Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Thiết kế và sử dụng bài tập Pisa trong dạy học chương 4: Phản ứng oxi hóa - khử - Hóa học 10 KNTT và Chuyên đề 2: Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ - Sách chuyên đề hóa học 10 KNTT nhằm phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:55

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến "Thiết kế và sử dụng bài tập Pisa trong dạy học chương 4: Phản ứng oxi hóa - khử - Hóa học 10 KNTT và Chuyên đề 2: Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ - Sách chuyên đề hóa học 10 KNTT nhằm phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh" được hoàn thành với mục tiêu nhằm thiết kế và sử dụng bài tập PISA trong dạy học trong dạy học “Chương 4: “Phản ứng oxi hóa – khử (sách Hóa học 10) và chuyên đề 2: Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ (sách Chuyên đề) nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh”; Nâng cao năng lực cho giáo viên về đánh giá năng lực học sinh theo chuẩn quốc tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Thiết kế và sử dụng bài tập Pisa trong dạy học chương 4: Phản ứng oxi hóa - khử - Hóa học 10 KNTT và Chuyên đề 2: Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ - Sách chuyên đề hóa học 10 KNTT nhằm phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP PISA TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG 4: PHẢN ỨNG OXI HÓA - KHỬ - HÓA HỌC 10 KNTT VÀ CHUYÊN ĐỀ 2: HÓA HỌC TRONG VIỆC PHÒNG CHỐNG CHÁY, NỔ - SÁCH CHUYÊN ĐỀ HÓA HỌC 10 KNTT NHẰM PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC CHO HỌC SINH Lĩnh vực: Hóa học THPT
SỞ GD-ĐT NGHỆ AN TRƯỜNG THPT BẮC YÊN THÀNH THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP PISA TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG 4: PHẢN ỨNG OXI HÓA - KHỬ - HÓA HỌC 10 KNTT VÀ CHUYÊN ĐỀ 2: HÓA HỌC TRONG VIỆC PHÒNG CHỐNG CHÁY, NỔ - SÁCH CHUYÊN ĐỀ HÓA HỌC 10 KNTT NHẰM PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC CHO HỌC SINH Lĩnh vực: Hóa học THPT Nhóm tác giả: Phạm Thị Hương Dịu – Trần Thị Thúy Lành Tổ CM: KHTN Yên Thành - 2024. Số điện thoại: 0364263567 - 0987020185
MỤC LỤC NỘI DUNG TRANG Phần I: Đặt vấn đề 1 1. Lí do chọn đề tài 2 2. Mục đích nghiên cứu 2 3. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu 2 4. Phương pháp nghiên cứu 2 Phần II: Nội dung nghiên cứu 3 Chương 1: Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn xây dựng bài tập 3 PISA 1.1 Cơ sở lý luận của việc xây dựng bài tập theo PISA 3 1.1.1. Bài tập PISA là gì? 3 1.1.2. Đặc điểm bài tập PISA 3 1.1.3. Đánh giá năng lực khoa học theo quan điểm PISA 4 1.1.4. Vai trò và ý nghĩa của việc sử dụng bài tập PISA trong dạy 5 học nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho HS 1.2. Thực tiễn việc xây dựng và vận dụng câu hỏi theo kĩ thuật 7 PISA tại đơn vị công tác 1.2.1. Thực trạng chung 7 1.2.2. Thực tiễn việc “Thiết kế và sử dụng bài tập Pisa trong dạy 11 học chương 4: Phản ứng oxi hóa – khử - Hóa học 10 KNTT và Chuyên đề 2: Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ - Sách chuyên đề hóa học 10 KNTT” học tại đơn vị công tác Chương 2: “Thiết kế và sử dụng bài tập Pisa trong dạy học 12 chương 4: Phản ứng oxi hóa – khử - Hóa học 10 KNTT và Chuyên đề 2: Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ - Sách chuyên đề hóa học 10 KNTT nhằm phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh” 2.1. Cơ sở, nguyên tắc và quy trình xây dựng bài tập PISA 12 2.2. Xây dựng bài tập và hướng dẫn chấm theo PISA “Chương 4: 14 Phản ứng oxi hóa – khử - Hóa học 10 KNTT và Chuyên đề 2: Hóa
học trong việc phòng chống cháy, nổ - Sách chuyên đề hóa học 10 KNTT” 2.3. Sử dụng bài tập theo PISA “Chương 4: Phản ứng oxi hóa – khử 33 - Hóa học 10 KNTT và Chuyên đề 2: Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ - Sách chuyên đề hóa học 10 KNTT” 2.3.1 Sử dụng trong các khâu của tiến trình dạy học 33 2.3.2 Sử dụng kết hợp bài tập PISA trong kĩ thuật, phương pháp 36 dạy học tích cực 2.3.3 Sử dụng để kiểm tra định kì, ôn thi tốt nghiệp THPT Quốc 37 gia và thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy. Chương 3: Kết quả thực nghiệm 42 3.1. Nội dung thực nghiệm 42 3.2. Kết quả thực nghiệm 44 Phần III. Kết luận và kiến nghị 47 1. Kết luận 47 2. Kiến nghị 47
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Cụm từ đầy đủ THPT Trung học phổ thông GDPT Giáo dục phổ thông GV Giáo viên HS Học sinh NL Năng lực PC Phẩm chất NLKH Năng lực khoa học
PHẦN I : ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Chương trình giáo dục phổ thông mới được xây dựng định hướng hình thành và phát triển cho HS những năng lực chung như: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực giao tiếp và hợp tác...Mỗi môn học đều đóng góp vào quá trình hình thành và phát triển các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung. Đổi mới để phát triển - một trong những định hướng lớn hiện nay của giáo dục nước ta trong vấn đề đổi mới là chuyển từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực người học. Muốn vậy, ngoài đổi mới về phương pháp dạy học thì đổi mới về nội dung kiến thức cũng là vấn đề quan trọng của chương trình giáo dục. Chương trình GDPT 2018 là minh chứng cho sự đổi mới nền giáo dục hiện nay trong thời gian sắp tới. Môn hóa học là môn học thực nghiệm, bài tập hóa học là một phương tiện không thể thiếu đối với quá trình dạy và học môn hóa học. Chính vì thế nếu sử dụng hệ thống bài tập hợp lý thì sẽ phát huy tối đa hiệu quả trong việc phát triển năng lực đặc thù cho HS. Trước xu thế hội nhập như hiện nay, việc dạy học phát triển năng lực cho HS phổ thông với các bài tập theo hướng tiếp cận chương trình đánh giá học sinh quốc tế (PISA) đang nhận được sự quan tâm, nghiên cứu của nhiều nhà giáo dục. PISA - Programme for International Student Assessment - Chương trình giá học sinh quốc tế do hiệp hội các nước phát triển (OECD) khởi xướng và chỉ đạo. Các câu hỏi của PISA (đánh giá học sinh theo chuẩn quốc tế) đều dựa trên các tình huống của đời sống thực, hướng đến rèn luyện khả năng vận dụng kiến thức, phát triển khả năng lập luận, giải quyết vấn đề liên quan đến khoa học cho HS. Dạng thức của câu hỏi phong phú, chất liệu được sử dụng để xây dựng các câu hỏi đa dạng như: Bảng, biểu đồ, tranh ảnh quảng cáo, văn bản, bài báo (Ministry og Education and Training, 2015). Trong dạy học bộ môn Hóa học, ngoài việc truyền đạt các kiến thức lý thuyết thì việc sử dụng các bài tập có định hướng PISA hay có tính thực tiễn sẽ giúp HS có hứng thú, đam mê và yêu thích môn học, từ đó nâng cao chất lượng dạy và học, đồng thời trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết cho các em. Tuy nhiên việc sử dụng bài tập theo định hướng PISA hiện nay ở các trường THPT vẫn chưa được phổ biến. Hơn nữa chương trình hóa học lớp 10 bao gồm một lượng kiến thức lớn cả về nội dung lý thuyết lẫn thực hành, đó là nền tảng để phát triển kiến thức hóa học và kích thích đam mê học hóa cho học sinh. Vì thế yêu cầu GV ngoài việc giảng dạy hiệu quả còn phải có cách đánh giá phù hợp. Xu hướng sử dụng bài thi đánh giá năng lực theo chuẩn Quốc tế ngày càng được các trường đại học hàng đầu Việt Nam dùng để xét tuyển và dự kiến sẽ tiếp tục tăng 1
trong những năm tiếp theo, đòi hỏi giáo viên và học sinh phải kịp thời thích ứng. Vì vậy việc thiết kế và sử dụng hệ thống câu hỏi theo quan điểm PISA là cần thiết trong bối cảnh Việt Nam đang đổi mới căn bản và toàn diện Giáo dục. Xuất phát từ những lí do trên cùng với mong muốn góp sức mình vào việc đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài “Thiết kế và sử dụng bài tập Pisa trong dạy học chương 4: Phản ứng oxi hóa - khử - Hóa học 10 KNTT và Chuyên đề 2: Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ - Sách chuyên đề hóa học 10 KNTT nhằm phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh”. 2. Mục đích nghiên cứu - Thiết kế và sử dụng bài tập PISA trong dạy học trong dạy học “Chương 4: “Phản ứng oxi hóa – khử (sách Hóa học 10) và chuyên đề 2: Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ (sách Chuyên đề) nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh”. - Nâng cao năng lực cho giáo viên về đánh giá năng lực học sinh theo chuẩn quốc tế. 3. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu - Đề tài được thực hiên trong nội dung “Phản ứng oxi hóa – khử và hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ” hóa học 10 và có sự tích hợp các môn học khác. - Đối tượng: 3 lớp 10 gồm 128 HS tại đơn vị công tác trong năm học 2023 - 2024. 4. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Sử dụng phối hợp các phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa … trong nghiên cứu tài liệu lý luận có liên quan. - Phương pháp tham vấn chuyên gia: Tham vấn các chuyên gia là giảng viên trường đại học Vinh cùng các giáo viên phổ thông về quy trình thiết kế và sử dụng bài tập tiếp cận PISA, xây dựng câu hỏi phát triển năng lực. - Thực nghiệm: Tổ chức thực nghiệm sư phạm để xem xét tính khả thi của đề tài. - Phương pháp thu thập và xử lí số liệu. 2
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU. CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƯỚNG TIẾP CẬN PISA 1.1. Cơ sở lý luận của việc xây dựng bài tập theo PISA 1.1.1. Bài tập PISA là gì? PISA – “Programme for International Student Assessment – Chương trình đánh giá HS quốc tế” do Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) khởi xướng và chỉ đạo, đối tượng đánh giá là HS trong độ tuổi kết thúc giai đoạn giáo dục bắt buộc ở hầu hết các quốc gia (15 năm 3 tháng đến 16 năm 2 tháng). PISA nổi bật nổi bật nhờ quy mô toàn cầu và tính chu kì 3 năm 1 lần. Mục tiêu tổng quát của PISA nhằm kiểm tra xem ở độ tuổi kết thúc giai đoạn giáo dục bắt buộc, HS đã chuẩn bị được những kiến thức kỹ năng gì. Chương trình hướng vào việc giải quyết và đo lường sự hiểu biết và khả năng giải quyết vấn đề trong cuộc sống hàng ngày của HS. Bài tập PISA chú trọng đánh giá khả năng HS vận dụng kiến thức và kỹ năng của mình khi đối mặt với những tình huống và thử thách liên quan đến kiến thức và kỹ năng đó. Bài tập PISA xây dựng 1 khung đánh giá năng lực riêng không dựa trên bất cứ chương trình giáo dục của một quốc gia nào về 3 mảng chính: Năng lực toán học, năng lực đọc hiểu và năng lực khoa học. Qua mỗi chu kì các năng lực được bổ sung thêm như: Năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tài chính, năng lực sử dụng máy vi tính, năng lực công dân toàn cầu. Mỗi kì đánh giá sẽ có một lĩnh vực được lựa chọn để đánh giá sâu hơn, gọi là lĩnh vực trọng tâm và sử dụng làm căn cứ để xếp loại chất lượng của các quốc gia. Kết quả của PISA giúp cung cấp các dữ liệu so sánh nhằm giúp các nước cải thiện các chính sách và kết quả giáo dục. PISA cũng khảo sát các mối quan hệ giữa việc học của học sinh và các yếu tố khác để hiểu rõ sự khác biệt về kết quả trong mỗi nước và giữa các nước. 1.1.2. Đặc điểm bài tập PISA Bài tập PISA đánh giá năng lực thông qua các Unit (bài tập) bao gồm phần dẫn “stimulus material” (có thể trình bày dưới dạng chữ, bảng, biểu đồ, tranh ảnh quảng cáo, văn bản, bài báo…) và theo sau đó là một số câu hỏi (item) được kết hợp cùng dựa trên một phần dẫn chung. Câu hỏi được xây dựng dựa trên: - Năng lực thành phần: Giải thích hiện tượng khoa học, Đánh giá và thiết kế các câu hỏi truy vấn khoa học, Phân tích và giải thích dữ liệu và các bằng chứng khoa học. - Bối cảnh tình huống: Sức khỏe – bệnh tật; chất lượng dân số; chất lượng môi trường; khoa học và công nghệ. Đánh giá PISA không phải là đánh giá các 3
ngữ cảnh (context), mà đánh giá về các phẩm chất và các năng lực (competencies), đánh giá kết quả về việc sử dụng thành công kiến thức và kĩ năng khoa học trong các tình huống, ngữ cảnh cụ thể đó. - Cấp độ kiến thức: Kiến thức nội dung, kiến thức thực hành, siêu kiến thức. - Cấp độ nhận thức: Cấp độ thấp, cấp độ trung bình, cấp độ cao. Các kiểu câu hỏi được sử dụng trong các Unit: - Câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn (Multiple choice). - Câu hỏi Có - Không, Đúng - Sai phức hợp (Yes - No; True - False complex). - Câu hỏi đóng vai trò trả lời (dựa trên những trả lời có sẵn). - Câu hỏi mở đòi hỏi trả lời ngắn (Short response question). - Câu hỏi mở đòi hỏi trả lời dài (khi chấm sẽ phải tách ra từng phần để cho điểm) (Open - constructed response question). 1.1.3. Đánh giá năng lực khoa học theo quan điểm PISA NL khoa học theo PISA được thể hiện qua việc HS có kiến thức khoa học và sử dụng kiến thức để nhận ra các vấn đề khoa học, giải thích các hiện tượng khoa học và rút ra các kết luận trên cơ sở chứng cứ về các vấn đề liên quan đến khoa học; Hiểu những đặc tính của khoa học như một dạng tri thức của loài người và là hoạt động tìm tòi, khám phá của con người; Nhận thức được vai trò của khoa học; Sẵn sàng tham gia- như một công dân tích cực, vận dụng hiểu biết khoa học vào giải quyết các vấn đề liên quan. Với khái niệm của PISA về NLKH, nhận thấy NLKH được PISA mô tả gồm bốn yếu tố liên quan đến nhau: kiến thức, năng lực, bối cảnh và thái độ. Mối quan hệ giữa bốn yếu tố này được thể hiện qua hình 1: Hình 1. Các khía cạnh liên quan đến NLKH trong PISA 4
Khi vận dụng quan điểm PISA trong đánh giá NLKH của HS sẽ khác với các hình thức đánh giá hiện nay ở các điểm sau: - Đánh giá PISA là đánh giá quan tâm đến sự phát triển người học từ đó tạo động cơ cho người học, giúp học có trách nhiệm hơn đối với việc học của mình. Cho phép GV nhận dạng và kích thích khả năng sáng tạo của HS. - Đánh giá PISA sẽ đánh giá mức độ nắm vững tri thức khoa học của HS ở mức độ tích hợp, trong khi đánh giá kiến thức, kĩ năng chỉ đánh giá được tri thức khoa học của HS ở mức độ đơn lẻ - Đánh giá PISA có khả năng đánh giá mức độ áp dụng tri thức khoa học vào thực tiễn của HS. Đánh giá năng lực khoa học của học sinh theo quan điểm PISA là: Đánh giá kiến thức khoa học của một cá nhân và khả năng sử dụng kiến thức đó để nhận biết các câu hỏi, tiếp thu kiến thức mới, giải thích các hiện tượng khoa học, và rút ra các kết luận có cơ sở về các vấn đề liên quan đến khoa học" 1.1.4. Vai trò và ý nghĩa của việc sử dụng bài tập PISA trong dạy học nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho HS PC và NL là hai thành phần cơ bản trong cấu trúc nhân cách nói chung và là yếu tố nền tảng tạo nên nhân cách của con người. Dạy học và giáo dục phát triển PC, NL là sự “tích lũy” dần dần các biểu hiện, yếu tố của phẩm chất và năng lực người học để chuyển hoá và góp phần hình thành, phát triển nhân cách. Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận PC, NL người học, từ chỗ quan tâm tới việc HS học được gì đến chỗ quan tâm tới việc HS làm được gì qua việc học. Phẩm chất là những tính tốt thể hiện ở thái độ, hành vi ứng xử của con người; cùng với NL tạo nên nhân cách con người. Các PC chủ yếu cần hình thành và phát triển cho HS phổ thông bao gồm: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực và trách nhiệm. Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ vào các tố chất và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kinh nghiệm, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,... thực hiện đạt kết quả các hoạt động trong những điều kiện cụ thể. NL chung là những NL cơ bản, thiết yếu hoặc cốt lõi, làm nền tảng cho mọi hoạt động của con người trong cuộc sống và lao động nghề nghiệp. NL đặc thù là những NL được hình thành và phát triển trên cơ sở các NL chung theo định hướng chuyên sâu, riêng biệt trong các loại hình hoạt động, công việc hoặc tình huống, môi trường đặc thù, cần thiết cho hoạt động chuyên biệt, đáp ứng yêu cầu của một hoạt động như toán học, âm nhạc, mĩ thuật, thể thao... 5
Các năng lưc ̣ chung được hình thành, phát triển thông qua các môn học và hoạt động giáo dục: NL tự chủ và tự học, NL giao tiếp và hợp tác, NL giải quyết vấn đề và sáng tạo. Các NL đặc thù được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học và hoạt động giáo dục nhất định: NL ngôn ngữ, NL tính toán, NL khoa học, NL công nghệ, NL tin học, NL thẩm mĩ và NL thể chất. Đối với môn Hóa học chương trình đánh giá PISA chủ yếu nằm ở lĩnh vực thi khoa học. Thông qua chương trình đánh giá này giúp người học nâng cao phẩm chất nhân ái, chăm chỉ, trách nhiệm và năng lực tự chủ, tự học, giải quyết vấn đề theo nhiều cách khác nhau một cách sáng tạo và triệt để. Cụ thể: Bài tập PISA chúng tôi thiết kế trong dạy học Chương 4: “Phản ứng oxi hóa - khử” và Chuyên đề : “Hóa học trong phòng chống cháy, nổ” - Hóa học 10 sách Kết nối tri thức có vai trò và ý nghĩa trong việc phát triển phẩm chất và năng lực cho HS như sau: - Bài test được thiết kế dựa trên đánh giá năng lực thay vì kiểm tra kiến thức nội dung. Một Unit (bài tập) bao gồm phần dẫn “stimulus material” (có thể trình bày dưới dạng chữ, bảng, biểu đồ, tranh ảnh quảng cáo, văn bản, bài báo…) và theo sau đó là một số câu hỏi (item) được kết hợp cùng dựa trên một phần dẫn chung. Do đó, học sinh không cần học thuộc các kiến thức mà chú trọng đến việc học sinh sẽ sử dụng kiến thức đó như thế nào để giải quyết nhiệm vụ trong tình huống đặt ra. Và để tìm phương án trả lời hoặc cách giải quyết nhiệm vụ đòi hỏi học sinh phải chăm học, có trách nhiệm với những gì mình làm, vận dụng kiến thức đã học để giải quyết vấn đề một cách sáng tạo. - Các câu hỏi đánh giá (assessment items) được bố trí đặt vào các tình huống nói chung và không giới hạn trong cuộc sống ở trường. Các ngữ cảnh được lựa chọn dựa trên mối quan tâm (interest) và cuộc sống (life) của học sinh như: Phản ứng oxi hóa khử trong cơ thể con người đóng vai trò gì; quy tắc an toàn trong sử dụng các vật liệu để phòng chống cháy nổ, biện pháp nâng cao bảo vệ môi trường khi hạn chế được các sản phẩm cháy, ứng dụng các phản ứng oxi hóa khử có lợi vào đời sống, sản xuất và cuộc sống… Tạo ra sự hứng thú, hăng say học hỏi, hình thành được các thói quen tốt trong học tập và rèn luyện, biết bảo vệ môi trường, chấp hành tốt ý thức an toàn trong cuộc sống, trong học tập và rèn luyện để tạo nền tảng tốt khi tham gia lao động, tham gia vào các nghành nghề trong xã hội. - Các kiểu câu hỏi của PISA rất đa dạng như: Câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn; Câu hỏi Có - Không, Đúng - Sai; Câu hỏi đóng vai trò trả lời (dựa trên những trả lời có sẵn); Câu hỏi mở đòi hỏi trả lời ngắn; Câu hỏi mở đòi hỏi trả lời dài. Do đó tạo ra sự mới mẻ, đa dạng trong các nhiệm vụ được giao. - Các bài tập được xây dựng theo hướng mở giúp học sinh tiếp cận theo nhiều hướng, có thể đưa ra nhiều phương án giải quyết khác nhau. Câu trả lời 6
không chỉ có một đáp án duy nhất mà có thể được chia thành một số mức độ: Mức đầy đủ, mức chưa đầy đủ, mức không đạt. Với cách đánh giá này giúp học sinh tự tin, phát huy được ý kiến cá nhân mà còn giúp phát triển tư duy ở mức cao hơn là tư duy sáng tạo. - Thông qua kết quả đánh giá của bài thi, GV có thể hoàn thiện một số phẩm chất và năng lực cho học sinh trong quá trình dạy học. 1.2. Thực trạng việc thiết kế và sử dụng bài tập PISA ở trường THPT 1.2.1. Thực trạng chung Việt Nam tham gia PISA từ chu kì 2012 với chỉ số GDP thấp nhất trong các quốc gia tham gia PISA (2009, thu nhập bình quân trên đầu người của Việt Nam được hơn 1000 USD/năm, thấp thứ 69/70 quốc gia và vùng lãnh thổ). Tuy nhiên, với quyết tâm của Chính phủ và Bộ Giáo dục và Đào tạo, Việt Nam đã tham gia chu kì 2012, bắt đầu triển khai từ 2010. Khi ngay lần tham gia đầu tiên, Việt Nam đã đạt điểm cao hơn mức trung bình chung của OECD, hơn cả Anh, Mỹ, O-xtray- li-a trên bảng xếp hạng. Ở những chu kì tiếp theo kết quả của PISA của Việt Nam tiếp tục tỏa sáng, điều này cho thấy giáo dục Việt Nam không chỉ đạt thành tựu về phát triển quy mô, số lượng mà còn đạt chất lượng giáo dục phổ thông cơ bản không thua kém gì thế giới. Dưới đây là thông tin tóm tắt về kết quả PISA qua từng chu kì. Lĩnh vực trọng tâm 2012 2015 2018 Toán học 17/65 22/70 24/79 Khoa học 8/65 8/70 4/79 Đọc hiểu 19/65 32/70 13/79 Bảng 1: Kết quả PISA của Việt Nam qua từng chu kì. Bộ Giáo dục và Đào tạo xác định, tham gia PISA là cơ hội hội nhập quốc tế về giáo dục; để biết nền giáo dục Việt Nam đang ở đâu trên thế giới, có được bức tranh tổng thể về giáo dục quốc gia so với giáo dục quốc tế, làm cơ sở cho đề xuất những thay đổi về chính sách giáo dục quốc gia. Điều này góp phần đổi mới phương pháp đánh giá, đưa ra cách tiếp cận mới về dạy - học, thi và đánh giá theo hướng phát triển năng lực, góp phần chuẩn bị tích cực cho lộ trình đổi mới giáo dục, xây dựng chương trình giáo dục phổ thông mới. Từ năm 2012, Bộ giáo dục cũng đã có nhiều lần tổ chức tập huấn cho cán bộ cốt cán từ trung ương đến địa phương. Để đưa PISA vào phổ thông, Bộ chỉ đạo trên toàn quốc các giáo viên đã được tập huấn PISA về trường sẽ giới thiệu lại cho giáo viên trong trường thông qua các buổi sinh hoạt chuyên môn hàng tuần, thảo luận từng dạng bài thi và câu hỏi thi PISA. Đối vởi Tỉnh Nghệ An, từ năm 2012 đến nay cũng đã có nhiều nghiên cứu của các giáo sư và tiến sĩ về lĩnh vực 7
này. Tại đơn vị công tác chúng tôi cũng đã được giới thiệu, cung cấp tài liệu để tham khảo. Chúng tôi tiến hành khảo sát 72 GV (60 GV tại đơn vị công tác và 12 GV trường THPT lân cận) cùng 128 HS lớp 10 bằng phiếu khảo sát với 5 câu hỏi: 1. Thầy/ cô có thường xuyên thiết kế và sử dụng bài tập PISA vào giảng dạy không? 2. Thầy/ cô đã sử dụng bài tập PISA vào những hoạt động nào trong tiến trình dạy học? 3. Theo thầy/ cô việc thiết kế và sử dụng bài tập PISA có phù hợp với xu hướng của kỳ thi đánh tư duy, đánh giá năng lực trong tuyển sinh của các trường đại học hiện nay không? 4. Tính cấp thiết của các giải pháp trong đề tài “thiết kế và sử dụng bài tập PISA trong dạy học nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh”. Giải pháp 1: Xác định đúng, đủ mục tiêu cần đạt của nội dung dạy học. Giải pháp 2: Thiết kế và sử dụng bài tập PISA phù hợp với mục tiêu dạy học. Giải pháp 3: Tổ chức thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của việc thiết kế và sử dụng bài tập PISA trong dạy học nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh. 5. Tính khả thi của các giải pháp trong đề tài “thiết kế và sử dụng bài tập PISA trong dạy học nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh”. Phương pháp được sử dụng để khảo sát là Trao đổi bằng bảng hỏi thông qua Google forms theo đường link https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScMiHuJh8HWq2NtE0Z6E- PGS13fcVol6CKDIzntRnkXD2RfTA/viewform?usp=sf_link; với thang đánh giá 04 mức (tương ứng với điểm số từ 1 đến 4): - Không cấp thiết; Ít cấp thiết; Cấp thiết và Rất cấp thiết. - Không khả thi; Ít khả thi; Khả thi và Rất khả thi. - Tính điểm trung bình theo phần mềm: Excel theo công thức như sau: 𝑥1∗1+𝑥2∗2+𝑥3∗3+𝑥4∗4 ̅= 𝑋 𝑥1+𝑥2+𝑥3+𝑥4 Trong đó ̅ : Điểm trung bình của giải pháp 𝑋 x1: Số lượt người chọn không cấp thiết/không khả thi x2: Số lượt người chọn ít cấp thiết/ít khả thi x3: Số lượt người chọn cấp thiết/khả thi 8
x4: Số lượt người chọn rất cấp thiết/rất khả thi Kết quả thu được thể hiện ở bảng và biểu đồ sau: 9
10
Bảng 2. Kết quả khảo sát tính cấp thiết của các giải pháp trong đề tài đối với GV và HS (x1: Không cấp thiết; x2: Ít cấp thiết; x3: Cấp thiết; x4: Rất cấp thiết) Thang đánh giá các Các thông số TT Các giải pháp giải pháp x1 x2 x3 x4 ̅𝑿 Mức Giải pháp 1: Xác định đúng, 1 đủ mục tiêu cần đạt của nội dung 5 8 73 118 3,49 4 dạy học. Giải pháp 2: Thiết kế và sử 2 dụng bài tập PISA phù hợp với 6 10 70 118 3,47 4 mục tiêu dạy học. Giải pháp 3: Tổ chức thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của việc thiết kế và sử dụng 3 2 9 72 121 3,53 4 bài tập PISA trong dạy học nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh. Trung bình 3,5 4 Từ số liệu thu được ở bảng 2 có thể rút ra những nhận xét như sau: - Điểm trung bình của các giải pháp đưa ra trên 3.5, ở mức rất cấp thiết, chứng tỏ các giải pháp mà đề tài đưa ra đáp ứng yêu cầu hiện nay của vấn đề được nghiên cứu. 11
- Trong các giải pháp trên có giải pháp đạt mức điểm trung bình cao, như giải pháp “Tổ chức thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của việc thiết kế và sử dụng bài tập PISA trong dạy học nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh.” (3.53 ) và giải pháp “Xác định đúng, đủ mục tiêu cần đạt của nội dung dạy học.”( 3.49 ) điều đó cho thấy khi các giải pháp này được thực hiện là phù hợp với thực tiễn hiện nay. Như vậy, qua bảng đánh giá sự cấp thiết của các giải pháp được đề xuất cho thấy các giải pháp thiết kế và sử dụng bài tập PISA trong dạy học nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh mà đề tài đưa ra đã đáp ứng được yêu cầu hiện nay về đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục nói chung. Bảng 3. Kết quả khảo sát tính khả thi của các giải pháp trong đề tài đối với GV và HS (x1: Không khả thi; x2: Ít khả thi; x3: Khả thi; x4: Rất khả thi) Thang đánh giá các Các thông số TT Các giải pháp giải pháp x1 x2 x3 x4 ̅𝑿 Mức Giải pháp 1: Xác định đúng, 1 đủ mục tiêu cần đạt của nội dung dạy 6 13 92 93 3,3 4 học. Giải pháp 2: Thiết kế và sử 2 dụng bài tập PISA phù hợp với mục 7 5 62 130 3,5 4 tiêu dạy học. Giải pháp 3: Tổ chức thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của việc thiết kế và sử dụng bài 3 0 5 78 121 3,6 4 tập PISA trong dạy học nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh. Trung bình 3,5 4 Từ số liệu thu được ở bảng 3 đưa ra giá trị trung bình là 3.5, ở mức rất khả thi, chứng tỏ các giải pháp mà đề tài đưa ra khi triển khai thực hiện đem lại hiệu quả cao do đã đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn. - Riêng giải pháp “Tổ chức thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của việc thiết kế và sử dụng bài tập PISA trong dạy học nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh.” đạt mức 3.6, chứng tỏ trong thực tế, biện pháp này khi thực hiện rất thuận lợi và mang lại hiệu quả cao. 12
Thông qua việc khảo sát bằng Google Forms cũng như xử lí số liệu với thang đánh giá 4 mức (tương ứng với số điểm từ 1 đến 4) ở bảng 2, bảng 3, chúng tôi nhận thấy cần thiết phải có sự quan tâm và nghiên cứu sâu về việc thiết kế và sử dụng bài tập tiếp cận PISA vào giảng dạy nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho HS, giúp GV và HS thích ứng kịp thời với xu hướng đánh giá hiện đại. 1.2.2. Thực tiễn việc “Thiết kế và sử dụng bài tập Pisa trong dạy học chương 4: Phản ứng oxi hóa – khử - Hóa học 10 KNTT và Chuyên đề 2: Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ - Sách chuyên đề hóa học 10 KNTT nhằm phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh” tại đơn vị công tác a. Khó khăn Mặc dù vấn đề thi cử, đánh giá học sinh đang từng bước đổi mới nhưng còn nặng về lý thuyết, còn chú trọng vào ghi nhớ, tái hiện. Hầu hết trong các đề thi chưa hoặc có rất ít câu hỏi gắn liền kiến thức lý thuyết với thực tiễn. Các bài tập lại thiên về tính toán hóc búa, chưa khai thác hết bản chất hóa học cũng khiến cho các em mất dần tình yêu đối với môn Hóa học. Bên cạnh đó chủ yếu các đề kiểm tra, đề thi chỉ có câu trắc nghiệm đã làm giảm khả năng trình bày, tư duy logic và khả năng sáng tạo của học sinh. Cùng với đó tư tưởng “thi gì học nấy”, “học để thi, học để lên lớp” là một trở ngại lớn trong việc GV đổi mới phương pháp đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực. Việc thiết kế và sử dụng bài tập tiếp cận PISA trong dạy học là một xu hướng hiện đại góp phần chuẩn bị tích cực cho lộ trình đổi mới giáo dục, xây dựng chương trình giáo dục phổ thông mới. Tuy nhiên, cách ra dạng bài tập PISA tốn rất nhiều công sức khi soạn đề và chấm bài, đòi hỏi giáo viên phải lập kế hoạch, xây dựng thiết kế bài tập khá công phu, lựa chọn bối cảnh tình huống một cách cầu kỳ, cân nhắc kỹ lưỡng, phải thật sự tâm huyết mới có thể thực hiện. b. Thuận lợi Bên cạnh những khó khăn nêu trên, chúng tôi cũng nhận thấy những thuận lợi đặc thù của môn học Hóa học nói chung, cũng như nội dung chúng tôi lựa chọn nói riêng. Cụ thể: - Môn Hóa học trong PISA nằm chủ yếu ở lĩnh vực thi khoa học. Các bài thi nhằm kiểm tra khả năng vận dụng kiến thức khoa học để hiểu và giải thích các tình huống thực tiễn, tạo động cơ cho người học, giúp học có trách nhiệm hơn đối với việc học của mình. - Nội dung Phản ứng oxi hóa – khử ( Hóa học 10 KNTT) và Chuyên đề 2: Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ ( Sách chuyên đề hóa học 10 KNTT) phù hợp với bối cảnh tình huống trong PISA khoa học như: đời sống, sản xuất, năng lượng, sức khỏe con người, an toàn lao động. 13
CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP PISA TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG 4: PHẢN ỨNG OXI HÓA - KHỬ - HÓA HỌC 10 KNTT VÀ CHUYÊN ĐỀ 2: HÓA HỌC TRONG VIỆC PHÒNG CHỐNG CHÁY, NỔ - SÁCH CHUYÊN ĐỀ HÓA HỌC 10 KNTT NHẰM PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC CHO HỌC SINH 2.1. Cơ sở, nguyên tắc và quy trình xây dựng bài tập tiếp cận PISA * Cơ sở: Bài tập tiếp cận PISA hướng đến rèn luyện khả năng vận dụng kiến thức, phát triển khả năng lập luận, giải quyết vấn đề liên quan đến khoa học cho HS. Vì vậy việc xây dựng bài tập PISA xuất phát từ: - Yêu cầu đổi mới đánh giá kết quả học tập của học sinh. Đánh giá kết quả học tập không lấy việc kiểm tra đánh giá khả năng tái hiện kiến thức đã học làm trung tâm của việc đánh giá, cần chú trọng khả năng vận dụng sáng tạo tri thức trong những tình huống ứng dụng khác nhau. - Khái niệm, các biểu hiện và tiêu chí đánh giá phẩm chất và năng lực môn học Hóa học. - Nội dung và yêu cầu cần đạt của HS. - Những tình huống, vấn đề thực tế trong đời sống có liên quan đến lĩnh vực Hóa học. - Đề thi PISA qua các kì đánh giá. * Nguyên tắc: Để thiết kế câu hỏi PISA yêu cầu phần dẫn cũng như câu hỏi và phương án trả lời phải dự trên 5 nguyên tắc: - Nguyên tắc 1: Đảm bảo độ tin cậy khoa học. - Nguyên tắc 2: Đảm bảo độ giá trị. - Nguyên tắc 3: Đảm bảo tính thực tiễn. - Nguyên tắc 4: Đảm bảo tính tương quan, hợp lí, tính sư phạm. - Nguyên tắc 5: Đảm bảo tính toàn diện, đầy đủ. 14
Hình 2: Nguyên tắc xây dựng bài tập PISA * Quy trình xây dựng bài tập PISA: Việc xây dựng hệ thống bài tập PISA nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh gồm 5 bước: Bước 1: Lựa chọn đơn vị nội dung kiến thức phù hợp với các mục tiêu giáo dục. Bước 2: Dựa vào mục tiêu của bài học, nội dung học tập, xác định các yêu cầu cần đạt sau khi học tập, từ đó xác định năng lực, tiêu chí và mức độ biểu hiện của năng lực. Bước 3: Chọn chủ đề, tình huống, bối cảnh của phần dẫn, thiết kế bài tập, xây dựng hướng dẫn chấm. Bài tập tiếp cận PISA được thiết kế trong chương 4: Phản ứng oxi hóa – khử (Hóa học 10) và Chuyên đề 2: Hóa học trong việc phòng chống cháy, nổ (Sách chuyên đề) được gắn với bối cảnh/tình huống thực tế hoặc giả định, do đó, để tìm ra phương án trả lời hoặc cách giải quyết nhiệm vụ đòi hỏi HS phải vận dụng khả năng phân tích, tổng hợp, đánh giá và vận dụng kiến thức. Các bài tập được xây dựng theo hướng mở giúp HS tiếp cận theo nhiều hướng khác nhau, góp phần hình thành và phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực ở HS. Các bài tập này không chỉ có một đáp án duy nhất mà có thể chia theo các mức độ hoàn thành nhiệm vụ học tập được giao. - Mức đầy đủ: HS thực hiện được đầy đủ các nhiệm vụ, giải quyết được các vấn đề bài tập đặt ra. Nếu quy đổi ra con điểm, thì cho điểm tối đa đối với câu trả lời này. - Mức chưa đầy đủ: HS thực hiện được một phần trong các nhiệm vụ học tập được giao. Nếu quy đổi ra con điểm, GV có thể chia nhỏ thang điểm để chấm. 15