Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong dạy học phần Điện học - Vật lý 11,12 góp phần phát triển phẩm chất, năng lực cho Học sinh THPT

Chia sẻ: Buctranhdo Buctranhdo | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:89

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến là phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn về việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo chương trình GDPT mới ở các trường PT. Đề xuất giải pháp thực hiện đề tài nghiên cứu: Thiết kế, tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong dạy học phần Điện học – Vật lý 11,12 góp phần phát triển phẩm chất, năng lực cho HS.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong dạy học phần Điện học - Vật lý 11,12 góp phần phát triển phẩm chất, năng lực cho Học sinh THPT

1
2
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN =====*===== SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Tên đề tài: TỔ CHỨC MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP TRONG DẠY HỌC PHẦN ĐIỆN HỌC - VẬT LÝ 11,12 GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC CHO HỌC SINH THPT LĨNH VỰC: VẬT LÝ 3
Tháng 3/2021 4
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN 5
TRƯỜNG THPT LÊ VIẾT THUẬT =====*===== SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Tên đề tài: TỔ CHỨC MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP TRONG DẠY HỌC PHẦN ĐIỆN HỌC - VẬT LÝ 11,12 GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC CHO HỌC SINH THPT Họ và tên giáo viên: Đậu Thị Thúy Hằng Bộ môn : Vật lý - Tổ Tự nhiên Đơn vị công tác : Trường THPT Lê Viết Thuật, TP Vinh, Tỉnh Nghệ An Số điện thoại : 0989 832 663 6
Tháng 3/2021 7
PHẦN MỞ ĐẦU I. ĐẶT VẤN ĐỀ Nếu như trước đây giáo dục chú trọng mục tiêu truyền đạt kiến thức cho học sinh (HS), qua đó giúp người học hình thành hệ thống kiến thức, kỹ năng, thái độ thì ngày nay điều đó vẫn còn đúng, còn cần nhưng chưa đủ. Giáo dục hiện nay còn phải giúp người học hình thành một hệ thống các phẩm chất, năng lực đáp ứng được mục tiêu đào tạo con người trong xã hội mới, phù hợp nhu cầu nhân lực lao động trong thời đại công nghệ 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ ở Việt Nam và trên thế giới. Để đáp ứng được yêu cầu đó, chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) mới tổng thể đã được xây dựng nhằm phát triển các phẩm chất, năng lực của người học. Vì vậy bên cạnh việc xây dựng chương trình các môn học và các lĩnh vực học tập khác thì chương trình hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được coi là một phần quan trọng trong chương trình GDPT mới theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26/12/20218 của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành chương trình giáo dục phổ thông. Việc đưa chương trình hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp vào chương trình giáo dục sẽ tạo cơ hội cho HS được tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực, khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học để giải quyết những vấn đề thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội. Qua đó sẽ góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trường và định hướng nghề nghiệp, đào tạo ra thế hệ HS vừa giỏi về chuyên môn vừa đẹp về phẩm chất và giàu về năng lực. Cho đến thời điểm hiện nay, chỉ còn hơn một năm nữa chương trình GDPT mới sẽ được thực hiện đồng loạt ở ba cấp học tiểu học, THCS và THPT. Như vậy, trong một tương lai không xa nữa, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp sẽ trở thành hoạt động giáo dục bắt buộc từ lớp 1 đến lớp 12, toàn thể giáo viên (GV), phụ huynh (PH) và HS đều rất mong đợi về những triển vọng mới đầy ý nghĩa về chương trình giáo dục mới của nước nhà. Trong thời gian này, khi chương trình hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp chưa được đưa vào nội dung giáo dục như một môn học bắt buộc, bên cạnh việc đổi mới nội dung, chương 1
trình sách giáo khoa (SGK), phương pháp dạy học, GV cần phải không ngừng đổi mới, sáng tạo các hình thức dạy học đó là đưa các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp vào dạy học trong từng bộ môn góp phần đạt được mục tiêu phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực cho HS. Việc làm này là rất cần thiết, phù hợp với thời điểm hiện nay để tất cả GV được tiếp cận, làm quen, đón đầu chương trình GDPT mới tạo tiền đề để thực hiện tốt những bước tiếp theo khi chương trình mới thực hiện. Tuy nhiên, vì nhiều lí do chủ quan và khách quan mà hiện nay nhiều trường học và GV vẫn chưa thường xuyên tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tạo cơ hội cho HS được tham gia hoạt động. Việc GV tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong dạy học vẫn còn mang tính bột phát, chưa đúng quy trình, chưa xác định rõ mục tiêu của hoạt động và lúng túng trong khâu đánh giá kết quả, vừa tốn kém về mặt thời gian, tiền bạc mà hiệu quả dạy học chưa cao. Đó là do đa số các GV còn có những quan niệm chủ quan, chưa đầy đủ, chưa tìm hiểu kĩ các nội dung về chương trình hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp của Bộ GD - ĐT ban hành trong chương trình GDPT 2018. Đồng thời các tài liệu hướng dẫn để GV tham khảo vấn đề này một cách đầy đủ, phong phú cũng chưa nhiều. Vật lí là một bộ môn khoa học thực nghiệm có nhiều ứng dụng trong cuộc sống và khoa học, công nghệ. Việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho HS trong dạy học Vật lý không những phù hợp với đặc điểm của môn học mà còn góp phần mang lại hiệu quả trong quá trình dạy học. Qua quá trình dạy học Vật lý ở trường phổ thông tôi nhận thấy, các kiến thức về Điện học trong chương trình Vật lí 11,12 rất thú vị và có nhiều ứng dụng trong đời sống, khoa học, kĩ thuật, nội dung chương trình mang tính giáo dục định hướng nghề nghiệp rất tốt cho HS. Nhưng do nhiều nguyên nhân mà chương trình dạy học hiện nay có nhiều GV chưa tạo cơ hội cho HS được hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, vì vậy HS chưa phát huy được hết các phẩm chất, năng lực, sở trường, năng khiếu của bản thân trong quá trình học tập cũng như chưa định hướng đúng đắn về nghề nghiệp của mình. Chính vì những lí do đó mà tôi đã chọn đề tài SKKN là: “Tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong dạy học phần Điện học - Vật lý 11,12 góp phần phát triển phẩm chất, năng lực cho Học sinh THPT”. II. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU - Đối tượng nghiên cứu: HS lớp 11,12 trường THPT Lê Viết Thuật. Quá trình dạy học Vật lý ở trường phổ thông. 2
- Phạm vi nghiên cứu: Phần điện học thuộc chương trình Vật lý 11,12 THPT. Tiến hành thực nghiệm sư phạm tại trường THPT Lê Viết Thuật và một số trường THPT ở TP Vinh. III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU - Phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn về việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo chương trình GDPT mới ở các trường PT. - Đề xuất giải pháp thực hiện đề tài nghiên cứu: Thiết kế, tổ chức một số hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong dạy học phần Điện học – Vật lý 11,12 góp phần phát triển phẩm chất, năng lực cho HS. IV. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI - Góp phần làm rõ thêm cơ sở lý luận về nội dung chương trình hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được quy định trong chương trình GDPT mới. Đồng thời đánh giá được thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong dạy học Vật lý ở một số trường THPT trên địa bàn thành phố Vinh để thấy được tính cấp thiết của đề tài. Đề tài thật sự nguồn tài liệu tham khảo hữu ích hướng dẫn cho các GV ở các trường THPT thực hiện các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong dạy học Vật lý đạt được hiệu quả. - Minh họa thiết kế và tổ chức một số chủ đề hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong dạy học phần điện học Vật lý 11,12 phù hợp với điều kiện dạy học của nhà trường phổ thông hiện nay. Giới thiệu một số hình thức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp có hiệu quả trong dạy học Vật lý. - Triển khai thực nghiệm đề tài tại trường THPT Lê Viết Thuật và thu được những kết quả thiết thực nhằm nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Vật lý và giáo dục toàn diện HS góp phần vào phong trào thi đua đổi mới sáng tạo trong dạy học đáp ứng với yêu cầu chương trình GDPT tổng thể. 3
PHẦN NỘI DUNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM, HƯỚNG NGHIỆP 1. Đặc điểm của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp Theo thông tư 32/2018/TT – BGDĐT ban hành chương trình GDPT mới thì hoạt động trải nghiệm dành cho cấp tiểu học và hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp dành cấp THCS, THPT là hoạt động giáo dục bắt buộc được thực hiện từ lớp 1 đến lớp 12. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định hướng, thiết kế và hướng dẫn thực hiện, tạo cơ hội cho HS được tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực, khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học để thực hiện những nhiệm vụ được giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn của đời sống nhà trường, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi. Chuyển hoá những kinh nghiệm đã trải qua thành tri thức mới, hiểu biết mới, kĩ năng mới góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trường và nghề nghiệp tương lai. Nội dung của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được phân chia theo hai giai đoạn: giai đoạn giáo dục cơ bản và giai đoạn định hướng nghề nghiệp. Giai đoạn giáo dục cơ bản: Ở cấp tiểu học, nội dung hoạt động trải nghiệm tập trung vào các hoạt động hướng đến bản thân, rèn luyện bản thân, phát triển quan hệ với bạn bè, thầy cô và người thân trong gia đình. Ở cấp THCS, nội dung hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tập trung hơn vào các hoạt động hướng đến xã hội, tự nhiên và hoạt động hướng nghiệp đồng thời hoạt động hướng vào bản thân vẫn được tiếp tục triển khai để phát triển các phẩm chất và năng lực của HS. Giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp: Ngoài các hoạt động hướng đến bản thân (gồm hoạt động khám phá bản thân, hoạt động rèn luyện bản thân), hoạt động hướng đến xã hội (gồm hoạt động chăm sóc gia đình, hoạt động xây dựng nhà trường, xây dựng cộng đồng), hoạt động hướng tới tự nhiên (gồm hoạt động tìm hiểu và bảo tồn cảnh quan thiên nhiên, tìm hiểu bảo vệ môi trường), 4
nội dung hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở cấp THPT tập trung hơn vào hoạt động giáo dục hướng nghiệp bao gồm hoạt động tìm hiểu nghề nghiệp, hoạt động rèn luyện phẩm chất, năng lực phù hợp với định hướng nghề nghiệp và hoạt động lựa chọn nghề nghiệp và lập kế hoạch học tập theo định hướng nghề nghiệp. Thông qua các hoạt động hướng nghiệp, HS được đánh giá và tự đánh giá về năng lực, sở trường, hứng thú liên quan đến nghề nghiệp, làm cơ sở để tự chọn cho mình ngành nghề phù hợp và rèn luyện phẩm chất và năng lực để thích ứng với nghề nghiệp tương lai. Về quy mô tổ chức, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp có thể tổ chức theo những quy mô khác nhau như theo nhóm, theo lớp, theo trường hoặc liên trường. Về địa điểm, hoạt động trải nghiệm hướng nghiệp được tổ chức tại nhiều địa điểm khác nhau ở trong hoặc ngoài nhà trường như: lớp học, thư viện, công viên, viện bảo tàng, khu di tích, nhà truyền thống, các công trình công cộng, cơ sở sản xuất, làng nghề…. Về lực lượng tham gia, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp có khả năng thu hút sự tham gia, phối hợp, liên kết nhiều lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường như giáo viên chủ nhiệm lớp, giáo viên môn học, cán bộ tư vấn tâm lí học đường, cán bộ Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, cán bộ Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam, cán bộ phụ trách Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh, cán bộ quản lí nhà trường, cha mẹ học sinh, chính quyền địa phương, các tổ chức, cá nhân trong xã hội. Mỗi lực lượng giáo dục đều có tiềm năng và thế mạnh riêng của mình. Tùy vào nội dung, tính chất từng hoạt động mà sự tham gia của các lực lượng có thể là trực tiếp hoặc gián tiếp, có thể là chủ trì, đầu mối hoặc phối hợp, có thể có những mặt khác nhau (hỗ trợ về kinh phí, phương tiện, đóng góp về chuyên môn, trí tuệ…). Do vậy hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tạo điều kiện cho HS được học tập, giao tiếp rộng rãi với nhiều lực lượng giáo dục, được lĩnh hội các nội dung giáo dục qua nhiều kênh thông tin, với nhiều cách khác nhau làm tăng tính đa dạng, hấp dẫn, chất lượng, hiệu quả của hoạt động. Như vậy hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp có tính mở, làm cho nội dung giáo dục không bị rập khuôn theo sách vở mà trở nên phong phú, đa dạng và gắn liền với thực tiễn xã hội tạo nên sự thống nhất giữa nhận thức với hành 5
động trong môi trường học tập trải nghiệm, nhằm hình thành và phát triển năng lực, nhân cách cho HS, đặc biệt là đáp ứng với mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. 2. Một số phương thức tổ chức và loại hình hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong dạy học Vật lý ở bậc THPT. Có nhiều phương pháp giáo dục trong hoạt động trải nghiệm nhưng mỗi phương pháp đều phải làm cho người học luôn sẵn sàng tham gia trải nghiệm tích cực, giúp người học suy nghĩ những gì trải nghiệm, phát triển năng lực phân tích, khái quát hóa các kinh nghiệm có được, tạo cơ hội cho người học phát triển năng lực giải quyết vấn đề và ra quyết định dựa trên những tri thức và ý tưởng mới thu được từ trải nghiệm. Trong dạy học GV cần lựa chọn linh hoạt, sáng tạo các phương pháp giáo dục phù hợp: phương pháp nêu gương; phương pháp giáo dục bằng tập thể, phương pháp thuyết phục, phương pháp tranh luận; phương pháp luyện tập, phương pháp khích lệ, động viên, phương pháp tạo sản phẩm và các phương pháp khác. Các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệp, hướng nghiệp cũng rất đa dạng. Mỗi hình thức đều mang một ý nghĩa nhất định. Sau đây là những một số loại hình tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được các trường phổ thông thường xuyên thực hiện trong hoạt động giáo dục. Phương thức khám phá là cách thức tổ chức hoạt động tạo cơ hội cho HS trải nghiệm thế giới tự nhiên, thực tế cuộc sống và công việc, giúp HS khám phá những điều mới lạ, tìm hiểu, phát hiện vấn đề từ môi trường xung quanh, bồi dưỡng những cảm xúc tích cực và tình yêu quê hương đất nước. Nhóm phương thức tổ chức này bao gồm các hoạt động như tham quan các nhà máy, cơ sở đào tạo nghề nhằm định hướng giáo dục nghề nghiệp, phát triển các năng lực, phẩm chất cần có đáp ứng với nghề nghiệp trong tương lai. Phương thức thể nghiệm, tương tác là cách thức tổ chức hoạt động tạo cơ hội cho HS giao lưu, tác nghiệp và thể nghiệm ý tưởng như diễn đàn, đóng kịch, hội thảo, cuộc thi, trò chơi và các hoạt động ngoại khóa khác. Các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa về Vật lí thông thường là: các buổi báo cáo (cemina) về các chuyên đề Vật lí, HS ra báo tường hoặc tập san về Vật lí, HS 6
biểu diễn thí nghiệm hoặc giới thiệu các đồ dùng, thiết bị dạy học tự làm, ngày hội STEM, các câu lạc bộ Vật lí …. Tổ chức ôn luyện cho HS tham dự HS giỏi hoặc các cuộc thi khác dành cho môn Vật lí ở trường phổ thông. Phương thức cống hiến là cách thức tổ chức hoạt động tạo cơ hội cho HS mang lại những giá trị xã hội bằng những đóng góp và cống hiến thực tế của mình thông qua các hoạt động tình nguyện nhân đạo, lao động công ích, tuyên truyền và các phương thức tương tự khác như tham gia các chiến dịch giờ Trái Đất, ngày Chủ nhật xanh…. Phương thức nghiên cứu là cách thức tổ chức hoạt động tạo cơ hội cho HS tham gia các đề tài, dự án nghiên cứu khoa học về mỗi chuyên đề Vật lý nhờ cảm hứng từ những trải nghiệm thực tế, qua đó đề xuất những biện pháp giải quyết vấn đề một cách khoa học. Nhóm hình thức tổ chức này bao gồm các hoạt động khảo sát, điều tra, làm dự án nghiên cứu, sáng tạo công nghệ, nghệ thuật. Cần chú ý rằng nghiên cứu khoa học của HS là những hoạt động thuộc về công việc tổ chức hoạt động tìm kiếm, khám phá những điều mới mẻ đối với HS trong phạm vi các hoạt động giáo dục của nhà trường. Cái mới trong hoạt động nghiên cứu khoa học của HS là cái mới đối với nhận thức của em. Trong quá trình triển khai thực hiện các nhà trường có thể điều chỉnh, bổ sung thêm những hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp khác. Mỗi phương thức đều có những ưu nhược điểm khác nhau, nên không đơn thuần chỉ sử dụng một phương thức, hình thức mà có thể kết hợp các phương thức để làm tăng hiệu quả và giá trị của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp đối với HS. 7
3. Vai trò của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong việc phát triển phẩm chất, năng lực HS Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cùng với các môn học khác được coi là một bộ phận của chương trình giáo dục phổ thông mới. Đó là một quá trình trong đó HS trực tiếp tham gia vào các loại hình hoạt động và giao lưu phong phú, đa dạng, HS tự biến đổi mình, tự làm phong phú mình bằng cách thu lượm xử lý thông tin từ môi trường xung quanh. HS có cơ hội khám phá và phát triển bản thân bởi các em được trực tiếp tham gia vào tất cả các hoạt động trải nghiệm do thầy cô tổ chức. Các em tìm thấy niềm đam mê và hứng thú của mình khi được kích thích sáng tạo, khơi dậy tiềm năng, phát huy tính cá thể, chủ động, tự giác, tích cực và sáng tạo. Từ đó có thêm động lực để học hỏi và phát triển bản thân. HS còn có điều kiện thuận lợi được tìm hiểu về thế giới xung quanh khi được hòa mình vào môi trường sống với những hoạt động trải nghiệm thực tế. Ở đó các em được chìm đắm trong vẻ đẹp thiên nhiên, được khám phá những giá trị văn hóa, lịch sử, được tìm hiểu vẻ đẹp của quê hương, đất nước con người … Nhờ vậy mà những tình cảm cao đẹp như yêu thiên nhiên, yêu đất nước trân trọng những giá trị của dân tộc hay lối sống có trách nhiệm được bồi dưỡng và vun đắp. Các năng lực đặc thù của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp như năng lực thích ứng với cuộc sống, năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động hay năng lực định hướng nghề nghiệp cũng được chú trọng để bồi dưỡng HS. Bên cạnh đó nhiều kĩ năng dần được hình thành cho HS thông qua các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Tất cả các phẩm chất, năng lực trên không chỉ là thước đo đánh giá sự tiến bộ của HS mà còn là nền tảng, hành trang vững chắc giúp các em có thể hoạch định con đường đi của mình trong tương lai, tự quyết định đúng đắn lựa chọn nghề nghiệp và vững tin theo đuổi ước mơ. Trong dạy học Vật lý, khi tổ chức các hoạt động trải nghiệm có ý nghĩa rất lớn khi tạo cơ hội cho HS huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của môn học và lĩnh vực giáo dục khác nhau để trải nghiệm thực tiễn đời sống nhà trường, gia 8
đình, xã hội, tham gia hoạt động hướng nghiệp và hoạt động phục vụ cộng đồng. Như vậy thông qua hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp sẽ có tác dụng bổ trợ rất hiệu quả cho quá trình dạy học lĩnh hội kiến thức, giúp HS củng cố, đào sâu, mở rộng các kiến thức qua các sân chơi tạo không khí thân thiện, vui vẻ mà không áp lực, gò bó như trên lớp học. Qua đó kích thích các em sự hứng thú và lòng yêu thích môn học, phát huy tính tích cực, phát triển nhân cách và bồi dưỡng năng khiếu, năng lực, sở trường của bản thân. Vật lý là một bộ môn khoa học tự nhiên có tính trừu tượng và tư duy logic cao, có nhiều kiến thức gắn liền với đời sống thực tiễn, được ứng dụng cao vào các ngành nghề kỹ thuật nên việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong dạy học Vật lý lại càng trở nên thiết thực. Những kiến thức Vật lý liên quan đến khoa học kĩ thuật sẽ được tường minh thông qua các hoạt động trải nghiệm mà ở đó HS là chủ thể của mọi hoạt động. Khi tham gia hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp các em được bồi dưỡng các phẩm chất, năng lực của người lao động mới, hình thành con đường lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và xu hướng của xã hội, sự quyết tâm để biến ước mơ đó thành hiện thực. Tóm lại, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được triển khai thành công trong dạy học sẽ mang đến hi vọng mới cho nền giáo dục nước ta khi cùng lúc chúng ta đào tạo được những thế hệ HS vừa giỏi về chuyên môn vừa đẹp về phẩm chất và giàu về năng lực. II. CƠ SỞ THỰC TIỄN VÀ THỰC TRẠNG VỀ VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ. 1. Vài nét về đặc điểm tâm sinh lý của HS trung học phổ thông Lứa tuổi HS Trung học phổ thông bắt đầu từ 15-18 tuổi, thuộc giai đoạn tuổi đầu thanh niên – lứa tuổi có nhiều đổi mới trong quá trình phát triển. Đây là thời kì mà sự phát triển thể chất đang đi vào giai đoạn hoàn chỉnh về chiều cao, trọng lượng …. Đặc biệt sự trưởng thành về giới tính đã chấm dứt giai đoạn khủng hoảng của thời kỳ phát dục để chuyển sang thời kỳ ổn định hơn, cân bằng hơn. 9
Hoạt động học tập vẫn là hoạt động cơ bản của HS THPT nhưng tính chất và nội dung đã khác nhiều so với hoạt động học tập của thiếu niên. Sự khác biệt chủ yếu ở chỗ hoạt động học tập của HS đòi hỏi cao về tính năng động, tính độc lập, gắn liền với xu hướng học lên cao hay chọn nghề vào đời. Hoạt động học tập đòi hỏi sự phát triển sâu sắc các môn học, các em cần phải có một trình độ tư duy khái niệm, tư duy khái quát phát triển đủ cao. Sự phát triển và hoàn thiện về cấu tạo, chức năng của hệ thần kinh nên HS THPT có khả năng chú ý, khả năng ghi nhớ, tưởng tượng cao. Sự hứng thú và khuynh hướng học tập cuả HS THPT đã kích thích nguyện vọng muốn mở rộng đào sâu các tri thức. Đó là sự thuận lợi cho việc phát triển năng lực cao hơn của các em. Như vậy, để phát triển trí tuệ, phẩm chất và năng lực cho HS, trong nhà trường, việc tổ chức đa dạng các hình thức hoạt động tập thể của HS sẽ là điều kiện tốt cho mỗi em tự kiểm tra bản thân, đối chiếu năng lực của mình với bạn học cùng trang lứa, đưa cách nhìn nhận của mình vào việc giải quyết vấn đề, góp phần nỗ lực của mình, “cái tôi” của mình vào hoạt động chung của tập thể để tạo ra những thay đổi căn bản về tính chất lao động trí óc của các em để khẳng định mình trước tập thể. Lứa tuổi này cũng là lứa tuổi tự xác định về nghề nghiệp, về cuộc sống lao động. Bởi vậy hoạt động lao động và lựa chọn nghề nghiệp là những hoạt động rất có ý nghĩa, liên quan khăng khít và chi phối lẫn nhau với hoạt động của HS. Hoạt động chủ đạo của lứa tuổi này là hoạt động học tập hướng nghiệp. Nó làm cho các hoạt động khác đều diễn ra theo phương hướng và chịu ảnh hưởng của hoạt động chủ đạo nhằm chuẩn bị cho một nghề nghiệp tương lai. Trong dạy học, GV cần phải tổ chức các hoạt động trải nghiệm có nội dung giáo dục định hướng nghề nghiệp. Các trường phổ thông cần tổ chức các hoạt động hướng nghiệp tạo ra môi trường để các em được tìm hiểu về ngành nghề tương lai, tư vấn chọn trường, chọn nghề phù hợp với năng lực, phẩm chất của cá nhân, đáp ứng với nhu cầu của xã hội. 2. Cơ sở thực tiễn việc tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp Vài chục năm qua, khi chúng ta chưa chính thức bàn về dạy học phát triển năng lực, hầu hết các nhà trường đều đã tổ chức cho HS các hoạt động ngoài giờ lên lớp như: tham quan dã ngoại, tham gia bảo vệ môi trường, tham gia lao 10
động công ích, đi đến các bảo tàng … để HS quan sát, học hỏi thực tế. Đó cũng chính là những hình thức hoạt động trải nghiệm quen thuộc mà cho đến nay vẫn còn được duy trì ở nhiều trường học. Tuy nhiên với cách gọi này đã vô hình chung đặt hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp vào vị trí phụ, thứ yếu. Còn hiện nay, chúng ta đã thay đổi – lấy phương thức hoạt động làm tên gọi (hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp) nhằm nhấn mạnh phương thức tiến hành hoạt động. Những năm gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành hướng dẫn về việc phát triển chương trình giáo dục nhà trường phổ thông làm căn cứ quan trọng cho các cơ sở giáo dục chủ động lên kế hoạch giáo dục nhà trường, trong đó có điều kiện tăng cường các nội dung hoạt động giáo dục gắn với thực tiễn. Theo đó, nhiều GV ở các trường PT đều nhận thức được tầm quan trọng của việc đưa hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp vào dạy học nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. Vì vậy hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong dạy học môn Vật lý thời gian qua tại nhiều cơ sở giáo dục phổ thông trong thành phố đã có những khởi sắc đa dạng về hình thức cũng như phương pháp thực hiện. Qua khảo sát, điều tra GV ở một số trường phổ thông trên địa bàn thành phố Vinh cho thấy, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp đã và đang được triển khai ở nhiều cơ sở giáo dục với những qui mô và mức độ khác nhau. Các hình thức như tổ chức câu lạc bộ Vật lý, hoạt động ngoài giờ lên lớp theo các chủ đề, dạy học Vật lý theo định hướng STEM, ngày hội STEM, ngày hội hướng nghiệp, cao hơn là cuộc thi sáng tạo KHKT, cuộc thi sáng tạo Thanh thiếu niên nhi đồng, cuộc thi thanh niên khởi nghiệp ... là những hình thức trải nghiệm tươi mới, đặt ra yêu cầ cao hơn về năng lực, phẩm chất cho HS đã làm cho nội dung giáo dục trong các trường phổ thông ngày càng trở nên sinh động, hấp dẫn, lôi cuốn được đông đảo nhiều HS tham gia. 11
Hình 1. Một số hoạt động trải nghiệm trong dạy học Vật lý của một số trường trên địa bàn TP Vinh . Về hoạt động hướng nghiệp, thực hiện chỉ đạo của Bộ GD – ĐT, Sở GD – ĐT, các trường THPT trên địa bàn thành phố đã tập trung đổi mới và tăng cường công tác tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức của PH, HS và toàn xã hội về ý nghĩa, tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho HS, đưa 12
nhiệm vụ giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng HS vào kế hoạch hàng năm của nhà trường. Các trường đã đẩy mạnh, tăng cường phối hợp tổ chức hoạt động tuyên truyền giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng cho HS như tổ chức ngày hội tư vấn, hướng nghiệp, các hoạt động giao lưu của HS, GV với các đơn vị trường Đại học, Cao Đẳng, cơ sở dạy nghề, trung tâm đào tạo nhân lực …. Các lực lượng giáo dục trong nhà trường đã tích cực đổi mới nội dung giáo dục hướng nghiệp thông qua các môn học và hoạt động giáo dục trong nhà trường. Đa dạng, vận dụng linh hoạt các hình thức tư vấn hướng nghiệp phù hợp với lứa tuổi HS và đặc thù địa phương. Qua đây cho thấy, việc đưa các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp vào dạy học ở trường PT đã có được những kết quả bước đầu, tạo tiền đề thuận lợi cho bước triển khai tiếp theo mang tính đại trà và hiệu quả khi thời gian thực hiện chương trình GDPT chỉ còn không đầy một năm nữa. Tuy nhiên, trên thực tế việc triển khai hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở một số trường phổ thông vẫn còn gặp nhiều khó khăn. 3. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong dạy học Vật lý ở một số trường phổ thông trên địa bàn thành phố Vinh Để tiến hành tìm hiểu về thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong dạy học Vật lý ở trường THPT tôi đã tiến hành khảo sát bằng phiếu điều tra đối với một số GV và HS ở một số trường THPT trên địa bàn thành phố Vinh với mục đích thu thập thông tin, phân tích khó khăn, thuận lợi để có những định hướng nghiên cứu, kiến nghị, đề xuất nhằm tăng cường hiệu quả trong quá trình dạy học Vật lý. Kết quả khảo sát GV và HS chúng tôi nhận thấy nhìn chung các GV đều thấy được tầm quan trọng và sự cần thiết của việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp vào dạy học Vật lý nên gần như 100% HS học tại các trường đều được tham gia vào các hoạt động này ít nhất là được một lần. Khi tổ chức các hoạt động trải nghiệm HS vô cùng hứng thú, hợp tác cùng nhau để giải quyết những nhiệm vụ đặt ra. Và mong muốn các thầy cô sẽ tổ chức được nhiều sân chơi học tập, nhiều hình thức hoạt động trải nghiệm để các em có cơ hội tham gia. Vấn đề vẫn là ở khâu triển khai, tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng 13