Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Vận dụng phương pháp tích hợp liên môn để dạy - học tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng trong chương trình Ngữ Văn 12 trung học phổ thông

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:50

Thêm vào BST

Báo xấu

10
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm phân tích, chỉ ra những nét đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ qua bút pháp lãng mạn, những sáng tạo về hình ảnh, ngôn từ và giọng điệu; Hiểu được khái niệm và đặc điểm của nội dung yêu nước qua từng giai đoạn lịch sử; Phát hiện được biểu hiện cụ thể của nội dung yêu nước qua văn học Việt Nam thời kì chống Pháp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Vận dụng phương pháp tích hợp liên môn để dạy - học tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng trong chương trình Ngữ Văn 12 trung học phổ thông

SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO NGHỆ AN =====***===== SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÍCH HỢP LIÊN MÔN ĐỂ DẠY - HỌC TÁC PHẨM “TÂY TIẾN” CỦA QUANG DŨNG TRONG CHƢƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LĨNH VỰC: NGỮ VĂN Yên Thành, tháng 4 năm 2023
SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƢỜNG THPT YÊN THÀNH 2 =====***===== SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÍCH HỢP LIÊN MÔN ĐỂ DẠY - HỌC TÁC PHẨM “TÂY TIẾN” CỦA QUANG DŨNG TRONG CHƢƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LĨNH VỰC: NGỮ VĂN Ngƣời thực hiện: TRẦN ĐĂNG LỘC Tổ chuyên môn: Ngữ Văn Điện thoại: Năm thực hiện: 2022 - 2023 Yên Thành, tháng 4 năm 2023
MỤC LỤC PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ .........................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ...............................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu.........................................................................................2 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ..................................................................3 3.1. Khách thể nghiên cứu .................................................................................3 3.2. Đối tƣợng nghiên cứu .................................................................................4 4. Giả thuyết khoa học ..........................................................................................4 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu .....................................................................5 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................5 5.2. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................5 6. Phƣơng pháp nghiên cứu...................................................................................5 6.1. Nghiên cứu tích hợp liên môn.....................................................................5 6.2. Khảo sát thực tế...........................................................................................5 6.3. Phân tích, tổng hợp, đánh giá kết quả .........................................................5 7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài ............................................................6 8. Đóng góp mới của đề tài ...................................................................................6 8.1. Tính mới ......................................................................................................6 8.2. Tính khoa học .............................................................................................6 8.3. Tính hiệu quả ..............................................................................................7 9. Cấu trúc của sáng kiến ......................................................................................7 PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU .................................................................8 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN ..........................................................................8 1. Khái niệm tích hợp và dạy học tích hợp ........................................................8 1.1. Khái niệm tích hợp ..................................................................................8 1.2. Dạy học tích hợp ......................................................................................8 2. Vận dụng dạy học tích hợp liên môn ở môn Ngữ văn trong trƣờng trung học phổ thông ...........................................................................................9 3. Dạy học tích hợp liên môn trong dạy học tác phẩm “Tây Tiến” của Quang Dũng .....................................................................................................10 CHƢƠNG 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN ....................................................................11 1. Thuận lợi và khó khăn trong việc dạy học tích hợp ....................................11 1.1. Thuận lợi ................................................................................................11 1.2. Khó khăn ................................................................................................12 2. Thành công và hạn chế bƣớc đầu ................................................................13 2.1. Thành công ............................................................................................13 2.2. Hạn chế ..................................................................................................13 3. Điều kiện thực hiện ......................................................................................14 CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÍCH HỢP LIÊN MÔN VÀO THIẾT KẾ DẠY - HỌC BÀI THƠ TÂY TIẾN CỦA QUANG DŨNG ..................................................................................................14
1. Mục tiêu của giải pháp .................................................................................14 2. Những giải pháp nghiên cứu cụ thể .............................................................14 2.1. Giải pháp 1: Vận dụng kiến thức liên môn ............................................14 2.2. Giải pháp 2: Hƣớng học sinh thu nạp kiến thức theo nhu cầu ..............16 2.3. Giải pháp 3: học sinh tự xử lý các thông tin theo hƣớng dẫn của giáo viên ................................................................................................17 2.4. Giải pháp 4: Khai thác theo đặc trƣng thể loại ......................................17 3. Mối quan hệ giữa các giải pháp ...................................................................17 4. Giáo án minh hoạ vận dụng tích hợp liên môn để dạy - học bài thơ “Tây Tiến” của Quang Dũng ...........................................................................18 5. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp ...............................39 5.1. Mục đích khảo sát ..................................................................................39 5.2. Nội dung và phƣơng pháp khảo sát .......................................................39 5.2.1. Nội dung khảo sát .............................................................................39 5.2.2. Phƣơng pháp khảo sát và thang đánh giá ...........................................39 5.3. Đối tƣợng khảo sát .................................................................................39 5.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất ......................................................................................................40 5.4.1. Sự cấp thiết của các giải pháp đã đề xuất...........................................40 5.4.2. Tính khả thi của các giải pháp đề xuất ...............................................41 PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...................................................42 1. Kết luận ...........................................................................................................42 1.1. Tính mới ....................................................................................................42 1.2. Tính khoa học ...........................................................................................42 1.3. Tính hiệu quả ............................................................................................42 2. Khuyến nghị ....................................................................................................42 2.1. Với các cấp quản lí....................................................................................42 2.2. Đối với giáo viên.......................................................................................42 2.3. Đối với học sinh ........................................................................................43 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................44
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TT Từ viết tắt Từ đầy đủ 1 GV Giáo viên 2 HS Học sinh 3 SGK Sách giáo khoa 4 SGV Sách giáo viên 5 THCS Trung học cơ sở 6 THPT Trung học phổ thông
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Bác Hồ của chúng ta từng nói “Có tài mà không có đức là người vô dụng, có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”. Câu nói này nhấn mạnh đến tầm quan trọng của việc giáo dục đạo đức, nhân cách của mỗi ngƣời. Trong nhà trƣờng, môn Ngữ Văn không chỉ đào tạo ngƣời học các kỹ năng nghe, đọc, nói, viết, giúp ngƣời học phát triển các năng lực tự học, năng lực giao tiếp, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, mà quan trong hơn là hình thành và phát triển ở ngƣời học những phẩm chất cao đẹp nhƣ tính trung thực, lòng nhân ái, tinh thần yêu nƣớc, yêu thƣơng con ngƣời... Nói nhƣ vậy nghĩa là môn Ngữ Văn là một môn học có ý nghĩa xã hội rất quan trọng, nó giúp mỗi ngƣời hoàn thiện mình hơn trong cuộc sống. Trong bài viết “Câu chuyện thơ của mình” in trên Tạp chí Nghiên cứu văn học (số 4/1963), nhà thơ Tố Hữu viết: “Dạy văn thật là một niềm vui lớn”, điều này đã khích lệ mạnh mẽ những ngƣời thầy, ngƣời cô hàng ngày đang gắn mình với bục giảng, gắn mình với các thế hệ sẽ làm chủ đất nƣớc trong tƣơng lai, cổ vũ họ tâm huyết hơn, yêu nghề hơn, tạo ra những thế hệ mới, những con ngƣời mới có phẩm chất tốt, đạo đức tốt, toàn diện về tri thức, chuẩn bị tốt hành trang để bƣớc vào đời hoặc học lên những bậc học cao hơn. 1.2. Dạy học theo chủ đề tích hợp là một quan niệm dạy học hiện đại, nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, đồng thời nâng cao chất lƣợng giáo dục, giúp ngƣời học nhận thức đƣợc sự phát triển xã hội một cách liên tục, thống nhất, thấy đƣợc mối quan hệ hữu cơ giữa các lĩnh vực của đời sống xã hội, khắc phục đƣợc tính rời rạc trong kiến thức. Dạy học tích hợp trong môn Ngữ văn là hình thức liên kết những kiến thức giao thoa nhƣ Lịch sử, Địa lí, Giáo dục công dân, Tin học,… Rèn luyện kĩ năng sống, giáo dục bảo vệ di sản văn hóa địa phƣơng,…để học sinh tiếp thu kiến thức, biết vận dụng vào cuộc sống và ngƣợc lại từ cuộc sống để giải quyết các vấn đề liên quan đến môn học. Để học sinh chủ động, tích cực, sáng tạo trong học tập thì tất yếu phải đổi mới phƣơng pháp giảng dạy mà dạy học theo hƣớng tích hợp liên môn là một phƣơng pháp tiêu biểu. Đọc - hiểu văn bản văn học là một trong những nội dung hoạt động cơ bản của bộ môn Ngữ văn ở trƣờng phổ thông. Những văn bản văn học đƣợc đƣa vào sách giáo khoa đều nhằm mục đích giáo dục các em học sinh trƣởng thành trên nhiều phƣơng diện, từ tình cảm đến tƣ duy, từ cách ứng xử đến cách sống, cách hành động... Do vậy, khi giảng dạy các tác phẩm văn học trong sách giáo khoa Ngữ văn, giáo viên cần hƣớng đến phƣơng châm tích hợp kiến thức nhiều môn, nhiều ngành cho các em. Điều đó giúp các em có tƣ duy sáng tạo, toàn diện và có hiểu biết sâu rộng hơn về cuộc sống. Tuy nhiên, không ít một bộ phận học sinh 1
chƣa chủ động hình thành thói quen suy nghĩ để phát hiện, khám phá những giá trị hàm súc mà tác phẩm văn học mang lại. 1.3. Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy, tôi luôn mong muốn học sinh mình có khả năng cảm thụ, say mê các tác phẩm văn học, có thái độ trân trọng đối với di sản văn hóa dân tộc. Trong quá trình đứng lớp, tôi thấy tính ƣu việt của phƣơng pháp dạy học tích hợp các kiến thức liên môn hơn hẳn những phƣơng pháp đã vận dụng trƣớc đây. Tính ƣu việt của phƣơng pháp thể hiện rõ qua thái độ, niềm say mê, kết quả tiếp nhận của học sinh trong từng bài học, vì vậy tôi đã mạnh dạn áp dụng phƣơng pháp này vào dạy các văn bản trong nhà trƣờng nhằm kích thích hứng thú học tập cũng nhƣ có thể cải thiện kĩ năng nghe, nói, đọc viết cho các em. Trong quá trình biên soạn và thực hiện bài dạy theo phƣơng pháp này, tôi đã có sự trao đổi, học tập, rút kinh nghiệm và thống kê một số số liệu của các đồng nghiệp trong trƣờng và ở một số trƣờng bạn trên địa bàn huyện Yên Thành. Với mong muốn đóng góp chút kinh nghiệm nhỏ bé của mình nhằm mang lại hiểu quả cao nhất cho một giờ dạy văn, ngƣời thực hiện sáng kiến kinh nghiệm này xin đƣa ra những suy nghĩ của mình với đề tài: Vận dụng phương pháp tích hợp liên môn để dạy - học tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng trong chương trình Ngữ Văn 12 trung học phổ thông. Hi vọng sáng kiến này sẽ góp đƣợc phần nào công sức và kinh nghiệm bổ ích cho một giờ lên lớp của các đồng nghiệp thành công hơn, học sinh tích cực chủ động trong việc tiếp thu lĩnh hội kiến thức của bài học. Bản thân ngƣời viết cũng trang bị cho mình một phần kinh nghiệm trong gói hành trang của nghề giáo. 2. Mục đích nghiên cứu Đã có một thời gian khá dài, Tây Tiến có số phận long đong nhƣ chính cuộc đời của nhà thơ Quang Dũng. Thời gian đó, do cái nhìn của thời đại có phần hạn chế mà các sáng tác của Quang Dũng đã phải nhận những ý kiến áp đặt. Sáng tác của Quang Dũng bị lãng quên trên sách báo nhƣng không lúc nào rời khỏi bộ nhớ của biết bao thế hệ ngƣời đọc. Cho đến thời gian gần đây, vấn đề thơ Quang Dũng đang đƣợc nhìn nhận lại. Đã có nhiều nhà phê bình, nghiên cứu đánh giá cao sáng tác của Quang Dũng nhƣ Lƣu Khánh Thơ, Trần Mạnh Hảo. Nhiều ngƣời không ngần ngại tôn vinh Quang Dũng lên vị trí hàng đầu của nền thơ kháng chiến nói riêng và nền thơ thế kỷ XX nói chung. Đặc biệt, bắt đầu từ năm 2007, Tây Tiến đƣợc đƣa vào sách giáo khoa Ngữ văn 12, tập 1 nhƣ một minh chứng khẳng định vị trí đắc địa của bài thơ trong lòng bạn đọc bao thế hệ. Đồng thời khẳng định tài năng và đóng góp của nhà thơ Quang Dũng trong tiến trình thơ Việt Nam hiện đại. Vấn đề đặt ra là chúng ta phải làm sao có những đánh giá xác đáng những đóng góp của Quang Dũng trong lĩnh vực thơ ca cũng nhƣ trả lại cho nhà thơ vị trí đúng đắn trong tiến trình thơ Việt Nam hiện đại. 2
Chính vì những trăn trở đó, chúng tôi chọn đề tài Vận dụng phƣơng pháp tích hợp liên môn để dạy - học tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng trong chƣơng trình Ngữ văn 12 trung học phổ thông với mong muốn giúp học sinh: - Cảm nhận đƣợc vẻ đẹp hùng vĩ, tráng lệ của cảnh trí thiên nhiên miền Tây Tổ quốc và vẻ đẹp hào hoa, bi tráng của ngƣời chiến sĩ trong bài thơ Tây Tiến. - Phân tích, chỉ ra những nét đặc sắc về nghệ thuật của bài thơ qua bút pháp lãng mạn, những sáng tạo về hình ảnh, ngôn từ và giọng điệu. - Hiểu đƣợc khái niệm và đặc điểm của nội dung yêu nƣớc qua từng giai đoạn lịch sử. - Phát hiện đƣợc biểu hiện cụ thể của nội dung yêu nƣớc qua văn học Việt Nam thời kì chống Pháp. - Phát hiện đƣợc nội dung yêu nƣớc qua bài Tây Tiến của Quang Dũng. - Giáo dục lòng yêu nƣớc, hình thành nhân cách cho học sinh qua bài học. - Góp phần cảm thụ và giảng dạy tốt hơn thơ Quang Dũng trong nhà trƣờng phổ thông. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Nhìn chung trên thế giới, nhiều nƣớc có xu hƣớng tích hợp các môn học thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên nhƣ: Sinh học, Hóa học, Vật lý hoặc các môn thuộc lĩnh vực xã hội nhƣ: Lịch sử, Địa lí, Giáo dục công dân… để tạo thành môn học mới, với hình thức tích hợp liên môn và tích hợp chuyên môn. Ở Việt Nam, thời Pháp thuộc quan điểm tích hợp đã đƣợc thể hiện trong một số môn học của trƣờng tiểu học. Từ những năm 1987, việc nghiên cứu xây dựng môn Tự nhiên - xã hội theo quan điểm tích hợp đã đƣợc thực hiện và đã đƣợc thiết kế đƣa vào dạy học từ lớp 1 đến lớp 5. Trong những năm gần đây, do yêu cầu của xã hội, nhiều nội dung mới đã đƣợc tích hợp vào môn học ở bậc THCS và THPT và bƣớc đầu đã thu đƣợc những thành công nhất định và đây cũng là nội dung của chƣơng trình sách giáo khoa mới của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành đồng bộ tới đây. PGS.TS. Đỗ Ngọc Thống trong bài “Dạy học theo quan điểm tích hợp” đã khách quan nhìn nhận những hạn chế cũng nhƣ phân tích kỹ những mặt tích cực của việc vận dụng quan điểm tích hợp vào dạy học. Còn theo ông Nguyễn Xuân Thành, Phó Vụ trƣởng Vụ Giáo dục Trung học - Bộ Giáo dục và Đào tạo đã giải thích: “Dạy học tích hợp, liên môn xuất phát từ yêu cầu của mục tiêu dạy học phát triển năng lực học sinh, đòi hỏi phải tăng cƣờng yêu cầu học sinh vận dụng kiến 3
thức vào giải quyết những vấn đề thực tiễn. Khi giải quyết một vấn đề trong thực tiễn, bao gồm cả tự nhiên và xã hội, đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức tổng hợp, liên quan đến nhiều môn học. Vì vậy, dạy học cần phải tăng cƣờng theo hƣớng tích hợp, liên môn. Không chỉ có các tác giả trên mà hiện nay có rất nhiều bài viết, bài nghiên cứu cũng nhƣ nhiều đề tài sáng kiến kinh nghiệm áp dụng quan điểm tích hợp, liên môn vào dạy học học nói chung và dạy học Ngữ văn nói riêng. Nhìn chung những bài viết và các công trình nghiên cứu đó đều khẳng định tính tích cực của phƣơng pháp dạy học tích hợp, liên môn. Tuy nhiên, cho đến nay chƣa có công trình nào nghiên cứu hay áp dụng quan điểm tích hợp, liên môn vào soạn giảng bài Tây Tiến của nhà thơ Quang Dũng trong chƣơng trình Ngữ văn 12, tập 1. Chính vì thế, qua thực tiễn một số năm dạy học ở trƣờng THPT Yên Thành 2 cũng nhƣ việc cộng tác với một số đồng nghiệp ở trong trƣờng và ở các trƣờng bạn trên địa bàn huyện Yên Thành, việc áp dụng quan điểm dạy học tích hợp, liên môn vào dạy bài thơ Tây Tiến đã đạt đƣợc hiệu quả khá cao nên chúng tôi đã đúc rút kinh nghiệm qua đề tài này. 3.2. Đối tượng nghiên cứu - Trong quá trình thực hiện đề tài này, chúng tôi đã vận dụng, tích hợp kiến thức với các môn học khác nhƣ: Lịch sử, Địa Lý, Thể dục, Quốc phòng và các tƣ liệu, tài liệu về các tác phẩm nghệ thuật, các lĩnh vực văn hoá khác. - Trọng tâm của đề tài tập trung vào bài thơ “Tây Tiến” của Quang Dũng (Ngữ văn 12, tập 1), từ đó đề xuất những biện pháp tích hợp để dạy - học tác phẩm này. - Học sinh khối 12 trƣờng THPT Yên Thành 2. 4. Giả thuyết khoa học Với mục tiêu bài học là định hƣớng vào việc mô tả kết quả học tập mong đợi, tức là các khả năng, năng lực học sinh phải đạt đƣợc chứ không chỉ là nội dung kiến thức đƣợc giáo viên truyền thụ, vì vậy khi soạn bài, chúng tôi xác định mục tiêu của bài dạy là lựa chọn môn tích hợp và chọn lĩnh vực liên môn. Với việc soạn giảng bài thơ Tây Tiến, chúng tôi đã tích hợp với các môn Giáo dục công dân, Lịch sử, Địa lí, Thể dục, Quốc phòng và nhận thấy rất phù hợp. Từ sự xác định các kiến thức tích hợp, liên môn, giáo viên định hƣớng phƣơng pháp giảng dạy nhằm dẫn dắt học sinh, giúp học sinh làm chủ trong quá trình tìm hiểu, phát hiện và nắm bắt kiến thức cũng nhƣ hình thành năng lực giải quyết vấn đề. Nếu những đề xuất của chúng tôi đƣợc thực hiện đồng bộ thì có thể quá trình thực hiện các thao tác lên lớp và giao bài tập cho học sinh trƣớc và sau giờ lên lớp, học sinh không chỉ chủ động tiếp nhận đƣợc nội dung chính của bài học mà còn chủ động nắm đƣợc phƣơng pháp tìm hiểu bài, hình thành kĩ năng giải quyết độc lập hoặc theo nhóm một vấn đề nào đó tƣơng tự trong cuộc sống. 4
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu Xác định tầm quan trọng của đề tài nên trong quá trình thực hiện, chúng tôi tập trung nghiên cứu 3 nội dung sau đây: - Tìm hiểu, nghiên cứu các vấn đề về lí luận của đề tài. - Khảo sát, đánh giá thực trạng của vấn đề - Đề xuất vận dụng các giải pháp, đồng thời nhận định kết quả thông qua việc đối chiếu đánh giá trƣớc và sau khi áp dụng đề tài trong thực tế quá trình giảng dạy của bản thân. 5.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu, đề xuất các giải pháp nhƣ: + Nghiên cứu tích hợp liên môn + Khảo sát thực tế + Phân tích, tổng hợp, đánh giá kết quả dựa trên cơ sở vận dụng một cách linh hoạt, phù hợp với kiến thức lý luận, thực tiễn nội dung các tác phẩm, môn học liên quan để xây dựng lý luận nền tảng, mục tiêu hƣớng đến và nội dung dạy - học. - Về thời gian: Sáng kiến đƣợc áp dụng lần đầu tiên vào học kỳ 1 năm học 2019 - 2020 ở các lớp 12A3, 12A6, 12A8. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu tích hợp liên môn Định hƣớng chính của đề tài là vận dụng phƣơng pháp tích hợp liên môn để dạy - học một bài (sau đó là một dạng bài) học trong trƣờng THPT, vì thế, phƣơng pháp nghiên cứu chính đƣợc vận dụng là phƣơng pháp tích hợp - liên môn. Nghĩa là nghiên cứu vấn đề trong sự vận dụng một cách linh hoạt, phù hợp khối kiến thức lý luận, thực tiễn nội dung các tác phẩm, môn học liên quan để xây dựng lý luận nền tảng, mục tiêu hƣớng đến và nội dung dạy - học. 6.2. Khảo sát thực tế Để tiến hành các khâu của sáng kiến, việc khảo sát thực tế đƣợc chúng tôi tiến hành một cách nghiêm túc. Kết quả khảo sát vừa có ý nghĩa đánh giá tình hình để khái quát thành cơ sở thực tiễn của đề tài, vừa có ý nghĩa kiểm định, đánh giá chất lƣợng và khả năng ứng dụng của sáng kiến. 6.3. Phân tích, tổng hợp, đánh giá kết quả Đây là khâu cuối cùng nhằm khẳng định giá trị của sáng kiến và đƣa ra những kiến nghị, đề xuất trong việc sử dụng, phổ biến kết quả nghiên cứu và thực nghiệm của công trình. 5
7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài - Việc vận dụng quan điểm tích hợp vào dạy học Ngữ văn ở trƣờng THPT chẳng những dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lí luận và thực tiễn đƣợc đề cập trong các phân môn Văn học, Tiếng Việt, Làm văn cũng nhƣ các bộ phận tri thức khác nhƣ hiểu biết lịch sử xã hội, văn hoá nghệ thuật... mà còn xuất phát từ đòi hỏi thực tế là cần phải khắc phục, xoá bỏ lối dạy học theo kiểu khép kín, tách biệt thế giới nhà trƣờng và thế giới cuộc sống, cô lập giữa những kiến thức và kĩ năng vốn có liên hệ, bổ sung cho nhau, tách rời kiến thức với các tình huống có ý nghĩa, những tình huống cụ thể mà học sinh sẽ gặp sau này. Nói khác đi, đó là lối dạy học khép kín “trong nội bộ phân môn”, biệt lập các bộ phận Văn học, Tiếng Việt và Làm văn vốn có quan hệ gần gũi về bản chất, nội dung và kĩ năng cũng nhƣ mục tiêu, đủ cho phép phối hợp, liên kết nhằm tạo ra những đóng góp bổ sung cho nhau cả về lí luận và thực tiễn, đem lại kết quả tổng hợp và vững chắc trong việc giải quyết những tình huống tích hợp hoặc những vấn đề thuộc từng phân môn. - Việc dạy học tích hợp liên môn trong dạy học tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng không chỉ chú trọng nội dung kiến thức tích hợp mà cần thiết phải xây dựng một hệ thống việc làm, thao tác tƣơng ứng nhằm tổ chức, dẫn dắt HS từng bƣớc thực hiện để chiếm lĩnh đối tƣợng học tập, nội dung môn học, đồng thời hình thành và phát triển năng lực, kĩ năng tích hợp, tránh áp đặt một cách làm duy nhất. Giờ học Ngữ văn theo quan điểm tích hợp phải là một giờ học hoạt động phức hợp đòi hỏi sự tích hợp các kĩ năng, năng lực liên môn để giải quyết nội dung tích hợp, chứ không phải sự tác động các hoạt động, kĩ năng riêng rẽ lên một nội dung riêng rẽ thuộc nội bộ phân môn. - Tích hợp kiến thức Địa lý, Lịch sử, Giáo dục công dân, Tiếng Việt, Làm văn, kĩ năng sống… trong dạy học tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng thực sự đã khơi dậy cho học sinh niềm đam mê, ham hiểu biết đối với tác phẩm. 8. Đóng góp mới của đề tài 8.1. Tính mới - Với quan điểm lấy học sinh làm trung tâm, hƣớng tới việc đào tạo nguồn nhân lực có sự phát triển toàn diện là một trong những mục tiêu của nền giáo dục nƣớc ta trong thế kỉ XXI. Bám sát mục tiêu ấy, đề tài thể hiện ở các mặt sau: - Xác định việc trang bị kiến thức tổng hợp liên môn, liên ngành cho học sinh từ đó hƣớng tới việc hình thành quan điểm cũng nhƣ kĩ năng giải quyết vấn đề ở góc độ phức hợp. - Cung cấp phƣơng pháp học tích hợp để phát huy khả năng sáng tạo và hình thành kĩ năng nghe, nói, đọc, viết và cách làm việc khoa học. 8.2. Tính khoa học Đề tài đƣợc trình bày đảm bảo tính khoa học của một công trình nghiên cứu. Hệ thống các luận điểm, luận cứ mạch lạc, hệ thống, lôgic. Đề tài dựa trên tính lí 6
thuyết và đƣợc vận dụng vào thực tiễn một cách đúng đắn, có sức thuyết phục. Các số liệu lấy từ thực tế tại các lớp học tại trƣờng THPT Yên Thành 2 8.3. Tính hiệu quả Với kết quả thử nghiệm đã thu đƣợc, tôi thấy khả năng ứng dụng của đề tài là rất khả quan. Phƣơng pháp dạy học tích hợp sẽ tạo điều kiện cho học sinh làm việc trong theo ý thức tự chủ, hợp tác, biết vận dụng kiến thức của nhiều môn, nhiều lĩnh vực để giải quyết vấn đề. Tuy nhiên, để khả năng ứng dụng trong mỗi tiết dạy - học đạt kết quả cao, giáo viên cần có kĩ năng quản lí sƣ phạm tốt cũng nhƣ việc phối hợp nhuần nhuyễn các thao tác dạy trên lớp. 9. Cấu trúc của sáng kiến Sáng kiến kinh nghiệm gồm có các phần sau: Phần I. Đặt vấn đề Phần II. Nội dung nghiên cứu Chƣơng 1. Cơ sở lí luận Chƣơng 2. Cơ sở thực tiễn Chƣơng 3. Giải pháp vận dụng phƣơng pháp tích hợp liên môn vào dạy - học bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng (Ngữ văn 12, tập Một) Phần 3. Kết luận và khuyến nghị 1. Kết luận 2. Khuyến Nghị 7
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN 1. Khái niệm tích hợp và dạy học tích hợp 1.1. Khái niệm tích hợp Theo Từ điển Tiếng Việt do Giáo sƣ Hoàng Phê chủ biên: “Tích hợp là: lắp ráp, kết nối các thành phần của hệ thống theo quan điểm tạo nên một hệ thống toàn bộ” [14, tr.1256]. Theo Từ điển Giáo dục học: “Tích hợp là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học”. Trong lí luận dạy học, tích hợp đƣợc hiểu là sự kết hợp một cách hữu cơ, có hệ thống, ở những mức độ khác nhau, các kiến thức, kĩ năng thuộc các môn học khác nhau hoặc các hợp phần của bộ môn thành một nội dung thống nhất, dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lí luận và thực tiễn đƣợc đề cập đến trong các môn học hoặc các hợp phần của bộ môn đó. 1.2. Dạy học tích hợp Dạy học tích hợp có nghĩa là đƣa những nội dung giáo dục có liên quan vào quá trình dạy học các môn học nhƣ: tích hợp giáo dục đạo đức, lối sống; giáo dục pháp luật; giáo dục chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo; giáo dục sử dụng năng lƣợng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ môi trƣờng, an toàn giao thông... Còn dạy học liên môn là phải xác định các nội dung kiến thức liên quan đến hai hay nhiều môn học để dạy học, tránh việc học sinh phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau (đối với những kiến thức liên môn nhƣng có một môn học chiếm ƣu thế thì có thể bố trí dạy trong chƣơng trình của môn đó và không dạy lại ở các môn khác). Trên thế giới, tích hợp đã trở thành một trào lƣu sƣ phạm hiện đại, nó góp phần hình thành ở học sinh những năng lực rõ ràng, có dự tính những hoạt động tích hợp, trong đó học sinh học cách sử dụng phối hợp kiến thức, kỹ năng; có khả năng huy động có hiệu quả những kiến thức và năng lực của mình vào giải quyết các tình huống cụ thể. Những năm gần đây, nhiều phƣơng pháp dạy học mới đã và đang đƣợc nghiên cứu, áp dụng ở THPT nhƣ: dạy học tích cực, phƣơng pháp thảo luận nhóm, phƣơng pháp tạo ô chữ, phƣơng pháp sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học… Tất cả đêu nhằm tích cực hóa hoạt động của học sinh và phát triển tƣ duy sáng tạo chủ động cho học sinh. Tích hợp liên môn trong dạy học các môn nói chung và môn Ngữ văn nói riêng thực sự là phƣơng pháp hữu hiệu, tạo ra môi trƣờng giáo dục mang tính phát huy tối đa năng lực tri thức của học sinh đem đến hứng thú mới cho việc dạy học ở trƣờng phổ thông. 8
2. Vận dụng dạy học tích hợp liên môn ở môn Ngữ văn trong trƣờng trung học phổ thông Quan điểm tích hợp trong dạy học đã đƣợc nghiên cứu từ những 60, 70 của thế kỷ trƣớc. Nhiều nƣớc có nền giáo dục tiến bộ đã áp dụng phƣơng pháp dạy học tích hợp và đạt hiệu quả rất cao. Ở Việt Nam, quan điểm dạy học tích hợp cũng đã đƣợc đề cập đến từ những năm 90 của thế kỷ XX. Tuy nhiên, phải đến những năm đầu thế kỷ XXI, chúng ta mới có nhiều công trình nghiên cứu cũng nhƣ từng bƣớc áp dụng vào nền giáo dục nƣớc nhà. Ngày 24 tháng 01 năm 2002, Bộ trƣởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ra Quyết định số 03/2002/QĐ-BGDĐT về việc biên soạn sách giáo khoa Ngữ văn bậc trung học cơ sở, bên cạnh những nguyên tắc chung nhƣ giảm tải, tăng thực hành, gắn với đời sống... thì nét nổi bật nhất của việc biên soạn sách giáo khoa Ngữ văn lần này là triển khai theo hƣớng tích hợp. Hiện nay có nhiều ý kiến khác nhau. Có ngƣời cho rằng tích hợp là tổ hợp (tiếng Anh là combination) hay phối hợp (tiếng Anh là coordination) các môn học. Còn theo Phan Trọng Luận thì tích hợp là: “một phương hướng nhằm phối hợp một cách tối ưu các quá trình học tập riêng rẽ, các môn học, phân môn khác nhau theo những hình thức, mô hình, cấp độ khác nhau, nhằm đáp ứng những mục đích, mục tiêu và yêu cầu cụ thể khác nhau” [6, tr.6]. Còn theo quan điểm của GS Đỗ Ngọc Thống - một nhà nghiên cứu giáo dục hàng đầu của nƣớc ta thì đó là “Một quan niệm về quá trình học tập trong đó toàn thể quá trình học tập góp phần hình thành ở học sinh những năng lực rõ ràng, có dự tính trước những điều cần thiết cho học sinh, nhằm phục vụ cho quá trình học tập tương lai, hoặc nhằm hòa nhập học sinh vào cuộc sống lao động”. Từ năm 1968, Hội đồng liên quốc gia về giảng dạy khoa học, với sự bảo trợ của UNESCO, đã tổ chức tại Varna (Bungari) "Hội nghị tích hợp việc giảng dạy các khoa học". Tiếp theo, UNESCO lại tổ chức “Hội nghị đào tạo giáo viên để dạy học tích hợp các khoa học” vào tháng 4 năm 1973 tại Đại học Tổng hợp Maryland. Từ đó nhiều nƣớc trên thế giới đã áp dụng phƣơng pháp giảng dạy tiên tiến này vào dạy học ở các bậc học, trong đó có bậc phổ thông. Cùng với sự phát triển nhƣ vũ bão của khoa học, kỹ thuật, công nghệ thông tin, tri thức loài ngƣời gia tăng nhanh chóng. Con ngƣời có nhiều cơ hội hơn để tiếp cận thông tin một cách nhanh nhất, tạo nhiều thuận lợi trong công việc cũng nhƣ học tập. Đúng nhƣ GS Phan Trọng Luận đã nhận định: “Cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật lần trước nhằm giải phóng đôi bàn tay, còn cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật lần này nhằm giải phóng bộ não cho con người”. Xuất phát từ những biến đổi đó, những năm gần đây chúng ta đã làm quen với những khuynh hƣớng, tƣ tƣởng nhƣ: dạy học tích hợp, dạy học liên môn, liên ngành; dạy học dự án... và bƣớc đầu áp dụng dạy học trong các trƣờng phổ thông. Quan điểm đó đã đƣợc chỉ rõ trong định hƣớng xây dựng chƣơng trình sách giáo khoa từ bậc tiểu học đến bậc phổ thông, trong đó có bộ môn Ngữ văn. 9
Dạy học Ngữ văn theo quan điểm tích hợp không chỉ chú trọng nội dung kiến thức tích hợp mà cần thiết phải xây dựng một hệ thống việc làm, thao tác tƣơng ứng nhằm tổ chức, dẫn dắt học sinh từng bƣớc thực hiện để chiếm lĩnh đối tƣợng học tập, nội dung môn học, đồng thời hình thành và phát triển năng lực, kĩ năng tích hợp, tránh áp đặt một cách làm duy nhất. Giờ học Ngữ văn theo quan điểm tích hợp phải là một giờ học hoạt động phức hợp đòi hỏi sự tích hợp các kĩ năng, năng lực liên môn để giải quyết nội dung tích hợp, chứ không phải sự tác động các hoạt động, kĩ năng riêng rẽ lên một nội dung riêng rẽ thuộc “nội bộ phân môn”. Việc áp dụng phƣơng pháp dạy học tích hợp, liên môn vào dạy học Ngữ văn đem lại lợi ích rất lớn trong việc giáo dục học sinh có tri thức, tƣ duy toàn diện. Bởi: “hiệu quả của dạy học văn trong nhà trường phải tính đến tác động về tâm hồn, tình cảm thẩm mĩ. Phương pháp dạy học văn trong nhà trường cũng phải căn cứ một cách khoa học vào những quy luật của tâm lý sáng tạo và cảm thụ văn chương” [7, tr.33]. Hơn nữa việc vận dụng phƣơng pháp dạy học tích hợp vào việc thiết kế dạy - học bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng lại càng có mối liên hệ rất gần với dạy học tác phẩm dƣới góc độ thể loại. Mà tiếp cận văn học dƣới góc độ thể loại là một xu thế đã có từ lâu và bây giờ đang đƣợc xem là định hƣớng chủ đạo cho chƣơng trình đổi mới sách giáo khoa môn Ngữ Văn. PGS. TS Đỗ Ngọc Thống trong Tạp Chí Văn học và Tuổi Trẻ, số tháng 3, năm 2018 cũng đã có bài viết “Mấy điểm cần chú ý về chương trình Ngữ văn mới” nhƣ sau: “...Nói cách khác, muốn dạy cách đọc, thì phải tập trung dạy theo đặc điểm, cấu trúc của mỗi thể loại văn bản. Thông qua các tác phẩm tiêu biểu của các thể loại văn học ấy mà hình thành cách đọc. Như thế văn bản - tác phẩm chỉ là ngữ liệu, là phương tiện để đạt được mục tiêu biết cách đọc... Đây chính là lí do chương trình được thiết kế theo hướng lựa chọn dạy học theo các thể loại lớn (thơ, truyện, kí, kịch) chứ không theo trục lịch sử văn học như trước đây”. Tóm lại, quan điểm tích hợp cần đƣợc hiểu toàn diện và phải đƣợc quán triệt trong toàn bộ môn học: từ Đọc văn, Tiếng Việt đến Làm văn; quán triệt trong mọi khâu của quá trình dạy học; quán triệt trong mọi yếu tố của hoạt động học tập; tích hợp trong chƣơng trình, tích hợp trong sách giáo khoa, tích hợp trong phƣơng pháp dạy học của giáo viên và tích hợp trong hoạt động học tập của học sinh; tích hợp trong các sách đọc thêm, tham khảo. (Dựa theo quan điểm tích hợp của Bộ Giáo dục và Đào tạo). 3. Dạy học tích hợp liên môn trong dạy học tác phẩm “Tây Tiến” của Quang Dũng Việc dạy học tích hợp liên môn trong dạy học tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng không chỉ chú trọng nội dung kiến thức tích hợp mà cần thiết phải xây dựng một hệ thống việc làm, thao tác tƣơng ứng nhằm tổ chức, dẫn dắt HS từng bƣớc thực hiện để chiếm lĩnh đối tƣợng học tập, nội dung môn học, đồng thời hình thành 10
và phát triển năng lực, kĩ năng tích hợp, tránh áp đặt một cách làm duy nhất. Giờ học Ngữ văn theo quan điểm tích hợp phải là một giờ học hoạt động phức hợp đòi hỏi sự tích hợp các kĩ năng, năng lực liên môn để giải quyết nội dung tích hợp, chứ không phải sự tác động các hoạt động, kĩ năng riêng rẽ lên một nội dung riêng rẽ thuộc nội bộ phân môn. Tích hợp kiến thức Địa lý, Lịch sử, Giáo dục công dân, Giáo dục quốc phòng, kĩ năng sống… trong dạy học tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng thực sự đã khơi dậy cho học sinh niềm đam mê, ham hiểu biết đối với tác phẩm. CHƢƠNG 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN 1. Thuận lợi và khó khăn trong việc dạy học tích hợp 1.1. Thuận lợi Thứ nhất, trƣớc đây phƣơng pháp giáo dục của nƣớc ta cũng nhƣ nhiều nƣớc khác trên thế giới thì mỗi môn học đều tách rời biệt lập với nhau. Dạy học chủ yếu là cung cấp những tri thức cơ bản cho học sinh để sau này khi ra trƣờng học sinh tự vận dụng những lý thuyết đã đƣợc học trong sách vở vào hiện thực cuộc sống. Chính vì thế mà có không ít những ngƣời sau khi ra trƣờng với một khối kiến thức trong sách vở rất nhiều nhƣng khi áp dụng vào thực tế thì hết sức khó khăn. Những kiến thức về lý thuyết không hoặc khó áp dụng thực hành trong công việc. Vì vậy, thực tế đã chứng minh dạy học tích hợp là phƣơng pháp dạy học đem lại hiệu quả cao trong việc giáo dục học sinh phát triển một cách toàn diện. Thứ hai, theo ông Nguyễn Xuân Thành - Vụ phó Vụ Giáo dục THPT Bộ Giáo dục và Đào tạo thì không có nhiều khó khăn cả về kiến thức lẫn phƣơng pháp dạy học. Hơn nữa, từ nhiều năm nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo tích hợp nhiều nội dung giáo dục vào quá trình dạy học các môn học trong trƣờng phổ thông nhƣ: giáo dục đạo đức, học tập và làm theo tấm gƣơng đạo đức Hồ Chí Minh; giáo dục pháp luật; giáo dục phòng chống tham nhũng; giáo dục chủ quyền quốc gia, tài nguyên và môi trƣờng về biên giới, biển, đảo; sử dụng năng lƣợng tiết kiệm và hiệu quả; bảo vệ môi trƣờng; đa dạng sinh học và bảo tồn thiên nhiên; ứng phó với biến đổi khí hậu, phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai; giáo dục an toàn giao thông... Thứ ba, về dạy học kiến thức liên môn, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã tổ chức tập huấn giáo viên về rà soát chƣơng trình, sách giáo khoa, xây dựng các chủ đề liên môn. Để chuẩn bị cho năm học này, vừa qua Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã tập huấn giáo viên về đổi mới phƣơng pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh, trong đó tập trung xây dựng các chủ đề dạy học trong mỗi môn học và chủ đề tích hợp, liên môn phù hợp với phƣơng pháp dạy học tích cực và phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của địa phƣơng, nhà trƣờng. Chính vì vậy việc áp dụng phƣơng pháp dạy học tích hợp vào trƣờng phổ thông là rất cần thiết và phù hợp với xu hƣớng chung của thế giới và phù hợp với mục tiêu giáo dục mà Đảng và Nhà nƣớc đã đề ra trong Chiến lƣợc phát triển giáo 11
dục: hƣớng tới phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất của mỗi ngƣời học. 1.2. Khó khăn Việc thực hiện phƣơng pháp dạy học tích hợp cũng nhƣ dạy học liên môn, liên ngành trong trƣờng phổ thông không hề đơn giản và dễ dàng. Thứ nhất, về phía người dạy: - Để áp dụng đƣợc phƣơng pháp này vào dạy học đòi hỏi ngƣời giáo viên phải có kiến thức sâu rộng của nhiều môn thuộc các lĩnh vực khác nhau. Phải đầu tƣ rất nhiều thời gian và công sức vào soạn một giáo án lên lớp. Bởi những kiến thức trong một văn bản văn học thƣờng liên quan đến những kiến thức về Lịch sử, Địa lý cũng nhƣ chính trị xã hội. Do đó nếu ngƣời dạy không tìm hiểu, không tiếp cận thông tin một cách đầy đủ, kịp thời, nhanh nhạy thì khó có kiến thức để áp dụng phƣơng pháp dạy học tích hợp, liên môn. - Còn không ít giáo viên chỉ tập trung chuyển tải một cách rập khuôn những thông tin có trong bài học mà chƣa chú trọng khai thác những vấn đề liên quan. Thậm chí họ còn lúng túng khi đƣa ra hệ thống câu hỏi khai thác cũng nhƣ phƣơng pháp triển khai những văn bản văn học nói chung và tác phẩm thơ nói riêng do đó chƣa tạo đƣợc hứng thú học tập cho học sinh. Một số GV ngại soạn giáo án tích hợp liên môn do mất nhiều thời gian tìm hiểu tài liệu liên quan. Thứ hai, về phía người học: - Học sinh bậc THPT luôn có quan niệm học để thi cử, cho nên chỉ chú trọng vào những môn thi tốt nghiệp, thi đại học, còn những môn khác thì ít quan tâm, thậm chí còn bỏ qua. Đặc biệt là những môn thuộc chuyên ngành xã hội. Chính vì thế mà rất nhiều học sinh hổng kiến thức về chính trị xã hội, chƣa hiểu hết ý nghĩa của các sự kiện lịch sử, vị trí địa lí, trách nhiệm và nghĩa vụ của công dân đối với tổ quốc,... đƣợc sử dụng trong bài học. - Nhiều học sinh còn ngại học, không nhớ, không thích học kiến thức lý thuyết dài dòng, lan man nên thụ động tiếp nhận kiến thức từ giáo viên rồi sau đó quên rất nhanh chóng. Hơn nữa, phần lớn học sinh ít có tƣ liệu để đọc, tham khảo và cũng chƣa có thói quen đọc sách tham khảo để bổ sung kiến thức môn học. Vì vậy, những câu hỏi phát vấn trong giờ học thƣờng rất ít học sinh phát biểu, chỉ một vài học sinh có học lực khá xung phong phát biểu xây dựng bài. - Bảng biểu, tranh ảnh, video về tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng còn hạn chế. Đã thế, Ngữ Văn là một môn học khó, học sinh học lệch để thi vào các trƣờng cao đẳng, đại học ban khoa học tự nhiên là một trong những trở ngại lớn. Đó là những thuận lợi và khó khăn khi áp dụng phƣơng pháp dạy học tích hợp, liên môn vào giảng dạy trong trƣờng phổ thông nói chung và bộ môn Ngữ văn ở trƣờng THPT Yên Thành 2 nói riêng và cũng là một thực trạng chung của rất nhiều trƣờng THPT khác trên địa bàn. 12
Chính vì lẽ đó, dạy học theo quan điểm tích hợp là một xu hƣớng tất yếu của dạy học hiện đại, là biện pháp để tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh. Học sinh đƣợc rèn luyện thói quen tƣ duy, nhận thức vấn đề một cách có hệ thống và lôgic. Qua đó học sinh cũng thấy đƣợc mối quan hệ biện chứng giữa các kiến thức đƣợc học trong chƣơng trình, vận dụng các kiến thức lí thuyết và các kĩ năng thực hành, đƣa đƣợc những kiến thức về văn, Tiếng Việt vào quá trình tạo lập văn bản một cách hiệu quả. 2. Thành công và hạn chế bƣớc đầu Từ những thuận lợi và khó khăn nói trên, chúng tôi đã không ngừng tìm cách phát huy những thuận lợi và khắc phục tối đa những khó khăn để áp dụng phƣơng pháp dạy học tích cực này vào thiết kế dạy - học bộ môn Ngữ văn ở trƣờng THPT Yên Thành 2 nói chung. Và đặc biệt với bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng nói riêng, bƣớc đầu chúng tôi đã gặt hái đƣợc những thành công đáng kể. 2.1. Thành công Thành công bƣớc đầu của việc áp dụng phƣơng pháp dạy học này là tạo sự hứng thú học tập cho học sinh. Nếu nhƣ trƣớc đây học sinh thƣờng chỉ ngồi nghe một cách thụ động và chỉ ghi nhớ một cách máy móc, thì với phƣơng pháp dạy - học tích hợp liên môn, vận dụng kiến thức của nhiều môn học giúp các em có cái nhìn toàn diện, sâu sắc hơn. Học sinh say sƣa xây dựng bài và tìm thấy trong các tác phẩm văn học những giá trị cao đẹp. 2.2. Hạn chế Trƣớc hết, ta thấy rằng xu thế phát triển của khoa học ngày nay là tiếp tục phân hoá sâu, song song với tích hợp liên môn, liên ngành ngày càng rộng. Việc giảng dạy các môn học trong nhà trƣờng phải phản ánh sự phát triển hiện đại của khoa học, bởi vậy không thể cứ tiếp tục giảng dạy các khoa học nhƣ là những lĩnh vực tri thức riêng rẽ mà cần phải trang bị cho học sinh kiến thức của nhiều môn, nhiều ngành khác nhau để các em có tri thức toàn diện hơn. Mặt khác, khối lƣợng tri thức khoa học đang gia tăng nhanh chóng mà thời gian học tập trong nhà trƣờng lại có hạn, do đó phải chuyển từ dạy các môn học riêng rẽ sang dạy các môn học tích hợp, trong đó có môn Ngữ văn. Trong thời kỳ bùng nổ tri thức nhƣ hiện nay, nếu không kịp thời nắm bắt và có kiến thức sâu rộng về nhiều chuyên ngành thì việc áp dụng vào thực tế cuộc sống và làm việc rất khó khăn và dễ dàng tụt hậu về tri thức. Chính vì vậy cả giáo viên và học sinh cần nỗ lực nhiều hơn nữa trong việc vận dụng phƣơng pháp tích hợp liên môn vào dạy học. Bên cạnh đó cũng còn một số hạn chế về việc vận dụng kiến thức tích hợp, liên môn nhƣ các em chỉ nắm trên lý thuyết, nhiều em vẫn còn thiếu hụt những kiến thức xã hội cần thiết, hoặc còn nhiều môn học thuộc khoa học xã hội mà các em chƣa hứng thú. 13
3. Điều kiện thực hiện + Để xây dựng bài giảng Tây Tiến của Quang Dũng theo hƣớng tích hợp kiến thức liên môn, giáo viên cần xác định đúng nội dung kiến thức nào trong bài cần tích hợp, tích hợp với kiến thức thuộc môn học hay lĩnh vực nào, tích hợp ở mức độ nào; chọn hình thức tích hợp: giáo viên diễn giảng bằng lời, cung cấp trên giáo cụ trực quan hay đƣa ra nhiệm vụ học sinh thu thập, tìm hiểu ở nhà trƣớc hoặc sau bài học. + Xây dựng thiết kế bài giảng phải bám sát kiến thức bài học, mục tiêu thời gian dành cho mỗi đơn vị kiến thức trong bài học để đƣa ra phƣơng pháp và cách tổ chức dạy học phù hợp. + Cần đa dạng hóa các hình thức luyện tập sáng tạo để phát huy khả năng liên tƣởng, tƣởng tƣợng của HS, dự kiến đƣợc các tình huống phát sinh trƣớc hoạt động tích hợp liên môn. + Chuẩn bị phƣơng tiện dạy học sách giáo khoa Ngữ Văn 12 tập 1, sách chuẩn kiến thức kỹ năng, bài soạn, phiếu học tập, hệ thống câu hỏi kiểm tra, đánh giá và các tiêu chí kiểm tra, đánh giá xếp loại HS. + Chuẩn bị điều kiện học tập của học sinh. CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP TÍCH HỢP LIÊN MÔN VÀO THIẾT KẾ DẠY - HỌC BÀI THƠ TÂY TIẾN CỦA QUANG DŨNG 1. Mục tiêu của giải pháp - Giúp các em học sinh nắm vững hơn hoàn cảnh lịch sử xã hội Việt Nam từ những ngày đầu của kháng chiến chống Pháp, nắm vững hơn những nội dung yêu nƣớc của văn học giai đoạn này có những biểu hiện gì mới so với các giai đoạn văn học trƣớc đó. - Các em phát triển những năng lực cần thiết cho bản thân nhƣ: biết làm bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ Tây Tiến; đọc diễn cảm, cảm nhận một tác phẩm trữ tình; thu thập thông tin liên quan đến văn bản; giải quyết những tình huống đặt ra trong văn bản; năng lực đọc - hiểu thơ hiện đại Việt Nam theo đặc điểm thể loại; trình bày suy nghĩ, cảm nhận của cá nhân về một vấn đề; hợp tác khi trao đổi, thảo luận về nội dung và nghệ thuật của văn bản. - Phát triển những phẩm chất nhƣ: hình thành thói quen đọc hiểu văn bản trữ tình; tính cách tự tin khi trình bày kiến thức về một vấn đề nào đó; trách nhiệm công dân trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. 2. Những giải pháp nghiên cứu cụ thể 2.1. Giải pháp 1: Vận dụng kiến thức liên môn 1. Khi tích hợp với kiến thức bộ môn Lịch sử: Giáo viên phải dựng lại đƣợc không khí văn hóa, lịch sử của thời đại, phải 14
tạo đƣợc sự đồng cảm về văn hóa, văn học, giúp cho học sinh học tập cách cảm, cách nghĩ của ông cha. Muốn vậy, GV cần tìm hiểu những kiến thức lịch sử trong ở giai đoạn này để có những kiến thức chính xác, chặt chẽ. Sử dụng phƣơng pháp này, học sinh sẽ tiếp cận kiến thức Văn học qua tƣ liệu lịch sử, đặt tác giả, tác phẩm vào môi trƣờng ra đời của nó để học sinh đánh giá đƣợc những đóng góp cũng nhƣ hạn chế của tác giả về nội dung tƣ tƣởng hay nghệ thuật thể hiện. Trong các bài học ở sách giáo khoa, các nhà biên soạn đã có phần tiểu dẫn trình bày về tác giả hoàn cảnh ra đời tác phẩm để giáo viên khai thác tuy nhiên vẫn cần có sự tham khảo thêm sử liệu để làm rõ yếu tố thời đại. Chẳng hạn, tìm hiểu tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng thầy cô cần liên hệ tích hợp kiến thức lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945 đến 1954. Tinh thần yêu nước của nhân dân Việt Nam trong những năm kháng chiến chống Pháp, đặc biệt sau lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh năm 1946. (Lịch sử lớp 12 - Bài 18 + 19 + 20: Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp năm 1946 - 1954) 2. Tích hợp với kiến thức bộ môn Địa lý: GV cần là rõ những điều kiện địa lý tự nhiên, khí hậu, địa hình... vô cùng khắc nghiệt ở những địa bàn mà đoàn quân Tây Tiến hành binh qua. Làm rõ đƣợc sự khác biệt về điều kiện vốn quen thuộc ở Hà Nội (phần đông các chiến sỹ Tây Tiến là ngƣời Hà Thành) với rừng thiêng nƣớc độc nơi đây. Đặc biệt, đó là vùng miền núi vô cùng khắc nghiệt của những năm đầu kháng chiến chống thực dân Pháp chứ không phải điều kiện nhƣ hiện nay. Ví dụ GV có thể trình chiếu 1 số hình ảnh địa danh mà binh đoàn Tây Tiến đã đi qua, qua đó gợi nhắc cho các em thấy được nhiệm vụ, đời sống vật chất cũng như tinh thần… của các chiến sĩ Tây Tiến; GV tích hợp kiến thức địa lí giới thiệu về địa danh khu tưởng niệm các chiến binh Tây Tiến ở Mộc Châu - Sơn La. (Địa lí lớp 12: Bài 6 tiết 1: Đất nƣớc nhiều đồi núi Bài 9, 10: Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa) 3. Tích hợp kiến thức với bộ môn Giáo dục công dân: Việc vận dụng kiến thức liên môn của giáo dục công dân, giáo dục kĩ năng sống giúp các em bồi dƣỡng lòng yêu quê hƣơng, đất nƣớc, trách nhiệm xây dựng và bảo vệ tổ quốc; tự hào về truyền thống tốt đẹp của dân tộc; có ý thức học tập, rèn luyện để góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ quê hƣơng, đất nƣớc. Trân trọng, gìn giữ những danh lam thắng cảnh, những giá trị văn hóa tinh thần của dân tộc. (Giáo dục công dân 10 - Bài 14: Công dân với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; Giáo dục công dân 11 - Bài 12: Chính sách tài nguyên và bảo vệ môi trƣờng; Bài 13: Chính sách giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ, văn hóa) 15