Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Vận dụng phương pháp dạy học tích hợp trong dạy học Vật lí 11 nhằm giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh tại trường THPT

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:42

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Vận dụng phương pháp dạy học tích hợp trong dạy học Vật lí 11 nhằm giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh tại trường THPT" nhằm đề xuất giải pháp thực hiện đề tài nghiên cứu: Xây dựng tiến trình dạy học một số kiến thức thuộc chương trình vật lí 11 tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường và tiến hành thực nghiệm dạy học tại trường THPT trên địa bàn TP Vinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Vận dụng phương pháp dạy học tích hợp trong dạy học Vật lí 11 nhằm giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh tại trường THPT

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN =====*===== SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Tên đề tài: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ 11 NHẰM GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG CHO HỌC SINH TẠI TRƯỜNG THPT. LĨNH VỰC: VẬT LÝ THÁNG 12/2021
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN =====*===== SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Tên đề tài: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ 11 NHẰM GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG CHO HỌC SINH TẠI TRƯỜNG THPT. LĨNH VỰC: VẬT LÝ TÁC GIẢ : PHAN THỊ THANH THÚY TỔ : KHOA HỌC TỰ NHIÊN ĐIỆN THOẠI : 0972474894 ĐƠN VỊ : THPT LÊ VIẾT THUẬT THÁNG 12/2021
MỤC LỤC Trang PHẦN MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Danh mục viết tắt......................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài ..........................................................................................................2 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................3 4. Đóng góp của đề tài ......................................................................................................3 PHẦN NỘI DUNG ...................................................................................................... 4 1. Cơ sở lí luận về dạy học tích hợp và sự cần thiết của việc giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học vật lý. ......................................................................................... 4 1.1. Khái niệm về phương pháp dạy học tích hợp. ...................................................... 5 1.2. Sự cần thiết của giáo dục bảo vệ môi trường trong môn vật lý ............................ 5 2. Cơ sở thực tiễn của dạy học tích hợp nhằm giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học Vật lí ở một số trường THPT ......................................................................... 5 2.1. Thực trạng tổ chức dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học Vật lí ở một số trường THPT trên địa bàn TP Vinh.............................................. 5 2.2.Nguyên nhân và khó khăn của thực trạng dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học vật lí ở các trường THPT .......................................................... 8 3. Các giải pháp chủ yếu để tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học vật lý đạt hiểu quả. ............................................................................................................. 8 4. Thiết kế tiến trình dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh một số kiến thức thuộc chương trình vật lý lớp 11 THPT. .......................................... 9 5. Thực nghiệm sư phạm ............................................................................................ 33 PHẦN KẾT LUẬN .................................................................................................... 34 3.1. Kết luận chung .................................................................................................... 34 3.2 Những đề xuất kiến nghị ...................................................................................... 35 TÀI LIỆU THAM KHẢO ……………………………………………………… 36 PHỤ LỤC ................................................................................................................ Pl-1
DANH MỤC VIẾT TẮT DHTH: dạy học tích hợp GV: giáo viên HS: học sinh PPDH: phương pháp dạy học SGK: sách giáo khoa THPT: trung học phổ thông TP: thành phố 1
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Dạy học tích hợp là một phương pháp dạy học nhằm hình thành và phát triển ở học sinh những năng lực cần thiết, đặc biệt là năng lực vận dụng kiến thức vào giải quyết có hiệu quả những tình huống thực tiễn. Theo đó, giáo viên sẽ lồng ghép những nội dung giáo dục vào các môn học có sẵn, thông qua các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và hướng dẫn, học sinh không chỉ biết cách thu thập, chọn lọc và xử lý thông tin mà còn chủ động nêu lên vấn đề, vận dụng các kiến thức và kỹ năng vào giải quyết các vấn đề liên quan đến học tập và thực tiễn cuộc sống. Dạy học tích hợp giúp cho việc học tập của học sinh trở nên ý nghĩa hơn, phát triển được những năng lực cần thiết như năng lực giải quyết vấn đề, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Vấn đề bảo vệ môi trường hiện nay là một trong những vấn đề cấp bách được đặt lên hàng đầu của nhân loại. Trong xu thế toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ như hiện nay, bảo vệ môi trường được coi là cơ sở, nền tảng của sự phát triển bền vững. Con người là một bộ phận của môi trường, do đó con người sẽ không thể sống nếu môi trường bị ôi nhiễm. Nói cách khác bảo vệ môi trường chính là bảo vệ cuộc sống của chúng ta. Bộ Giáo Dục và Đào Tạo đã đưa các nội dung bảo vệ môi trường vào hệ thống giáo dục nhằm tác động lên thái độ, hành vi của học sinh bằng chương trình lồng ghép giáo dục môi trường trong các môn học ở cấp Trung Học Phổ Thông cũng như các cấp học khác. Để thực hiện nội dung lồng ghép giáo dục bảo vệ môi trường vào môn học, đặc biệt là môn Vật lý có hiệu quả, giáo viên phải có trách nhiệm xây dựng bài giảng có tác dụng giáo dục sâu sắc và có sức lan tỏa. Đồng thời giáo viên phải đóng vai trò là tuyên truyền viên chính truyền sức lan tỏa đó tới các em học sinh. Chương trình Vật lý 11 THPT là chương có nhiều vấn đề liên quan đến thực tế, nhiều ứng dụng thực tiễn, trong khi đó việc tổ chức hoạt động theo tiến trình SGK hay theo PPDH truyền thống không thể làm nổi bật mảng ứng dụng này. Xuất phát từ những lí do trên tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Vận dụng phương pháp dạy học tích hợp trong dạy học vật lí 11 nhằm giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh tại trường THPT ” Qua đó các em được vận dụng kiến thức môn học để phân tích, liên hệ thực tế nên càng hứng thú học tập, nhận thức được ý nghĩa sâu sắc của việc bảo vệ môi trường. Đồng thời bồi dưỡng cho các em học sinh những kiến thức về bảo vệ môi trường, năng lực phát hiện và xử lý các vấn đề liên quan tới môi trường. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: HS lớp 11 trường THPT . Qúa trình dạy học Vật lý ở trường phổ thông. - Phạm vi nghiên cứu: vận dụng dạy học tích hợp trong dạy học vật lý 11 nhằm 2
giáo dục HS bảo vệ môi trường. Tiến hành thực nghiệm sư phạm tại các trường THPT tại TP Vinh. - Thời gian nghiên cứu: từ tháng 9/2021 đến tháng 4/2022. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Phân tích cơ sở lí luận và thực tiễn về phương pháp dạy học tích hợp và sự cần thiết của việc giáo dục bảo vệ môi trường trong trường phổ thông. - Điều tra, phân tích thực trạng dạy học Vật lý theo phương pháp dạy học tích hợp nhằm giáo dục bảo vệ môi trường ở một số trường THPT trên địa bàn TP Vinh. Trên cơ sở đó phân tích các nguyên nhân, khó khăn để đề xuất hướng giải quyết của đề tài. - Đề xuất giải pháp thực hiện đề tài nghiên cứu: Xây dựng tiến trình dạy học một số kiến thức thuộc chương trình vật lí 11 tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường và tiến hành thực nghiệm dạy học tại trường THPT trên địa bàn TP Vinh. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng giả thuyết khoa học của đề tài và tính khả thi của DHTH trong dạy học vật lý nhằm giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh ở trường THPT. 4. Đóng góp của đề tài (*) Về mặt lí luận: - Góp phần làm sáng tỏ lý luận về ứng dụng phương pháp DHTH trong dạy học vật lý ở trường THPT, đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, tự học; nhờ đó góp phần giáo dục bảo vệ môi trường cho HS. - Đề xuất một số biện pháp tổ chức DHTH theo hướng phát triển năng lực vận dụng kiến thức, năng lực giải quyết vấn đề và năng lực sáng tạo cho HS, qua đó góp phần giúp HS biết bảo vệ môi trường. (*) Về mặt thực tiễn: - Xây dựng ý tưởng, thiết kế tiến trình dạy học và tiến hành dạy học một số kiến thức thuộc chương trình Vật lý 11 Trung học phổ thông tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường. 3
PHẦN NỘI DUNG 1. Cơ sở lí luận về dạy học tích hợp và sự cần thiết của việc giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học vật lý. 1.1. Khái niệm về phương pháp dạy học tích hợp. Tích hợp là gì? Theo từ điển Tiếng Việt, tích hợp được giải thích là việc dồn hợp chung lại. Một cách định nghĩa rõ ràng hơn được nhà nghiên cứu Đỗ Chu Ngọc đưa ra cho “tích hợp” là sự phối kết các tri thức thuộc một nhóm môn học có sự tương đồng vào một lĩnh vực chung. Cụ thể hơn trong lĩnh vực giáo dục, tích hợp được định nghĩa là tổng hợp trong một đơn vị, thậm chí là trong một tiết học hoặc một bài tập nhiều mảng kiến thức và kỹ năng liên quan với nhau nhằm mục đích tăng cường hiệu quả giáo dục đồng thời cũng nâng cao chất lượng và tiết kiệm thời gian học tập cho người học. Dạy học tích hợp là gì? Dạy học tích hợp là một quan niệm dạy học nhằm hình thành và phát triển ở học sinh những năng lực cần thiết, đặc biệt là năng lực vận dụng kiến thức vào giải quyết có hiệu quả những tình huống thực tiễn. Theo đó, giáo viên sẽ lồng ghép những nội dung giáo dục vào các môn học có sẵn, thông qua các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và hướng dẫn, học sinh không chỉ biết cách thu thập, chọn lọc và xử lý thông tin mà còn chủ động nêu lên vấn đề, vận dụng các kiến thức và kỹ năng vào giải quyết các vấn đề liên quan đến học tập và thực tiễn cuộc sống. Dạy học tích hợp giúp cho việc học tập của học sinh trở nên ý nghĩa hơn, phát triển được những năng lực cần thiết như năng lực giải quyết vấn đề, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Phương pháp dạy học tích hợp là gì? Phương pháp dạy học tích hợp là cách thức giáo viên hướng dẫn, tổ chức học sinh chủ động, phối hợp và khai thác tri thức, kỹ năng đã có từ vốn sống, vốn văn hóa, từ các phân môn khác ứng dụng vào phân môn đang giảng dạy nhằm mục đích nâng cao hiệu quả tiết học theo yêu cầu, mục đích đề ra. Các phương pháp dạy học được biên soạn theo nguyên tắc, quan điểm tích hợp bao gồm: • Phương pháp giảng giải, thảo luận, đàm thoại, nhóm • Phương pháp tham quan, khảo sát, điều tra, nghiên cứu thực địa • Phương pháp khai thác kinh nghiệm thực tế để giáo dục • Phương pháp hoạt động thực tiễn • Phương pháp giao bài tập về nhà • Phương pháp đóng vai • Phương pháp động não 4
• Phương pháp tiếp cận kỹ năng sống 1.2. Sự cần thiết của giáo dục bảo vệ môi trường trong môn vật lý Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và vật chất nhân tạo bao quanh con người có quan hệ mật thiết với nhau, có ảnh hưởng đến đời sống kinh tế, xã hội, sự tồn tại, phát triển của con người, sinh vật và tự nhiên. (Điều 3, Luật bảo vệ môi trường 2005). Hiện nay môi trường đang ngày càng bị ôi nhiễm. Những hiểm họa suy thoái của môi trường đang ngày càng đe dọa cuộc sống của con người, cụ thể: Trái Đất ngày càng nóng lên, tầng ozôn bị thủng, các nguồn tài nguyên thiên nhiên ngày càng bị cạn kiệt,... Hậu quả là khí hậu ngày càng khắc nghiệt, hạn hán kéo dài, mưa bão, lũ lụt, dịch bệnh ngày càng gia tăng. Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là ý thức về vấn đề môi trường của người dân trong đó có học sinh còn kém. Nhận thấy tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều văn bản để thể chế hóa việc bảo vệ môi trường, trong đó có công tác giáo dục bảo vệ môi trường. Trên tinh thần đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chính thức đưa nội dung tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường vào các môn học nhằm giúp học sinh hiểu biết bản chất các vấn đề môi trường, nhận thức được ý nghĩa và tầm quan trọng của môi trường đối với đời sống, sản xuất để từ đó có những hành động thiết thực xây dựng và bảo vệ môi trường. Bộ môn vật lí là bộ môn thực nghiệm, việc tích hợp các nội dung về giáo dục bảo vệ môi trường vào bài học nhằm giúp học sinh khắc sâu kiến thức một cách nhẹ nhàng, từ đó có những hành động thiết thực, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường sống. 2. Cơ sở thực tiễn của dạy học tích hợp nhằm giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học Vật lí ở một số trường THPT 2.1. Thực trạng tổ chức dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học Vật lí ở một số trường THPT trên địa bàn TP Vinh. Đối với giáo viên: để tiến hành tìm hiểu về thực trạng dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học vật lí ở trường THPT tôi đã tiến hành khảo sát bằng phiếu điều tra đối với giáo viên với mục đích thu thập thông tin và phân tích khó khăn, thuận lợi của dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong môn Vật lí ở trường THPT. Nội dung khảo sát: Tìm hiểu nhận thức, hiểu biết, quá trình tổ chức dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường của giáo viên ở các trường THPT. 5
Đối tượng khảo sát: 30 giáo viên dạy các bộ môn Khoa học tự nhiên, Toán và Công nghệ ở 3 trường THPT trên địa bàn thành phố Vinh: Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng, THPT Hà Huy Tập, THPT Lê Viết Thuật Thời gian khảo sát: từ tháng 9/ 2021 đến tháng 3/2022 Phiếu khảo sát giáo viên có trong phụ lục kèm theo. Kết quả của việc điều tra khảo sát đối với giáo viên: 1.1. Hiểu biết của GV về dạy học tích hợp Biểu đồ 1: Thống kê về sự hiểu biết của giáo viên về dạy học tích hợp 12% 2% 51% 35% Biết nhưng sơ sài đầy đủ không quan tâm không biết đến 1.2 Mức độ cần thiết của dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học vật lí Biểu đồ 2: Thống kê mức độ cần thiết của dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh trong dạy học vật lí 1% 6% 3… 58% Rất cần thiết cần thiết ít cần thiết không cần thiết 6
1.3. Mức độ thường xuyên tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học vật lí Đối với học sinh: Để nắm rõ thực trạng hiểu biết về kiến thức môi trường trong môn Vật lí của học sinh khối 11 trường THPT, khi bắt đầu nghiên cứu lí luận để viết sáng kiến này tôi đã tiến hành 1 bài kiểm tra 15 phút (sau khi học sinh học xong bài 2 –Thuyết electron. Định luật bảo toàn điện tích) với câu hỏi về kiến thức vật lí liên quan bảo vệ môi trường như sau: Câu 1: Nêu ứng dụng hiện tượng tĩnh điện để giảm ô nhiễm môi trường? Câu 2: Công nghệ sơn tĩnh điện là gì? Những ưu điểm của sơn tĩnh điện so với công nghệ phun sơn thông thường? Kết quả học sinh trả lời câu hỏi trên như sau: 15% học sinh trả lời đúng, 30,5% học sinh trả lời nhưng chưa đầy đủ, 54,5% không có câu trả lời hoặc trả lời sai. Qua kết quả khảo sát của giáo viên và kiểm tra của học sinh có thể thấy giáo viên đã thấy được tầm quan trọng của dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học vật lí tuy nhiên vấn đề vẫn là triển khai, tổ chức dạy học như thế nào cho hiệu quả và phù hợp với điều kiện dạy học ở trường phổ thông. Mặc dù một số GV đã thực hiện, nhưng vẫn còn lúng túng, hạn chế. Nhiều GV cho biết, trong dạy học Vật lý chỉ tập trung truyền thụ kiến thức Vật lí mà chưa chú trọng, chủ động trang bị cho HS kiến thức, kĩ năng bảo vệ môi trường. Tỉ lệ học sinh hiểu biết về môi trường (sự cần thiết phải bảo vệ môi trường và biết cách bảo vệ môi trường) còn rất hạn chế, có hơn 54% số học sinh không quan tâm hoặc không hiểu biết về kiến thức môi trường liên quan trong môn Vật lí. 7
Trước thực trạng trên, tôi đã viết sáng kiến kinh nghiệm “Vận dụng phương pháp dạy học tích hợp nhằm giáo dục bảo vệ môi trường trong môn Vật lí lớp 11 ” nhằm xây dựng nội dung, chương trình tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường và tạo điều kiện cho giáo viên đầu tư trong giảng dạy và để đáp ứng nhu cầu đổi mới phương pháp giảng dạy đồng thời tăng cường giáo dục cho học sinh các kiến thức, kĩ năng về môi trường và bảo vệ môi trường thông qua việc học tập môn vật lý. 2.2.Nguyên nhân và khó khăn của thực trạng dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học vật lí ở các trường THPT Mục tiêu của chương trình GDPT mới là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất , thẩm mỹ và các kĩ năng cơ bản… hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân đối với đất nước , trách nhiệm bảo vệ môi trường là vô cùng quan trọng, cần thực hiện ngay.Tuy nhiên thời lượng của mỗi tiết học chỉ có 45 phút quá ít để vừa có thể dạy xong kiến thức vừa có thể tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường đảm bảo các nội dung cần truyền đạt. Mặt khác tâm lí ngại tìm hiểu, ngại sáng tạo cùng với trình độ của giáo viên chưa đáp ứng được yêu cầu. Hình thức kiểm tra đánh giá đang là một rào cản, học sinh có tâm lí học để thi nên chỉ chú trọng tới các kiến thức lí thuyết liên quan đến việc giải bài tập, nên chủ đề tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường không được chú trọng mặc dù nó đang là vấn đề nóng bỏng của xã hội. Nên việc tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường thường được giáo viên và nhà trường đưa vào giáo dục học sinh thông qua các buổi ngoại khóa, hoạt động ngoài giờ lên lớp, các tiết tự chọn là chủ yếu. Trên cơ sở phân tích các nguyên nhân và khó khăn trên, nhận thấy muốn dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường đạt hiệu quả cao thì trước tiên người giáo viên phải dành thời gian tìm hiểu, nghiên cứu kĩ bài dạy và các kiến thức vật lí liên quan có thể tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường. Ngoài ra trong các buổi sinh hoạt chuyên môn cần trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp thống nhất xây dựng các chủ đề tích hợp vào bộ môn để có kế hoạch dạy học phù hợp. Mục tiêu là dạy cho học sinh các kĩ năng cần thiết về môi trường để biết bảo vệ môi trường, giáo dục các em có ý thức với cộng đồng, đất nước. 3. Các giải pháp chủ yếu để tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học vật lý đạt hiểu quả. Xác định mục tiêu giáo dục bảo vệ môi trường. Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa để xây dựng mục tiêu dạy học, trong đó có các mục tiêu giáo dục môi trường. Giáo viên cần phân tích chương trình, sách giáo khoa theo từng chương, từng bài để có cái nhìn tổng thể về các đơn vị kiến thức, kỹ năng và mối liên hệ giữa chúng để phát hiện cơ hội tích hợp nội dung giáo dục bảo vệ môi trường vào từng đơn vị kiến thức hợp lí, từ đó lập kế 8
hoạch khai thác các nội dung giáo dục môi trường trong suốt quá trình dạy, không bị sa vào tình huống ngẫu nhiên, tùy tiện. Xây dựng nội dung tích hợp phù hợp với nội dung bài học. Căn cứ vào mối liên hệ giữa kiến thức bộ môn với nội dung giáo dục bảo vệ môi trường, giáo viên cần làm rõ sẽ tích hợp nội dung nào là hợp lí, thời lượng là bao nhiêu. Theo các nguyên tắc chung về giáo dục môi trường thì các nội dung giáo dục môi trường phải gần gũi với kinh nghiệm sống của học sinh, để học sinh nhận thức đúng về vai trò của môi trường đối với cuộc sống. Đối với bộ môn Vật lý, việc giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh cần thông qua từng bài học cụ thể trong chương trình. Do đó giáo viên phải xây dựng nội dung tích hợp phù hợp với nội dung của từng bài học một cách tự nhiên và gần gũi nhất. Thu thập tài liệu sinh động và có sức thuyết phục. Hiện nay, với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, việc tìm kiếm tài liệu trên mạng internet rất dễ dàng. Đây là một điều kiện thuận lợi cho việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung và việc tích hợp nội dung giáo dục bảo vệ môi trường nói riêng. Sau khi xây dựng được nội dung tích hợp, giáo viên cần lựa chọn những hình ảnh sinh động, có sức thuyết phục và phù hợp với yêu cầu tâm lí của các em, kết hợp với phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Sử dụng máy chiếu, ti vi có kết nối máy tính để dạy nội dung tích hợp. Việc sử dụng máy vi tính kết hợp với máy chiếu để dạy học sẽ phát huy cao tính trực quan của bài dạy. Đặc biệt vấn đề ô nhiễm môi trường không chỉ đòi hỏi cung cấp kiến thức, kỹ năng mà quan trọng là hình thành thái độ trước các vấn đề về môi trường, điều này sẽ đạt hiệu quả cao khi các em chứng kiến những hình ảnh về thực trạng môi trường và hậu quả của ô nhiễm môi trường. Tổ chức triển khai thực hiện Sau khi đã tìm hiểu về vấn đề cần tích hợp, giáo viên phải chú ý chọn chủ đề thật gần gũi, thiết thực và sát với nội dung bài học. Rồi lựa thời điểm thích hợp trong tiến trình giảng dạy để tích hợp. Việc lựa chọn thời điểm và nội dung tích hợp hết sức quan trọng vì nó làm cho bài dạy trở nên sinh động và có ý nghĩa, mặt khác nếu lựa chọn không phù hợp sẽ làm cho nội dung bài học đứt quãng, xa rời trọng tâm kiến thức. Vì vậy giáo viên phải tìm hiểu kĩ các phương án tích hợp, xây dựng hệ thống câu hỏi như thế nào để giúp học sinh dễ hiểu và trả lời được, để vừa đảm bảo dạy đúng, dạy đủ vừa đảm bảo mục tiêu giáo dục bảo vệ môi trường. 4. Thiết kế tiến trình dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh một số kiến thức thuộc chương trình vật lý lớp 11 THPT. 9
Để cụ thể vấn đề nêu trên , tôi đã xây dựng phương pháp giảng dạy các kiến thức cho một số bài có tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong bộ môn vật lí 11 trung học phổ thông như sau: Bài 1: ĐIỆN TÍCH. ĐỊNH LUẬT CULÔNG. a. Vị trí tích hơp: Ngay sau khi học sinh tìm hiểu xong phần sự nhiễm điện của các vật. Điện tích. Tương tác điện. b. Nội dung tích hợp: - Sự hình thành tầng điện li. Tác dụng của tầng điện li. - Mối quan hệ giữa tầng điện li với sự biến đổi khí hậu của Trái Đất. c. Mức độ tích hợp: Tích hợp bộ phận. d. Phương pháp tích hơp: Phân tích, tổng hợp, hoạt động nhóm. Hoạt động của giáo viên Hoạt động Kiến thức cần đạt của học sinh - Tổ chức chia nhóm và giao nhiệm Câu 1: vụ từng nhóm tìm hiểu trước ở nhà. - Sự hình thành tầng điện Yêu cầu các nhóm trình bày kết quả li: Tầng điện li là lớp bên của mình trên Powerpoint. trên của khí quyển ở độ Nhiệm vụ: cao từ 80 km đến khoảng - Giáo viên yêu cầu học sinh quan 1000 km so với Trái Đất, sát tranh và trả lời câu hỏi: nơi chịu nhiều tác dụng các bức xạ điện từ (bao gồm bức xạ tử ngoại, bức xạ Rơntgen) của mặt trời và các bức xạ khác từ vũ trụ tới nên chứa nhiều ion và điện tử tự do. Tầng điện li không chỉ có mặt ở Trái Đất mà còn có thể có mặt trên các hành tinh khác trong vũ trụ. - Tác dụng của tầng điện li: + Phản xạ và truyền sóng điện từ đi xa. + Chặn bức xạ có hại của Mặt Trời và bức xạ 10
khác từ vũ trụ tới. Câu 2: Quan hệ giữa tầng điện li với sự biến đổi khí hậu của Trái Đất: - Các bức xạ Mặt Trời trước khi đến Trái Đất phải qua tầng điện li để lọc bỏ các bức xạ có hại; khi Trái Đất quay lượng bức - Thảo luận xạ tại một điểm trên Trái nhóm, đại Đất thay đổi tạo nên các Câu 1: Tầng điện li hình thành như diện nhóm mùa trong năm. thế nào? Tác dụng của tầng điện li? trình bày kết - Khi tầng điện li thay đổi quả. thì lượng bức xạ Mặt Trời Câu 2: Quan hệ giữa tầng điện li với sự biến đổi khí hậu của Trái Đất? - Nhóm còn đến Trái Đất càng lớn làm lại nhận xét Trái Đất nóng lên, gây ra Câu 3: Chúng ta cần làm gì để bảo vệ và bổ sung. những trận động đất, biến tầng điện li, bảo vệ môi trường? đổi khí hậu, ảnh hưởng lớn đến các mùa trong năm và con người. Câu 3: Chúng ta cần bảo vệ tầng điện li bằng cách không làm ô nhiễm môi trường, tiết kiệm năng Giáo viên phân tích, nhận xét, đánh lượng, trồng cây xanh và giá và chốt kiến thức: bảo vệ các nguồn tài nguyên thiên nhiên. 11
Bài 2: THUYẾT ELECTRON. ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN ĐIỆN TÍCH a. Vị trí tích hợp: Ngay sau phần vận dụng thuyết electron để giải thích các hiện tượng nhiễm điện. b. Nội dung tích hợp: - Sơn tĩnh điện: Công nghệ phun sơn chất lượng cao và tránh ô nhiễm môi trường. - Công nghệ lọc khí thải, bụi nhờ tĩnh điện. c. Mức độ tích hợp: Tích hợp bộ phận. d. Phương pháp tích hợp : Phân tích, tổng hợp, hoạt động nhóm. Hoạt động của GV Hoạt động của hs Kiến thức cần đạt - Tổ chức chia nhóm và - Thảo luận Câu 1: Hiện tượng tĩnh điện giao nhiệm vụ từng nhóm nhóm, cử đại diện được ứng dụng trong Công tìm hiểu trước ở nhà. Yêu nghệ phun sơn tĩnh điện và nhóm trình bày cầu các nhóm trình bày kết quả. các thiết bị lọc bụi tĩnh điện kết quả của mình trên - Nhóm còn lại được sử dụng trong các nhà Powerpoint. nhận xét và bổ máy, xí nghiệp bao gồm: lọc Nhiệm vụ: sung kết quả. bụi tĩnh điện loại UR, lọc bụi tĩnh điện loại EGA, lọc bụi Yêu cầu học sinh quan sát tĩnh điện loại UGT. hình ảnh, thảo luận nhóm và trả lời câu hỏi. Câu 2: Công nghệ sơn tĩnh điện là công nghệ hiện đại được phát minh ra với mục đích phục vụ cho nhu cầu của con người và hoạt động dựa trên nguyên lý tĩnh điện. Nghĩa là khi sản phẩm khi được phun sơn thì vật cần sơn và thiết bị sẽ được tích điện Phun sơn tĩnh điện trái dấu nhằm tạo độ bám dính cao giúp cho sản phẩm có khả năng chống oxy hóa tốt, và làm cho bề mặt có màu sắc chuẩn xác và bóng mịn. Do đó, sản phẩm khi được áp dụng bằng công nghệ sơn tĩnh điện thường có tuổi thọ rất Bột sơn khô cao, có thể áp dụng được với mọi sản phẩm ở cả trong nhà Câu 1: Nêu ứng dụng hiện lẫn ngoài trời. tượng tĩnh điện để giảm ô nhiễm môi trường? Các sản phẩm có thể sử dụng được công nghệ thường là 12
Câu 2: Công nghệ sơn những sản phẩm được làm từ tĩnh điện là gì? Những ưu các vật liệu như sắt, thép, điểm của sơn tĩnh điện so nhựa, gỗ… với công nghệ phun sơn - Nguyên lý hoạt động và quy thông thường? trình sơn tĩnh điện được thi công chính bằng súng phun và bộ điều khiển tự động gồm buồng phun sơn và thu hồi bột sơn, buồng hấp bằng tia hồng ngoại tuyến. *Những ưu điểm vượt trội của công nghệ sơn tĩnh điện: Trong công nghệ phun sơn thông thường, người ta dùng súng có khí nén để phun những hạt sơn nhỏ li ti đến bám vào vật cần sơn. Hiện nay người ta cải tiến công nghệ phun sơn này bằng công nghệ phun sơn tĩnh điện bằng cách làm cho vật cần sơn nhiễm điện âm, và các hạt phun ra từ súng nhiễm điện dương. Như vậy các hạt sơn phun ra đều bị hút và bám hết vào vật cần sơn. - Về kinh tế: + Quy trình sơn tĩnh điện dễ dàng tự động hoá, tiết kiệm được chi phí nhân công. (dùng hệ thống phun sơn bằng súng tự động). + 99% lượng sơn tĩnh điện được sử dụng triệt để (bột sơn dư trong quá trình 13
phun sơn tĩnh điện được thu hồi để sử dụng lại). + Không cần sơn lót. Làm sạch dễ dàng những khu vực bị ảnh hưởng khi phun sơn hay do phun sơn không đạt yêu cầu. + Tiết kiệm thời gian hoàn thành sản phẩm - Về đặc tính sử dụng: Dễ dàng vệ sinh khi bột sơn bám lên người thực hiện thao tác hoặc các thiết bị khác. Không sử dụng dung môi: không gây ô nhiễm môi trường Ứng dụng được trong nhiều lĩnh vực công nghiệp khác nhau (công nghiệp hàng không, công nghiệp hàng hải, công nghiệp xây dựng…) - Về chất lượng: Tuổi thọ thành phẩm lâu dài (> 5 năm), độ bóng cao, không bị ăn mòn bởi hóa chất hoặc bị ảnh hưởng của tác nhân hóa học hay thời tiết. Màu sắc phong phú và có độ chính xác … e. Giải pháp giáo dục bảo vệ môi trường: Để giảm bụi, khí thải công nghiệp và sinh hoạt gây ra chúng ta cần trồng nhiều cây xanh, sử dụng tiết kiệm năng lượng, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, hạn chế ô nhiễm môi trường. 14
Bài 3 : ĐIỆN TRƯỜNG VÀ CƯỜNG ĐỘ ĐIỆN TRƯỜNG a. Vị trí tích hợp: Ngay sau khi học xong phần II. Đường sức điện trường. b. Nội dung tích hợp: Điện trường gần mặt đất: con người luôn sống trong không gian có điện trường và chịu chịu ảnh hưởng của nó. c. Mức độ tích hợp: Liên hệ thực tế. d. Phương pháp tích hợp: Phân tích, tổng hợp, hoạt động nhóm. Hoạt động của giáo viên Hoạt động Kiến thức cần đạt của học sinh - Tổ chức chia nhóm và giao Thảo luận Chúng ta đang sống trong nhiệm vụ từng nhóm tìm hiểu thời đại 4.0, bao quanh ta là theo nhóm . trước ở nhà. Yêu cầu các nhóm Cử đại diện những đường dây tải điện, trình bày kết quả của mình trên nhóm điện thoại, wifi, ti vi, tủ lạnh, trình Powerpoint. bày kết quả. vi tính, máy giặt, lò vi Nhiệm vụ: - Các nhóm sóng… Ô nhiễm không khí giết chết hàng triệu người Yêu cầu học sinh quan sát hình còn lại nhận ảnh, thảo luận nhóm và trả lời câu xét, bổ sung. mỗi năm nhưng còn một loại hỏi. ô nhiễm vô hình nhưng tác hại của nó cũng không hề thua kém đó là ô nhiễm điện từ trường. Câu 1: Ô nhiễm điện từ trường là những bức xạ vô hình phát sinh từ kỹ thuật vô tuyến điện và việc truyền tải điện năng. Đó là hệ thống lưới điện ngoài trời và trong nhà, điện thoại không dây, điện thoại di động, các cột, các trạm thu phát điện thoại di động, các thiết bị báo động vô tuyến, lưới thông tin không dây, màn hình máy tính, ti vi, thậm chí cả đèn tiết kiệm điện... Đặc biệt, các Câu 1: Ô nhiễm điện từ trường là gì? Những tác hại của ô nhiễm biến thế biến điện cao áp điện từ trường? thành điện áp 220V gây ra nhiễu điện từ trường rất Câu 2: Làm gì để hạn chế tác hại mạnh. Tại các thành phố, 15
của điện từ trường? hầu hết các đài, cột phát Giáo viên phân tích, tổng hợp, sóng điện từ (viễn thông, đánh giá và chốt kiến thức phát thanh truyền hình...) đều nằm ngay trong khu dân cư; số đài phát sóng của các hãng taxi cũng ngày một tăng. Hậu quả là người dân đang phải sống trong "bể sóng điện từ". Nhiều nghiên cứu cho thấy, loại sóng này có những ảnh hưởng nguy hại đối với sức khỏe. -Những tác hại của ô nhiễm điện từ trường: Những nghiên cứu khoa học cho thấy, ô nhiễm điện từ trường là một trong những nguyên nhân chính gây ra các triệu chứng như nhức đầu, mất ngủ, mệt mỏi mãn tính, huyết áp thay đổi thất thường, mẫn cảm ngoài da, ung thư máu ở trẻ em, ... Các triệu chứng trên do nhiễu điện từ trường ảnh hưởng và gây rối loạn nhịp sinh học, hệ thống miễn dịch và làm hạ thấp mức melatonin trong cơ thể. Sự thông tin giữa các tế bào với nhau và hệ thống thần kinh bị điện từ trường tác động mạnh mẽ. Cơ chế sinh ra ung thư do điện từ trường cũng tương tự như các tia phóng xạ. Hiệu ứng ion hóa làm biến dị gen và sinh ung thư. Câu 2: Làm gì để hạn chế tác hại của điện từ trường? 16
- Hãy tránh xa các nguồn gây ra ô nhiễm điện từ trường. Vì cứ khoảng cách xa gấp hai lần thì tác dụng của điện từ trường giảm đi gấp 4 lần. Điện trường nơi gần màn hình máy tính, ti vi có thể lên tới 500V/m. Tuy nhiên, tác hại của điện trường do màn hình máy tính lớn hơn nhiều so với màn hình của ti vi vì người sử dụng máy tính phải ngồi gần màn hình hơn. Các bàn làm việc, phòng làm việc nên tránh xa các tủ điện, các đường cáp điện tải điện chung cho cả tòa nhà. - Nên ngắt nguồn điện với tất cả các vật dụng không dùng đến. Bạn nên dùng thanh có nhiều ổ điện hiện có bán nhiều trên thị trường, nhưng nên chọn loại có công tắc kép (khi ngắt điện cả hai dây dẫn điện đều được ngắt điện). Như thế ta có thể ngắt điện dễ dàng và triệt để các thiết bị khi không dùng d. Giải pháp giáo dục bảo vệ môi trường: Tuyên truyền có hiệu quả công tác an toàn hành lang lưới điện cho dân, đề xuất các giải pháp; đặc biệt là những giải pháp về kỹ thuật, quy hoạch, thiết kế lưới điện... để giảm ảnh hưởng của lưới điện đến cảnh quan môi trường, hạn chế tác động của điện từ trường tới cuộc sống, sinh 17