Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số kinh nghiệm dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực học sinh thông qua các chủ đề dạy học môn sinh học bậc THPT

Chia sẻ: Ngaynangmoi | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:55

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu đề tài là đưa ra một số kinh nghiệm, định hướng khi xây dựng, soạn giảng dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực học sinh bằng các chủ đề dạy học trong bộ môn Sinh học bậc THPT. Mặt khác, thông qua tổ chức dạy học theo chủ đề làm cho học sinh yêu thích học bộ môn sinh học hơn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số kinh nghiệm dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực học sinh thông qua các chủ đề dạy học môn sinh học bậc THPT

PHẦN I: MỞ ĐẦU 1.1. Lý do chọn đề tài Sự phát triển kinh tế xã hội trong bối cảnh toàn cầu hóa đặt ra những yêu cầu mới đối với người lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Một trong những định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, kinh viện, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực hành động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học và chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực, nghĩa là từ sự quan tâm đến việc học sinh học được cái gì đến việc quan tâm học sinh vận dụng được cái gì qua việc học. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa 11 về định hướng quan trọng của đổi mới phương pháp dạy học là phát huy tính tích cực tự giác và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc của người học. Đó cũng là xu hướng quốc tế trong cải cách phương pháp dạy học ở nhà trường phổ thông. Trước xu thế đó, Bộ Giáo dục đã đưa ra chiến lược phát triển Giáo dục giai đoạn 2011 2020 ban hành kèm theo Quyết định 711/QĐ TTg ngày 13/6/2012 của thủ tướng chính phủ chỉ rõ: "Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực tự giác, chủ động sáng tạo và năng lực tự học của người học". Đổi mới mạnh mẽ các phương pháp dạy học cổ truyền với mục đích truyền thụ kiển thức sang dạy học theo theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực người học. Tuy nhiên, việc tiếp cận áp dụng, triển khai các hình thức tổ chức dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực đến từng môn học, cũng như các chủ đề dạy học nội môn nhiều giáo viên đang còn gặp nhiều khó khăn, thiếu nhiều kinh nghiệm trong xây dựng và thiết kế đặc biệt trong bộ môn Sinh học, đa số giáo viên vẫn còn quen theo dạy học truyền thống, ngại thay đổi trong dạy học, chưa mạnh dạn khai thác các tiềm năng có thể phát triển ở học sinh, ngại giao nhiệm vụ cho học sinh. Trong nhiều bài học giáo viên chưa huy động được các nguồn thông tin liên quan để xây dựng thành các chủ đề dạy học, cũng như còn thiếu kinh nghiệm trong việc tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực của người học thông qua các chủ đề dạy học cụ thể, học sinh chưa có nhiều cơ hội để giải quyết những vấn đề xác thực, có hệ thống và liên quan đến nhiều kiến thức khác nhau. Hướng tới chương trình dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh ở cấp trung học phổ thông (THPT) theo lộ trình sẽ bắt đầu được triển khai từ lớp 10 năm học 20222023 và áp dụng lớp 11, 12 các năm học tiếp theo, để giúp giáo viên chủ động nắm bắt quan điểm dạy học của chương trình mới và có thêm kinh nghiệm trong dạy học đạt hiệu quả cao. Từ thực tế nhiều năm giảng dạy tôi thấy có nhiều bài học có thể xây dựng thành các chủ 1
đề và thiết kế các hình thức dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực người học thì sẽ phát triển năng lực ở các em rất tốt, đồng thời sẽ làm tăng lên sự yêu thích học tập môn Sinh học ở các em. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới dạy học, cũng như một số kinh nghiệm trong quá trình dạy học chủ đề của bản thân kết hợp với sự giúp đỡ của đồng nghiệp nhiều năm. Chúng tôi xin chia sẻ đề tài: “ Một số kinh nghiệm dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực học sinh thông qua các chủ đề dạy học môn sinh học bậc THPT” 1.2. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài Nghiên cứu về thực trạng ứng dụng việc dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực học sinh trong bộ môn Sinh hoc hiện nay. Tìm hiểu thuận lợi và khó khăn cũng như việc ứng dụng việc dạy học theo chủ đề trong bộ môn Sinh hoc hiện nay. Đưa đưa một số kinh nghiệm, định hướng khi xây dựng, soạn giảng dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực học sinh bằng các chủ đề dạy học trong bộ môn Sinh học bậc THPT. Mặt khác, thông qua tổ chức dạy học theo chủ đề làm cho học sinh yêu thích học bộ môn sinh học hơn. 1.3. Đóng góp mới của đề tài Đề tài đã tiến hành khảo sát, đánh giá thực trạng việc dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực trong bộ môn sinh học hiện nay ở địa bàn huyện Tân Kỳ, từ đó đưa ra kinh nghiệm, định hướng cho GV dạy học tiếp cần chương trình GDPT năm 2018 thông qua các chủ đề dạy học cụ thể. Thông qua đề tài cũng làm rõ những thuận lợi và khó khăn việc tổ dạy học theo chủ đề trong môn SH tại địa phương, trên cơ sở đó thiết kế kế hoạch dạy học phù hợp, điều chỉnh dạy học đúng tinh thần đổi mới của Bộ Giáo dục và đào tạo yêu cầu. Đề tài đưa ra một số kinh nghiệm và định hướng cho GV khi xây dựng và tổ chức dạy các chủ đề Sinh học tiếp cận chương trình mới. Mặt khác, đề tài đã đưa ra định hướng cụ thể về phương pháp, kỉ thuật dạy học tích cực phù hợp với các chủ đề dạy học cụ thể như: tính định hướng thực tiễn, tính định hướng hành động, định hướng hứng thú, tính tự lực cao của người học, tính cộng tác trong làm việc và định hướng sản phẩm. Giúp học sinh (HS) phát triển rất nhiều năng lực chuyên biệt của môn SH hướng tới. 2
PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 2.1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực học sinh hiện nay 2.1.1. Năng lực là gì? Dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực. Theo quan điểm của những nhà tâm lý học: năng lực là tổng hợp các đặc điểm, thuộc tính, tâm lý của cá nhân phù hợp với yêu cầu đặc trưng của một hoạt động nhất định nhằm đảm bảo cho hoạt động đó đạt kết quả cao [1]. Theo tài liệu chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) năm 2018, năng lực cốt lõi bao gồm: bao gồm các năng lực chung và năng lực đặc, cụ thể: Những năng lực chung được hình thành, phát triển thông qua tất cả các môn học và hoạt động giáo dục bao gồm: Năng lực tự chủ và tự học; Năng lực giao tiếp và hợp tác; Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo Những năng lực đặc thù được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học và hoạt động giáo dục nhất định bao gồm: Năng lực ngôn ngữ; Năng lực tính toán; Năng lực khoa học; Năng lực công nghệ; Năng lực tin học; Năng lực thẩm mỹ; Năng lực thể chất [14]. Trong dự thảo Chương trình GDPT môn sinh học năm 2018, xác định năng lực cốt lõi của bộ môn như: năng lực nhận thức kiến thức sinh học, năng lực tìm tòi, khám phá thế giới sống và năng lực vận dụng kiến thức sinh học vào thực tiễn [1]. Việc dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực đặt học sinh làm trung tâm, HS tự học sinh tìm tòi, khám phá dưới sự hướng dẫn của GV, giúp HS chủ động tất cả các kế hoạch, công việc của mình, HS không chỉ nắm vững kiến thức mà con biết hoạt động trong thực tiễn. Trong chương trình GDPT mới đã định hướng rõ dạy học theo xu hướng hình thành và phát triển năng lực người học, điều này yêu cầu GV cần phải biết cách lựa chọn phương pháp dạy học (PPDH), kỉ thuật dạy học (KTDH) và cách đánh giá kết quả giáo dục đáp ứng mục tiêu hiện thực hóa yêu cầu cần đạt thành chuẩn đầu ra của chương trình, nghĩa là cần xem mục tiêu và chuẩn đầu ra là bản thiết kế, còn người dạy là là người đọc bản thiết kế và thi công làm ra sản phẩm là nhân cách học sinh HS [3]. 2.1.2. Thực trạng dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong bộ môn Sinh học hiện nay. 3
* Đánh giá về định tính: Dạy học theo định hướng phát triển năng lực không phải là hoàn toàn mới trên thế giới. Tuy nhiên, ở Việt Nam việc quan tâm đến mô hình dạy học mới chỉ dừng lại ở bước đầu tiếp cận. Song, căn cứ vào thực tiễn và kế hoạch đổi mới căn bản nền giáo dục hiện nay, có thể khẳng định mô hình dạy học này sẽ còn tiếp tục được nghiên cứu và thử nghiệm để có được những bài học kinh nghiệm xác đáng trước khi chính thức áp dụng phục vụ cho chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục. Hiện nay, bộ ngành Giáo dục cũng đã và đang tổ chức tập huấn chương trình mới, tổ chức các lớp bồi dưỡng thường xuyên bằng các Module dạy học nhằm tiếp cận theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong các môn học ở toàn thể cán bộ, giáo viên trong toàn quốc. Thực chất, đây là khâu “đi tắt, đón đầu” trong lộ trình trang bị kiến thức cần thiết cho giáo viên dần tiếp cận việc dạy học theo mới. * Đánh về định lượng: Thông qua phương pháp điều tra bằng phiếu tìm hiểu thực trạng dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực cho HS ở một số trường THPT tạ huyện Tân kỳ trên đối tượng giáo viên (phụ lục 1) và trên đối tượng học sinh (phụ lục 2). Sau khi thống kết quả số li ệu điều tra chúng tôi thu được kết quả như sau: * Kết quả điều tra thực trạng dạy học bằng 25 phiếu điều tra dành cho 25GV: Số ý kiến chọn theo các mức độ đáp án Câu A B C D 1 15 9 1 15 2 22 23 25 22 3 15 15 15 15 4 15 15 15 15 5 Dạy học thuyết trình: 25 ý; Dạy học vấn đáp: 23 Dạy học giải quyết vấn đề: 18 ý; Dạy học dự án: 3 ý Dạy học hợp tác (dạy học theo nhóm): 15 ý * Kết quả điều tra thực trạng dạy học bằng 320 phiếu điều tra dành cho 320 HS: Câu 1. Thái độ của em đối với học tập môn Sinh học theo cách dạy học truyền thống của các thầy/cô giáo của mình hiện nay. Nội dung Số ý kiến Tỷ lệ% A. Rất hay, đánh giá được năng lực của học sinh. 18 5,62% B. Hay, chú trọng kiểm tra kiến thức của học sinh. 65 20,32% 4
C. Hay, nhưng còn mang nặng đọc thuộc lý thuyết, chưa 51 15,94% thực tế. D. Chưa hay, chưa kiểm tra năng lực vận dụng của học 186 58,12% sinh. Câu 2. Những hoạt động của em trong giờ học môn Sinh học hiện nay Số ý kiến (tỷ lệ) đạt mức độ hoạt động Các hoạt động Thường xuyên Đôi khi Chưa bao giờ 1. Truyền thụ 143 99 (30,94%) 78 kiến thức: Nghe (44,68%) (24,37%) thầy/cô giáo giảng và chép bài (đọc chép) 2. Trao đổi thảo 72 (22,25%) 128 (40,0%) 120 (37,5%) luận với bạn bè để giải quyết một vấn đề gì đó. 3. Tự làm thí 50 (15,65%) 143 (44,68%) 127 (39,68%) nghiệm và thực hành được 4. Tự đưa ra vấn 53 (16,56%) 112 (35,0%) 155 đề mà em quan (48,44%) tâm 5. Vận dụng kiến 45 (14,06%) 163 (50,93%) 112 (35,0%) thức học được để giải quyết những vấn đề trong cuộc sống hàng ngày 6. Thuyết trình, 42 (13,12%) 157 (49,06%) 121 (37,81%) bảo vệ các chính kiến trước nhóm/lớp về một vấn đề gì đó Nhận xét: Về đội ngũ GV giảng dạy bộ Sinh học đã có tiếp cận với dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lưc HS nhưng còn ít, chưa mạnh dạn đổi mới phương pháp giảng dạy theo định hướng phát triển năng lực: số lượng GV vận dụng các PPDH mới còn ít, số lượng GV dạy theo PP truyền thống còn chiếm số lượng nhiều. Rất nhiều GV còn thiếu kinh nghiệm tổ chức dạy học 5
theo định hướng phát triển năng lực cũng như tổ chức các hình thức dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Về phía HS đa số HS có thái độ đối với học tập môn Sinh học theo cách dạy học truyền thống của các thầy/cô giáo hiện nay chưa hấp dẫn, chưa kiểm tra được năng lưc của học sinh (58,12%) hoạt động dạy học của thầy cô giáo vẫn nặng kiến thức, phương pháp dạy học vẫn mang tính truyền thụ kiến thức ở mức thường xuyên (44,68%). Trong khi đó các hoạt động dạy học như: trao đổi thảo luận với bạn bè để giải quyết một vấn đề gì đó; tự làm thí nghiệm và thực hành được; tự đưa ra vấn đề mà em quan tâm; vận dụng kiến thức học được để giải quyết những vấn đề trong cuộc sống hàng ngày hay thuyết trình, bảo vệ các chính kiến trước nhóm/lớp về một vấn đề gì đó đang còn ít. Điều này chứng tỏ việc tổ chức các hoạt động dạy học giúp cho học sinh hình thành và phát triển năng lực là hết sức cần thiết, đáp ứng yêu cầu thời đại hiện nay. 2.1.3. Định hướng dạy học hình thành và phát triển năng lực cho học sinh trong môn sinh học. Việc tổ chức dạy học định hướng phát triển năng lực HS trong môn Sinh học được thể hiện ở trong các thành tố quá trình dạy học như sau: * Định hướng về mục tiêu dạy học: Ngoài các yêu cầu về mức độ nhận biết, tái hiện kiến thức cần có những mức độ cao hơn như vận dụng kiến thức trong các tình huống, các nhiệm vụ gắn với thực tế. Các mục tiêu này đạt được thông qua các hoạt động trong và ngoài nhà trường. * Định hướng về PPDH, KTDH dạy học: Thứ nhất, chú trọng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS, bồi dưỡng năng lực tự chủ và tự học. Thứ hai, chú trọng rèn luyện kĩ năng vận dụng nội dung sinh học để phát hiện và giải quyết vấn đề trong thực tiễn; khuyến khích và tạo điều kiện cho HS được trải nghiệm. Thứ ba, chú trọng vận dụng các phương pháp dạy học một cách linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với mục tiêu, nội dung giáo dục, đối tượng HS và điều kiện cụ thể. Thứ tư, sử dụng các hình thức tổ chức dạy học một cách đa dạng và tinh hoạt [14]. Đối với mỗi chủ đề dạy học/bài học cụ thể phải căn cứ vào các thành phần năng lực sinh học ứng với các biểu hiện khác nhau để định hướng về PPDH, KTDH, dưới đây là định hướng về PP, KTDH để phát triển ba thành phần năng lực của năng lực sinh học cho HS. Thành Định hướng về PP, KTDH phát triển năng Phương pháp, kỉ 6
phần năng lực của năng lực sinh học thuật dạy học lực Sinh học Nhận thức Tạo cho HS cơ hội huy động những Phương pháp: sinh học hiểu biết, kinh nghiệm sẵn có để tham + Dạy học trực quan gia hình thành kiến thức mới. (sử dụng mẫu vật Chú ý tổ chức các hoạt động, trong đó HS thật, sử dụng tranh có thể diễn đạt hiểu biết bằng cách riêng, hình, sơ đồ, mô hình, so sánh , phân loại, hệ thống hóa kiến video, thí nghiệm). thức; vận dụng kiến thức đã được học để + Dạy học thực giải thích các sự vật hiện tượng hay giải hành. quyết vấn đề đơn giản; qua đó, kết nối + Dạy học giải được kiến thức mới với hệ thống kiến quyết vấn đề. thức. Kỉ thuật: động não, Tăng cường cho HS tự đánh giá, đánh sơ đồ tư duy, khăn giá lẫn nhau. trải bàn, phòng tranh, … Tìm hiểu GV cần tạo điều kiện để HS đưa ra câu Phương pháp: thế giới hỏi, vấn đề cần tìm hiểu; tạo cho HS cơ + Dạy học trực quan. sống hội tham gia quá trình hành thành kiến + Dạy học thực hành thức mới, đề xuất và kiểm tra dự đoán, (thực hành quan sát, giả thuyết, thu thập bằng chứng, phân thực hành thí tích, xử lý để rút ra kết luận, đánh giá kết nghiệm). quả thu được. + Dạy học bằng Cần tổ chức cho HS tự tìm các bằng NCKH. chứng để kiểm tra các giả thuyết qua + Dạy học dựa trên việc thực hiện thí nghiệm, hoặc tìm dự án. kiếm, thu thập thông tin qua sách, + Dạy học thực địa. internet, điều tra, phân tích, xử lý thông tin + Dạy học giải để kiểm tra dự đoán,… quyết vấn đề. Bên cạnh đó, GV tạo điều kiện để HS Kỉ thuật: sơ đồ tư được trao đổi, thảo luận với các HS khác duy, khăn trải bàn, về quá trình tìm hiểu của bản thân; trình phòng tranh,… bày và tự đánh giá, đánh giá lẫn nhau về các kết quả thu được. Vận dụng GV cần chú ý tạo cơ hội cho HS đề Phương pháp: kiến thức, xuất hoặc tiếp cận với các tình huống + Dạy học dựa trên kĩ năng đã thực tiễn. HS được đọc, giải thích, trình dự án. học bày thông tin về vấn đề thực tiễn cần + Dạy học thực địa. giải quyết, trong đó nội dung sinh học có + Dạy học giải thể được sử dụng để giải thích và đưa ra quyết vấn đề. giải pháp. Kỉ thuật: sơ đồ tư 7
Cần quan tâm rèn luyện các kĩ năng duy, khăn trải bàn, thành tố của năng lực giải quyết vấn đề phòng tranh,… cho HS * Định hướng về mục nội dung dạy học: Cần xây dựng các hình thức hoạt động, chủ đề, nhiệm vụ đa dạng gắn với thực tiễn. * Định hướng về kiểm tra đánh giá: Về bản chất đánh giá năng lực cũng phải thông qua đánh giá khả năng vận dụng kiến thức và kỹ năng thực hiện nhiệm vụ của HS trong các loại tình huống phức tạp khác nhau. Trên cơ sở này, các nhà nghiên cứu ở nhiều quốc gia khác nhau đề ra các chuẩn năng lực trong giáo dục tuy có khác nhau về hình thức, nhưng khá tương đồng về nội hàm. Trong chuẩn năng lực đều có những nhóm năng lực chung. Nhóm năng lực chung này được xây dựng dựa trên yêu cầu của nền kinh tế xã hội ở mỗi nước. Trên cơ sở năng lực chung, các nhà lí luận dạy học bộ môn cụ thể hóa thành những năng lực chuyên biệt [15]. 2.2. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học theo chủ đề trong môn Sinh học bậc THPT. 2.2.1. Thế nào là dạy học theo chủ đề. Theo tác giả Lê Đình Trung và Phan Thị Thanh Hội: Dạy học theo chủ đề chuyên đề (Themes Based Learning) là hình thức dạy học dựa vào việc thiết kế các chủ đề để dạy học và tổ chức dạy học chủ đề đó. GV sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, không chỉ truyền thụ kiến thức mà tập trung vào việc hướng dẫn học sinh tự lực tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức vào giải quyết nhiệm vụ học tập. Chủ đề dạy học có thể xem như một nội dung học tập/đơn vị kiến thức tương đối trọn vẹn nhằm trang bị cho học sinh một số kiến thức, kĩ năng, năng lực nhất định trong quá trình học tập. Dạy học theo chủ đề tăng cường sự tích hợp kiến thức, làm cho kiến thức có mối liên hệ mạng lưới đa chiều, tích hợp vào nội dung kiến thức các ứng dụng kĩ thuật và thực tiễn đời sống làm cho nội dung học có ý nghĩa hơn, hấp dẫn người học hơn, rèn luyện đồng thời được cả năng lực chung và năng lực chuyên biệt [7]. 2.2.2. Những đặc trưng cơ bản của dạy học theo chủ đề Dạy học theo chủ đề mang tính tích hợp: nội dung của chủ đề dạy học được tích hợp những nội dung từ một số đơn vị kiến thức, bài học, môn học khác nhau (tích hợp liên môn) hay trong cùng môn học (chủ đề đơn môn) có liên hệ với nhau làm thành nội dung học tập trong một chủ đề. Dạy học theo chủ đề còn tích hợp các vấn đề trong đời sống xã hội gần gũi và các kĩ năng thực hành trong thực tiễn. Dạy học theo chủ đề mang tính định hướng hành động, tự học: trong dạy học theo chủ đề, GV tổ chức các hoạt động dạy học theo nội dung của chủ đề học tập, HS được giao nhiệm vụ và đóng vai trò là người chịu trách nhiệm chính 8
trong hoạt động tương tác, tìm kiến tri thức một cách tự lực thông qua việc hoàn thành sản phẩm cụ thể của chủ đề học tập. Thông qua dạy học theo chủ đề sẽ rèn luyện được cho HS các kĩ năng tự học và kĩ năng tư duy như phân tích, tổng hợp, đánh giá và sáng tạo. Dạy học theo chủ đề mang tính cộng tác làm việc : các nhiệm vụ học tập được phân công theo các nhóm HS nên giữa các HS phải có sự phân công nhiệm vụ, trao đổi và thảo luận kiến thức với nhau để cùng hoàn thành nhiệm vụ của nhóm mình. Vì vậy, dạy học theo chủ đề tạo ra tính hợp tác giữa các HS được thể hiện rõ nét. Dạy học theo chủ đề nhấn mạnh được các đặc trưng của PPDH tích cực: các đặc trưng của PPDH tích cực như tổ chức hoạt động học tập của HS, các hoạt động học tập của học sinh là chuỗi các hoạt động tươ ng tác, HS là trung tâm của hoạt động dạy học (GV tổ chức một chương trình xung quanh một chủ đề và HS được giao nhiệm vụ là người chịu trách nhiệm chính), tích hợp các vấn đề của đời sống đều được thể hiện khá rõ ràng. Dạy học theo chủ đề định hướng vào hứng thú của người học: thông qua dạy học theo chủ đề sẽ tạo môi trường học tập mà ở đó GV sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, không chỉ truyền thụ kiến thức mà tập trung vào việc hướng dẫn học sinh tự lực tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức vào giải quyết nhiệm vụ học tập, từ đó thúc đẩy sự hiểu biết sâu hơn của HS, tạo điều kiện cho nhiều phong cách học tập khác nhau được phát huy. Dạy học theo chủ đề định hướng thực tiễn cuộc sống : nội dung mà các chủ đề đề cập đến thường gắn liền với thực tiễn cuộc sống, liên quan đến các hiện tượng xảy ra trong cuộc sống mà đa số người học quan tâm và muốn tìm hiểu thống qua các tình huống khởi động cũng như các nội dung trong hoạt động luyện tập, vận dụng và sáng tạo của chủ đề [7]. 2.2.3. Những thuận lợi và khó khăn khi thực hiện dạy học theo chủ đề đối với bộ môn Sinh học bậc THPT Hiện nay, việc giảng dạy của giáo viên bộ môn Sinh học bậc THPT (bao gồm kiến thức, kĩ năng sử dụng kĩ thuật, phương pháp dạy học) gặp một số thuận lợi: Thứ nhất, Sinh học là khoa học thực nghiệm, do đó nội dung kiến thức có tính thực tiễn, gần gũi, quá trình tích hợp xây dựng chủ đề đơn môn hay liên môn, bản thân đơn vị kiến thức môn Sinh học trong chủ đề thường là được sử dụng là các kiến thức có mỗi liên hệ với thực tiễn thông qua quan sát, mô tả, thực nghiệm, do đó giáo viên cũng dễ dàng tạo hứng thú cho người học. Thứ hai, bộ môn Sinh học cũng là bộ môn có nội dung liên hệ nhiều với các bộ môn như Toán học, Hóa học, Địa Lý, NGLL… Do đó, khi dạy theo chủ đề, học sinh dễ dàng tiếp cận hơn, dễ dàng nhận nhiệm vụ học tập nhờ vào sức tự tin về kiến thức sẵn có khi yêu cầu giải quyết nhiệm vụ thực tiễn. Vì thế, môn học cũng hứa hẹn thái độ tích cực, hứng thú và chủ động hơn từ phía 9
học sinh. Thứ ba, khả năng của GV bao gồm: kiến thức, kĩ năng sự dụng kỹ thuật, phương pháp dạy học về cơ bản đã từng tiếp cận và được tập huấn khá kỹ. Điều này vô cùng hữu dụng và là tiền đề cho việc sử dụng nó vào việc khai thác các đơn vị kiến thức trong tiết dạy học theo chủ đề. Về cơ bản, dạy học theo chủ đề rất cần những phương pháp này để khai thác nội dung bài học, cũng như đây là cách để học sinh liên hệ thực tiễn [7]. Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi, riêng với môn học Sinh học khi áp dụng dạy học theo chủ đề cũng gặp một số khó khăn như: Giáo viên chưa chuẩn bị tâm lý, ngại thay đổi, học sinh vẫn coi Sinh học là môn phụ. Môn Sinh học hiện nay còn nặng về lý thuyết và kiến thức, do đó có thể gây khó khăn cho giáo viên khi xác định nội dung xây dựng chủ đề hoặc phá vỡ kết cấu nội dung. Quan trọng hơn hết là chưa có một khung chương trình xây dựng các chủ đề, từ đơn môn đến liên môn. 2.3. Một số kinh nghiệm dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực học sinh thông qua các chủ đề dạy học. 2.3.1. Xây dựng, tổ chức dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực học sinh qua mỗi chủ đề sinh học. Mỗi bài học theo chủ đề phải giải quyết trọng vẹn một vấn đề học tập. Dựa vào tài liệu dỗi dưỡng về dạy học chủ đề qua nhiều năm và tài liệu khác của bộ Giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) [12], [13], tác giả xin đưa ra quy trình xây dựng, tổ chức dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực học sinh cho mỗi chủ đề sinh học, như sau: Bước 1: Xác định tên chủ đề và thời lượng chủ đề dạy học Bước đầu tiên là phân tích nội dung của chương trình để xác định chủ đề trọn vẹn, từ chủ đề lớn có thể phân chia thành các chủ đề nhỏ hơn phù hợp cho việc dạy học trên lớp. Căn cứ vào nội dung chương trình, sách giáo khoa của môn học và những ứng dụng kĩ thuật, hiện tượng, quá trình trong thực tiễn tổ/nhóm chuyên môn tiến hành rà soát nội dung chương trình để điều chỉnh, sắp xếp hợp lý những nội dung trong SGK của từng môn học để xác định các nội dung kiến thức liên quan với nhau được thể hiện ở một số bài/tiết hiện hành. Tập hợp các đơn vị kiến thức gần nhau có mối liên hệ về lí luận, thực tiễn từ đó cấu trúc, sắp xếp lại nội dung dạy học thành chủ đề dạy học để xây dựng thành một chủ đề dạy học đơn môn. Về thời lượng của 1 chủ đề dạy học: số lượng tiết cho một chủ đề nên có dung lượng vừa phải (khoảng 1 đến 3 tiết) để việc biên soạn và tổ chức thực hiện khả thi, đảm bảo tổng số tiết của chương trình của từng môn sau khi biên 10
soạn lại có chủ đề không vượt hoặc thiếu so với thời lượng quy định trong chương trình hiện hành. Bước 2: Xác định mục tiêu, lựa chọn nội dung, phương pháp, kỉ thuật và phương tiện của chủ đề dạy học Xác định mục tiêu của một chủ đề: Tổ/nhóm chuyên môn tiến hành phân tích, thảo luận để xác định mục tiêu của chủ đề, GV cần dựa vào yêu cầu cần đạt (YCCĐ) về phẩm chất chủ yếu của HS, năng lực chung, năng lực sinh học và YCCĐ của chủ đề. Trong bước này, chúng ta thực hiện theo các bước nhỏ sau: Xác định YCCĐ của chủ đề về năng lực sinh học, năng lực chung, phẩm chất chủ yếu; Viết mục tiêu dạy học của chủ đề Lựa chọn và xây dựng nội dung dạy học của một chủ đề: GV cần nghiên cứu SGK và từ các bài học, căn cứ YCCĐ để xác định những nội dung người học cần được học trong mỗi chủ đề. Mạch nội dung kiến thức thường sẽ có 2 nhóm vấn đề chính là nhóm kiến thức cơ sở khoa học và nhóm kiến thức vận dụng kiến thức cơ sở vào trong thực tiễn cuộc sống. Để lựa chọn và xây dựng nội dung dạy học phù hợp, đảm bảo phát triển năng lực HS, GV thực hiện theo các bước sau:(1) xác định cấu trúc nội dung chủ đề; (2) tìm kiếm, chọn lọc nội dung; (3) xây dựng nội dung dạy học chi tiết. Lựa chọn phương pháp, kĩ thuật và phương tiện dạy học của một chủ đề: GV cần thực hiện theo các bước sau: + Xác định mối quan hệ giữa mục tiêu với năng lực và phẩm chất, từ đó, lựa chọn các PP, KTDH và PTDH phù hợp. + Dựa vào YCCĐ phân tích và xác định các thành phần nội dung thuộc loại kiến thức nào trong các loại sau: cấu trúc, chức năng (khái niệm, đặc điểm, chức năng, vai trò,...); cơ chế sinh lí, quá trình; quy luật, học thuyết; vận dụng. Từ đó, GV lựa chọn các PP, KTDH và PTDH phù hợp. + Cần căn cứ vào sở thích, hứng thú của HS; điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường (phòng thực hành, thiết bị dụng cụ thực hành, thí nghiệm, vườn trường,...); thực tiễn ở địa phương (các mẫu vật, thực trạng môi trường tự nhiên,...) để lựa chọn PP, KTDH và PTDH cho phù hợp với hoàn cảnh. Bước 3: Xây dựng bảng mô tả các cấp độ tư duy (ma trận cấp độ tư duy) Xác định và mô tả mức độ yêu cầu của mỗi loại câu hỏi/bài tập có thể sử dụng để kiểm tra, đánh giá năng lực và phẩm chất của học sinh trong dạy học. Trên cơ sở mục tiêu chung của chủ đề tổ/nhóm chuyên môn cụ thể hóa các mục tiêu cho từng nội dung theo cấp độ nhận thức: nhận biết, thông hiểu, vận dụng, vận dụng cao. Bước 4: Thiết kế các câu hỏi/bài tập để sử dụng trong dạy học, kiểm tra đánh giá chủ đề. Biên soạn các câu hỏi/bài tập cụ thể theo các mức độ yêu cầu đã mô tả để sử dụng trong quá trình tổ chức các hoạt động dạy học và kiểm tra, đánh giá, luyện tập theo chủ đề đã xây dựng. Các câu hỏi/bài tập cần nhấn mạnh đánh 11
giá theo hướng đánh giá năng lực người học. Vì vậy, nội dung câu hỏi/bài tập có những điểm khác biệt. Bước 5: Xây dựng kế hoạch thực hiện chủ đề Mỗi chủ đề có thể được thực hiện trong nhiều tiết khác nhau và dưới các hình thức khác nhau. Trong kế hoạch thực hiện cần thể hiện rõ mỗi nội dung (mục đề) được thực hiện dưới hình thức nào (trên lớp hay trong phòng thí nghiệm, thực nghiệm vườn trường hay tại cơ sở sản xuất, địa phương, ...) với thời gian bao nhiêu tiết, thiết bị dạy học và học liệu, … Trong đề tài này, chúng tôi xây dựng kế hoạch thực hiện chủ yếu là giao nhiệm vụ trước cho các nhóm HS chuẩn bị trước ở nhà từ nguồn học liệu, hệ thống câu hỏi/bài tập, phiếu học tập trước khi thực hiện chủ đề trên lớp học. Hình thức tổ chức trên lớp chủ yếu là các hoạt động thảo luận nhóm, báo cáo kết quả hoạt động của cá nhân hay nhóm qua phiếu học tập, các file PowerPoint, video, bài báo cáo, …. Bước 6: Thiết kế tiến trình dạy học (thiết kế giáo án/kế hoạch bài dạy) Tiến trình dạy học là trình tự tổ chức các hoạt động dạy học nhằm đạt được mục tiêu dạy học đề ra. Các hoạt động này phải đảm bảo theo một trình tự logic nhất định, mỗi hoạt động ứng với một thời gian dự kiến hợp lí. Dựa vào tài liệu bồi dưỡng về dạy học chủ đề qua nhiều năm cũng nhiều tài liệu khác của bộ Giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) [12], [13], tác giả xin đề xuất thiết kế kế hoạch bài dạy theo hướng tiếp cận chương trình GDPT năm 2018, như sau: Trường: ................................ Họ và tên giáo viên: Tổ: ........................................ ................................ TÊN CHỦ ĐỀ:…………………………… Môn học/hoạt động giáo dục: .............; lớp:........ Thời gian thực hiện: (số tiết) I. MỤC TIÊU 1. Về kiến thức: Nêu cụ thể nội dung kiến thức học sinh cần học trong bài theo yêu cầu cần đạt của nội dung giáo dục/chủ đề tương ứng trong chương trình môn học/hoạt động giáo dục. 2. Về năng lực: Xác định được năng lực nhận thức kiến thức sinh học, năng lực tìm tòi, khám phá thế giới sống và năng lực vận dụng kiến thức sinh học vào thực tiễn 3. Về phẩm chất: Nêu cụ thể yêu cầu về hành vi, thái độ (biểu hiện cụ thể của phẩm chất cần phát triển gắn với nội dung bài dạy) của học sinh trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ học tập và vận dụng kiến thức vào cuộc sống. II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU Nêu cụ thể các thiết bị dạy học và học liệu được sử dụng trong bài dạy để tổ chức cho HS hoạt động nhằm đạt được mục tiêu, yêu cầu của bài dạy (muốn hình thành phẩm chất, năng lực nào thì hoạt động học phải tương ứng và phù hợp). 12
III. BẢNG MÔ TẢ CÁC MỨC ĐỘ NHẬN THỨC VÀ NĂNG LỰC ĐƯỢC HÌNH THÀNH Nội dung hoạt Nhận biết Thông hiểu Vận dụng Vận dụng cao động/chủ đề ...................... ..................... ..................... ................... ...................... . . ...................... ..................... ..................... ................... ...................... . . Lưu ý: 1. Giáo viên mô tả chi tiết các mức độ cần đạt để phát triển năng lực cho HS, cơ sở của bảng mô tả này là các năng lực mà giáo viên đã đưa ra ở mục 3 phần I (mục tiêu). 2. Giáo viên không nhầm lẫn giữa bảng mô tả với ma trận đề kiểm tra. VI. BIÊN SOẠN CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP (để dùng trong quá trình dạy học – giao nhiệm vụ học tập cho HS và kiểm tra, đánh giá HS; đây là các nhiệm vụ, bài tập phát triển năng lực nhận thức), dựa trên các mức độ nhận : Nhận biết; Thông hiểu; Vận dụng; Vận dụng cao V. KẾ HOẠCH THỰC HIỆN Nội dung Hình thức tổ chức Thời Thời TBDH, học Ghi chú dạy học lượng điểm liệu 1/ ... Tổ chức dạy học Bao nhiêu Tiết ở đâu, như thế nào tiết PPCT 2/ ... IV. THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Hoạt động 1: Xác định vấn đề/nhiệm vụ học tập/Mở đầu (Ghi rõ tên thể hiện kết quả hoạt động) a) Mục tiêu: Nêu mục tiêu giúp học sinh xác định được vấn đề/nhiệm vụ cụ thể cần giải quyết trong bài học hoặc xác định rõ cách thức giải quyết vấn đề/thực hiện nhiệm vụ trong các hoạt động tiếp theo của bài học. b) Nội dung: Nêu rõ nội dung yêu cầu/nhiệm vụ cụ thể mà học sinh phải thực hiện (xử lí tình huống, câu hỏi, bài tập, thí nghiệm, thực hành…) để xác định vấn đề cần giải quyết/nhiệm vụ học tập cần thực hiện và đề xuất giải pháp giải quyết vấn đề/cách thức thực hiện nhiệm vụ. c) Sản phẩm: Trình bày cụ thể yêu cầu về nội dung và hình thức của sản phẩm hoạt động theo nội dung yêu cầu/nhiệm vụ mà học sinh phải hoàn thành: kết quả xử lí tình huống; đáp án của câu hỏi, bài tập; kết quả thí nghiệm, thực 13
hành; trình bày, mô tả được vấn đề cần giải quyết hoặc nhiệm vụ học tập phải thực hiện tiếp theo và đề xuất giải pháp thực hiện. d) Tổ chức thực hiện: Trình bày cụ thể các bước tổ chức hoạt động học cho học sinh từ chuyển giao nhiệm vụ, theo dõi, hướng dẫn, kiểm tra, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện nhiệm vụ thông qua sản phẩm học tập. 2. Hoạt động 2: Hình thành kiến thức mới/giải quyết vấn đề/thực thi nhiệm vụ đặt ra từ hoạt động 1 (Ghi rõ tên thể hiện kết quả hoạt động). a) Mục tiêu: Nêu mục tiêu giúp HS thực hiện nhiệm vụ học tập để chiếm lĩnh kiến thức mới/giải quyết vấn đề/thực hiện nhiệm vụ đặt ra từ Hoạt động 1. b) Nội dung: Nêu rõ nội dung yêu cầu/nhiệm vụ cụ thể của HS làm việc với SGK, thiết bị dạy học, học liệu cụ thể (đọc/xem/nghe/nói/làm) để chiếm lĩnh/vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề/nhiệm vụ học tập đã đặt ra từ hoạt động 1. c) Sản phẩm: Trình bày cụ thể về kiến thức mới/kết quả giải quyết vấn đề/thực hiện nhiệm vụ học tập mà HS cần viết ra, trình bày được. d) Tổ chức thực hiện: Hướng dẫn, hỗ trợ, kiểm tra, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện hoạt động của HS. 3. Hoạt động 3: Luyện tập a) Mục tiêu: Nêu rõ mục tiêu vận dụng kiến thức đã học và yêu cầu phát triển các kĩ năng vận dụng kiến thức cho HS. b) Nội dung: Nêu rõ nội dung cụ thể của hệ thống câu hỏi, bài tập, bài thực hành, thí nghiệm giao cho học sinh thực hiện. c) Sản phẩm: Đáp án, lời giải của các câu hỏi, bài tập; các bài thực hành, thí nghiệm do HS thực hiện, viết báo cáo, thuyết trình. d) Tổ chức thực hiện: Nêu rõ cách thức giao nhiệm vụ cho HS; hướng dẫn hỗ trợ HS thực hiện; kiểm tra, đánh giá kết quả thực hiện. 4. Hoạt động 4: Vận dụng a) Mục tiêu: Nêu rõ mục tiêu phát triển năng lực của HS thông qua nhiệm vụ/yêu cầu vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn (theo từng bài hoặc nhóm bài có nội dung phù hợp). b) Nội dung: Mô tả rõ yêu cầu HS phát hiện/đề xuất các vấn đề/tình huống trong thực tiễn gắn với nội dung bài học và vận dụng kiến thức mới học để giải quyết. 14
c) Sản phẩm: Nêu rõ yêu cầu về nội dung và hình thức báo cáo phát hiện và giải quyết tình huống/vấn đề trong thực tiễn. d) Tổ chức thực hiện: Giao cho HS thực hiện ngoài giờ học trên lớp và nộp báo cáo để trao đổi, chia sẻ và đánh giá vào các thời điểm phù hợp trong kế hoạch giáo dục môn học/hoạt động giáo dục của GV. 2.3.2. Một số ví dụ về xây dựng và tổ chức dạy học tiếp cận theo định hướng phát triển năng lực HS qua các các chủ đề cụ thể. Trên cơ sở lý thuyết của chương trình GDPT tổng thể môn Sinh học năm 2018 mà bản thân được tập huấn, dựa vào kiến thức Sinh học chương trình hiện hành, sau đây chúng tôi xin đề xuất một số chủ đề dạy học sinh học tiếp cận chương trình GDPT năm 2018 như sau: * Chủ đề có nội dung kiến thức loại cấu trúc và chức năng sinh học: Đây là dạng kiến thức mô tả các thành phần cấu tạo, cấu trúc và chức năng của các hệ thống. Các kiến thức này chỉ mang tính chất mô tả nên khi dạy học cần sử dụng phương tiện trực quan. Ví dụ chủ đề “Cấu trúc tế bào”, sinh học 10:  Yêu cầu cần đạt: Mô tả được kích thước, cấu tạo và trình bày được chức năng các thành phần của tế bào nhân sơ. Nêu được cấu trúc và chức năng của các bào quan, nhân trong tế bào nhân thực. Phân tích được sự phù hợp giữa cấu trúc và chức năng của các bào quan trong tế bào. Phân tích được phù hợp giữa cấu tạo và chức năng của thành tế bào thực vật và màng sinh chất.  Định hướng sử dụng PP, KTDH: Sử dụng dạy học trực quan: HS quan sát tranh hình về cấu trúc tế bào. Sử dụng KTDH: khăn trải bàn.  Năng lực hướng tới: 15
NL tự chủ và tự học; NL giao tiếp và hợp tác; NL giải quyết vấn đề và sáng tạo; NL thẩm mĩ, khoa học. NL quan sát hình vẽ, lập được bảng so sánh cấu tạo tế bào thực vật và động vật; KN thực hành làm được tiêu bản và quan sát được tế bào sinh vật nhân sơ (vi khuẩn). * Chủ đề có nội dung kiến thức về cơ chế sinh lí và các quá trình sinh học: Đây là dạng kiến thức về các cơ chế và quá trình xảy ra ở các cấp độ tổ chức sống, bao gồm các quá trình cơ bản như trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng; sinh trưởng và phát triển; sinh sản; cảm ứng; di truyền – biến dị, tiến hóa,.. Ví dụ chủ đề “ Tuần hoàn máu”, sinh học 11:  Yêu cầu cần đạt: Biết được cấu tạo, chức năng và các dạng hệ tuần hoàn. Trình bày được hoạt động của tim và hệ mạch. Biết cách đo và thống kê được số liệu về nhịp tim và huyết áp.  Định hướng sử dụng PP, KTDH: Dạy học trực quan (Video, sơ đồ, tranh ảnh,…), hợp tác nhóm,… Sử dụng kỉ thuật động não, kỉ thuật khăn trải bàn, kỉ thuật phòng tranh,..  Năng lực hướng tới: Năng lực tự học, giải quyết vấn đề, tư duy sáng tạo, quản lý, giao tiếp, hợp tác… Năng lực quan sát, tìm kiếm, xử lý thông tin, phân loại, tìm, mối liên hệ, đưa ra khái niệm… * Chủ đề có nội dung về kiến thức quy luật và học thuyết: Đây là dạng kiến thức về các quy luật như quy luật di truyền Mendel, quy luật sinh thái, … và các học thuyết như học thuyết tế bào, học thuyết Dacuyn.,... Ví dụ chủ đề “Di truyền liên kết gen”, sinh học 12:  Yêu cầu cần đạt: 16
Nêu được một số đặc điểm cơ bản của di truyền liên kết hoàn toàn. Nêu được thí nghiệm của Moocgan về di truyền liên kết không hoàn toàn và giải thích được cơ sở tế bào học của hoán vị gen. Phát biểu được nội dung quy luật HVG; Biết cách tính tần số HVG. Nêu được ý nghĩa của di truyền liên kết hoàn toàn và di truyền liên kết không hoàn toàn.  Định hướng sử dụng PP, KTDH: Sử dụng dạy học trực quan (tranh hình); HS quan sát và mô tả thí nghiệm, từ đó rút ra quy luật; Dạy học giải quyết vấn đề. Sử dụng kỉ thuật khăn trải bàn, phòng tranh.  Năng lực hướng tới: NL tự học, giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo; KN quan sát, phân tích, đọc thông tin từ bảng, tìm kiếm và xử lí thông tin về di truyền liên kết * Chủ đề thuộc loại nội dung kiến thức ứng dụng: Đây là kiến thức ứng dụng hiểu biết về vật sống trong thực tiến như công nghệ sinh học, y học, thực phẩm, nông nghiệp,… Ví dụ chủ đề “Dinh dưỡng và tiêu hóa ở động vật”, sinh học 11 (phụ lục 5):  Yêu cầu cần đạt: Nêu được khái niệm tiêu hóa, tiêu hóa nội bào, tiêu hóa ngoại bào; Mô tả được qua trinh tiêu hoa trong không bao ́ ̀ ́ ̀ tiêu hoa ́ở đông vât đ ̣ ̣ ơn bao, trong ông ̀ ́ tiêu hoa va ông tiêu hoa ́ ̀́ ́. Nêu được chiêu h ̀ ương tiên hoa cua ́ ́ ́ ̉ hê tiêu hoa t ̣ ́ ư đông vât đ ̀ ̣ ̣ ơn bao đên đa ̀ ́ ̀ ̣ bao bâc thâp, đên đa bao ́ ́ ̣ ̀ bâc cao. Trình bày đặc điểm của của cơ quan tiêu hóa phù hợp với chức năng ở động vật ăn thịt và động vật ăn cỏ. Vận dụng hiểu biết về dinh dưỡng trong việc bảo vệ và nâng cao sức khỏe của bản thân.  Định hướng sử dụng PP, KTDH: Dạy học trực quan (Video, sơ đồ, tranh ảnh,…) 17
Sử dụng kỉ thuật động não, kỉ thuật khăn trải bàn, kỉ thuật phòng tranh,..  Năng lực hướng tới: Năng lực chung: Năng lực tự học, quản lý; Năng lực tự giải quyết vấn đề và sáng tạo; Năng lực giao tiếp; Năng lực hợp tác. Năng lực đặc thù: Nhận thức kiến thức sinh học; Năng lực tìm tòi và khám phá thế giới sống dưới góc độ sinh học; Năng lực vận dụng kiến thức sinh học vào cuộc sống. Ví dụ chủ đề “Ảnh hưởng của các yếu tố vật lý đến sinh trưởng của vi sinh vật”sinh học 10, (phụ lục 5)  Yêu cầu cần đạt: Ảnh hưởng của các yếu tố vật lý đến sinh trưởng của vi sinh vật (nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, độ pH, áp suất thẩm thấu) Trình bày ảnh hưởng của các yếu tố vật lý đến sinh trưởng của vi sinh vật Trình bày được ý nghĩa của việc sử dụng các yếu tố vật lý để ức chế, tiêu diệt vi sinh vật trong thực tế  Định hướng sử dụng PP, KTDH: Dạy học trực quan (sơ đồ, tranh ảnh,…), dạy học giải quyết vấn đề, dạy học thực hành. Sử dụng kỉ thuật động não, kỉ thuật khăn trải bàn, kỉ thuật phòng tranh,..  Năng lực hướng tới: Năng lực giao tiếp và hơp tác: Xác định được nhiệm vụ, vai trò của cá nhân và người liên đới trong việc thực hiện nhiệm vụ; Phối hợp và hỗ trợ các thành viên trong nhóm để hoàn thành nhiệm vụ học tập; Theo dõi và điều chỉnh hoạt động của các thành viên trong nhóm Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo + Phát hiện được vấn đề cần tìm hiểu về các yếu tố ảnh hưởng đến sinh trưởng của vi khuẩn. 18
2.3.3. Tổ chức hình thức dạy học theo định hướng hình thành và phát triển năng lực hoc sinh thông qua một số chủ đề dạy học cụ thể (Phụ lục 5). Chuyển giao nhiệm vụ (GV giao, HS nhận) 19
, Thực hiện nhiệm vụ (HS thực hiện, GV theo dõi hỗ trợ) Hợp tác nhóm ghép đôi Các nhóm hoạt động hoàn thành PHT GV hỗ trợ các nhóm khó khăn KTDH khăn trải bàn chủ chủ đề 3 Báo cáo, thảo luận (GV tổ chức, điều hành; HS báo cáo, thảo luận) 20