Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số giải pháp nhằm phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm trong công tác tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho học sinh ở trường THPT Hà Huy Tập

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:51

Thêm vào BST

Báo xấu

13
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm nghiên cứu thực trạng của các lớp chủ nhiệm để đề xuất các kĩ năng, nội dung tư vấn giá trị sống và kỹ năng sống cho học sinh, nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức và văn hóa cho học sinh của giáo viên chủ nhiệm, từ đó giúp học sinh có hứng thú hơn trong học tập và tu dưỡng, góp phần đẩy mạnh chất lượng của lớp, đáp ứng yêu cầu của chương trình Giáo dục phổ thông 2018.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số giải pháp nhằm phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm trong công tác tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho học sinh ở trường THPT Hà Huy Tập

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Đất nước phát triển đòi hỏi phải đổi mới toàn diện và mạnh mẽ nền giáo dục để đáp ứng yêu cầu chuẩn bị nguồn nhân lực, tăng cường khả năng hợp tác, cạnh tranh cho hội nhập quốc tế; phục vụ ngày càng tốt hơn sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Trong tiến trình đổi mới ấy, giáo dục, tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho học sinh là một trong những quan điểm giáo dục đã trở thành xu thế trong việc xác định nội dung dạy học trong nhà trường phổ thông và trong chương trình xây dựng môn học. Theo Điều 2 của Luật Giáo dục năm 2005, mục tiêu giáo dục là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiêp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, nội dung và phương pháp giáo dục trong các nhà trường hiện nay là còn xem trọng việc dạy chứ, chưa chú trọng đúng mức dạy làm người, nhất là việc giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống cho học sinh. Trong thông báo 242-TB/TW ngày 15/04/2009 của Bộ Chính trị (khoá X) về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 2 (khoá VIII) và phương hướng phát triển giáo dục và đào tạo đến năm 2020, đã nêu một trong những hạn chế của giáo dục phổ thông như sau: “Giáo dục phổ thông mới chỉ quan tâm nhiều đến “dạy chữ”, chưa quan tâm đúng mức đến “dạy người”, kỹ năng sống và “dạy nghề” cho thanh thiếu niên. Công văn số 463/BGDĐT-GDTX ngày 28 tháng 01 năm 2015 của Bộ GDĐT về việc hướng dẫn triển khai thực hiện giáo dục giá trị sống, kĩ năng sống tại các cơ sở GDMN, GDPT và GDTX yêu cầu “... đẩy mạnh hoạt động giáo dục giá trị sống, kĩ năng sống cho học sinh theo định hướng phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực của học sinh gắn với định hướng nghề nghiệp...”. Nhằm tăng cường công tác giáo dục đạo đức, lối sống văn hóa và giáo dục kỹ năng sống cho học sinh, góp phần triển khai công tác giáo dục toàn diện, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện theo tinh thần Nghị quyết số 29-NQ/TW trong thời gian tới, Quyết định số 1501/QĐ- TTg ngày 28/8/2015 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thanh niên, thiếu niên và nhi đồng giai đoạn 2015-2020”; Quyết định số 410/QĐ-BGDĐT ngày 4/02/2016 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc ban hành Kế hoạch triển khai Quyết định số 1501/QĐ- TTg ngày 28/8/2015 của Thủ tướng Chính phủ trong các cơ sở giáo dục, đào tạo; Triển khai Kế hoạch số 363/KH-BGDĐT ngày 6/6/2016 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc tổ chức biên soạn bộ tài liệu “Giáo dục đạo đức - lối sống văn hóa” và Thực hành kỹ năng sống” sử dụng trong các trường phổ thông, đại học, học viện, trường đại học, cao đẳng và trung cấp; Quyết định số 2368/QĐ-BGDĐT ngày 1
13/7/2017 của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc phê duyệt bộ tài liệu “Thực hành kỹ năng sống” dành cho cấp tiểu học và trung học cơ sở, trung học phổ thông. Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng (khoá XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế nêu rõ mục tiêu tổng quát của giáo dục và đào tạo là giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; yêu gia đình, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào; sống tốt và làm việc hiệu quả. Nếu lưu ý một chút thì thấy rằng mục tiêu của giáo dục và đào tạo theo tinh thần đổi mới nhấn mạnh đến năng lực cá nhân; các hoạt động giáo dục và đào tạo phải làm sao tạo điều kiện để mỗi cá nhân phát huy tốt nhất khả năng sáng tạo của mình. Đảng và nhà nước ta đã xác định: Giáo dục và đào tạo là vấn đề đặc biệt quan trọng, là quốc sách hàng đầu, là động lực phát triển kinh tế, xã hội. Giáo dục và đào tạo là sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân, nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài. Mục tiêu cốt lõi của giáo dục và đào tạo là hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực con người Việt Nam. Mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo định hướng tới năm 2030 là: Tạo chuyển biến căn bản về chất lượng và hiệu quả giáo dục, khắc phục dứt điểm các yếu kém kéo dài. Giáo dục và đào tạo con người Việt Nam yêu đất nước, trung thành với lí tưởng, độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có đủ phẩm chất năng lực đáp ứng yêu cầu mới của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế. Hiện nay ngành giáo dục và đào tạo đang từng bước đổi mới phương pháp dạy học chuyển từ tiếp cận kiến thức sang phát triển phẩm chất, năng lực của người học để rèn luyện, bồi dưỡng, giáo dục học sinh trở thành những con người tự tin, tự lực, làm chủ bản thân, làm chủ cuộc sống, có những kỹ năng ứng phó với cuộc sống luôn thay đổi, biến động của cuộc sống, của xã hội,… Chương trình giáo dục phổ thông 2018 cũng đã cụ thể hóa mục tiêu giáo dục phổ thông là giúp người học làm chủ kiến thức phổ thông; biết vận dụng hiệu quả kiến thức vào đời sống và tự học suốt đời; có định hướng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp; biết xây dựng và phát triển hài hòa các mối quan hệ xã hội; có cá tính, nhân cách và đời sống tâm hồn phong phú; nhờ đó có được cuộc sống có ý nghĩa và đóng góp tích cực vào sự phát triển của đất nước và nhân loại. Trong đó đối với Chương trình giáo dục Trung học phổ thông 2018 là phải giúp học sinh hình thành và phát triển những yếu tố căn bản đặt nền móng cho sự phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần, phẩm chất và năng lực; định hướng chính vào giáo dục về giá trị bản thân, gia đình, cộng đồng và những thói quen, nề nếp cần thiết trong học tập và sinh hoạt. Vì những lý do đó vấn đề giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống cho học sinh Trung học phổ thông trở thành một nhiệm vụ quan trọng, không chỉ vì mục tiêu giáo dục toàn diện mà còn đáp ứng yêu cầu của thực tiễn cuộc sống hiện nay, với những đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi học sinh Trung học phổ thông. 2
Ngày 12-10-2018, tại Nghệ An, Bộ GD-ĐT đã tổ chức hội thảo “Thực trạng và giải pháp giáo dục kỹ năng sống trong trường học”. Tại hội thảo, hơn 100 nhà khoa học, chuyên gia, các nhà quản lý giáo dục, các thầy, cô giáo tập trung thảo luận, đóng góp ý kiến và đề xuất những giải pháp cụ thể, thiết thực để giáo dục kỹ năng sống trong trường học được toàn diện, đầy đủ và hiệu quả. Giá trị sống, kỹ năng sống đã được đưa vào nhà trường để giáo dục cho học sinh trung học phổ thông từ hơn 10 năm nay; tuy nhiên, hiệu quả giáo dục kỹ năng sống cho học sinh chưa cao. Vì vậy, trong khuôn khổ sáng kiến này, tôi xin trao đổi cùng quý đồng nghiệp một kinh nghiệm trong công tác chủ nhiệm đó là “Một số giải pháp nhằm phát huy vai trò của giáo viên chủ nhiệm trong công tác tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho học sinh ở trường THPT Hà Huy Tập”. II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Từ nghiên cứu thực trạng của các lớp chủ nhiệm để đề xuất các kĩ năng, nội dung tư vấn giá trị sống và kỹ năng sống cho học sinh, nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức và văn hóa cho học sinh của giáo viên chủ nhiệm, từ đó giúp học sinh có hứng thú hơn trong học tập và tu dưỡng, góp phần dẩy mạnh chất lượng của lớp, đáp ứng yêu cầu của chương trình Giáo dục phổ thông 2018. III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU Vì thời gian có hạn nên trong đề tài này tôi chỉ áp dụng các giải pháp tư vấn giá trị sống, kĩ năng sống cho học sinh ở các đối tượng học sinh lớp chủ nhiệm D3 khoá 46 (2020-2023) mà tôi đã đảm nhận. IV. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU - Nghiên cứu cơ sở lí luận của công tác tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống hiệu quả. - Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của công tác tư vấn giá trị sống và kỹ năng sống ở trường THPT. Từ đó so sánh với kết quả đạt được sau khi áp dụng những giải pháp, biện pháp tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho học sinh lớp chủ nhiệm. Rút ra một số bài học bổ ích và một số kiến nghị sau nghiên cứu. V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Để làm đề tài này tôi đã lựa chọn một số phương pháp sau: 1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý luận: Thu thập và đọc các tài liệu lý luận, các văn bản pháp quy, các công trình nghiên cứu khoa học về công tác tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho học sinh, công tác chủ nhiệm lớp. Từ đó phân tích và tổng hợp các vấn đề lý luận liên quan đến sáng kiến. 2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: - Phương pháp quan sát 3
- Phương pháp đàm thoại - Phương pháp điều tra (Phiếu hỏi) - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm - Phương pháp tổng kết, đánh giá. 3. Nhóm các phương pháp nghiên cứu hỗ trợ: - Thống kê toán học - Bảng biểu. VI. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Đề tài được nghiên cứu và áp dụng tại trường THPT Hà Huy Tập, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An trong nhiều năm, đặc biệt là năm học 2021-2022, 2022-2023. VII. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI - Tất cả các phương pháp mới nêu trong sáng kiến đều được chuẩn bị và thiết kế lấy học sinh làm trung tâm. - Khi tham gia vào các hoạt động của từng phương pháp mới, học sinh luôn được làm chủ bản thân, được đưa ra những suy nghĩ, những chính kiến của mình, các em được bàn bạc, trao đổi và thảo luận với nhau, đôi khi các em còn có sự sáng tạo trong quá trình thực hiện. Tất cả những điều này là cơ sở, là tiền đề của việc hình thành và củng cố các giá trị sống, kỹ năng sống cơ bản ở các em. Qua đó đã tạo ra sự hào hứng, phấn khởi khi tham gia vào từng nội dung của mỗi phương pháp và cũng qua đây người giáo viên chủ nhiệm đã đạt được mục tiêu là tư vấn, giáo dục các giá trị sống, kỹ năng sống cho các em học sinh. - Việc tổ chức thực hiện các phương pháp mới cũng không đòi hỏi phải đầu tư công phu về thời gian, nhiều về cơ sở vật chất. - Do nội dung các phương pháp dễ hiểu, luôn có phần thực hành minh họa cho lí thuyết nên đã tạo ra sự lôi cuốn học sinh. Vì vậy khi thực hành, trình diễn luôn nhận được sự tham gia nhiệt tình, hăng hái của tất cả học sinh trong lớp cũng như trong nhà trường. - Do đây là vấn đề mà nhiều giáo viên còn lúng túng, kể cả Ban giám hiệu nhà trường cũng chưa có định hướng rõ ràng trong triển khai thực hiện nên việc vận dụng các phương pháp tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống nêu trên cho các em học sinh đã nhận được sự đồng tình của các thầy cô giáo và Ban giám hiệu nhà trường. VIII. CẤU TRÚC CỦA SÁNG KIẾN: Sáng kiến được cấu trúc 3 phần: - Phần I: Đặt vấn đề - Phần II: Nội dung nghiên cứu. 4
- Phần III: Kết luận và khuyến nghị PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN I. GIÁ TRỊ SỐNG 1. Khái niệm: Giá trị sống là điều chúng ta cho là quý giá, là quan trọng, có ý nghĩa đối với cuộc sống của mỗi người. Giá trị sống trở thành động lực để người ta nỗ lực phấn đấu để có được nó. 2. Tầm quan trọng của việc giáo dục giá trị sống: Giáo dục giá trị sống giúp con người khám phá bản thân và phát triển các giá trị truyền thống của dân tộc cũng như 12 giá trị căn bản của toàn cầu. a) Giá trị truyền thống của con người Việt Nam: - Tinh thần yêu nước - Yêu thương con người - Tinh thần đoàn kết - Tinh thần lao động cần cù, tiết kiệm. b) Giá trị toàn cầu Năm 1995, để nghiên cứu xem những giá trị phổ quát là những giá trị nào, một dự án quốc tế về giá trị sống đã được triển khai trên trên hơn 100 nước, và đã đưa ra 12 giá trị sau: Hợp tác, tôn trọng, yêu thương, tự do, hạnh phúc, khiêm nhường, khoan dung, giản dị, trách nhiệm, hoà bình, đoàn kết, trung thực. 3. Tại sao phải học giá trị sống? - Có những giá trị sống đích thực, trở thành những giá trị chung cho nhiều người và toàn xã hội như lòng trung thực, hoà bình, tôn trọng, yêu thương, công bằng, tình bằng hữu, lòng vị tha. - Không phải ai cũng nhận đúng giá trị của cuộc sống. Vì vậy, học tập để nhận diện đúng đâu là giá trị đích thực của cuộc sống là điều cần thiết với tất cả mọi người. II. KỸ NĂNG SỐNG 1.Khái niệm: Kỹ năng sống đó là khả năng chuyển đổi kiến thức (phải làm gì) và thái độ (ta đang nghĩ gì, cảm xúc như thế nào, hay tin tưởng vào giá trị nào) thành hành động (làm gì và làm như thế nào). 5
Theo tổ chức Giáo dục, Khoa học và văn hoá Liên hiệp quốc (UNESCO), kỹ năng sống gắn với 4 trụ cột của giáo dục đó là: - Học để biết (learn to know) gồm các kỹ năng tư duy như: tư duy phê phán, tư duy sáng tạo, ra quyết định giải quyết vấn đề, nhận thức được hậu quả… - Học để làm (learn to do) gồm các kỹ năng thực hiện công việc và làm nhiệm vụ như: kỹ năng đặt mục tiêu, đảm nhận trách nhiệm…. - Học để cùng chung sống (learn to live together) gồm các kỹ năng xã hội như giao tiếp, thương lượng, tự khẳng định, hợp tác, làm việc theo nhóm, thể hiện sự cảm thông. - Học làm người (learn to be) gồm các kỹ năng cá nhân như ứng phó với căng thẳng, kiểm soát cảm xúc, tự nhận thức, tự tin… 2. Vì sao phải giáo dục kỹ năng sống? - Những thay đổi nhanh chóng trong xã hội và thay đổi tâm sinh lý của chính bản thân trẻ chưa thành niên đang có tác động lớn đối với các em. - Những thay đổi về mặt kinh tế xã hội cũng ảnh hưởng đối với gia đình các em. - Việc giáo dục kỹ năng sống là hết sức quan trọng giúp các em: rèn hành vi có trách nhiệm, ứng phó với sức ép trong cuộc sống, biết lựa chọn cách ứng xử phù hợp, ứng phó với thách thức trong cuộc sống. 3. Các loại kỹ năng sống cơ bản - Kỹ năng tự nhận thức - Kỹ năng xác định giá trị - Kỹ năng kiểm soát cảm xúc - Kỹ năng ứng phó với căng thẳng - Kỹ năng tìm kiếm sự giúp đỡ - Kỹ năng thể hiện sự tự tin - Kỹ năng giao tiếp có ngôn ngữ và phi ngôn ngữ - Kỹ năng lắng nghe tích cực - Kỹ năng thể hiện sự cảm thông - Kỹ năng thương lượng/thuyết phục - Kỹ năng giải quyết vấn đề - Kỹ năng hợp tác - Kỹ năng tư duy phê phán - Kỹ năng tư duy sáng tạo 6
- Kỹ năng ra quyết định - Kỹ năng giải quyết vấn đề - Kỹ năng kiên định - Kỹ năng đảm nhận trách nhiệm - Kỹ năng đặt mục tiêu - Kỹ năng quản lý thời gian - Kỹ năng tìm kiếm và xử lý thông tin - Kỹ năng thuyết trình - Kỹ năng ứng phó với lo âu và kiểm soát những xúc cảm tiêu cực - Kỹ năng tự nhận thức giá trị bản thân - Kỹ năng kiên cường - Kỹ năng tư duy, đánh giá - Kỹ năng giải quyết xung đột - Kỹ năng suy nghĩ tích cực, duy trì thái độ lạc quan - Kỹ năng thiết lập và thực hiện mục tiêu - Kỹ năng lãnh đạo - Kỹ năng học tập định hướng nghề nghiệp…. III. MỐI QUAN HỆ GIỮA GIÁ TRỊ SỐNG VÀ KỸ NĂNG SỐNG 1. Giá trị sống là nền tảng để hình thành kỹ năng sống Bên cạnh việc học cách để làm (doing) nhằm chuẩn bị mưu sinh cho cuộc sống, con người cũng cần biết nên sống (being) ra sao. Nghĩa là làm thế nào để ứng phó trước tình huống, quản lý cảm xúc, học cách giao tiếp, ứng xử với mọi người xung quanh, làm thế nào để giải quyết mâu thuẫn trong mối quan hệ, làm thế nào để thể hiện bản thân một cách tích cực, lành mạnh. Thanh thiếu niên phải đối mặt với rất nhiều thử thách. Bằng việc nâng cao nhận thức và đưa các thành tố trọng yếu của kỹ năng sống vào cuộc sống của thanh thiếu niên, điều này sẽ giúp các em nâng cao năng lực để có được những lựa chọn lành mạnh hơn, có được sự kháng cự tốt hơn với những áp lực tiêu cực và kích thích những thay đổi tích cực trong cuộc sống của các em. Chính vì vậy, trước khi hình thành những kỹ năng sống nào đó, người học cần cảm nhận rõ ràng về các giá trị sống và sự lựa chọn của các cá nhân ấy đối với các giá trị. 2. Kỹ năng sống là công cụ hình thành và thể hiện giá trị sống Thực chất kỹ năng sống là các giá trị thể hiện bằng hành động và ngược lại với kỹ năng thể hiện giá trị bằng hành động sẽ cho kết quả tích cực và nó lại củng cố các giá trị. Tuy nhiên, cũng xin khuyến cáo, nếu quá tập trung vào các kỹ năng sống 7
dưới góc độ “kỹ thuật hành vi” và không chứa đựng giá trị nhân văn tốt đẹp thì giáo dục kỹ năng sống kiểu này có thể dẫn đến phi đạo đức, không phù hợp với mục đich giáo dục tốt đẹp của chúng ta. IV. CÔNG TÁC TƯ VẤN HỌC ĐƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM TRONG CÔNG TÁC TƯ VẤN GIÁ TRỊ SỐNG, KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH 1. Thuật ngữ 1.1. Tư vấn Tư vấn (counseling): Là quá trình nhà tư vấn đưa ra đề nghị, gợi ý những việc cần làm hay những giải pháp cho đối tượng được tư vấn nhằm giúp đối tượng giải quyết những tình huống khó khăn bất thường trong cuộc sống. Khái niệm tư vấn còn nhiều tranh cãi, tuy nhiên hoạt động tư vấn có đặc điểm sau: - Tư vấn là một nghề chuyên nghiệp, đòi hỏi phải có đào tạo bài bản, có trường lớp. - Tư vấn tập trung vào trợ giúp về vấn đề sống lành mạnh, thăng tiến đời sống quan hệ cá nhân, nghề nghiệp, và những quan tâm thuộc lĩnh vực bệnh lí tinh thần. - Tư vấn áp dụng với người có khả năng xử lí tốt và cả những người có vấn đề về rối loạn tâm thần dạng nhẹ. - Tư vấn phải dựa trên hệ thống lý thuyết về tư vấn. - Tư vấn là một quá trình phát triển trên bình diện ngăn ngừa và can thiệp. Người ta thường tìm đến tư vấn khi gặp những tình huống nan giải, khó khăn bất thường trong cuộc sống khiến họ bối rối, đôi khi đến mức tổn thương. Vì vậy, các tình huống trong tư vấn còn được gọi là “nan đề”. 1.2. Tư vấn học đường Tư vấn học đường là một tiến trình giúp đỡ sinh viên học sinh, các vị phụ huynh hoặc thầy cô giáo, tự tìm hiểu mình, biết được những đặc điểm tính cách, những năng lực tiềm ẩn và những hành vi của họ đã ảnh hưởng đến những người khác như thế nào. Đồng thời giúp họ chọn cách giải quyết vấn đề tối ưu trong chiến lược định hướng phát triển của những người này khi có nhu cầu. Từ đó góp phần làm tốt hoạt động giáo dục học sinh và mối quan hệ nhà trường – gia đình – xã hội. Đối tượng được tư vấn trong chuyên ngành được gọi là “thân chủ”. Trong tư vấn học đường chủ yếu vẫn là học sinh. 2. Vị trí, vai trò của giáo viên chủ nhiệm trong công tác tư vấn cho học sinh 2.1. Giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường phổ thông Ở trường phổ thông hiện nay, mỗi đơn vị lớp học khoảng từ 30 đến 50 học sinh thì nhà trường sẽ cử một người giáo viên đang giảng dạy ở lớp đó quản lí toàn diện học sinh của lớp. Giáo viên chủ nhiệm là thành viên của tập thể sư phạm và hội đồng sư phạm, là người thay mặt hiệu trưởng, hội đồng nhà trường và cha mẹ học sinh 8
quản lí và chịu trách nhiệm về chất lượng giáo dục toàn diện học sinh lớp mình phụ trách, tổ chức thực hiện chủ trương, kế hoạch của nhà trường ở lớp. 2.2. Giáo viên chủ nhiệm với vai trò tư vấn Chức năng của người giáo viên chủ nhiệm lớp là lãnh đạo, tổ chức, quản lý, giáo dục tập thể lớp trên cơ sở tổ chức các hoạt động giáo dục, các mối quan hệ giáo dục của học sinh theo mục tiêu giáo dục nhân cách học sinh toàn diện trong tập thể phát triển và môi trường học tập thân thiện. 2.2.1. Nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm được quy định trong các văn bản pháp lý - Tìm hiểu và nắm vững học sinh trong lớp về mọi mặt để có biện pháp tổ chức giáo dục sát đối tượng, nhằm thúc đẩy sự tiến bộ mọi mặt của học sinh. - Cộng tác chặt chẽ với gia đình học sinh, chủ động phối hợp với các giáo viên bộ môn, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, các tổ chức xã hội có liên quan trong hoạt động giảng dạy và giáo dục học sinh của lớp. - Nhận xét, đánh giá và xếp loại học sinh cuối kì và cuối năm học, đề nghị khen thưởng và kỉ luật học sinh, đề nghị danh sách học sinh được lên lớp thẳng, phải kiểm tra lại, phải rèn luyện thêm về hạnh kiểm trong kì nghỉ hè, phải ở lại lớp, hoàn chỉnh việc ghi vào sổ điểm và học bạ. 2.2.2. Những lợi thế trong tư vấn của giáo viên chủ nhiệm Thứ nhất, với chức năng, nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm cho phép người giáo viên chủ nhiệm có nhiều cơ hội tiếp xúc gần gũi để am hiểu tường tận về học sinh lớp chủ nhiệm. Có nhiều điều kiện thuận lợi hơn những lực lượng khác trong việc chia sẻ, đồng cảm và thuyết phục học sinh lớp chủ nhiệm ủng hộ những cái tốt, loại trừ cái sai, cái chưa phù hợp trong cuộc sống, lao động và học tập của các em. Giáo viên chủ nhiệm thực hiện công tác giáo dục học sinh lớp chủ nhiệm bên cạnh dạy cho các em về kiến thức cùng với các giáo viên bộ môn khác, còn phải giúp các em hoàn thiện nhân cách; không chỉ là dạy chữ mà còn phải dạy người. Vì lẽ đó mà sự nghiệp giáo dục được mệnh danh là “trồng người”. Việc trồng người này đòi hỏi phải có sự chung tay góp sức của các lực lượng xã hội, mà quan trọng nhất là sự phối hợp ăn ý, chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường. Thứ hai, người giáo viên chủ nhiệm sẽ khó tránh khỏi phải đối diện với những vấn đề của lớp chủ nhiệm như: các em có mâu thuẫn với giáo viên bộ môn và yêu cầu được đổi giáo viên, bị thầy cô ép đi học thêm, thầy cô đối xử bất công hay hiểu lầm, bị thất tình, mâu thuấn với bạn bè dẫn đến xô xát, muốn nghỉ học vì chán nản chuyện gia đình, vì hoàn cảnh khó khăn,… Ở tuổi mới lớn, vì luôn muốn được quan tâm, đôi khi các em thổi phồng vấn đề của mình lên quá mức, khiến cho việc nhỏ trở nên trầm trọng. Nếu không được kịp thời giúp đỡ, khi cảm thấy không ai quan tâm đến mình, các em sẽ tự giải quyết vấn đề và thông thường đó là những cách xử lí tiêu cực, đôi khi gây ra hậu quả vô cùng trầm trọng. Tuy nhiên, giáo viên chủ nhiệm không nên chờ đến khi thật sự có vấn đề rồi mới đi tìm cách giải quyết, mà phải phát 9
hiện được vấn đề khi nó còn tiềm ẩn, ngăn chặn những tình huống xấu phát sinh. Thứ ba, bên cạnh việc quản lí học sinh lớp chủ nhiệm tại trường, giáo viên chủ nhiệm còn phải giúp đỡ phụ huynh về những khó khăn liên quan đến con em họ. Các bậc cha mẹ đôi khi cũng bế tắc trong việc giáo dục con ở tuổi thanh thiếu niên. Một số bậc cha mẹ còn phó mặc hoàn toàn việc giáo dục con em mình cho nhà trường. Một số học sinh, gia đình không phải là chốn bình yên, không phải là nơi em muốn quay về sau mỗi ngày đi học, bởi ở nhà trẻ bị đối xử thô bạo hoặc phải chứng kiến những điều ngang trái. Trường hợp học sinh đi gửi lời cầu cứu đến cô chủ nhiệm của mình không phải xa lạ với các nhà giáo dục. Những trường hợp này giáo viên chủ nhiệm hoặc là phải tư vấn cho phụ huynh hoặc can thiệp tới phụ huynh để giúp đỡ học sinh của mình. Thứ tư, một tình huống cần tư vấn nữa đó là các nhà quản lý. Thông thường, các nhà quản lý thường có kế hoạch trao đổi thông tin với giáo viên chủ nhiệm về lớp học của người giáo viên chủ nhiệm đó khi họ cần thực hiện một chiến lược giáo dục có liên quan. Lúc này giáo viên chủ nhiệm có thể là cố vấn hay nhà tư vấn, ngoài cung cấp thông tin còn đề xuất các phương án thực thi chiến lược. CHƯƠNG II. CƠ SỞ THỰC TIỄN I. THỰC TRẠNG VỀ GIÁ TRỊ SỐNG, KỸ NĂNG SỐNG HỌC SINH TRƯỜNG THPT HÀ HUY TẬP, THÀNH PHỐ VINH ĐANG GẶP PHẢI - Trường THPT Hà Huy Tập đóng trên địa bàn thành phố Vinh với số lượng học sinh đông, 44 lớp với hơn 1600 học sinh. Hiện nay nhiều học sinh sống khép kín thu mình lại, thờ ơ lạnh nhạt với những người sống xung quanh, đắm chìm trong thế giới ảo của game online, của internet,… mà đánh mất chính mình, không quan hệ bạn bè, không thể hiện được mình, rụt rè khi đứng trước đám đông, gặp người lớn thì không chào hỏi, thiếu tôn trọng thầy cô giáo, sống thiếu niềm tin và hoài bão, …Một bộ phận học sinh vẫn thiếu tự tin trong cuộc sống và các em có nhu cầu được học kỹ năng sống. Do thiếu kỹ năng sống nên những hành vi lệch chuẩn của học sinh có chiều hướng gia tăng với những biểu hiện rất đa dạng. Một vài biểu hiện về cách giao tiếp ứng xử của học sinh hiện nay cũng khiến người lớn không khỏi giật mình: gặp giáo viên không chào hỏi, nói trống không, nói cộc lốc với người lớn tuổi, giao tiếp với bạn bè bằng những ngôn ngữ thiếu văn hoá như nói tục, chửi thề, cư xử thô lỗ, nhiều khi xung đột vì những nguyên nhân rất bình thường chỉ vì thiếu kĩ năng kiềm chế… - Học sinh hút thuốc lá, uống rượu, nghiện game, chat... trong khi không phải các em không ý thức được sự nguy hại của những vấn đề đó. Nhiều khi các em tham gia chỉ vì đua đòi, có khi không đủ khả năng để từ chối. Có nhiều hành vi ứng xử sai lệch chuẩn mực đạo đức xã hội (vô cảm). - Nhiều học sinh thành tích học tập rất tốt, nhưng kĩ năng sống rất thấp (thể hiện khi giao tiếp, tham gia các hoạt động xã hội, ứng phó với những thử thách.. Nhiều hiện tượng khác: bỏ học, vi phạm pháp luật ( giao thông, mất trật tự công 10
cộng…) gia tăng ở lứa tuổi học sinh. * Điều tra về vấn đề trang bị giá trị sống, kỹ năng sống ở học sinh trường THPT Hà Huy Tập hiện nay: Thông qua việc trao đổi trực tiếp với lớp trưởng và bí thư các lớp, đặc biệt là lấy ý kiến từ các giáo viên chủ nhiệm lớp, chúng tôi lập danh sách các bạn học sinh ở các lớp chưa được trang bị về giá trị sống, kỹ năng sống. Tiêu chí chúng tôi đưa ra để lập danh sách về học sinh chưa được trang bị về giá trị sống, kỹ năng sống như: Ít giao tiếp với bạn bè, ngại tham gia các hoạt động tập thể, chán nản, không tập trung học tập, sa sút về kết quả học tập, quá nghiện trang mạng xã hội,…Kết quả chúng tôi tổng hợp được gồm 120 học sinh: Khối lớp Số lượng Tỷ lệ Ghi chú 10 20 16,67% 11 34 28,33% 12 66 55,00% Tổng 120 100% Bảng 1: Thống kê học sinh các khối chưa được trang bị, tư vấn về giá trị sống, kỹ năng sống Biểu đồ 1: Tỷ lệ học sinh các khối chưa được trang bị, tư vấn về giá trị sống, kỹ năng sống Qua điều tra chúng tôi thấy tỷ lệ học sinh chưa được trang bị, tư vấn về giá trị sống, kỹ năng sống có ở cả 3 khối lớp 10, 11 và 12. Trong đó tập trung nhiều ở khối 12 (55%), khối 11 (28%) và khối 10 (17%). * Điều tra về nguyên nhân chưa được trang bị, tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống của học sinh trường THPT Hà Huy Tập: 11
Bằng cách phát các Phiếu điều tra có sẵn các thông tin cần tìm hiểu cho các đối tượng học sinh chưa được trang bị về giá trị sống, kỹ năng sống trong trường THPT Hà Huy Tập, chúng tôi thu được các kết quả sau: PHIẾU ĐIỀU TRA Họ và tên: …………………………… Lớp:…………………………………. TT Trường hợp Đánh dấu X vào các trường hợp bạn đang gặp phải 1 Bạn có bố mẹ đi làm ăn xa, bạn đang ở với ông bà, người thân họ hàng… 2 Bạn thường xuyên bị áp lực về kết quả học tập 3 Bạn dành nhiều thời gian cho các trang mạng xã hội 4 Bạn có mâu thuẫn trong gia đình 5 Bạn có mâu thuẫn với bạn bè khó giải quyết 6 Bạn luôn vi phạm nội quy lớp, trường 7 Bạn có bố mẹ nhanh chóng đổ lỗi hoặc trừng phạt 8 Bạn đang là nạn nhân hay nhân chứng của bạo lực 9 Bạn bị từ chối khi thích một ai đó 10 Trường hợp khác Kết quả: Khối Những nguyên nhân dẫn đến việc học sinh THPT chưa được trang bị, tư vấn lớp giá trị sống, kỹ năng sống xa… Bạn có bố mẹ đi làm ăn lực về kết quả học tập Bạn thường xuyên bị áp cho các trang mạng xã hội Bạn dành nhiều thời gian đình Bạn có mâu thuẫn trong gia Tỷ lệ % bè khó giải quyết Bạn có mâu thuẫn với bạn lớp, trường Bạn luôn vi phạm nội quy đổ lỗi hoặc trừng phạt Bạn có bố mẹ nhanh chóng Tỷ lệ % 10 nhân chứng của bạo lực Bạn đang là nạn nhân hay một ai đó Bạn bị từ chối khi thích Trường hợp khác Số lượng 12 Số lượng Số lượng 6 Số lượng Số lượng Số lượng Số lượng 2 Số lượng Số lượng Số lượng Tỷ lệ % 60 Tỷ lệ % Tỷ lệ % 30 Tỷ lệ % Tỷ lệ % Tỷ lệ % Tỷ lệ % Tỷ lệ % khối 10 12
6 17,65 3 8,82 11 32,35 4 11,76 4 11,76 6 17,65 khối 11 9 13,64 15 22,73 6 9,1 8 12,12 3 4,55 15 22,73 10 15,15 khối 12 27 22,5 18 15 23 19,17 12 10 3 2,5 19 15,83 22 18,33 Tổng Bảng 2: Kết quả điều tra về các nguyên nhân gây nên hiện tượng chưa được trang bị, tư vấn về giá trị sống, kỹ năng sống ở học sinh trường THPT Hà Huy Tập Thông qua kết quả điều tra đối với các đối tượng được cho là đang thiếu kỹ năng sống, chúng tôi nhận thấy có 5 nhóm nguyên nhân cơ bản sau đây: 1. Do cha mẹ đều đi làm ăn xa, ở nhà với ông bà hoặc người thân họ hàng nên mặc cảm và thiếu kỹ năng sống trong cuộc sống 2. Do bất đồng về quan điểm với bố mẹ hoặc người thân trong gia đình khó giải quyết 3. Do thường vi phạm nội quy trường, lớp 4. Do khả năng giao tiếp của bản thân 5. Do quá lạm dụng vào điện thoại thông minh, vào các trang mạng xã hội II. THỰC TRẠNG TƯ VẤN GIÁ TRỊ SỐNG, KỸ NĂNG SỐNG CỦA GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM TRƯỜNG THPT HÀ HUY TẬP, THÀNH PHỐ VINH 1. Về thuận lợi: - Ở trường THPT Hà Huy Tập, giáo viên chủ nhiệm chúng tôi đã thực hiện việc giáo dục, tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho các em học sinh theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Kế hoạch tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho các em học sinh được triển khai ngay từ đầu năm học để tất cả các cán bộ công nhân viên trong nhà trường nắm được và thực hiện. - Việc triển khai áp dụng giáo dục tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho các em học sinh được thực hiện thông qua nhiều nội dung và bằng nhiều hình thức như: Dạy học có tích hợp giá trị sống, kỹ năng sống ở tất cả các môn học trong chương trình nội khoá, ngoại khoá; tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho các em học sinh thông qua hoạt động ngoài giờ lên lớp, qua các buổi sinh hoạt dưới cờ; qua các tiết sinh hoạt lớp; qua các buổi liên hoan văn nghệ. Việc tổ chức giáo dục kỹ năng sống trong trường Trung học phổ thông Hà Huy Tập được tiến hành thông qua môn học (nội khoá, ngoại khoá), thông qua việc dạy học tự chọn, qua hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp và hoạt động câu lạc bộ cũng không còn xa lạ với giáo viên bởi họ đã được 13
làm quen với cách thức tổ chức này (qua các đợt tập huấn tích hợp một số mặt giáo dục khác). Đây là một trong những điều kiện thuận lợi cho việc đưa hoạt động giáo dục này vào nhà trường. - Sự phối hợp chặt chẽ giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống với các hoạt động giáo dục vốn đã được lồng ghép vào chương trình giáo dục từ nhiều năm nay như giáo dục bảo vệ môi trường, phòng chống ma tuý, giáo dục pháp luật,… sẽ tạo nhiều cơ hội và điều kiện cho giáo viên chủ nhiệm để triển khai giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống. 2. Về khó khăn: - Sự quan tâm của giáo viên về vấn đề tư vấn giá trị sống và kỹ năng sống cho học sinh còn nhiều hạn chế. Thói quen chú trọng vào kiến thức mang tính lý thuyết của giáo viên sẽ là cản trở lớn khi triển khai giáo dục tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống, loại hình giáo dục nhằm tạo thói quen, thái độ, hành vi ứng xử phù hợp với các tình huống của cuộc sống. - Tổ chức tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống có những đặc thù riêng khác với các hoạt động giáo dục khác, nội dung giáo dục không chỉ diễn ra trong môn học mà còn thông qua một số hoạt động khác (hoạt động ngoài giờ lên lớp, câu lạc bộ,...) cho nên phải tính đến cơ sở vật chất, kinh phí thực hiện; Thiếu các điều kiện tối thiểu để tiến hành giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống trong nhà trường, trước hết là tài liệu cho giáo viên và cho học sinh. - Đội ngũ giáo viên chưa được đào tạo bài bản về tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống, không có giáo viên chuyên trách… cán bộ quản lý, giáo viên còn gặp nhiều khó khăn. Còn nhiều lúng túng trong việc tổ chức giáo dục tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống qua các hoạt động thích hợp, chưa tận dụng hoặc có thực hiện song không mang ý nghĩa hình thành và phát triển giá trị sống, kỹ năng sống trong giảng dạy các môn học. - Cách thức và phương pháp giáo dục tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống nêu trên mặc dù đúng theo quy định nhưng tính thực tiễn chưa cao: Trong quá trình giảng dạy, mặc dù trong giáo án có nội dung tích hợp tư vấn, giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống cho học sinh nhưng nhiều giáo viên chỉ chú trọng đến việc giảng dạy theo nội dung bài học mà quên mất phần tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho các em học sinh. Mặt khác, có nhiều giáo viên không biết triển khai và thực hiện như thế nào và vào thời điểm nào là hợp lí. - Nhiều buổi sinh hoạt tập thể (sinh hoạt dưới cờ, sinh hoạt lớp, ...) không đạt được hiệu quả tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho học sinh do giáo viên không chuẩn bị kỹ nội dung được lồng ghép để tư vấn cho các em học sinh. Các buổi sinh hoạt tập thể, người tổ chức chỉ chú trọng đến việc đạt được nội dung chính của hoạt động mà ít quan tâm, bố trí thời gian để thực hiện việc tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho các em học sinh một cách có hiệu quả. 14
CHƯƠNG III. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM TRONG CÔNG TÁC TƯ VẤN GIÁ TRỊ SỐNG, KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG THPT HÀ HUY TẬP 1. Giải pháp 1: Để tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho học sinh trước hết mỗi thầy cô giáo phải là một tấm gương sáng cho học sinh noi theo 1.1. Về vấn đề này, qua nghiên cứu của tài liệu chương trình phát triển giáo dục trung học, chúng tôi nhận thấy: Trong tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho học sinh, tấm gương về nhân cách người thầy giữ vai trò rất quan trọng. Chính vì vậy, người thầy phải được giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống để có thể tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống cho học sinh. Người thầy là tấm gương để trò soi vào, để trò học làm người. Chính vì vậy, không phương pháp nào hiệu quả bằng phương pháp “dùng nhân cách để giáo dục nhân cách”. Những người tư vấn giá trị và kỹ năng sống càng cần là tấm gương mẫu mực về hành vi, lời ăn tiếng nói, cách ứng xử, cách giải quyết vấn đề… Đây là những yêu cầu rất cao và đòi hỏi mỗi người thầy cũng luôn phải tự rèn luyện mình để công tác giáo dục học trò hiệu quả hơn. Tuy nhiên nói vậy không có nghĩa người thầy là những vị thánh, là những siêu nhân. Người thầy cũng có thể phạm sai lầm nhưng thái độ của người thầy đối với sự việc sẽ giải thích kỹ năng sống của thầy như thế nào. 1.2. Nhiệm vụ, phẩm chất, kỹ năng của người thầy: 1.2.1. Những điều không nên: - Không diễn thuyết, nói dài, đọc cho học sinh chép. - Không luôn đưa ra lời đáp có sẵn mà để học sinh tự tìm tòi. - Không trả lời tay đôi với một học sinh mà đưa câu hỏi cho tập thể tự tìm lời đáp. - Không vội vàng phê phán đúng/sai như một quan toà nhưng kiên trì giúp học sinh tranh luận và tự kết luận. - Không mớm ý cho học sinh phát biểu ý kiến mà người lớn trông đợi. - Không nên bắt học sinh hoạt động không ngừng và không còn thời gian, khoảng trống để suy nghĩ cho dù giáo viên có khả năng tổ chức sinh hoạt tập thể, và là một hoạt náo viên giỏi. Nhưng thay đổi cái nếp cũ là rất khó. Dưới đây là phẩm chất của một người thầy có kinh nghiệm giáo dục học sinh tốt. 1.2.2. Những điều nên đối với nhà tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống: - Tin tưởng vào học sinh và năng lực của họ. - Kiên nhẫn và có kỹ năng lắng nghe tốt. 15
- Ý thức về bản thân và sẵn sàng học hỏi những kỹ năng mới. - Tự tin nhưng không kiêu căng; có kinh nghiệm sống và biết suy xét. - Tôn trọng ý kiến của người khác, không áp đặt ý kiến của mình. - Thực hành tư duy sáng tạo và khai phá. - Có khả năng tạo bầu không khí tin tưởng lẫn nhau. - Linh động trong việc sử dụng các kỹ thuật điều động nhóm, không bám sát vào một quy trình quy định sẵn. - Biết sử dụng các phương pháp giáo dục chủ động. - Tạo bầu không khí dân chủ, thoải mái… 2. Giải pháp 2: Giáo viên chủ nhiệm cần nắm vững năm nguyên tắc “5T” trong việc tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống - Tương tác: giá trị sống, kỹ năng sống không thể được hình thành qua việc nghe giảng và tự đọc tài liệu. Cần tổ chức cho học sinh tham gia các hoạt động và tương tác với giáo viên và với nhau trong quá trình giáo dục. - Trải nghiệm: Người học cần được đặt vào các tình huống để trải nghiệm và thực hành. - Tiến trình: giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống không thể hình thành trong “ngày một, ngày hai” mà đòi hỏi phải có cả quá trình. - Thay đổi hành vi: mục đích cao nhất của giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống là giúp người học thay đổi hành vi theo hướng tích cực. - Thời gian: giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống cần thực hiện ở mọi nơi, mọi lúc và thực hiện càng sớm càng tốt. 3. Giải pháp 3: Đưa nội dung tư vấn giá trị sống, kỹ nă ng sống cho học sinh lớp chủ nhiệm vào giờ sinh hoạt lớp Hiện nay hầu như các giáo viên chủ nhiệm thực hiện giờ sinh hoạt lớp vào cuối tuần với lớp chủ nhiệm thường theo kịch bản cũ, một trong các kịch bản đó là: 3.1. Kịch bản 1: Giáo viên chủ nhiệm tổng kết hoạt động tuần qua, xem xét qua các lỗi vi phạm của học sinh, chấn chỉnh những sai phạm, khiển trách hay cảnh cáo những trường hợp sai phạm của học sinh. Sau đó là thông báo kế hoạch hoạt động trong tuần sắp tới, nhắc nhở và phân công học sinh thực hiện theo kế hoạch. Giáo viên chủ nhiệm còn làm nhiệm vụ “tài chính” (thu tiền học phí và các khoản thu khác) trong giờ sinh hoạt lớp. Ngoài ra giáo viên chủ nhiệm kể hoặc đọc những câu chuyện mang tính giáo dục cho cả lớp nghe và từ đó học sinh rút ra được những bài học cần thiết cho bản thân mình. 3.2. Kịch bản 2: 16
Giáo viên chủ nhiệm giao cho lớp trưởng báo cáo tình hình tuần qua, báo cáo những trường hợp sai phạm cần nhắc nhở, chấn chỉnh và động viên các em. Giáo viên chủ nhiệm làm nhiệm vụ “tài chính” trong giờ sinh hoạt lớp. Giáo viên chủ nhiệm la mắng học sinh vi phạm một cách gay gắt. Giáo viên chủ nhiệm nhận xét qua loa rồi đọc thông báo chung cho cả lớp kế hoạch của nhà trường và của lớp. Sau đó, bí thư chi đoàn hoặc lớp phó văn thể tổ chức văn nghệ hoặc các nội dung sinh hoạt khác. Ngoài ra, giáo viên chủ nhiệm kể hoặc đọc những câu chuyện mang tính giáo dục cho cả lớp nghe và từ đó học sinh rút ra được những bài học cần thiết cho bản thân. Những kịch bản như trên chỉ thích hợp với các lớp học sinh ngoan, nhanh nhẹn, ít vi phạm nội quy trường lớp. Còn đối với các lớp thường xuyên có học sinh vi phạm thì giờ sinh hoạt lớp như vậy sẽ nhàm chán, nặng nề vì học sinh trong lớp cho rằng phải đối phó với những sai phạm trong tuần qua và tâm lý chung sẽ là mắc cỡ, e ngại, tự ti,... Riêng với những em thường xuyên vi phạm thì tình hình còn có thể bi đát hơn: tâm lý bất cần sẽ nảy sinh, các em có thể trở nên lì hơn, “cứng đầu” hơn, khó bảo hơn, thậm chí là sẽ nghỉ học vào buổi sinh hoạt cuối tuần. Giáo viên chủ nhiệm sẽ mất cảm hứng để tư vấn, giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống khi lớp có nhiều học sinh vi phạm. Thầy cô sẽ dễ dàng rơi vào trạng thái bực tức, nóng nảy và chắc chắn sẽ kéo dài thời gian rầy la cả lớp một cách không có chủ đích rõ ràng. Chính vì vậy cần thay đổi kịch bản giờ sinh hoạt ở lớp chủ nhiệm sao cho tăng tính chủ động của học sinh nhiều hơn nữa, nâng cao vai trò của tập thể lớp chứ không phải vai trò của giáo viên chủ nhiệm, của một lớp trưởng hay bí thư chi đoàn. Biến giờ sinh hoạt lớp thành một buổi chơi với nhiều trò chơi khác nhau mang đầy tính giáo dục mà ý định lồng ghép tư vấn, giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống cho học sinh đã được giáo viên chủ nhiệm chuẩn bị trước. Các trò chơi này phải được lựa chọn và có chủ đích nhằm tư vấn, giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống tương ứng cho học sinh. Việc đưa tư vấn, giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống vào giờ sinh hoạt lớp chủ yếu thông qua nội dung sinh hoạt sao cho tăng tính chủ động của học sinh trong lớp, phát huy năng lực của từng cá nhân. Nhấn mạnh vai trò của tập thể, để học sinh thấy được và từ đó luôn ý thức được tinh thần cũng như kỹ năng làm việc nhóm trong quá trình giải quyết các vấn đề chung. Chính vì vậy, tôi xin đưa ra các kịch bản sinh hoạt lớp mà tôi đã từng thực hiện với lớp chủ nhiệm trong quá trình tôi được nhận nhiệm vụ làm công tác chủ nhiệm như sau: 3.3. Các kịch bản sinh hoạt lớp theo phương pháp mới Trong kịch bản mới, lớp trưởng sơ kết tuần vừa qua. Giáo viên chủ nhiệm ghi nhận những học sinh có thành tích tốt trong tuần, nhắc nhở học sinh vi phạm và nhận xét chung, phổ biến kế hoạch của tuần tới. Sau đó là hoạt động tập thể theo chủ đề và kịch bản đã được giáo viên chuẩn bị trước. 3.3.1.Kịch bản 1: Tổ chức trò chơi 17
* Những lưu ý khi tổ chức trò chơi cho các em học sinh lớp chủ nhiệm như sau: - Không nên sa đà vào việc tổ chức các trò chơi mang tính giải trí đơn thuần, sẽ làm sai lệch mục đích của việc lồng ghép nội dung tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống trong giờ sinh hoạt. - Khó khăn trong việc lồng ghép nội dung tư vấn giá trị sống, kỹ năng sống vào giờ sinh hoạt bằng cách tổ chức trò chơi và cách khắc phục: - Các trò chơi lặp đi lặp lại gây nhàm chán: giáo viên chủ nhiệm phải chuẩn bị trước và tham khảo thêm các trò chơi cho phù hợp, thay đổi nội dung và phương thức sinh hoạt. * Trò chơi 1: Mong muốn, hi vọng, quan tâm - Yêu cầu: + Giáo viên: Chuẩn bị một cái hộp không có nắp đậy (bằng giấy hoặc bằng nhựa hoặc bằng sắt) có kích thước (30cmx20cmx15cm), một tờ giấy A0 và một cây bút dạ. + Học sinh: Tất cả các học sinh trong lớp tham gia, mỗi em lấy ra một mảnh giấy trắng và cầm bút chuẩn bị. - Luật chơi và cách tiến hành: + Các em học sinh làm việc độc lập, không nhìn và chép đáp án của nhau. + Trong vòng 3 phút, các em viết ra những mong muốn riêng của mình về một môn học hoặc một hoạt động nào đó, nói lên những điều mình hi vọng sẽ đạt được và cả những điều mà mình quan tâm đến. + Giáo viên yêu cầu lớp trưởng thu lại tất cả những mảnh giấy này để lẫn vào một cái hộp, sau đó yêu cầu mỗi học sinh chọn ra một mảnh giấy trong hộp và đọc lên những mong muốn, hi vọng, quan tâm cho học sinh cả lớp cùng nghe. + Giáo viên chủ nhiệm chọn một học sinh lên dùng bút dạ viết ra những thông tin đó lên giấy A0 treo sẵn trên bảng. + Giáo viên chủ nhiệm tổng hợp lại những mong muốn, suy nghĩ, tâm tư và nguyện vọng của các học sinh. Từ đó giáo viên đưa ra lời nhận xét về những điều mà các em đang cần và đang quan tâm, những mơ ước và hoài bão của các em học sinh. - Ý nghĩa của trò chơi: + Học sinh được mạnh dạn nêu lên những suy nghĩ, mong muốn, hi vọng và quan tâm sinh xung phong lên bảng viết nội dung các mảnh giấy vào giấy A0. + Giáo viên chủ nhiệm lắng nghe và thấu hiểu học sinh từ đó đề ra biện pháp dạy học và giáo dục phù hợp. - Các giá trị sống được hình thành và củng cố: hợp tác, tôn trọng, trách nhiệm. 18
- Các kỹ năng được hình thành và củng cố: + Kỹ năng lãnh đạo bản thân và hình ảnh cá nhân: Được hình thành trong hoạt động học sinh tự mình viết ra những mong muốn riêng của mình, nói lên những điều mình hi vọng sẽ đạt được và cả những điều mà mình quan tâm đến; lớp trưởng được giao nhiệm vụ thu các mẫu giấy của các bạn thể hiện vai trò lãnh đạo lớp + Kỹ năng lắng nghe: Được hình thành khi giáo viên nêu yêu cầu, thông báo luật, nội dung của trò chơi; Học sinh phải lắng nghe để xác định rõ luật chơi và cách chơi. Học sinh chăm chú lắng nghe các thông tin được đọc ra từ các mảnh giấy do các em viết nên. + Kỹ năng thuyết trình: Được hình thành khi học sinh đứng dậy và đọc những điều được ghi trong các mảnh giấy lấy ra từ trong hộp. + Kỹ năng giao tiếp và ứng xử: Được hình thành và củng cố thông qua quá trình giao tiếp giữa các em học sinh với nhau, giữa giáo viên và học sinh trong quá trình thực hiện trò chơi. Ảnh: Học sinh hợp tác, thảo luận với nhau trong giờ sinh hoạt * Trò chơi 2: Tìm vai - Yêu cầu: + Giáo viên: Chuẩn bị 8 tờ giấy nhỏ có ghi vai trò cụ thể của học sinh. + Học sinh: Số lượng học sinh tham gia (8 em) và khán giả là các em còn lại trong. - Luật chơi và cách tiến hành: + Trò chơi diễn ra trong thời gian 15 phút. + Mỗi em học sinh sẽ nhận được 1 tờ giấy, có ghi rõ vai trò của từng em (ví dụ: lãnh đạo, nhân viên, người chống đối, ủng hộ...). + Các em tham gia chơi phải “bí mật”, không được cho các thành viên còn lại biết vai trò của mình. 19
+ Nhiệm vụ của các em là cùng nhau “diễn” để “khán giả” nhận ra người nào đang giữ vai trò gì trong nhóm. + Sau khi khán giả nhận ra vai trò, cấp bậc của từng thành viên trong nhóm, các em biểu diễn tiếp một số hành động khác thể hiện vai trò và cấp bậc đó trong nhóm. - Ý nghĩa của trò chơi: Trò chơi giúp các em nhận đúng vai trò, vị trí của từng thành viên trong nhóm, qua đó sẽ giúp các em hiểu được tâm lí, tính cách của mỗi người để có cách ứng xử đúng và làm việc nhóm hiệu quả hơn. - Các giá trị sống, kỹ năng được hình thành và củng cố: + Kỹ năng lắng nghe: Được hình thành trong hoạt động giáo viên thông báo trò chơi cho học sinh hiểu để thực hiện. + Kỹ năng lãnh đạo bản thân và hình ảnh cá nhân: Được hình thành trong hoạt động học sinh xác định và diễn vai của mình để khán giả nhận biết vai trò của mình. + Kỹ năng giao tiếp và ứng xử: Được hình thành trong quá trình giao tiếp giữa các em học sinh với nhau, giữa giáo viên và học sinh trong quá trình thực hiện trò chơi. * Trò chơi 3: Lắng nghe - Yêu cầu: + Giáo viên: Chọn ra các em xung phong tham gia trò chơi (từ 5-7 em) và thành lập một đội (bầu ra đội trưởng). + Học sinh: Chuẩn bị một tờ giấy trắng và bút viết. - Luật chơi và cách tiến hành: + Ban đầu một đội 5 - 7 học sinh tham gia (có một đội trưởng), sau đó tất cả các em học sinh trong lớp đều tham gia trò chơi (lớp trưởng là đội trưởng). + Trong vòng 1 phút, các bạn sẽ lắng nghe và ghi lại tất cả những tiếng động xung quanh mình. Ai ghi nhiều hơn, người đó sẽ thắng. + Học sinh sẽ ghi lại tất cả những gì các em nghe thấy. + Đội trưởng thu các mảnh giấy lại, đếm và đọc lên những sự việc được ghi trong từng mảnh giấy cho cả lớp nghe. - Ý nghĩa của trò chơi: Đây là trò chơi nhằm rèn luyện kỹ năng lắng nghe, một trong những kỹ năng quan trọng nhất để làm việc nhóm hiệu quả, phản ánh sự tôn trọng hay xây dựng ý kiến lẫn nhau giữa các thành viên. Khi chịu lắng nghe, chắc chắn bạn sẽ có nhiều thông tin để giải quyết vấn đề hiệu quả hơn. - Các giá trị sống và kỹ năng sống được hình thành và củng cố: + Kỹ năng lắng nghe: Được hình thành trong hoạt động giáo viên thông báo trò chơi và chọn ra đội chơi, học sinh lắng nghe tích cực để hiểu nội dung trò chơi 20