Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Vận dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:78

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Vận dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông" nhằm đề xuất những hướng đi mới phù hợp với bộ môn và bắt kịp xu hướng phát triển giáo dục hiện nay. Thay đổi cách tiếp cận từ dạy viết như một sản phẩm sang dạy tiến trình. Để học sinh chủ động tham gia hoạt động học, phát triển năng lực tạo lập văn bản, năng lực ngôn ngữ, sáng tạo ngôn ngữ thì việc vận dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình là hoạt động quan trọng, cần thực hiện nghiêm túc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Vận dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI “VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY VIẾT DỰA TRÊN TIẾN TRÌNH VÀO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TẠO LẬP VĂN BẢN TỰ SỰ CHO HỌC SINH LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG” LĨNH VỰC: MÔN NGỮ VĂN Nghệ An, tháng 4 năm 2022
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƢỜNG THPT DIỄN CHÂU 3 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI “VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY VIẾT DỰA TRÊN TIẾN TRÌNH VÀO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TẠO LẬP VĂN BẢN TỰ SỰ CHO HỌC SINH LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG” LĨNH VỰC: MÔN NGỮ VĂN Tác giả: Trần Thị Thanh Tổ bộ môn: Văn - Ngoại ngữ Số điện thoại: 0986482223 Năm học: 2021 - 2022 Mail: thanhtt.c3dc3@nghean.edu.vn Diễn châu, tháng 4 năm 2022
MỤC LỤC Trang PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1.1. Lý do chọn đề tài ………………………………………………………. 1 1.2. Mục tiêu, đóng góp, tính mới của đề tài ……………………………. 2 1.3. Phương pháp nghiên cứu ……………………………………………... 2 1.4. Phạm vi nghiên cứu đề tài …………………………………………… 2 PHẦN II. NỘI DUNG 2.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn ……………………………………………... 3 2.1.1. Cơ sở lý luận………………………………………………………….. 3 2.1.1.1. Phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình là gì?…………………… 3 2.1.1.2. Tại sao nên quan tâm đến phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ trong bối cảnh hiện nay? ………………………………………………. 3 2.1.2. Cơ sở thực tiễn.…………………………………………..…………… 5 2.1.2.1. Thực tiễn tình hình triển khai phương pháp dạy viết dựa trên tiến 5 trình.………………………………..…………… ………..………………. 2.1.2.2. Thực trạng tạo lập văn bản tự sự của học sinh lớp 10 trung học phổ 6 thông…………………………………………………………………………. 2.2. Vận dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển 9 năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông 2.2.1. Điều kiện để áp dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ 9 thông.………………………………………………………………………… 2.2.2. Các giai đoạn của phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát 10 triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông 2.2.3. Quy trình áp dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát 10 triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông 2.3. Thực nghiệm sư phạm ……………………………………………….... 15 2.3.1. Mục đích thực nghiệm………………………………………………… 15
2.3.2. Địa điểm, đối tượng và thời gian thực nghiệm ………………………. 15 2.3.3. Tiến trình thực nghiệm……………………………………………….. 15 2.4. Kết quả thực hiện đề tài………………………………………………... 23 2.4.1 Tác động của việc dạy tạo lập văn bản dựa trên tiến trình đối với chất 23 lượng bài viết của HS …………………………………………….. 2.4.2. Tác động của dạy viết dựa trên tiến trình đối với việc nâng cao năng 26 lực tư duy cho người học …………………………………………………… 2.4.3. Khả năng vận dụng phương pháp dạy viết theo tiến trình vào giờ dạy 27 Làm văn ở trường phổ thông………………………………………………... PHẦN III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ 49 3.1. Kết luận………………………………………………………………… 49 3.1.1. Quá trình nghiên cứu, thực hiện đề tài……………………………… 49 3.1.2. Ý nghĩa của đề tài…………………………………………………….. 49 3.2. Kiến nghị……………………………………………………………….. 49
BẢNG CHỮ VIẾT TẮT Các chữ viết tắt Ý nghĩa chữ viết tắt HS Học sinh GV Giáo viên PP Phương pháp TTTL VB Tiến trình tạo lập văn bản YCCĐ Yêu cầu cần đạt SGK Sách giáo khoa THPT Trung học phổ thông
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1.1. Lý do chọn đề tài. Dạy viết dựa trên tiến trình là phương pháp “Tổ chức hoạt động dạy viết dựa trên các bước của quá trình tạo lập văn bản và các hoạt động tư duy xảy ra trong tiến trình đó”. Phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình không tập trung vào sản phẩm cuối cùng là bài viết hoàn chỉnh của học sinh, mà chú trọng vào các hoạt động của học sinh trong từng bước của quy trình viết. Theo đó, học sinh được trải nghiệm toàn bộ quá trình hoàn thành một văn bản, học hỏi, rút kinh nghiệm để hình thành các kĩ năng cần thiết ở từng bước. Phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình là phương pháp được nhiều nhà giáo dục trên thế giới nghiên cứu, ứng dụng vào thực tiễn dạy học và thu được những hiệu quả khả quan từ những năm 70 của thế kỉ XX. Tuy nhiên, ở Việt Nam hiện nay, việc dạy viết vẫn theo hướng tiếp cận sản phẩm. Thực tế cho thấy dạy học Tập làm văn trong nhà trường phổ thông luôn là thử thách với cả giáo viên, học sinh và năng lực viết của học sinh cũng còn nhiều hạn chế. Bắt kịp với xu thế quốc tế trong phát triển chương trình, chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn (dự thảo ngày 24 tháng 10 năm 2018) đã đưa ra mục tiêu cần đạt về kĩ năng viết với học sinh trung học phổ thông là biết viết “đúng quy trình”, “theo đúng các bước”. Rõ ràng, việc dạy học viết trong chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn sau năm 2018 đã thay đổi cách tiếp cận từ dạy viết như một sản phẩm sang dạy tiến trình. Vì thế, để đáp ứng được yêu cầu đổi mới của chương trình, việc nghiên cứu lí thuyết dạy viết dựa trên tiến trình và vận dụng nó vào dạy viết ở Việt Nam là một vấn đề vô cùng cấp thiết. Hiện nay, kiểu bài văn tự sự chiếm một vị trí quan trọng trong chương trình Ngữ văn trung học phổ thông. Văn tự sự có ba dạng cơ bản: Kể lại câu chuyện đã học, đã đọc bằng lời văn của mình; Kể chuyện đời thường; Kể chuyện tưởng tưởng. Cả ba dạng đều có “đất” để người viết tự do sáng tạo. Tuy nhiên, năng lực tạo lập văn bản tự sự của học sinh vẫn còn nhiều khiếm khuyết: câu chuyện còn đơn điệu, sự việc được chọn một cách giản đơn, kiểu thấy gì kể nấy, tường thuật nguyên xi trình tự diễn biến sự việc, tái hiện cuộc sống như vốn có. Những bài văn như thế có thể vẫn hoàn chỉnh về mặt lí thuyết, có ý nghĩa nào đó. Nhưng khi đọc xong, người đọc sẽ quên ngay, không để lại chút vấn vương gì trong tâm trí. Bài văn tự sự hay không chỉ ở việc kể sao cho có ý nghĩa mà còn phải kể sao cho ấn tượng và sâu sắc nhất. Muốn vậy, học sinh cần phải có năng lực viết văn tự sự, năng lực tư duy, năng lực sáng tạo, năng lực ngôn ngữ. Như vậy, thông qua việc sử dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình, Giáo viên tổ chức hoạt động để học sinh chủ động tham gia vào từng bước trong quy trình viết. Từ đó, phát triển được năng lực Viết văn bản tự sự, năng lực tư duy, năng lực sáng tạo, năng lực ngôn ngữ, phù hợp với đặc trưng riêng của môn Ngữ văn và yêu cầu đổi mới của dạy học văn trong bối cảnh hiện nay. 1
Từ những vấn đề được trình bày ở trên, tôi đã lựa chọn đề tài “Vận dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông” 1.2. Mục tiêu, đóng góp, tính mới của đề tài. Mục tiêu của đề tài: Đề tài này của tôi nhằm trả lời ba câu hỏi: Việc dạy viết dựa trên tiến trình có tác động như thế nào với việc phát triển năng lực viết văn tự sự của học sinh lớp 10 trung học phổ thông? Việc dạy viết dựa trên tiến trình có góp phần nâng cao năng lực tư duy, năng lực ngôn ngữ, năng lực sáng tạo của học sinh hay không? Có thể vận dụng phương pháp này vào dạy Làm văn ở trường phổ thông? Đóng góp mới của đề tài: Vận dụng phương pháp dạy viết theo tiến trình trong viết văn tự sự giúp cho người dạy và người học văn thay đổi cách dạy, cách học của mình; đối với người học, nâng cao được kĩ năng viết văn tự sự, biết chọn các chi tiết tiêu biểu, phát triển năng lực tư duy, ngôn ngữ và sáng tạo; làm cho giờ dạy học văn trở nên hứng thú, sinh động, giáo viên có thể phát huy được các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực . Tính mới của đề tài: Đây là một đề tài mới, đề xuất những hướng đi mới phù hợp với bộ môn và bắt kịp xu hướng phát triển giáo dục hiện nay. Thay đổi cách tiếp cận từ dạy viết như một sản phẩm sang dạy tiến trình. Để học sinh chủ động tham gia hoạt động học, phát triển năng lực tạo lập văn bản, năng lực ngôn ngữ, sáng tạo ngôn ngữ thì việc vận dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình là hoạt động quan trọng, cần thực hiện nghiêm túc. 1.3. Phƣơng pháp nghiên cứu. Phân tích, so sánh, thống kê, thực nghiệm khoa học. 1.4. Phạm vi nghiên cứu đề tài. - Văn tự sự 10 THPT. - Nghiên cứu áp dụng cho học sinh khối 10 tại Trường THPT Diễn Châu 3 trong năm học 2020-2021, 2021-2022. - Nghiên cứu văn bản “ Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy”. 2
PHẦN II. NỘI DUNG 2.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn 2.1.1. Cơ sở lý luận 2.1.1.1. Phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình là gì? Theo nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thị Hồng Nam và Trần Nguyên Hương Thảo (2017), có ba khái niệm về dạy viết dựa trên tiến trình. Cụ thể như sau: Thứ nhất, “Nunan David (1991) cho rằng dạy viết dựa trên tiến trình tập trung vào từng bước tạo lập từng đoạn văn bản (VB) và tiến trình viết cho phép sai sót và không có VB nào hoàn hảo nhưng người viết sẽ tiến tới sự hoàn hảo bằng cách viết, suy ngẫm về cái đã viết, thảo luận và viết lại nhiều lần các bản nháp của VB”. Thứ hai, “Theo Graham Stanley (1993), dạy viết trên tiến trình xem viết là hành động sáng tạo, đòi hỏi phải có thời gian và những phản hồi tích cực (của GV và bạn học) để tạo ra bài viết tốt hơn”. Thứ ba, “Murray giải thích về dạy viết dựa trên tiến trình như sau: Thay vì dạy tạo ra sản phẩm cuối cùng chúng ta nên dạy cho HS hiểu tạo lập VB là một tiến trình không có điểm dừng. Chúng ta làm việc với từng từ ngữ. Chúng ta chia sẻ với người học sự hứng khởi của việc lựa chọn từ này thay vì từ khác, của việc tìm kiếm những từ ngữ thật sự, thể hiện được suy nghĩ, cảm xúc của chúng ta”. Dạy viết dựa trên tiến trình là PP “tổ chức hoạt động dạy viết dựa trên các bước của quá trình tạo lập VB và các hoạt động tư duy xảy ra trong tiến trình đó”. Phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình không tập trung vào sản phẩm cuối cùng là bài viết hoàn chỉnh của học sinh (HS), mà chú trọng vào các hoạt động của HS trong từng bước của quy trình viết. Theo đó, HS được trải nghiệm toàn bộ quá trình hoàn thành một văn bản, học hỏi, rút kinh nghiệm để hình thành các kĩ năng cần thiết ở từng bước. 2.1.1.2. Tại sao nên quan tâm đến phƣơng pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ trong bối cảnh hiện nay? Trong ba phân môn Đọc hiểu, Tiếng Việt và Làm văn trong trường phổ thông hiện nay, dạy Làm văn hay dạy tạo lập văn bản được coi là một nhiệm vụ mang tính thử thách nhất đối với giáo viên. Vì để có thể dạy học sinh tạo lập văn bản, giáo viên cần phải có kiến thức, kĩ năng về nhiều lĩnh vực. Đó là kiến thức về thể loại văn bản được tạo lập, đặc điểm của tiến trình tạo lập văn bản, kĩ năng tạo lập văn bản, các phương pháp dạy học sinh cách tạo lập văn bản… Tuy nhiên, ở Việt Nam, cho đến nay, ngoài một số công trình viết về thể loại văn bản, các vấn đề còn lại hầu như bị bỏ ngỏ, giáo viên cũng không được đào tạo kĩ về những vấn đề trên. Kết quả là học sinh hầu như không có kĩ năng tạo lập văn bản, vì không có 3
kĩ năng nên các em phải sao chép văn mẫu. Trong khi ở các nước, việc dạy văn bản được thực hiện dựa trên tiến trình tạo lập văn bản kết hợp với một số phương pháp như quan sát, phân tích mẫu và dạy dựa trên đặc điểm thể loại thì ở Việt Nam cách dạy vẫn chủ yếu là dựa trên sản phẩm. Nhiều nhà nghiên cứu đã xem tạo lập văn bản là một tiến trình tư duy phức tạp, không theo một đường thẳng, gồm nhiều giai đoạn. Theo Murray (1972), đó là các giai đoạn: - Trước khi viết: người viết thực hiện các hoạt động như nhận biết về đề tài và chủ đề văn bản, người đọc, chọn lựa hình thức phù hợp cho văn bản. Giai đoạn này có thể bao gồm các hoạt động như tìm kiếm thông tin, phác thảo đề cương, xác định tên văn bản và hướng viết. - Viết: là hành động tạo lập bản nháp thứ nhất. - Sau khi viết: người viết xem lại chủ đề, hình thức và người đọc. Trong giai đoạn này, người viết phải suy nghĩ lại, tái thiết kế và viết lại. Cách dạy viết dựa trên tiến trình được xem là khác hẳn với cách dạy viết truyền thống là dạy hướng đến sản phẩm (product-oriented method of teaching writing). Dạy viết dựa trên tiến trình chú trọng vào từng cá nhân người học – người viết để phát triển quan điểm, cách nhìn của họ về chủ đề bài viết về cách viết qua từng giai đoạn tạo lập văn bản. Cách dạy này thể hiện quan điểm “kiến thức là một tiến trình, không phải là một sản phẩm”. Thay vì chỉ tập trung vào chính tả, ngữ pháp, giáo viên cần hướng dẫn và tạo cơ hội cho học sinh tập trung vào chính quá trình tạo lập văn bản, bao gồm việc lập kế hoạch, viết nháp, biên tập và chỉnh sửa sản phẩm của họ . Việc chỉnh ngữ pháp và chính tả chỉ xảy ra trong giai đoạn chỉnh sửa còn chỉnh sửa nội dung được thực hiện trong suốt tiến trình văn bản được tạo lập. Vì “viết là một tiến trình” nên giáo viên không áp đặt quan điểm của mình, không lập dàn ý mẫu cho học sinh sao chép mà tổ chức cho học sinh học cách viết trong suốt tiến trình tạo lập văn bản với sự trợ giúp của giáo viên, sự tương tác với các bạn học. Các hoạt động dạy học được tổ chức “xung quanh những trải nghiệm cá nhân của người học và những ý kiến và viết được xem là một hành động sáng tạo của sự tự khám phá. Điều này giúp làm nảy sinh sự tự ý thức về hoạt động viết ở vai trò xã hội và năng lực văn chương cũng như giúp suy nghĩ thông suốt và tự thể hiện một cách hiệu quả”. Vì viết là một tiến trình tư duy phức tạp, là hành động khám phá ý tưởng của chính bản thân người viết nên giáo viên phải kích thích ý tưởng của học sinh qua các giai đoạn trước, trong và sau khi viết, tổ chức cho học sinh lập kế hoạch, viết nháp, chỉnh sửa để hoc sinh có cơ hội khám phá tiến trình viết của chính họ. Trong tiến trình này, người viết được đóng vai người đọc, đọc lại sản phẩm của mình để hiểu cách người đọc tiếp nhận văn bản của mình, từ đó chỉnh sửa văn bản. Qua đó, người học được phát triển các năng lực tư duy như phân tích, đánh giá, tái đánh giá, khái quát, suy ngẫm, tự điều chỉnh, đồng thời học cách nắm bắt, định hình và diễn đạt ý tưởng. Việc giáo viên tổ chức cho học sinh tự chỉnh sửa và chỉnh sửa văn bản của người khác đã có tác động tốt đối với sự 4
thay đổi về nội dung và hình thức văn bản ở những mức độ khác nhau đồng thời cũng chứng minh là khả năng “tự phát hiện lỗi sai của chính mình để khắc phục, nảy ra những ý mới hợp lí hơn, cắt cắt bỏ những ý chưa hay” của người viết tăng lên. Mặt khác, kĩ năng viết là một trong những kĩ năng quan trọng, việc kiểm tra năng lực viết của Học sinh cũng là một trong những cách đánh giá phổ biến và truyền thống hiện nay. Nhưng còn một số em chưa thực sự tự tin khi viết một đoạn văn, bài văn. Vì thế, cần vận dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình để rèn luyện cho học sinh kĩ năng tạo lập đoạn văn, văn bản tự sự. 2.1.2. Cơ sở thực tiễn: 2.1.2.1. Thực tiễn tình hình triển khai phƣơng pháp dạy viết dựa trên tiến trình Trên thế giới, lí thuyết dạy viết dựa trên tiến trình đã được nghiên cứu và chấp nhận rộng rãi từ những năm 70 của thế kỉ XX. Tuy nhiên, ở Việt Nam hiện nay, việc dạy viết vẫn theo hướng tiếp cận sản phẩm. Thực tế cho thấy dạy học Tập làm văn trong nhà trường phổ thông luôn là thử thách với cả giáo viên, học sinh và năng lực viết của học sinh cũng còn nhiều hạn chế. Bắt kịp với xu thế quốc tế trong phát triển chương trình, chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn (dự thảo ngày 24 tháng 10 năm 2018) đã đưa ra mục tiêu cần đạt về kĩ năng viết với học sinh Trung học cơ sở và Trung học phổ thông là biết viết “đúng quy trình”, “theo đúng các bước”. Rõ ràng, việc dạy học viết trong chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn sau năm 2018 đã thay đổi cách tiếp cận từ dạy viết như một sản phẩm sang dạy tiến trình. Vì thế, để đáp ứng được yêu cầu đổi mới của chương trình, việc nghiên cứu lí thuyết dạy viết dựa trên tiến trình và vận dụng nó vào dạy viết ở Việt Nam là một vấn đề vô cùng cấp thiết Nói đến lí thuyết dạy học dựa trên tiến trình, không thể không nhắc đến Don Murray. Ông đã quan niệm dạy học viết là một tiến trình, chứ không phải là sản phẩm trong bài: “Teach writing as a process not product” (1972). Quan điểm này cũng được thể hiện ở các nhà nghiên cứu khác như Nunan (1991), Stanley (1993), Hyland (2003) . Trong một số sách giáo khoa của Hoa Kì, HS cũng được dạy viết trải nghiệm theo các bước. Ở Việt Nam, đến năm 2016, lí thuyết dạy viết dựa trên tiến trình mới lần đầu được Nguyễn Thị Hồng Nam giới thiệu vắn tắt trong bài báo “Tác động của hoạt động chỉnh sửa đối với tiến trình tạo lập văn bản của người học”. Sau đó, Nguyễn Thị Hồng Nam và cộng sự (2017) đã tiếp tục nghiên cứu về lí thuyết dạy tạo lập văn bản dựa trên tiến trình ở bài viết “Dạy học tạo lập văn bản dựa trên tiến trình - những bài học kinh nghiệm cho dạy tạo lập văn bản ở Việt Nam”. Bài viết đã phân tích quan điểm dạy tạo lập văn bản là một tiến trình qua một bài viết của Don Murray và mô hình tạo lập văn bản của Hayes, Flower (1981). Từ đó, nhóm tác giả đã gợi ý một số bài học kinh nghiệm về cách dạy tạo lập văn bản trong trường phổ thông ở Việt Nam. Về phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự của học sinh trung học cơ sở, tác giả Phan Thị Hồng Xuân (2017) có bài 5
“Một hướng thiết kế bài học Ngữ văn trong sách giáo khoa nhằm phát triển năng lực viết của học sinh trung học cơ sở”. Bài viết đã đề xuất cách thiết kế một bài học tập làm văn tự sự cụ thể để phát triển năng lực viết của học sinh. Như vậy, ở Việt Nam chưa có công trình nào nghiên cứu sâu và bao quát về lí thuyết dạy học viết dựa trên tiến trình và việc vận dụng lí thuyết này vào tổ chức dạy học tạo lập văn bản tự sự cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông. 2.1.2.2. Thực trạng tạo lập văn bản tự sự của học sinh lớp 10 trung học phổ thông R n luyện kĩ năng tạo lập văn bản là một trong hai kĩ năng cơ bản của người học văn. Tạo lập các văn bản giúp học sinh r n luyện khả năng tư duy, sử dụng ngôn từ, nâng cao trí tưởng tượng phong phú, chuyển tải đầy đủ linh hoạt các ý tưởng, suy nghĩ và giãi bày tư tưởng của bản thân về cuộc sống, con người, xã hội,... mà viết truyện là một trong những hoạt động thể nghiệm tốt nhất cho những vấn đề trên. Trong chương trình khung của Bộ và sách giáo khoa Ngữ văn 10 hiện hành, học sinh được hình thành và phát triển năng lực làm văn tự sự qua các tiết dạy làm văn và đọc hiểu văn bản tự sự dân gian ( 07 tiết kĩ năng làm văn tự sự, 14 tiết đọc hiểu các văn bản tự sự dân gian - Thực hiện năm học 2019 - 2020; 05 tiết kĩ năng làm văn tự sự, 12 tiết đọc hiểu các văn bản tự sự dân gian - Thực hiện năm 2020-2021; 9 tiết kĩ năng làm văn tự sự, 9 tiết đọc hiểu các văn bản tự sự dân gian- Thực hiện năm học 2021-2022). Đây là con số đáng kể chứng tỏ tầm quan trọng của việc hình thành kĩ năng viết văn tự sự cho các em mà Bộ giáo dục đã ban hành. Trong chương trình lớp 10 trung học phổ thông, chủ đề văn tự sự có các bài học với các mức độ như sau: Mức độ vận dụng Bài học Mức độ nhận biết Mức độ thông hiểu và vận dụng cao - Nêu khái niệm dàn - Quá trình lập dàn ý ý? một bài văn tự sự - Dàn ý bài văn tự sự? thường diễn ra như thế nào? - Trong phần trích - Trước khi lập dàn Em rút ra được bài học Lập dàn ý SGK, nhà văn Nguyên ý, cần suy nghĩ và gì trong quá trình bài văn tự Ngọc đã nói về việc lựa chọn những gì? hình thành ý tưởng, dự sự gì? kiến cốt truyện để chuẩn bị lập dàn ý cho bài văn tự sự? - Vai trò của dàn ý đối Nhiệm vụ cụ thể của Lập dàn ý cho bài văn với người viết, người mỗi phần trong bài viết về một câu kể? văn tự sự là gì? chuyện xảy ra trong 6
cuộc sống mà em được chứng kiến hoặc một câu chuyện được sgk gợi ý. - Trình bày các khái - “Sự việc” và “chi - Chỉ ra các sự việc có niệm “tự sự”, “sự tiết” giống và khác trong đoạn trích Chọn sự việc”, “chi tiết tiêu nhau như thế nào? “Chiến thắng Mtao việc, chi biểu” ? Mxây” ? tiết tiêu biểu - Trong sự việc 1 có trong bài những chi tiết nào là văn tự sự tiêu biểu? Sự việc 3 có các chi tiết tiêu biểu nào? - Thế nào là nhân vật - Phân biệt “nhân - Xác định nhân vật Tóm tắt văn học? vật chính” với “nhân chính của Truyện An văn bản vật phụ”? Dương Vương và Mị tự sự Châu – Trọng Thủy? Ngoài ra còn có bài Miêu tả và biểu cảm trong bài văn tự sự (Tự học có hướng dẫn) và bài Luyện tập viết đoạn văn tự sự (Tự học có hướng dẫn). Có thể thấy, Văn tự sự là kiểu văn đã được chú trọng trong chương trình Ngữ văn trung học phổ thông . Văn tự sự thường có hai kiểu bài cơ bản: tự sự bám sát và tự sự sáng tạo. Kiểu bài tự sự bám sát là dạng bài đơn giản nhất, học sinh chỉ cầm nắm được cốt truyện là có thể làm được, diễn đạt sự việc bằng lời văn của cá nhân cho linh hoạt trong sáng. Trong kiểu bài tự sự sáng tạo, kể chuyện tượng tượng là kiểu bài thể hiện rõ nhất khả năng sáng tạo và trí tưởng tưởng. Kiểu bài tưởng tượng sáng tạo có rất nhiều dạng: tưởng tưởng dựa vào tác phẩm văn học; tưởng tưởng những chuyện có thể xảy ra trong tương lai; tưởng tưởng những chuyện viễn tưởng, giả tưởng; tưởng tưởng những chuyện phiêu lưu, khám phá. Để tạo dựng được một bài văn tự sự hay, phải xây dựng được cốt truyện hấp dẫn giàu ý nghĩa, tạo tình huống truyện bất ngờ thú vị, lựa chọn ngôi kể, thứ tự kể phù hợp. Mặt khác, muốn làm tốt một bài văn kể chuyện thì câu chuyện cần đảm bảo yêu cầu của văn tự sự nói chung. Bên cạnh đó, nên chú ý các đặc điểm riêng của từng kiểu bài, cần chú ý đến mục đích và thông điệp gửi gắm qua câu chuyện đang kể. Các yếu tố tưởng tưởng trong câu chuyện cần hợp lí, có độ tin cậy mới thuyết phục người đọc. Ngoài ra, cần sử dụng triệt để nghệ thuật: nhân hóa, so sánh, liên tưởng, tưởng tưởng, cách nói cường điệu, phóng đại… để tạo nên “ chất vị” riêng của từng kiểu bài. Điều đó, đòi hỏi sự đổi mới phương pháp dạy học của người giáo viên và sự sáng tạo, tích cực của học sinh. 7
Về phía người giáo viên, trước đây khi dạy văn tự sự cho các em, tôi mới chỉ giúp các em nắm bắt được những nội dung cơ bản trong sách giáo khoa. Trong quá trình dạy chỉ dạy tập làm văn ở những tiết học về tập làm văn, chưa tận dụng được thời gian ở các phân môn khác để tích hợp với phần tập làm văn. Đặc biệt chưa chú trọng luyện tập và ra bài tập về nhà cho các em để từ đó hình thành kĩ năng làm bài. Thông thường trước khi viết bài văn tự sự, đòi hỏi giáo viên phải xác định và mô tả mức độ yêu cầu của mỗi loại câu hỏi/ bài tập có thể sử dụng để kiểm tra, đánh giá năng lực và phẩm chất của học sinh trong quá trình dạy học. Mức độ vận dụng Mức độ nhận biết Mức độ thông hiểu và vận dụng cao - Nắm được khái niệm - Chỉ ra được các bước lập Biết cách lập dàn ý bài lập dàn ý bài văn tự sự. dàn ý bài văn tự sự (Lựa văn tự sự (kể lại một câu - Nêu được tác dụng, yêu chọn sắp xếp các ý theo bố chuyện) tương tự một cầu của việc lập dàn ý cục 3 phần) truyện ngắn. bài văn tự sự. - Hiểu được nhiệm vụ cụ thể của từng phần trong bố cục đó. - Nhận diện và phân biệt - Hiểu rõ cách thức chọn - Biết chọn sự việc, chi được các khái niệm: “tự sự việc, chi tiết tiêu biểu tiết tiêu biểu để viết bài sự”, “sự việc”, “chi tiết để viết một bài văn tự sự. văn tự sự. tiêu biểu” trong VB tự - Bước đầu viết bài văn sự. tự sự theo sự việc, chi tiết - Nêu được tác dụng và tiêu biểu đã chọn. yêu cầu của chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong quá trình viết hoặc kể lại một câu chuyện. - Nêu được các khái - Hiểu rõ tầm quan trọng - Viết bài văn tự sự theo niệm “miêu tả”, “biểu hàng đầu của quan sát, liên yêu cầu, có sử dụng các cảm”, “quan sát”, “liên tưởng, tưởng tượng đối yếu tố miêu tả và biểu tưởng”, “tưởng tượng”. với việc sáng tạo VB tự cảm. sự. - Nêu được khái niệm - Hiểu được các loại đoạn - Viết một đoạn văn (ở đoạn văn; đoạn văn trong văn trong VB tự sự. phần thân bài) để góp văn bản tự sự. - Hiểu nội dung và nhiệm phần hoàn thiện một bài vụ của đoạn văn trong VB văn tự sự theo yêu cầu. tự sự. 8
- Nêu được khái niệm, - Hiểu rõ cách thức tóm tắt - Tóm tắt được một mục đích, yêu cầu tóm VB tự sự dựa theo nhân truyện dân gian trong tắt VB tự sự dựa theo vật chính. chương trình Ngữ văn 10 nhân vật chính. theo nhân vật chính. Về phía học sinh, do nhiều yếu tố chủ quan và khách quan, đa số các em ít có thời gian để đọc các tài liệu tham khảo, mở rộng hiểu biết. Vì vậy, các em chỉ có thể nắm bắt được những gì sách giáo khoa cung cấp. Học văn đòi hỏi viết nhiều (đọc nhiều) nhưng lại ít có điều kiện cũng như thời gian để luyện tập. Thêm vào đó, nhiều học sinh chưa chú ý đến việc học, ý thức chưa cao, về nhà không làm bài nên khi làm bài thường vụng về, lúng túng. Khi làm bài văn tự sự, học sinh thường tập trung kể diễn biến các sự việc nên không chú ý đến việc đan xen yếu tố miêu tả và biểu cảm. Điều này sẽ làm cho câu chuyện trở nên nhàm chán, kém sinh động, hấp dẫn. Với những khó khăn như vậy, mỗi giáo viên dạy Ngữ văn phải tìm biện pháp giúp học sinh nắm và làm tốt bài tập làm văn. Cũng chính từ sự băn khoăn, trăn trở: “Làm sao giúp học sinh làm tốt bài tập làm văn?”. Qua quá trình dạy học, quá trình tìm tòi tôi đã áp dụng phương pháp dạy viết theo tiến trình trong việc tạo lập văn bản tự sự, giúp học sinh có được những biện pháp làm tốt bài văn tự sự trong chương trình Ngữ văn, biết đưa yếu tố miêu tả và biểu cảm vào bài làm một cách hiệu quả, khéo léo. 2.2. Vận dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông. 2.2.1. Điều kiện để áp dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông. Phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình cần có thời gian phù hợp để thực hiện. Vì vậy, giáo viên cần cân nhắc để phân phối đủ thời gian cho phần dạy viết thì mới có thể dùng phương pháp này. Giáo viên sử dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình trong các hoạt động thực hành viết đoạn hoặc viết trọn vẹn một bài viết. Tuỳ vào yêu cầu của bài tập thực hành mà giáo viên điều chỉnh hệ thống câu hỏi hướng dẫn trong từng bước, cũng như tiêu chí đánh giá bài viết. Để có thể sử dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình theo hướng phát triển được phẩm chất, năng lực cho học sinh, giáo viên cần lưu ý như sau: - Về tổ chức thực hiện: Giáo viên đảm bảo ở mỗi bước trong quy trình viết học sinh đều được hướng dẫn một cách chi tiết, cụ thể. - Về thời gian: Giáo viên cần linh hoạt, không nhất thiết yêu cầu học sinh thực hiện tất cả các bước trên lớp. Học sinh có thể được hướng dẫn viết bài tại lớp sau đó xem lại, chỉnh sửa ở nhà, giáo viên kiểm tra, đánh giá vào tiết học sau đó. 9
- Về đánh giá: Cần đảm bảo các sản phẩm của học sinh đều có tiêu chí đánh giá cụ thể, rõ ràng. Tiêu chí đánh giá là công cụ giúp giáo viên phản hồi bài viết và học sinh tự kiểm tra, đánh giá bài viết của mình. 2.2.2. Các giai đoạn của phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông Trong khi thực hiện đề tài, chúng tôi tham khảo mô hình dạy viết dựa trên tiến trình của Hyland (2003) như sau: Các bƣớc viết theo tiến trình - Tìm ra ý tưởng - Xác định mục đích viết - Xác định người đọc - Lựa chọn kiểu loại văn bản 1. Trước khi viết - Đọc bài văn mẫu của loại văn bản cần tạo lập - Viết nháp câu chủ đề thể hiện ý tưởng chính - Thu thập thông tin cho bài viế - Sắp xếp lại các thông tin - Viết nháp phần mở bài (giới thiệu) - Cung cấp thông tin nền 2. Viết bản thảo - Viết theo dàn ý - Viết phần kết bài - Tự đánh giá lại bản thảo hoặc HS đánh giá cho nhau 3. Chỉnh sửa và biên tập - Sửa lại để hoàn thiện nội dung, cấu trúc, phong cách và hình thức bài viết 4. Công bố và chiêm - Chia sẻ bài viết đã hoàn thiện với người đọc. nghiệm - Chiêm nghiệm để có kinh nghiệm viết. 2.2.3. Quy trình áp dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông Dạy viết dựa trên tiến trình là một lí thuyết mà giáo viên và học sinh có thể thực hành. Mỗi sản phẩm trong tiến trình tạo lập đều tìm thấy ý nghĩa của riêng nó. Không có sản phẩm tuyệt đối, chỉ là lựa chọn và thay thế; các văn bản đều là thử nghiệm. Việc chia quá trình tạo lập văn bản thành các giai đoạn trước khi viết, viết nháp và và chỉnh sửa chỉ mang tính tương đối. Thực tế cho thấy việc hoạt hóa tri thức nền, hay nảy sinh ý tưởng không chỉ diễn ra ở giai đoạn trước khi viết mà có thể xuất hiện trong khi viết hoặc chỉnh sửa văn bản. Quá trình chỉnh sửa cũng 10
không phải là giai đoạn chỉ có sau khi viết. Việc rà soát, chỉnh sửa có mặt trong toàn bộ quá trình viết. Vì tính chất đan xen, phức tạp của nó, các nhà nghiên cứu đều cho rằng tiến trình viết không phải là một đường thẳng một chiều mà nó là một quá trình vô cùng phức tạp, có sự chi phối của nhiều thành tố. Viết là một hành trình thám hiểm và gạn lọc để đi đến bản thảo cuối cùng. Dạy viết dựa trên tiến trình hướng đến trải nghiệm cá nhân của người học. Trong lí thuyết này, điều quan trọng không phải là học sinh thu nhận được điều gì mà cần được trải nghiệm và được học cách viết. Viết mang lại cho người học một cơ hội vô cùng to lớn để nhận thức về bản thân và những mối liên hệ của họ với thế giới. Viết giúp cho người học tìm thấy giọng nói của mình. Don Muray cho rằng “thay vì dạy những bài viết đã hoàn thiện, chúng ta nên dạy những bài viết chưa hoàn thành, và điều tuyệt vời trong sự chưa hoàn tất của nó. Người viết làm việc với ngôn ngữ đang hoạt động. Người dạy chia sẻ với học sinh sự phấn khích liên tục của việc lựa chọn và thay thế trong tiến trình viết”. Học sinh có quyền khám phá thế giới của mình bằng đôi mắt và ngôn ngữ riêng của mình. Sản phẩm của việc dạy viết mang tính cá nhân. Hoạt động dạy viết cần được tổ chức dựa trên những trải nghiệm, cảm xúc, năng lực của cá nhân người học. Giáo viên cần tôn trọng ý tưởng riêng của học sinh và khuyến khích học sinh thể hiện con người cá nhân của mình qua bài viết. Vì thế, trong dạy học viết, học sinh được khuyến khích tự tìm kiếm chủ đề, hình thức bài viết, ngôn ngữ… Viết là một tiến trình nên phải có thời gian cho quá trình viết diễn ra và kết thúc. Học sinh được khám phá quá trình viết theo cách riêng của họ, một số có thể viết với tốc độ nhanh, một số chậm và gặp khó khăn, hạn chế trong những giai đoạn khác nhau nhưng học sinh luôn được tôn trọng. Để phù hợp với điều kiện dạy học cũng như đối tượng học sinh ở trường trung học phổ thông, chúng tôi đề xuất tiến trình tạo lập văn bản cũng như cách dạy viết dựa trên tiến trình trên tinh thần tiếp biến các mô hình dạy viết của Hyland (2003) như sau: Với cách dạy dựa trên sản phẩm, học sinh thường không học được kiến thức quy trình (cách tạo lập văn bản cho những văn bản cùng loại) mà chỉ sao chép văn mẫu một cách máy móc. Còn với cách dạy dựa trên tiến trình, trong quá trình hướng dẫn học sinh tạo lập văn bản, giáo viên thường xuyên tương tác với học sinh và tổ chức cho học sinh tương tác với nhau bằng các hình thức thảo luận nhóm đôi, nhóm lớn, hội thảo viết (writing workshop)... Đặc điểm khác của dạy viết dựa trên tiến trình là tích hợp với dạy đọc, nghĩa là khi học sinh học một văn bản, học sinh sẽ được học về thể loại, cấu trúc của văn bản đó để học cách tạo lập một văn bản tương tự theo kiểu bắt chước một cách sáng tạo. Ví dụ: học sinh học một câu chuyện “ Truyện An Dương Vương và Mị Châu, Trọng Thủy” thì sẽ được giao bài tập về nhà “ Nhập thân để kể lại câu chuyện An Dương Vương và Mị Châu, Trọng Thủy ”. Sau đó học sinh đem bản nháp đến lớp và chia sẻ với các bạn trong nhóm và giáo viên. Học sinh sẽ nhận được những góp ý của bạn và của giáo viên để chỉnh sửa câu chuyện nhiều lần. 11
Trong khi thực hiện đề tài, để phù hợp với điều kiện dạy học cũng như đối tượng học sinh ở trường trung học phổ thông, chúng tôi đề xuất tiến trình tạo lập văn bản cũng như cách dạy viết dựa trên tiến trình trên tinh thần tiếp biến các mô hình dạy viết của Hyland (2003) như sau: Tiến trình Nhiệm vụ của ngƣời Biện pháp của GV Mục đích TLVB viết Xác định: chủ đề; đối - Nêu câu hỏi động - Trợ giúp tiến tượng tiếp nhận; mục não về chủ đề, yêu trình nảy sinh ý đích viết; tìm thông cầu của đề bài, đối tưởng của học sinh tin; phác thảo ý tưởng tượng tiếp nhận - - Giúp học sinh Nảy sinh ý Cho học sinh 3-5 tưởng kiểm soát tư duy, phút để viết ra bất cứ trợ giúp lẫn nhau ý tưởng nào nảy sinh - Chia sẻ trong nhóm, chọn ý phù hợp - Xác định: luận điểm; - Giáo viên cung cấp - Giúp học sinh luận cứ sơ đồ cấu trúc văn nhận ra mối quan - Tổ chức các luận bản hệ giữa các ý điểm, luận cứ theo một - Giáo viên nêu câu tưởng; chọn lựa ý trình tự nhất định hỏi trong phiếu học tưởng phù hợp để tập để gợi ý học sinh: làm sáng tỏ luận ý trọng tâm là gì? đề, luận điểm Phát triển, tổ Những ý nào giống - Học sinh trao đổi, chức ý nhau?Ý nào chính, ý hỗ trợ nhau để viết tưởng nào phụ? tốt hơn - Trao đổi giữa các nhóm để chỉnh sửa sơ đồ - Cho các nhóm trình bày. Học sinh và giáo viên nhận xét, bổ sung. - Tiến hành viết: lựa - Giáo viên cho mỗi - Giúp học sinh Diễn đạt các chọn từ ngữ, giọng cá nhân học sinh viết thực hành từng ý thành điệu phù hợp 1 đoạn của thân bài. bước đoạn, thành - Đọc và chỉnh sửa - Giáo viên yêu cầu - Phân tích cấu trúc bài từng phần: các ý, ngữ học sinh xác định câu của đoạn để r n kĩ pháp chủ đoạn, các câu năng viết đoạn 12
triển khai đoạn trong đoạn văn của các em - Đọc lại toàn bài, so - Giáo viên yêu cầu - Trợ giúp học sinh sánh với yêu cầu, mục học sinh trao đổi tự chỉnh sửa và đích bài viết để chỉnh đoạn đã viết với nhau chỉnh sửa lẫn nhau sửa toàn bài: ngữ pháp, và nhận xét lẫn nhau - R n năng lực tạo hình thức, cấu trúc dựa trên phiếu học lập văn bản cho tập hướng dẫn chỉnh học sinh sửa mà giáo viên đã đưa. Chỉnh sửa, - Sau khi nhận xét, biên tập trao đổi lẫn nhau, HS sẽ viết lại. - Chọn một sản phẩm đã chỉnh sửa để trình bày trước lớp. - Học sinh và giáo viên nhận xét, góp ý, bổ sung. Từ đó, để sử dụng phương pháp dạy viết dựa trên tiến trình vào phát triển kĩ năng tạo lập văn bản tự sự , chúng tôi tiến hành như sau: Bƣớc 1: Xác định mục tiêu, nội dung dạy viết. Bƣớc 2: Chuẩn bị - Giáo viên xây dựng các hoạt động hướng dẫn học sinh viết theo từng bước của quy trình viết: chuẩn bị trước khi viết; tìm ý và lập dàn ý; viết bài; xem lại, chỉnh sửa và rút kinh nghiệm. - Giáo viên thiết kế các công cụ dạy học cần thiết như: hệ thống câu hỏi, các phiếu học tập cho từng hoạt động, tiêu chí đánh giá hoạt động của HS ở mỗi bước trong quy trình, bảng tiêu chí đánh giá bài viết,… Bƣớc 3: Hƣớng dẫn học sinh viết theo quy trình - Giáo viên nêu đề bài và tổ chức hoạt động học để hướng dẫn học sinh viết theo từng bước của quy trình viết. - Học sinh lần lượt thưc hiện các hoạt động theo từng bước của quy trình viết. Giáo viên lưu ý học sinh khi viết văn tự sự cần đưa yếu tố miêu tả và biểu cảm sao cho hiệu quả: + Miêu tả nhân vật: ngoại hình, hành động, diễn biến tâm lí + Miêu tả cảnh để khắc họa rõ nét hơn tình cảnh, cảm xúc của nhân vật 13
+ Yếu tố miêu tả trong văn tự sự thường được thể hiện qua các từ ngữ giàu hình ảnh, từ tượng hình, từ tượng thanh, từ láy và các biện pháp so sánh, nhân hóa, liên tưởng, tưởng tưởng. Yếu tố miêu tả phải liên quan đến sự việc, nhân vật đang kể có tác dụng làm cho sự việc được cụ thể, tính cách của nhân vật được khắc họa rõ nét. + Yếu tố biểu cảm được sử dụng thông qua ý nghĩ, cảm xúc, diễn biến, nội tâm của nhân vật; thông qua cảm xúc của người kể chuyện; ngoài ra còn thể hiện qua các từ ngữ giàu sắc thái biểu cảm, các kiểu câu khác nhau như câu cảm thán, câu hỏi tu từ, câu phủ định… Tùy vào nội dung cốt truyện, người kể chuyện cần đặt yếu tố miêu tả và biểu cảm đúng chỗ cần thiết để tận dụng tối đa tác dụng của nó. Bƣớc 4: Trình bày sản phẩm học tập và đánh giá: - Học sinh trình bày sản phẩm học tập: Giáo viên lựa chọn tổ chức hình thức trình bày sao cho phù hợp với điều kiện dạy học, ví dụ như: tất cả học sinh nộp bài viết cho giáo viên tại lớp/ sau khi hoàn thành ở nhà; Giáo viên thu ngẫu nhiên một số bài; Giáo viên yêu cầu 1-2 học sinh trình bày trước lớp… Sản phẩm của học sinh cần được hiểu một cách linh hoạt, có thể là sản phẩm cụ thể của một giai đoạn trong tiến trình viết, chẳng hạn như một dàn ý, một đoạn văn hoặc một bài văn hoàn chỉnh. - GV tiến hành đánh giá thường xuyên và phản hồi kịp thời trong suốt các hoạt động. Giữa đọc và viết có mối quan hệ mật thiết. Theo nhiều cách, sự phát triển của kĩ năng đọc và kĩ năng viết luôn diễn ra song song. Khi học sinh đọc, họ sẽ tự tích lũy được một kho từ vựng, các quy tắc ngữ pháp, lối diễn đạt, phong cách viết và nảy sinh những ý tưởng. Đọc trước hết là tiền đề cho viết. Nhưng không chỉ vậy, lí thuyết dạy viết theo tiến trình quan niệm người viết cũng chính là người đọc. Người viết chính là người đọc văn bản đầu tiên. Khi những dòng chữ được viết ra, người viết cũng chính là người đọc. Văn bản được tạo lập trước hết là cuộc giao tiếp giữa những ý tưởng trong trí óc người viết rồi mới là cuộc giao tiếp giữa người viết và bạn đọc thông qua văn bản. Khi chỉnh sửa văn bản, người viết còn đứng ở vị trí người đọc để đánh giá và hoàn thiện sản phẩm viết. Giáo viên có vai trò khác biệt dưới lí thuyết viết theo tiến trình. Vì viết là một quá trình thám hiểm và khám phá bằng ngôn ngữ của người học nên giáo viên chỉ hỗ trợ chứ không chỉ đạo hành trình khám phá này. Don Muray đã cho rằng sẽ rất khó cho giáo viên được đào tạo theo kiểu truyền thống trong cách dạy học theo tiếp cận tiến trình. Nhiều giáo viên đã không tự mình viết và cho rằng viết là nhiệm vụ của học sinh, không cần đến sự hướng dẫn từ giáo viên Những giáo viên đó đã không nhận thấy rằng hầu hết những bài viết ngh o nàn của học sinh trên lớp là sản phẩm của nhiệm vụ giáo viên đưa ra.Trong nhiều trường hợp, các nhiệm vụ viết đưa học sinh đến chủ đề mà họ không có hứng thú hoặc không có thông tin. Vì thế, để dạy học sinh viết tốt, Giáo viên phải có năng lực viết, hiểu được những khó khăn học sinh có thể đối mặt khi viết văn tự sự. 14
2.3. Thực nghiệm sƣ phạm. 2.3.1. Mục đích thực nghiệm: Từ lí thuyết dạy viết theo tiến trình, chúng tôi vận dụng vào tổ chức hoạt động dạy viết vào phát triển năng lực tạo lập văn bản tự sự. Trong chương trình Ngữ văn 10, văn tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm, GV có thể giao nhiệm vụ cho HS viết bài làm văn “ Nhập thân vào nhân vật An Dương Vương để kể lại câu chuyện “ Truyện An Dương Vương và Mị Châu, Trọng Thủy”. Mục tiêu của bài học là HS có năng lực viết được một bài văn tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm theo đúng quy trình. Qua triển khai đề tài, tôi muốn làm rõ tác động của việc dạy tạo lập văn bản dựa trên tiến trình đối với chất lượng bài viết văn tự sự của học sinh; Tác động của dạy viết dựa trên tiến trình đối với việc nâng cao năng lực tư duy, năng lực ngôn ngữ, năng lực sáng tạo cho người học (đối với người viết, đối với người chỉnh sửa); Khả năng vận dụng phương pháp dạy viết theo tiến trình vào giờ dạy Làm văn ở trường phổ thông 2.3.2. Địa điểm, đối tượng và thời gian thực nghiệm: - Lớp dạy: Lớp 10 D2, 10A8 - Phần: Viết + Văn tự sự + Ngữ liệu chọn: Truyện An Dương Vương và Mị Châu, Trọng Thủy + Hoạt động sử dụng phương pháp: Hoạt động thực hành viết theo quy trình. + Mục tiêu hoạt động: Hướng đến YCCĐ: Viết được VB tự sự 2.3.3. Tiến trình thực nghiệm Nhiệm vụ học tập: Đây là hoạt động thực hành, có tính chất tổng hợp; HS phải triển khai bài văn theo từng bước trong tiến trình viết. Thời gian: linh hoạt; HS có thể làm ở lớp hoặc ở nhà. Cách thức tổ chức hoạt động: Sử dụng PP dạy viết dựa trên tiến trình, HS làm việc cá nhân. Chuẩn bị: (Bước 1: Xác định mục tiêu, nội dung dạy viết + Bước 2: Chuẩn bị) GV xác định đề bài để hướng dẫn HS thực hành viết theo quy trình: Nhập thân vào nhân vật An Dương Vương để kể lại Truyện An Dương Vương và Mị Châu, Trọng Thủy GV xây dựng các hoạt động học và thiết kế các công cụ cần thiết để hướng dẫn HS thực hành viết theo quy trình, cụ thể như sau: 2.3.3.1. Trƣớc khi viết: 2.3.3.1.1. GV hướng dẫn HS lựa chọn đề tài và huy động ý tưởng. 15