Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Tổ chức một số hoạt động học tập nhằm phát triển năng lực tư duy lịch sử cho học sinh trong dạy học lịch sử Chương trình GDPT 2018 ở trường THPT

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:42

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài "Tổ chức một số hoạt động học tập nhằm phát triển năng lực tư duy lịch sử cho học sinh trong dạy học lịch sử Chương trình GDPT 2018 ở trường THPT" tập trung khẳng định tầm quan trọng của tổ chức dạy học phát triển năng lực tư duy lịch sử trong Chương trình giáo dục phổ thông mới và đề xuất một số biện pháp để phát triển năng lực tư duy lịch sử cho học sinh trong tổ chức dạy học lịch sử trong Chương trình GDPT 2018 (bổ sung năm 2022); nhằm nâng cao hiệu quả dạy, học Lịch sử nói chung và nâng cao chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi nói riêng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Tổ chức một số hoạt động học tập nhằm phát triển năng lực tư duy lịch sử cho học sinh trong dạy học lịch sử Chương trình GDPT 2018 ở trường THPT

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM C ỨC C Ể C D C C C D C C C D Ĩ V C: L CH S
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN NG THPT QUỲ HỢP 3 =====  ===== SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM C ỨC C Ể C D C C C D C C C D Ĩ V C: L CH S Tên tác giả: Trần Thị hanh ương - 086 8455386 Hoàng Trung Thông 097 8127212 Tổ: Khoa học xã hội ăm học 2023- 2024
ỤC ỤC A. ẶT VẤ Ề ..................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...................................................................... 2 4. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 3 5. Điểm mới trong kết quả nghiên cứu .................................................................. 3 B. GIẢI QUYẾT VẤ Ề...................................................................................... 5 Chương . C LÍ LU N VÀ TH C TIỄN CỦA VIỆC T CHỨC CÁC HO NG H C T P NH M PHÁT TRIỂ C DUY L CH S CHO H C SINH TRONG D Y H C L CH S NG THPT ..................................................................................................... 5 1.1. Cơ sở lí luận của việc t chức các hoạt đ ng học tập nh m phát triển n ng l c tư uy cho học sinh trong ạy học l ch s ở trư ng ph th ng .............. 5 1.1.1. hái quát về tư uy l ch s và phát triển n ng l c tư uy trong ạy học l ch s ................................................................................................... 5 1.1.2. ng l c tư uy l ch s trong Chương tr nh giáo ục ph th ng m n ch s n m 2018 s đ i sung n m 2022 ......................................... 7 1.1.3. V i tr ngh củ việc phát triển n ng l c tư uy l ch s cho học sinh trong ạy học l ch s ở trư ng THPT ......................................................... 7 1.2. Th c trạng vấn đề phát triển n ng l c tư uy l ch s cho học sinh trong ạy học l ch s Chương tr nh PT 2018 .......................................................... 11 1.2.1. Mục đích khảo sát ................................................................................... 11 1.2.2. Đối tượng khảo sát .................................................................................. 11 1.2.3. Th i gian khảo sát ................................................................................... 12 1.2.4. Phương pháp điều tra .............................................................................. 12 1.2.5. Kết quả điều tra cụ thể ............................................................................ 12 Chương 2. TỔ CHỨC CÁC HOẠT Đ NG HỌC T P NHẰM PHÁT TRIỂN C D CH S CHO H C SINH TRONG D Y H C L CH S C D NG THPT ............ 14 2.1. Phát triển tư uy l ch s theo trình t th i gian, suy luận theo l ch đại........ 14 2.2. Phát triển n ng l c s dụng tư liệu l ch s ................................................... 19
2.3. Phát triển n ng l c thể hiện qu n điểm l ch s ............................................. 23 2.4. Phát triển n ng l c tạo ra các kết nối l ch s ................................................ 25 Chương 3. KHẢO SÁT VÀ TH C NGHIỆM S CẦN THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC BIỆ Ề XUẤT .................................................. 27 3.1. Khảo sát và th c nghiệm s cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ......................................................................................................... 27 3.1.1. Mục đích khảo sát ................................................................................... 27 3.1.2. N i dung khảo sát ................................................................................... 27 3.1.3. Th ng điểm đánh giá............................................................................... 27 3.1.4. Đối tượng khảo sát .................................................................................. 27 3.1.5. Kết quả khảo sát ...................................................................................... 28 3.2. Th c nghiệm sư phạm................................................................................... 30 3.3. Kết quả th c nghiệm sư phạm ...................................................................... 31 3.3.1. Kết quả phân tích đ nh lượng.................................................................. 31 3.3.2. Kết quả phân tích đ nh tính ..................................................................... 31 3.4. Kết luận chung về th c nghiệm sư phạm...................................................... 32 3.5. Ý ngh của sáng kiến ................................................................................... 32 C. KẾT LU N ....................................................................................................... 34 1. M t số kết quả đạt được và hướng phát triển .................................................. 34 2. Kiến ngh .......................................................................................................... 35 Ệ A Ả PHỤ LỤC
A. Ặ VẤ Ề 1. Lý do chọn đề tài Trong ối cảnh Cu c cách mạng c ng nghiệp lần thứ tư trên thế giới đ ng phát triển mạnh m liệu th ng tin củ nhân loại được tạo r m i ngày th o cấp số nhân th cách ạy học ghi nhớ truyền thụ kiến thức trong nhà trư ng đ kh ng c n ph hợp. gư i học cần được phát triển n ng l c tư uy để phát huy tính chủ đ ng tích c c t học củ m nh trong việc thu thập phân tích x lí khối lượng th ng tin kh ng l và ngày càng phức tạp. V vậy m t trong nh ng điểm nhấn củ Chương tr nh m n ch s n m 2018 s đ i sung n m 2022 là đ i mới phương pháp ạy học l ch s th o hướng phát triển n ng l c trong đ học sinh cần được phát triển n ng l c tư uy để c k n ng thu thập phân tích và s ụng th ng tin; phát hiện và giải quyết vấn đề; phản iện và hợp tác c ng ạn học [1 [2 [3 . Trên cơ sở ối cảnh đ i mới giáo ục hiện n y đặc iệt là trước t nh h nh th c tiễn n m học 2022-2023 là n m học đầu tiên n m học 2023-2024 là n m học thứ 2 th c hiện CT PT 2018 vào lớp 10 nảy sinh nh ng kh kh n củ giáo viên trong t chức hoạt đ ng ạy học để phát triển n ng l c củ học sinh. Chương tr nh m n ch s n m 2018 c nh ng th y đ i c n ản và toàn iện th o đ nh hướng tiếp cận n i ung s ng tiếp cận phẩm chất và n ng l c. Chương tr nh được phát triển th o hướng mở linh hoạt mềm ẻo về phương pháp và h nh thức t chức ạy học trong đ chú trọng các hoạt đ ng t chức hướng ẫn học sinh t học nh m tích c c hoá hoạt đ ng củ học sinh th o hướng: Chú trọng t chức các hoạt đ ng học tập gắn với các t nh huống củ cu c sống; gắn hoạt đ ng trí tuệ với th c hành th c tiễn th ng qu các hoạt đ ng ạy học tích c c để phát triển các phẩm chất yêu nước nhân ái ch m chỉ trung th c trách nhiệm và phát triển các n ng l c chung quy đ nh trong Chương tr nh giáo ục ph th ng th ng qu các n ng l c chuyên iệt củ m n học: n ng l c ch s : n ng l c t m hiểu l ch s n ng l c tư uy l ch s n ng l c vận ụng kiến thức l ch s vào đ i sống. Ở Việt m Chương tr nh m n ch s n m 2018 s đ i sung n m 2022 ắt đầu được triển kh i t n m học 2022 - 2023 ở lớp 10 . ng l c tư uy l ch s đ được đề cập đến trong mục tiêu củ chương tr nh coi phát triển cho học sinh tư uy l ch s tư uy hệ thống tư uy phản iện k n ng kh i thác và s ụng các ngu n s liệu nhận thức và tr nh ày l ch s trong logic l ch đại và đ ng đại kết nối quá khứ với hiện tại [3 tr.3 là m t trong nh ng đặc điểm chính củ m n học. n ch s gi v i tr qu n trọng trong việc giáo ục n ng l c và phẩm chất cho học sinh tuy nhiên th c tế giảng ạy ở các trư ng ph th ng cho thấy m n ch s chư th c s được nhiều học sinh yêu thích. C rất nhiều nguyên nhân ẫn đến th c trạng này mà phần lớn là o phương pháp giảng ạy củ giáo viên trong nhà trư ng kh ng tạo được hứng thú để các m học tập l ch s m t cách th c s đ m mê. 1
Trong sáng kiến này chúng t i tập trung t m l i giải đáp cho câu h i: mục đích th c s củ việc ạy học l ch s là g Cần phát triển cho học sinh nh ng n ng l c đặc th nào T đ gợi cách thức t chức các hoạt đ ng học tập giúp học sinh th m gi m t cách tích c c và chủ đ ng vào quá tr nh học tập được phát triển tư uy và hành đ ng như nh ng nhà s học. Xuất phát t ối cảnh đ i mới chung củ toàn gành t v trí v i tr củ m n ch s cũng như th c tiễn ạy và học ch s hiện n y đặc iệt là xuất phát t th c tiễn cấu trúc chương tr nh ch s lớp 10 n m học 2022 -2023, 2023-2024 với nhiều điểm mới trong đ t chức ạy học với n i ung kiến thức nhiều tư liệu và kênh h nh nhiều nh m phát triển n ng l c tư uy l ch s cho học sinh là m t th thách. Xuất phát t nh ng l o trên và nh m g p phần đề xuất quy tr nh ạy học phát triển n ng l c và nâng c o hiệu quả th c hiện m n ch s trong Chương tr nh PT n m 2018 nên chúng t i chọn đề tài c c c c d c c c d c c P P làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm. Đây là m t đề tài mới chư được c ng ố ở ất kỳ cu c thi uận án luận v n nào. . ục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu l luận về n ng l c tư uy l ch s n i chung và th c tiễn củ việc phát triển n ng l c tư uy l ch s cho học sinh trong giảng ạy l ch s ở trư ng ph th ng n i riêng đề tài tập trung khẳng đ nh tầm qu n trọng củ t chức ạy học phát triển n ng l c tư uy l ch s trong Chương tr nh giáo ục ph th ng mới và đề xuất m t số iện pháp để phát triển n ng l c tư uy l ch s cho học sinh trong t chức ạy học l ch s trong Chương tr nh PT 2018 sung n m 2022 ; nh m nâng c o hiệu quả ạy học ch s n i chung và nâng c o chất lượng i ưỡng học sinh gi i n i riêng. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - ghiên cứu cơ sở l luận và th c tiễn củ đề tài. - Đề xuất nh ng giải pháp để t chức hoạt đ ng học tập nh m phát huy n ng l c tư uy l ch s cho học sinh trong ạy học l ch s Chương tr nh PT 2018 ở các trư ng THPT. - Tiến hành th c nghiệm sư phạm để đánh giá khả n ng ứng ụng th c tế và hiệu quả củ nh ng giải pháp đ đư r . 3. ối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Đề tài được tiến hành th c nghiệm và khảo sát trên các đối tượng là học sinh các khối 10 11 trư ng THPT Quỳ Hợp 3 và các trư ng 2
THPT ghệ An. Để nh ng iện pháp trong đề tài c thể ứng ụng ph iến trong các trư ng THPT chúng t i chủ yếu tiến hành th c nghiệm và khảo sát ở các lớp học 10 11. T tháng 9/2023 đến tháng 4/2024 chúng tôi tiến hành ở trư ng THPT Quỳ Hợp 3. T tháng 12/2023 đến tháng 4/2024 chúng t i tiến hành ở m t số trư ng THPT ghệ An. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tiến hành các iện pháp ạy học th o hướng phát triển n ng l c tư uy l ch s cho học sinh trong chương tr nh l ch s lớp 10 11 Chương tr nh PT 2018. Đề tài chỉ nghiên cứu tại trư ng THPT Quỳ hợp 3 nơi chúng t i công tác và th c nghiệm đề tài tại 4 trư ng THPT ở ghệ An. 4. hương pháp nghiên cứu Th c hiện đề tài này chúng t i s ụng các phương pháp s u: Phương pháp phân tích t ng hợp; phương pháp phân loại hệ thống; phương pháp qu n sát kho học; phương pháp khảo sát điều tr ; phương pháp th c nghiệm; phương pháp toán học thống kê… 5. iểm mới trong kết quả nghiên cứu 5.1. Ý nghĩa về mặt lý luận - Đề à ớ ế : Hoàn chỉnh hệ thống cơ sở l luận củ t chức hoạt đ ng học tập nh m phát huy n ng l c tư uy l ch s cho học sinh THPT; - í ớ : Tính mới thể hiện ở phương pháp ạy học th o hướng tích c c t chức các hoạt đ ng học tập phát huy n ng l c tư uy l ch s cho học sinh tạo điều kiện cho học sinh c khả n ng t học và n tập nâng c o kiến thức th ng n i ung chuyên đề và qu hệ thống ài tập cụ thể và hướng ẫn giải quyết kho học mà chư c tài liệu nào đư r . - í : Xây ng cụ thể quy tr nh đề xuất các iện pháp để t chức hoạt đ ng học tập nh m phát huy n ng l c tư uy l ch s cho học sinh THPT. iúp HS s nắm chắc hiểu rõ s kiện tạo hứng thú trong học tập l ch s ; chú trọng phát triển n ng l c tư uy l ch s g p phần qu n trọng trong việc th c hiện thành c ng Chương tr nh PT 2018. Đ ng th i cung cấp ngu n tài liệu chuẩn đảm ảo đ tin cậy chính xác kho học để các m học tập và n tập thi học sinh gi i tốt hơn. 5.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn - ết quả nghiên cứu củ đề tài g p phần nâng c o nhận thức về lí luận m n rèn luyện kỹ n ng nghiên cứu kho học và kỹ n ng vận ụng lí luận vào ạy học củ ản thân. - Sáng kiến là tài liệu th m khảo để cho V t chức ạy học chủ đề l ch s 10 để nâng c o chất lượng m n đ ng th i cung cấp hệ thống ài tập cho HS để 3
t học t i ưỡng để nâng c o chất lượng học tập rèn luyện và phát triển n ng l c tư uy l ch s - Đề tài c thể được các trư ng THPT khác trên đ àn tỉnh nghiên cứu và vận ụng ph hợp trong ạy học các đối tượng tương ứng. Đó ó ớ của ề à : Xây ng hoàn chỉnh các iện pháp t chức hoạt đ ng học tập để phát triển n ng l c tư uy l ch s cho HS. Đ ng th i cung cấp cho V tài liệu c thể th m khảo s ụng cho quá tr nh ạy học và kiểm tr đánh giá g p phần nâng c o chất lượng ạy học m n và s ụng để n thi học sinh gi i. Đề tài đ tháo gỡ m t phần kh kh n cho V và HS về cách ạy và cách học để phát triển n ng l c học sinh đ ng th i n luyện thi HS chương tr nh PT 2018. 4
B. Ả Q Ế VẤ Ề Chương C Í V C Ễ CỦA V ỆC C ỨC C C C Ể C D C C C D C C 1.1. Cơ s í u n của việc tổ chức các hoạt động học t p nh m phát triển năng c tư du cho học sinh trong dạ học ịch s trư ng phổ th ng 1.1.1. h i qu t về tư u l ch s v ph t tri n n ng lực tư u trong ạ h c l ch s 1.1.1 d à d c - Tư uy là quá tr nh nhận thức phản ánh nh ng thu c tính ản chất nh ng mối liên hệ c tính quy luật củ s vật hiện tượng trong hiện th c khách quan. h ng qu n điểm tưởng t tư uy r đ i trên s đấu tr nh củ các mâu thuẫn gi các mặt đối lập trong s vật hiện tượng. Tư uy c các cấp đ s u: hớ hiểu vận ụng phân tích đánh giá sáng tạo. Th o các cấp đ tư uy trên phân tích đánh giá phê phán sáng tạo là nh ng cấp đ c o củ tư uy. ng l c tư uy phụ thu c vào nhiều yếu tố nhưng chủ yếu là ng con đư ng giáo ục với s n l c củ ản thân th ng qu các hoạt đ ng học tập trải nghiệm l o đ ng khám phá... - Tư uy l ch s historic l thinking là m t khái niệm ngày càng trở nên ph iến trong các nghiên cứu quốc tế về giáo ục l ch s . Th o S ix s orton 2013 m h nh tư uy ch s [... xuất phát t c ng việc củ các nhà s học. ắt ngu n t cách họ giải quyết nh ng vấn đề kh kh n trong việc hiểu quá khứ cách họ lí giải ngh củ các s kiện đ đối với x h i và v n hoá hiện tại và làm thế nào để họ t m r được mối qu n hệ củ các s kiện quá khứ hiện tại và tương l i [8 tr.71 . án Tư uy ch s Th Historic l Thinking Proj ct 2013 qu n niệm tư uy l ch s o g m nh ng khả n ng như: Xác lập được ngh l ch s s ụng được các minh chứng t các ngu n tư liệu gốc xác đ nh được s liên tục và s th y đ i củ l ch s phân tích được nguyên nhân và hệ quả x m x t các qu n điểm l ch s và hiểu được khí cạnh đạo đức củ các iễn giải l ch s [8 tr.72 . T g c đ giảng ạy l ch s trong nhà trư ng tư uy l ch s cần được hiểu là hệ thống các k n ng giúp học sinh c thể học tập t m hiểu l ch s như k n ng phân tích lập luận giải thích phản iện phát hiện và giải quyết vấn đề phán đoán đề xuất đư r quyết đ nh ... hận thức và tư uy l ch s là m t khái niệm ngày càng trở nên ph iến trong nghiên cứu quốc tế về giáo ục l ch s . C rất nhiều nghiên cứu về tư uy l ch s ẫn đến cách tiếp cận khác nh u đối với khái niệm này. ục tiêu chung củ nghiên cứu giáo ục l ch s giải quyết được việc 5
kiến tạo l ch s trên các ngu n th m khảo về l ch s . Điều này tập trung vào tư uy l ch s nh m làm rõ n ng l c nhận thức nh đ các nhà s học c thể chứng t qu n điểm về tư uy l ch s c liên hệ mật thiết với l ch s học thuật và s phát triển củ các n ng l c mà các nhà s học c được. Trong m t ấn phẩm gần đây nhà nghiên cứu giáo ục l ch s ngư i C n P t r S ix s đ tr nh ày m t phương pháp tiếp cận củ C n trong việc quy đ nh và chỉ rõ cách các nhà s học tiếp cận l ch s như thế nào. Th o đ việc tiếp cận này được cho là m t m h nh mạch lạc hơn về tư uy l ch s ph hợp và c thể được coi là m t khu n mẫu áp ụng cho giáo viên và học sinh ở các trư ng học . hi xác đ nh tư uy l ch s là g P t r S ix s và Tom orton viết r ng: h nh tư uy l ch s củ chúng t i [… trên các nghiên cứu củ các nhà s học. gu n gốc củ m h nh này thể hiện ở việc các nhà s học tháo gỡ các câu h i h c ú trong việc t m hiểu về quá khứ như thế nào làm thế nào để iễn giải n trong ối cảnh v n h x h i hiện n y. Cuối c ng các nhà s học kiếm t m cách thức để nối kết gi quá khứ hiện tại và tương l i r s o. o vậy tư uy l ch s cần được hiểu như là m t khái niệm liên qu n đến các hoạt đ ng tư uy mà qu đ các nhà s học kiến tạo nên l ch s ... Điều này c liên qu n đến điểm về s khác iệt gi quá khứ và hiện tại. Quá khứ đ mất đi kh ng o gi trở lại và l ch s được các nhà s học ày c ng kiến tạo với mục đích giúp hiểu hơn về quá khứ. Cách tiếp cận l ch s này đ ng v i tr qu n trọng trong việc làm s o để chúng t c thể nhận thức đúng đắn nhiệm vụ củ giáo viên l ch s : giáo ục l ch s kh ng chỉ là truyền thụ các s kiện l ch s h y truyền thống mà giáo ục l ch s c n là s th m gi giải quyết các vấn đề về nhận thức luận mà nhận thức thức tuyến tính về th i gi n đặt r cho chúng t . o vậy điều này được ngầm hiểu r ng phương thức học thuật tiếp cận quá khứ là việc cần phải được tr u i trong ạy học l ch s . Học sinh cần nắm v ng các kỹ n ng nhận thức mà các nhà s học đ ày c ng nghiên cứu . Với cách tiếp cận trên việc h nh thành n ng l c nhận thức và tư uy l ch s cho học sinh qu các tiết học l ch s ở trư ng ph th ng là điều rất qu n trọng. ch s với tư cách là m t m n học c nhiều tiềm n ng giúp học sinh s ụng kiến thức l ch s cơ ản để x m x t về th i kỳ đương đại. 1.1. P c d d c c Th o Hil ry Coop r 2014 phát triển n ng l c tư uy l ch s cho học sinh th ng qu học l ch s chính là phát triển các k n ng để học sinh th c hiện quá tr nh t m hiểu quá khứ: Quá tr nh đ o g m việc suy luận về quá khứ t các ngu n s liệu đ ạng phát triển nhận thức về l ch s th ng qu giải thích các ng chứng l ch s th ng qu việc hiểu các qu n điểm khác nh u các giá tr thái đ và niềm tin khác nh u thể hiện trong tư liệu l ch s . Quá tr nh đ cũng o g m việc thảo luận và s ụng các khái niệm ch s trong nhiều ối cảnh khác nh u [8, tr.72]. hư vậy ch s kh ng chỉ là nh n thấy mà c n đ i h i phải suy ngh về nh ng g được nh n thấy. Th o cách này h y cách khác tư uy thể hiện s iễn 6
giải và qu n điểm cá nhân [6 . Điều đ đ khẳng đ nh v i tr và s cần thiết củ việc phát triển n ng l c tư uy l ch s trong giáo ục l ch s n i chung và ạy học l ch s ở trư ng ph th ng n i riêng. 1.1.2. N ng lực tư u l ch s trong hư ng tr nh gi o ục ph th ng m n ch s n m 2 18 s a đ i sung n m 2 22 ng l c l ch s og m n ng l c thành phần: T m hiểu l ch s nhận thức và tư uy l ch s vận ụng kiến thức và k n ng đ học. hư vậy Chương tr nh m n ch s n m 2018 s đ i sung n m 2022 cũng hướng đến phát triển n ng l c tư uy l ch s cho học sinh ph th ng. Th o chương tr nh cấp Trung học ph th ng n ng l c nhận thức và tư uy l ch s được m tả với các iểu hiện chủ yếu như s u 4 : - iải thích được ngu n gốc s vận đ ng củ các s kiện l ch s t đơn giản đến phức tạp; chỉ r được quá tr nh phát triển củ l ch s th o l ch đại và đ ng đại; so sánh s tương đ ng và khác iệt gi các s kiện l ch s lí giải được mối qu n hệ nhân - quả trong tiến tr nh l ch s . - Đư r được nh ng kiến nhận x t đánh giá củ cá nhân về các s kiện nhân vật quá tr nh l ch s trên cơ sở nhận thức và tư uy l ch s ; hiểu được s tiếp nối và th y đ i củ l ch s ; iết suy ngh th o nh ng chiều hướng khác nh u khi x m x t đánh giá h y đi t m câu trả l i về m t s kiện nhân vật quá tr nh l ch s . hư vậy Chương tr nh m n ch s n m 2018 s đ i sung n m 2022 nhấn mạnh vào quá tr nh nghiên cứu l ch s đặc iệt là việc t m hiểu đánh giá ngu n tư liệu để phân tích và giải thích l ch s tư uy th o tr nh t th i gi n so sánh các qu n điểm Trong Chương tr nh giáo ục ph th ng giáo ục l ch s được th c hiện liên tục ở cả cấp học th ng qu m n ch s và Đ lí cấp Tiểu học cấp Trung học cơ sở m n ch s cấp Trung học ph th ng . Ở ậc học ph th ng việc ạy học l ch s c sứ mệnh giúp học sinh h nh thành và phát triển n ng l c l ch s iểu hiện củ n ng l c kho học khác nh u và vận ụng nh ng kiến thức k n ng c được để đư r qu n điểm suy ngh củ cá nhân về các s kiện hiện tượng quá tr nh l ch s . h ng iểu hiện củ n ng l c l ch s được thể hiện cụ thể th ng qu các yêu cầu cần đạt ở m i chủ đề học tập th o t ng lớp học. Đ là c n cứ để giáo viên c thể t chức các hoạt đ ng ạy học nh m phát triển n ng l c tư uy l ch s cho học sinh. 1.1.3. ai tr ý nghĩa c a việc ph t tri n n ng lực tư u l ch s cho h c sinh trong ạ h c l ch s trư ng PT Trong th c tiễn ạy học ở trư ng ph th ng phần lớn giáo viên cho r ng m t gi học l ch s thành c ng là học sinh cảm thấy h y thấy hứng thú thấy đ m mê với các ài giảng củ m nh. V vậy họ đ ành rất nhiều th i gi n và c ng sức để sưu tầm tư liệu câu chuyện thiết kế ài giảng sinh đ ng hấp ẫn c ứng ụng 7
c ng nghệ th ng tin. Tuy nhiên ngh th c s củ việc ạy học l ch s là g h ng phương pháp và k thuật ạy học giáo viên s ụng c th c s hiệu quả chư c đạt được mục tiêu phát triển n ng l c cho học sinh h y kh ng vẫn là câu h i khiến nhiều ngư i phải suy ngh . Tư uy l ch s là m t n ng l c đặc iệt qu n trọng đối với học sinh trong học tập và th c tiễn cu c sống. ng l c này đến t việc học sinh được suy ngh lập luận phân tích so sánh ... để trả l i cho nh ng câu h i giáo viên đặt r trong ài học. Th y v chỉ tập trung vào việc thuyết tr nh iễn giảng lại các s kiện l ch s cho thật sinh đ ng hấp ẫn và yêu cầu học sinh ghi nhớ giáo viên h y tạo nên m t kh ng gi n để học sinh được suy ngh làm việc tư uy giống như m t nhà s học. Đ ng chỉ h i S kiện đ iễn r ở đâu hư thế nào Vào th i gi n nào mà h y h i học sinh Tại s o iải thích x m làm thế nào và ng cách nào để m iết r ng s kiện đ đ iễn r . h ng câu h i đ s g p phần phát triển tư uy l ch s cho học sinh. hư đ tr nh ày ở trên n ng l c tư uy l ch s o g m các k n ng: sắp xếp s kiện th o trật t th i gi n phân tích và giải thích l ch s k n ng nghiên cứu tư liệu l ch s phân tích và r quyết đ nh về các vấn đề l ch s k n ng kh i thác và x lí các ngu n tư liệu. ản chất củ quá tr nh tư uy là việc tiếp nhận và x lí các ngu n th ng tin ỹ n ng kh i thác và x l các ngu n tư liệu ỹ n ng đ ng cảm l ch s .. ỹ n ng tư uy l ch s đặc iệt qu n trọng đối với học sinh ở khí cạnh tư uy. ản chất củ quá tr nh tư uy là việc tiếp nhận và x l các ngu n th ng tin. n ng l ch s s giúp học sinh đào sâu và làm sắc quá tr nh tư uy củ m nh. Tư uy l ch s s giúp học sinh iết được đâu là các th ng tin cần thiết để làm rõ m t vấn đề đ xảy r ; trong các th ng tin th cái nào là đáng tin cậy cái nào kh ng đáng tin. S mâu thuẫn gi các ngu n th ng tin s khác iệt về qu n điểm và g c nh n được thể hiện như thế nào ... t đ đư r nh ng qu n điểm cá nhân củ m nh. ếu được học l ch s th o cách như vậy kiến thức và tư uy l ch s các m s rất sắc khi tiếp tục nghiên cứu ở ậc đại học h y ước r cu c sống các m s cảm thấy rất t tin khi thể hiện và iết cách ảo vệ qu n điểm cá nhân trước mọi vấn đề mọi t nh huống. T đ g p phần h nh thành cho học sinh tính cách t tin tinh thần đ c lập t chủ ản l nh trong học tập cũng như trong cu c sống. Để đạt được mục tiêu đ giáo viên cần khuyến khích để học sinh phát triển các k n ng tư uy phản iện so sánh các ngu n tư liệu trong các gi i đoạn khác nh u củ các tác giả khác nh u hướng ẫn các m đặt câu h i cho các tư liệu và t m th ng tin trong tài liệu mà giáo viên đ chọn hoặc trong sách giáo kho cung cấp. í ụ hi ạ ch đề 1 ch s v s h c i1 iện thực l ch s v l ch s được con ngư i nhận thức hư ng tr nh ch s 1 giáo viên c thể t chức hoạt đ ng cặp đ i/ nh m cho học sinh th c hiện nhiệm vụ: 8
ớc iáo viên chuyển gi o nhiệm vụ cho học sinh: h i thác th ng tin và qu n sát H nh 5 6 trong Tư liệu 3 - tr.8 sách giáo kho sách ết nối tri thức và cu c sống ớc iáo viên hướng ẫn học sinh cách phân tích tư liệu c thể trên c ng thức 5 -1H để so sánh t m r nh ng điểm giống và khác nh u gi h i tư liệu. ớc Học sinh làm việc cặp đ i hoặc th o nh m 4 - 6 học sinh th c hiện việc đọc tư liệu phân tích so sánh và hoàn thành vào phiếu ài tập. ớc Học sinh tr nh ày kết quả phân tích tư liệu và giải thích v s o c s khác nh u gi h i tư liệu đ . ớc iáo viên và học sinh c ng suy ngẫm về các yếu tố tạo nên đ tin cậy củ m t tư liệu. 1. Chỉ r nh ng điểm giống nh u gi h i tư liệu qu n điểm s kiện được đề cập ư iệu ........................................................................... ........................................................................... ................................................................. 2. Chỉ r nh ng điểm khác nh u gi h i tư liệu ........................................................................... ..................................................................... 3. iải thích v s o c s khác nh u đ ........................................................................... ........................................................................... ................................................................. nh 1. Phi u h c tập s ụng đ h c sinh ph t tri n ĩ n ng ph n tích tư liệu l ch s hi c nhiều tư liệu l ch s c ng n i về m t s kiện th ng qu hoạt đ ng phân tích và so sánh tư liệu học sinh s nhận r r ng mọi câu chuyện l ch s nh ng g được ghi ch p cũng chỉ là m t cách lập luận hoặc m t iễn giải. Đây là m t k n ng v c ng qu n trọng trong th i đại nt rn t khi các ngu n th ng tin trở 9
nên ph iến và đ chiều học sinh cần được học cách tiếp cận và x lí th ng tin hiệu quả để làm cơ sở đánh giá giá tr và đ tin cậy củ th ng tin. iáo viên c thể s ụng hoạt đ ng phân tích tư liệu trong việc h nh thành kiến thức mới cho học sinh ở trên lớp c thể r ài tập về nhà yêu cầu học sinh sưu tầm và đánh giá các tư liệu giúp h nh thành phản xạ cho các m m i khi phân tích và s ụng tư liệu trong học tập l ch s . 10
1.2. h c trạng vấn đề phát triển năng c tư du ịch s cho học sinh trong dạ học ịch s Chương tr nh D T 2018 1.2.1. Mục đích hảo s t T m hiểu th c trạng ạy học th o hướng phát triển n ng l c tư uy l ch s trong m n l ch s ở trư ng THPT. 1.2.2. Đối tượng hảo s t + Học sinh lớp 10A1, 10C1, 11C2 trư ng THPT Quỳ hợp 3; Trư ng THPT Quỳ hợp 1 Quỳ hợp 2; Trư ng THPT Quế phong Trư ng THPT Quỳnh lưu 4. - i ung điều tr : Điều tr th o mức đ h nh thành các ấu hiệu củ n ng l c tư uy l ch s trong ạy học m n l ch s Tiêu iếm hỉnh hư ng TT chí khi thoảng xuyên ỹ n ng tư uy l ch s th o tr nh t th i 1. 13% 55% 32% gian 2. HS kh i thác s ụng tư liệu l ch s 54% 36% 10% 3. HS thể hiện qu n điểm tr nh iện l ch s 65% 27% 8% V t chức cho học sinh phải huy đ ng 4. kiến thức k n ng l ch s để giải quyết 52% 43% 5% m t vấn đề th c tiễn Học sinh phải phát huy n ng l c hợp tác 5. gi các thành viên trong nh m để giải 46% 49% 5% quyết m t vấn đề l ch s hận x t: T kết quả điều tr cho thấy: + Tiêu chí ỹ n ng tư uy l ch s th o tr nh t th i gi n: iáo viên thỉnh thoảng 55% hoặc hiếm khi 13% thư ng xuyên 32% đư r kỹ n ng tư uy l ch s th o tr nh t th i gi n cho ỹ n ng tư uy th o tr nh t th i gi n là k n ng đầu tiên và qu n trọng nhất củ tư uy l ch s giúp phân iệt ch s với các m n học khác. Tuy nhiên trong ạy học l ch s m t số giáo viên chư chú trọng việc phát triển ỹ n ng tư uy l ch s th o tr nh t th i gi n v vậy học sinh ít c cơ h i để thể hiện n ng l c tư uy l ch s trong m n học l ch s . + ức đ học sinh thu thập kh i thác thêm th ng tin tư liệu để khẳng đ nh nh ng nhận đ nh l ch s hoặc phản iện nh ng nhận đ nh cũ Hiếm khi:54% Thỉnh thoảng 36% thư ng xuyên:10% . V học sinh ít c cơ h i giải quyết các t nh huống c vấn đề hoặc các vấn đề c qu n điểm đánh giá đ chiều cho nên học sinh thấy chư cần thiết phải thu thập thêm th ng tin tư liệu để khẳng đ nh nh ng 11
nhận đ nh l ch s hoặc phản iện nh ng nhận đ nh cũ. Học sinh chỉ cần nh ng tư liệu trong sách giáo kho để giải quyết nh ng yêu cầu giáo viên đề r . + Tiêu chí HS được t chức tr nh iện thể hiện qu n điểm cá nhân trong gi học l ch s được phản ác kiến củ ngư i khác và ảo vệ kiến củ m nh Hiếm khi:65% Thỉnh thoảng 27% thư ng xuyên:8% : Học sinh được t chức hoạt đ ng nh m nhưng hoạt đ ng nh m thư ng xo y qu nh nh ng n i ung cần làm rõ trong sách giáo kho các thành viên trong nh m ít khi phải tr nh iện về vấn đề ít khi được thể hiện qu n điểm cá nhân củ m nh. Trong hoạt đ ng nh m vấn đề thảo luận c thể chư cần huy đ ng tất cả kiến củ các thành viên các thành viên ễ àng thống nhất kiến kh ng c cơ h i tr nh iện. hi thuyết tr nh các nh m khác ít c th i gi n và tư liệu để phản iện vấn đề củ nh m thuyết tr nh. + Tiêu chí V t chức cho học sinh phải huy đ ng kiến thức k n ng l ch s để giải quyết m t vấn đề th c tiễn: Tỉ lệ 52% hiếm khi 42% thỉnh thoảng thư ng xuyên 5% được th c hiện. Trong th c tiễn ạy học học sinh thư ng được truyền tải nh ng kiến thức l ch s th o hướng m t chiều thư ng tiếp nhận thụ đ ng các kiến thức đ cho nên học sinh ít khi hoài nghi về nh ng n i ung được truyền tải.Th i gi n trong tiết học kh ng đủ để học sinh tr nh ày vấn đề hoài nghi và giáo viên giải đáp thấu đáo vấn đề c n hoài nghi đ .Tiêu chí V t chức cho học sinh phải huy đ ng kiến thức k n ng l ch s để giải quyết m t vấn đề th c tiễn: Thư ng các vấn đề liên qu n đến vận ụng kiến thức k n ng l ch s để giải quyết m t vấn đề th c tiễn V gợi mở cho học sinh suy ngh kh ng đặt thành nhiệm vụ học tập cho nên HS ít khi vận ụng kiến thức l ch s vào vấn đề th c tiễn. + Tiêu chí Học sinh phải phát huy n ng l c hợp tác gi các thành viên trong nh m để giải quyết m t vấn đề l ch s : Tỉ lệ 46% hiếm khi 49% thỉnh thoảng thư ng xuyên 5% được th c hiện. hư vậy qu kết quả điều tra cho thấy vấn đề ạy học l ch s ở trư ng THPT c n nặng về truyền tải kiến thức chư phát huy tính chủ đ ng tích c c củ học sinh. Học sinh chư cơ h i để phát huy n ng l c tư uy l ch s . 1.2.3. h i gian hảo s t Trong n m học 2023-2024 1.2.4. Phư ng ph p điều tra Ph ng vấn và phát phiếu khảo sát. 1.2.5. t quả điều tra cụ th + Về ía ê : đều nhận thức được khái niệm và ngh củ việc phát triển n ng l c tư uy l ch s củ HS đối với việc nâng c o chất lượng ạy học S hiện n y. o đ việc phát triển T l ch s củ HS cần được tiến hành m t cách thư ng xuyên ở các trư ng THPT nh ng c n khá đơn điệu và chư phát huy được tính chủ đ ng củ HS trong quá tr nh t chức ạy học nên kết quả đạt lại kh ng c o và chư gây được hứng thú đ ng cơ học tập đúng đắn cho HS. ặc nhiều 12
V đ rất cố gắng đ i mới PP H t m t i nghiên cứu các tài liệu th m khảo sung ài giảng để nâng c o chất lượng H S ở trư ng THPT. o điều kiện cơ sở vật chất c n hạn chế V c n phải làm nhiều c ng việc nhiệm vụ khác nh u lại thiếu cơ sở về l luận ạy học phát triển T l ch s cho HS ở trư ng THPT nên việc t chức triển kh i m t số phương pháp ạy học mới Chương tr nh PT mới s o cho ph hợp với điều kiện giảng ạy củ trư ng và đặc trưng nhận thức củ HS đ i lúc chư ph hợp chư đ m lại hiệu quả c o. + Về ía c : Học sinh trước đây khi học l ch s các m thấy nhàm chán kh ng hứng thú v chủ yếu là o n i ung kiến thức đ s s kiện nhiều S thiếu kênh h nh thiếu ngu n tư liệu chư phát huy tính chủ đ ng tích c c củ học sinh …hiệu quả học tập kh ng c o đặc iệt là kh ng phát triển được T l ch s . Với đề tài này đ cho thấy học sinh rất hứng thú khi học l ch s khi được t chức nhiều phương pháp kỹ thuật tích c c để phát triển T l ch s đặc iệt thích các hoạt đ ng trải nghiệm án học tập th m gi các cu c thi tr chơi l ch s . o vậy đ i mới ạy học th o đ nh hướng phát triển n ng l c hiện n y các phương pháp giúp tích c c h n ng l c HS n i chung ạy học th o hướng phát triển T l ch s cần được chú trọng đư vào th c hiện nhiều hơn và hiệu quả hơn. Qu đ kích thích hứng thú học tập niềm đ m mê củ HS đối với m n ch s g p phần qu n trọng th c hiện thành c ng Chương tr nh PT 2018 s đ i thành GDPT 2022). Trên cơ sở l luận và th c tiễn ạy học chúng t i đ áp ụng m t số iện pháp ạy học th o hướng phát triển n ng l c tư uy l ch s trong ạy học l ch s để khắc phục nh ng hạn chế trên h nh thành và phát triển n ng l c tư uy l ch s cho học sinh THPT. 13
Chương C ỨC C C C Ể C D C C C D C C C D 2.1. hát triển tư du ịch s theo tr nh t th i gian, su u n theo ịch đại ỹ n ng tư uy th o tr nh t th i gi n là k n ng đầu tiên và qu n trọng nhất củ tư uy l ch s giúp phân iệt ch s với các m n học khác. ch s là các s kiện đ iễn r trong quá khứ việc phát triển tư uy th o tr nh t th i gi n giúp học sinh phân iệt được quá khứ hiện tại và tương l i. iểu hiện củ n ng l c này là học sinh tái hiện và tr nh ày được các s kiện nhân vật quá tr nh l ch s th o tr nh t th i gi n và mối qu n hệ nhân - quả; trong kh ng gi n và th i gi n cụ thể; giải thích được ngu n gốc s vận đ ng củ các s kiện l ch s t đơn giản đến phức tạp; chỉ r được quá tr nh phát triển củ l ch s th o l ch đại và đ ng đại. T S liên qu n đến n ng l c nhận iết phân tích và đánh giá s n ng đ ng tính liên tục và th y đ i l ch s qu các gi i đoạn th i gi n với các đ ài khác nh u cũng như n ng l c liên kết tính liên tục và th y đ i với các chủ đề hoặc quá tr nh l ch s lớn hơn. Phân kỳ l ch s T S qu n đến n ng l c miêu tả phân tích và đánh khác các cách khác nh u mà nhà s học phân chi l ch s thành các giai đoạn riêng iệt và xác đ nh. hà s học xây ng và tr nh luận khác nh u đ i khi cạnh tr nh m h nh phân k l ch s ; l chọn các ước ngoặt cụ thể hoặc th i điểm ắt đầu và kết thúc c thể ph hợp với m t giá tr c o hơn m t câu chuyện khu v c hoặc m t nh m hơn nh m khác. Để h nh thành và phát triển được n ng l c này giáo viên cần t chức các hoạt đ ng để học sinh viết v thảo luận sắp xếp các s kiện th o tr nh t th i gi n giải thích lí o chúng được sắp xếp th o tr nh t đ chọn được các s kiện qu n trọng nhất và giải thích được l chọn củ m nh ... Qu đ học sinh iết cách đo lư ng tính toán và iễn giải về th i gi n; xác đ nh và xây ng lại các yếu tố l ch s ; hiểu được các cách phân k ; giải thích được liệu trên đư ng th i gi n và m tả được s th y đ i tính liên tục củ l ch s . í ụ 1, hi ạ h c về c cuộc c ch mạng c ng nghiệp trong l ch s th giới B i 6 7 ch s 1 - nh Diều giáo viên c thể t chức hoạt đ ng cá nhân/cặp đ i cho học sinh th c hiện nhiệm vụ s u: vào th ng tin trong sách giáo kho ch s 10 chủ đề 4 h y hoàn thiện niên iểu về quá tr nh phát triển củ các cu c cách mạng c ng nghiệp trong l ch s thế giới th o gợi s u: 14
Bảng 1. Bảng niên i u về qu tr nh ph t tri n c a c c cuộc c ch mạng c ng nghiệp trong l ch s th giới Cuộc cách mạng Quốc gia hành t u h i gian Ý nghĩa c ng nghiệp kh i đầu cơ bản ần thứ nhất ? ? ? ? ần thứ h i ? ? ? ? ần thứ ? ? ? ? ần thứ tư ? ? ? ? Trong các cu c cách mạng c ng nghiệp trong l ch s thế giới m h y đánh giá về tác đ ng củ Trí tuệ nhân tạo A đối với học sinh .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. ước 2. Học sinh làm việc cá nhân/cặp đ i để th c hiện nhiệm vụ. ước 3. Học sinh áo cáo sản phẩm giáo viên thể hiện qu n điểm củ cá nhân/nh m về tác đ ng tích c c và tiêu c c củ Trí tuệ nhân tạo A đối với học sinh. í ụ 2, hi ạ h c về s h nh th nh v qu tr nh ph t tri n c a v n minh Đại iệt B i 12 ch s 1 - nh Diều giáo viên c thể t chức hoạt đ ng cá nhân/cặp đ i cho học sinh th c hiện nhiệm vụ s u: vào th ng tin trong sách giáo kho ch s 10 tr ng 65-67, hãy hoàn thiện niên iểu về quá tr nh phát triển củ v n minh Đại Việt th o gợi s u: Bảng 2. Bảng niên i u về qu tr nh ph t tri n c a v n minh Đại iệt STT h i gian riều đại ặc điểm 1 ? ? ? 2 ? ? ? 3 ? ? ? 4 ? ? ? ? ? ? Trong quá tr nh phát triển củ V n minh Đại Việt m ấn tượng nhất với gi i đoạn nào V s o ................................................................................................................................... ................................................................................................................................... 15
ước 2. Học sinh làm việc cá nhân/cặp đ i để th c hiện nhiệm vụ. ước 3. Học sinh áo cáo sản phẩm giáo viên yêu cầu học sinh s ụng k thuật 5 -1H để giới thiệu về thành t u đặc điểm củ gi i đoạn ấn tượng nhất Triều đại nào gắn liền với gi i đoạn ấn tượng ho i i đoạn này vào th i gi n nào h n h ng triều đại đ xác lập ở đâu h r Đặc điểm v n minh Đại Việt gi i đoạn này là g h t i i đoạn đ c ngh như thế nào How Tại s o m ấn tượng với gi i đoạn này nhất hy . Qua hoạt đ ng này học sinh s tái hiện lại được th i gi n n i ung các s kiện l ch s sắp xếp được th o tiến tr nh th i gi n chọn được đề ngh cải cách ấn tượng nhất và giải thích được l o đư r l chọn đ củ m nh. Đ là nh ng iểu hiện củ n ng l c tư uy l ch s th o tr nh t th i gi n. í ụ 3: hi ạ ch đề 3: Một số nền v n minh th giới th i c -trung đại V cung cấp tư liệu h nh ảnh về s phát triển củ nh ng nền v n minh thế giới 16