giải pháp cũ Thao tác thực hành Đơn giản Khó Thời gian thực hành Nhanh Chậm hơn Hạn chế tác động của Đã hạn chế được Chưa hạn chế được điều kiện môi trường (độ ẩm…) Độ chính xác của thí Độ chính xác cao Chưa cao nghiệm +) Đánh giá hiệu quả mức độ yêu thích của học sinh khi tiến hành thí nghiệm theo giải pháp mới Sau khi cho học sinh 2 lớp 11A1 và 11A11 làm thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá có áp dụng cả giải pháp cải tiến mới như đã trình bày ở trên và giải pháp cũ (theo hướng dẫn trong SGK Sinh học 11 trang 33, 34) , tôi đã tiến hành điều tra mức độ hứng thú của các em với tiết học theo phiếu điều tra như sau:
19 PHIẾU ĐIỀU TRA HỌC SINH Các em vui lòng cho biết ý kiến của mình bằng cách đánh dấu (X) vào các ô phù hợp với bản thân trong bảng dưới đây. NỘI Thực hành theo giải pháp Thực hành theo giải pháp Ý kiến DUNG cũ mới khác ( Theo SGK Sinh học 11 trang 33,34) 1. Mức Rất Thích Bình Không Rất Thích Bình Không độ yêu thích thú thường thích thích thú thường thích thích giờ học thực hành Kết quả tổng hợp về mức độ yêu thích giờ học thực hành của học sinh ở 2 lớp 11A1, 11A11 có áp dụng cả giải pháp cũ và giải pháp mới để dạy thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá như sau: NỘI Thực hành theo giải pháp Thực hành theo giải pháp Ý kiến DUNG cũ (Theo SGK Sinh học 11 mới khác trang 33,34) 1. Mức Rất Thích Bình Không Rất Thích Bình Không độ yêu thích thú thường thích thích thú thường thích thích giờ 5% 12% 50% 33% 55% 40% 4% 1% học thực hành Từ kết quả điều tra thu được tôi đã lập biểu đồ để so sánh mức độ yêu thích giờ học thực hành của học sinh khi áp dụng giải pháp mới so với giải pháp cũ:
20 55% 50% 40% 33% 12% 5% 4% 1% RẤT THÍCH THÍCH BÌNH THƯỜNG KHÔNG THÍCH Giải pháp mới Giải pháp cũ Hình 9. Biểu đồ mức độ yêu thích giờ học của học sinh Nhận xét: Khi thường xuyên triển khai, vận dụng linh hoạt giải pháp trên trong giảng dạy thực hành thí nghiệm so sánh tốc độ thoát hơi nước ở hai mặt lá thuộc bài 7. Thực hành thí nghiệm thoát hơi nước và thí nghiệm về vai trò của phân bón nằm trong chương trình môn Sinh học lớp 11 tôi nhận thấy các em rất thích thú, hứng khởi. Các em tiến hành thao tác thực hành rất nhanh nhẹn, chuẩn xác và đều quan sát được kết quả thí nghiệm một cách rõ ràng. Từ đó học sinh sẽ vận dụng kiến thức đã học để giải thích kết quả thí nghiệm quan sát được, giải thích các hiện tượng trong thực tiễn. Nhờ vậy mà học sinh sẽ khắc sâu được kiến thức, học sinh sẽ thích học và yêu thích môn học hơn. Kết khi điều tra bằng phiếu khảo sát, cho thấy: có tới 95% học sinh thấy thích thú và rất thích thú khi tham gia thực hành thí nghiệm theo giải pháp mới này. Dựa trên các kết quả thực nghiệm sư phạm và thông qua việc xử lý số liệu thực nghiệm sư phạm thu được, tôi nhận thấy chất lượng học tập của học sinh đã được nâng cao.