SKKN: Biện pháp giáo dục học sinh trung học phổ thông khắc phục bỏ học ở các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang

Chia sẻ: Lê Thị Diễm Hương | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:60

Thêm vào BST

Báo xấu

132
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Qua thực tiễn học sinh bỏ học trong tỉnh, cũng như qua công tác quản lý giáo dục thời gian qua, sáng kiến đã đúc kết được một số kinh nghiệm trong việc phòng, chống học sinh bỏ học ở các xã thuộc chương trình 135 của tỉnh. Mời quý thầy cô tham khảo sáng kiến “Biện pháp giáo dục học sinh trung học phổ thông khắc phục bỏ học ở các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang”.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: SKKN: Biện pháp giáo dục học sinh trung học phổ thông khắc phục bỏ học ở các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM BIỆN PHÁP GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG KHẮC PHỤC BỎ HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THUỘC CHƯƠNG TRÌNH 135 TỈNH KIÊN GIANG
I. PHẦN MỞ ĐẦU Trong xu thế phát triển và hội nhập, giáo dục và đào tạo luôn giữ vai trò vô cùng quan trọng đối với sự phát triển của xã hội nói chung và sự phát triển của mỗi cá nhân nói riêng. Vì vậy, Đại hội XI của Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định: “Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế”. Để đạt được mục tiêu đề ra, ngành giáo dục và đào tạo có vai trò vô cùng quan trọng và nhu cầu phát triển giáo dục là bức thiết. Vì vậy, mục tiêu của chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2010- 2020 là: “Thực hiện đồng bộ các giải pháp phát triển và nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo. Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học, phương pháp thi, kiểm tra theo hướng hiện đại; nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đặc biệt coi trọng giáo dục lý tưởng, giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành, tác phong công nghiệp, ý thức trách nhiệm xã hội. Xây dựng đội ngũ giáo viên đủ về số lượng, đáp ứng yêu cầu về chất lượng. Đề cao trách nhiệm của gia đình và xã hội, phối hợp chặt chẽ với nhà trường trong giáo dục thế hệ trẻ. Tiếp tục phát triển và nâng cấp cơ sở vật chất - kỹ thuật cho các cơ sở giáo dục và đào tạo. Đầu tư hợp lý, có hiệu quả xây dựng một số cơ sở giáo dục, đào tạo đạt trình độ quốc tế ”. Chủ trương của Đảng và Nhà nước ta về phát triển giáo dục và đào tạo là nhằm thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Thực hiện công bằng xã hội trong giáo dục, tạo cơ hội học tập ngày càng tốt hơn cho các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là ở các vùng còn nhiều khó khăn. Từ mục tiêu trên, vấn đề phát triển giáo dục và đào tạo ở những vùng được coi là “Trũng về giáo dục” như đồng bằng sông Cửu Long là một trong những nhiệm vụ hết sức khó khăn của ngành giáo dục và đào tạo toàn vùng. Trong đó quan trọng nhất là những năm qua, các tỉnh thuộc khu vực đồng bằng sông Cửu Long có tỷ lệ học sinh bỏ học khá cao so với các tỉnh thuộc khu vực
khác trong cả nước. Vấn đề này xuất phát từ đặc điểm giáo dục của vùng là do địa bàn hiểm trở, dân cư thưa thớt đã ảnh hưởng rất lớn đến việc quy hoạch phát triển mạng lưới trường, lớp học; quan trọng hơn là ảnh hưởng đến việc huy động trẻ đến trường, giảm tỷ lệ học sinh lưu ban và bỏ học. Đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân ở vùng này còn thấp so với những vùng miền khác trong nước… làm cho giáo dục và đào tạo trong vùng chậm phát triển. Xuất phát từ thực tế trên, nhằm phát triển giáo dục và đào tạo vùng đồng bằng sông Cửu Long, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 20/2006/QĐ-TTG ngày 20/01/2006 về phát triển giáo dục, đào tạo và dạy nghề vùng đồng bằng sông Cửu Long đến 2010 với mục tiêu là: - Nâng cao dân trí và chất lượng nguồn nhân lực của đồng bằng sông Cửu Long để phát huy sức mạnh của vùng, tạo bước đột phá trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội và đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá; xây dựng đồng bằng sông Cửu Long phát triển toàn diện, bền vững, trở thành một vùng kinh tế trọng điểm của cả nước với tốc độ tăng trưởng kinh tế cao. - Phấn đấu đến năm 2010 chỉ số phát triển giáo dục, đào tạo và dạy nghề của đồng bằng sông Cửu Long ngang bằng chỉ số trung bình của cả nước. Trong năm 2011, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục ban hành Quyết định số 1033/QĐ-TTg ngày 30/6/2011 về phát triển giáo dục, đào tạo và dạy nghề vùng đồng bằng sông Cửu Long giai đoạn 2011-2015 với mục tiêu là: Phát triển giáo dục, đào tạo và dạy nghề vùng đồng bằng sông Cửu Long giai đoạn 2011-2015 nhằm tạo bước đột phá để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực cho phát triển kinh tế - xã hội nhanh, bền vững của vùng và cả nước. Thực hiện chủ trương của Thủ tướng Chính phủ , ngành giáo dục các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long trong đó có tỉnh Kiên Giang đã áp dụng nhiều giải pháp nhằm khắc phục tình trạng học sinh bỏ học, tạo điều kiện thuận lợi cho
người học có cơ hội học tập trong những hoàn cảnh tự nhiên, xã hội thuận lợi, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu giáo dục, hạn chế lãng phí sự đầu tư của nhà nước và nhân dân do tình trạng học sinh bỏ học gây ra, từng bước nâng dần chất lượng giáo dục ngang bằng các tỉnh, thành khác trong cả nước. Đồng thời trong bối cảnh kinh tế - xã hội của các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long đang phát triển đi lên, thì nhu cầu nguồn nhân lực ngày càng lớn. Trong khi đó giáo dục trong khu vực đồng bằng sông Cửu Long còn phát triển chưa tốt, hiện tượng học sinh bỏ học càng nhiều, học sinh đến trường ít. Qua thực tiễn học sinh bỏ học trong tỉnh, cũng như qua công tác quản lý giáo dục thời gian qua, tôi đã đúc kết được một số kinh nghiệm trong việc phòng, chống học sinh bỏ học ở các xã thuộc chương trình 135 của tỉnh. Những kinh nghiệm này xin được trình bày qua sáng kiến kinh nghiệm có tên: “Biện pháp giáo dục học sinh trung học phổ thông khắc phục bỏ học ở các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang”. II. PHẦN NỘI DUNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN Sáng kiến này nhằm mục đích nghiên cứu lý luận và thực tiễn về quá trình giáo dục học sinh trung học phổ thông khắc phục tình trạng bỏ học ở tỉnh Kiên Giang, đặc biệt ở các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135. Trên cơ sở đó, có những biện pháp giáo dục học sinh trung học phổ thông ở các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 khắc phục tình trạng bỏ học hiện nay được tốt hơn. Khách thể nghiên cứu là quá trình giáo dục học sinh trung học phổ thông khắc phục bỏ học, đối tượng nghiên cứu là các biện pháp giáo dục học sinh trung học phổ thông khắc phục bỏ học ở các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang.
Bằng lý luận và thực tiễn giáo dục tôi cho rằng việc giáo dục học sinh trung học phổ thông trong khắc phục bỏ học ở các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang thời gian qua đã có những kết quả nhất định, song còn nhiều hạn chế. Nếu đề xuất được những biện pháp phù hợp thì sẽ nâng cao giáo dục học sinh trung học phổ thông khắc phục bỏ học ở các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang. Phạm vi của sáng kiến này nhằm thực hiện 3 nhiệm vụ sau: - Nghiên cứu các vấn đề lý luận của sáng kiến kinh nghiệm. - Nghiên cứu thực trạng học sinh trung học phổ thông bỏ học và thực trạng các biện pháp giáo dục học sinh trung học phổ thông trong việc khắc phục học sinh bỏ học ở các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang. - Đề xuất các biện pháp khắc phục bỏ học của học sinh trung học phổ thông ở các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang. Vì điều kiện và khả năng có hạn, nên sáng kiến kinh nghiệm này chỉ nghiên cứu trong một số trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang. Sáng kiến kinh nghiệm thực hiện dựa trên các phương pháp nghiên cứu sau: - Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: Nhóm phương pháp này nhằm nghiên cứu lý luận của đề tài bằng phân tích, tổng hợp, khái quát hóa những tài liệu, văn kiện, văn bản của Đảng và Nhà nước, của ngành, của địa phương có liên quan đến đề tài. - Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Gồm phương pháp quan sát bằng cách đi xuống địa phương, trường học quan sát các hiện tượng liên quan đến học sinh bỏ học và các biện pháp giáo dục học sinh trung học phổ thông. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục, phương pháp này nhằm tổng kết tình trạng bỏ học, cũng như những biện pháp giáo dục học sinh khắc phục bỏ học đã có ở các trường và địa phương cần nghiên cứu.
- Phương pháp điều tra bằng An- két: Phương pháp này được tiến hành bằng cách xây dựng những câu hỏi kín và câu hỏi mở cho các đối tượng được nghiên cứu như: Thầy cô giáo, cha mẹ học sinh, học sinh và các nhà quản lý giáo dục. - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Phương pháp này chúng tôi xin ý kiến các chuyên gia giáo dục, các chuyên gia xã hội học… để rút ra những kết luận cho đề tài. Ngoài hai nhóm phương pháp nghiên cứu trên, chúng tôi còn sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý các số liệu đã thu thập được. 2. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ VÀ CÁC KHÁI NIỆM 2.1. Thực trạng vấn đề Trong xu thế toàn cầu hóa và hội nhập sâu rộng như ngày nay, nền kinh tế, chính trị, văn hoá và xã hội…ở các quốc gia trên thế giới đều phát triển nhanh chóng, để đảm bảo cho sự phát triển bền vững các nước đã chọn đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư cho phát triển. Tuy nhiên, tình trạng học sinh bỏ học vẫn xảy ra ở hầu hết các nước trên thế giới, trong đó nặng nề nhất là các nước đang phát triển và các nước chậm phát triển. Tình trạng học sinh bỏ học tồn tại ở hầu hết các quốc gia, cho dù giàu hay nghèo, phát triển hay đang phát triển và nhiều nước đã phải bỏ ra nhiều công sức và tiền của để cải thiện tình trạng này nhằm giải tỏa những nguyên nhân dẫn đến việc bỏ học của học sinh và đưa những em này trở lại nhà trường tiếp tục học bằng nhiều biện pháp khác nhau. Theo UNESCO công bố trong “Báo cáo giám sát toàn cầu giáo dục cho mọi người năm 2010”, tính ở khu vực Đông Nam Á thì Việt Nam cùng với Philippin, Myanmar, Thái Lan và Indonesia đang phải đối mặt với những thách thức lớn nhất về số trẻ em bỏ học. Còn ở Việt Nam, tình trạng học sinh bỏ học đã có nhiều tác giả nghiên cứu, có thể phân thành các nhóm sau: * Nghiên cứu về quan điểm lý luận chung có các tác giả:
- Thái Duy Tuyên [Thái Duy Tuyên, Hiện tượng lưu ban bỏ học: thực trạng, nguyên nhân, vấn đề và biện pháp. NCGD số 7/92;4-6]. - Đặng Vũ Hoạt (Đặng Vũ Hoạt, Một số quan điểm trong lưu ban, bỏ học. NCGD số 7/92;1-3]. - Đặng Thành Hưng [Đặng Thành Hưng, Lưu ban, bỏ học: bản chất, nguyên nhân và phương hướng ngăn ngừa, khắc phục. NCGD số 7/92;33-35]. - Trần Kiểm [Trần Kiểm, Cách tiếp cận trong việc mô tả xác định nguyên nhân bỏ học. NCGD số 5/93;28-33]. - Nguyễn Sinh Huy [Nguyễn Sinh Huy, Vấn đề học sinh và việc điều chỉnh giáo dục hiện nay. NCGD số 7/92;7-8]. - Phạm Thanh Bình [Phạm Thanh Bình, Về nguyên nhân và biện pháp chống bỏ học. NCGD số 7/92;31]. - Trương Công Thanh [Trương Công Thanh, Về tình hình học sinh bỏ học và đề xuất giải pháp khắc phục. TT Nghiên cứu GD Phổ thông - Viện Nghiên cứu giáo dục, 2009;2-3] … Nhìn chung các tác giả đều đề cập đến bản chất của tình trạng lưu ban bỏ học; các nguyên nhân dẫn đến tình trạng lưu ban bỏ học: Nguyên nhân từ phía nhà trường, xã hội, gia đình và bản thân học sinh. Từ đó đề xuất các biện pháp khắc phục trên bình diện quá trình dạy học và giáo dục, bình diện xã hội, bình diện nhân cách cá nhân học sinh… * Các nghiên cứu tâm lý học, giáo dục học liên quan đến hiện tượng học sinh bỏ học có các tác giả: - Lê Đức Phúc [Lê Đức Phúc, Góp phần phân tích về mặt tâm lý học hiện tượng lưu ban, bỏ học. NCGD số 7/92;9-10]. - Võ Thị Minh Chí [Võ Thị Minh Chí, Tâm lý học thần kinh và một số hướng giải quyết vấn đề học sinh kém. TTKHGD, số 43/94;31-32]. - Nguyễn Hữu Chùy [Nguyễn Hữu Chùy, Vấn đề lưu ban, bỏ học xét từ bình diện tâm lý xã hội. NCGD số 7/92;32].
- Trần Kiểm [Trần Kiểm, Trẻ em bỏ học và trách nhiệm của các bậc cha mẹ. TTKHGD số 43/94;19-24]… Các tác giả đã khảo sát các đặc điểm tâm lý của học sinh học kém, lưu ban, thử nghiệm tổ chức học riêng cho học sinh học kém, trên cơ sở đó đề ra các biện pháp khắc phục học kém nhằm ngăn ngừa hiện tượng bỏ học. * Các nghiên cứu tình trạng bỏ học ở Kiên Giang: Hiện tại ngoài thống kê báo cáo hàng năm của Sở Giáo dục và Đào tạo, chưa có công trình nghiên cứu nào trên địa bàn tỉnh Kiên Giang về tình trạng học sinh bỏ học. Qua đó chúng ta thấy các nghiên cứu đã đề cập sâu đến nhiều vấn đề lý luận liên quan đến tình trạng học sinh bỏ học như bản chất của tình trạng học sinh bỏ học, tác động, hậu quả của bỏ học đến phổ cập giáo dục, đến chiến lược phát triển nguồn nhân lực, cách tiếp cận trong nghiên cứu mô tả hiện tượng bỏ học, các cơ sở tâm lý của hiện tượng bỏ học…Các lý luận liên quan đến tình trạng bỏ học được phân tích, lý giải sâu, sử dụng các phương pháp nghiên cứu phù hợp. Tuy nhiên hạn chế của các nghiên cứu trên chủ yếu chưa khai thác sâu khía cạnh quản lý của ngành giáo dục nói chung, chứ chưa đề cập đến tình hình học sinh học sinh các trường trung học phổ thông ở vùng thuộc chương trình 135 bỏ học, đồng thời nêu lên vai trò của các nhà quản lý giáo dục, nhất là của người Hiệu trưởng trong việc khắc phục tình trạng học sinh bỏ học. Muốn khắc phục tình trạng học sinh bỏ học cần quan tâm nghiên cứu biện pháp quản lý của Hiệu trưởng, nhất là ở vùng thuộc chương trình 135 có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số cùng sinh sống như địa bàn tỉnh Kiên Giang. 2.2. Các khái niệm 2.2.1. Khái niệm biện pháp Biện pháp là cách làm, cách giải quyết những vấn đề, những công việc cụ thể trong những điều kiện cụ thể nhằm đạt được mục tiêu. Từ điển Tiếng Việt [29, tr. 62], Nhà xuất bản giáo dục 1995.
Trong quản lý giáo dục, biện pháp là tổ hợp nhiều cách thức tiến hành của chủ thể quản lý nhằm tác động đến đối tượng quản lý để giải quyết các vấn đề trong công tác quản lý làm cho hệ thống quản lý vận hành đạt mục tiêu mà chủ thể quản lý đã đề ra phù hợp với quy luật khách quan. Biện pháp quản lý cũng như cách thức cụ thể để thực hiện phương pháp quản lý. Đối tượng quản lý giáo dục phức tạp đòi hỏi biện pháp quản lý phải đa dạng, phong phú, phù hợp với đối tượng quản lý. Biện pháp quản lý có quan hệ chặt chẽ với nhau tạo thành một hệ thống các biện pháp. Hệ thống các biện pháp giúp cho nhà quản lý thực hiện tốt các phương pháp quản lý của mình. Phương pháp quản lý thể hiện rõ tính năng sáng tạo của chủ thể quản lý trong các tình huống và đối với mỗi đối tượng nhất định người quản lý phải biết sử dụng những phương pháp nhất định. Hiệu quả của công tác quản lý phụ thuộc rất nhiều ở sự lựa chọn đúng đắn và áp dụng linh hoạt các biện pháp quản lý. 2.2.2. Khái niệm giáo dục Giáo dục được hiểu theo nghĩa hẹp và nghĩa rộng; giáo dục theo nghĩa hẹp là quá trình tác động có mục đích, có hệ thống, liên tục của nhà sư phạm đến toàn bộ cuộc sống của học sinh để hình thành cho họ những phẩm chất nhân cách. Giáo dục là quá trình hai mặt, mặt tác động của nhà sư phạm và mặt tiếp nhận của người được giáo dục. Giáo dục là sự tác động và sự chuyển hóa từ yêu cầu bên ngoài, những yêu cầu của xã hội thành những phẩm chất bên trong bền vững của cá nhân. Giáo dục được thực hiện trong nhà trường và cả ngoài xã hội với những hình thức đa dạng và phương pháp phong phú. Về bản chất của giáo dục là quá trình tổ chức cuộc sống, hoạt động và giao lưu cho học sinh, nhằm giúp học sinh nhận thức đúng, tạo lập tình cảm và thái độ đúng, hình thành những thói quen hành vi văn minh trong cuộc sống, phù hợp với chuẩn mực xã hội. Giáo dục trước hết là tổ chức tốt cuộc sống, tổ chức hoạt động và giao lưu cho học sinh tại trường. Bởi chỉ trong cuộc sống, trong hoạt động thông qua giao
lưu, giao tiếp thì nhân cách con người mới được hình thành và phát triển. Điều này biểu hiện cụ thể của một nguyên tắc giáo dục quan trọng, thể hiện phương châm của giáo dục “Học đi đôi với hành”. Đúng vậy, sự thông hiểu những kiến thức, lý thuyết… mới chỉ là yếu tố cân đối với nhân cách của con người; chúng phải được trải nghiệm ở cuộc sống thực thì mới có cơ hội chuyển hóa vào bên trong các cá nhân một cách bền vững. Như vậy, nhân cách của con người cần được mài luyện thì mới được bộc lộ, mới sáng tỏ, đúng với câu nói mà người xưa đã tổng kết: “Nhân bất học, bất tri lý, ngọc bất trác, bất thành khí”. Câu nói trên cho ta thấy, nhân cách của con người được hình thành và phát triển thông qua con đường học tập và giao tiếp giữa cá nhân và xã hội, chỉ thông qua con đường đó thì nhân cách con người mới được bộc lộ, mới được đánh giá. Đồng thời cũng chỉ qua đó con người mới có thể nhận thức đúng, tạo lập tình cảm và thái độ đúng, hình thành những thói quen, hành vi ứng xử văn minh trong cuộc sống, phù hợp với chuẩn mực xã hội. 2.2.3. Khái niệm bỏ học và khắc phục bỏ học * Bỏ học: Là những học sinh đang trong tuổi đi học nhưng đã không đến học ở bất cứ ở loại trường học nào. Học sinh bỏ học có ở bất kì cấp học nào, trong khi đó nền giáo dục của chúng ta đảm bảo cho tất cả mọi học sinh đang trong tuổi học đều được đến trường học tập. Giáo sư Đặng Vũ Hoạt cho rằng: Khác với lưu ban, bỏ học trong mọi trường hợp là “Hiện tượng không bình thường”. Theo Đặng Thành Hưng xét bỏ học theo 2 mặt: Mặt hình thức và mặt bản chất: “ Về hình thức bỏ học cũng là sự sàn lọc sản phẩm…bỏ học có bản chất xã hội - sư phạm phức tạp hơn lưu ban”. Tác giả cho rằng: “Bỏ học không phải là sự cố nhất thiết xảy ra, không phải thuộc tính cố hữu của dạy học”. Vậy theo hai tác giả bỏ học là hiện tượng không nên có, cố gắng khắc phục mọi nguyên nhân để không nên có học sinh bỏ học. Cách đây 20 đến 25
năm, nước ta không có học sinh bỏ học nếu có thì con số đó rất ít và thường là do nhà trường buộc phải cho “thôi học” trong một thời gian để giáo dục học sinh. Ngày nay không giống như trước, học sinh bỏ học là do nhà trường buộc phải “đuổi học” và có cả những học sinh đã tự ý bỏ học. Đặng Thành Hưng đã tự nói về việc bỏ học hiện nay như sau: “ Trong tình hình hiện nay, tỉ lệ bỏ học một mặt vẫn phản ảnh mặt chất lượng của dạy học - giáo dục, mặt khác mang bản chất của quá trình điều chỉnh, tự điều chỉnh nhu cầu giá trị cả ở bình diện cá nhân lẫn cộng đồng…Hiện tượng bỏ học làm nảy sinh những vấn đề sâu xa có tính chất xã hội cần được các cơ quan nhà nước và các tổ chức xã hội cấp cao quan tâm xem xét”. Vậy khái niệm bỏ học được hiểu ở từng giai đoạn phát triển xã hội khác nhau. Trước đây bỏ học là hiện tượng không đáng ngại lắm, bây giờ vấn đề này là một vấn đề mà toàn xã hội đặc biệt quan tâm. * Khắc phục bỏ học: Hiện chưa có tác giả nào chính thức định nghĩa cụ thể, nhưng theo Thái Duy Tuyên [ Hiện tượng lưu ban, bỏ học…;15], khắc phục tình trạng học sinh bỏ học gồm có: - Trong nhà trường: + Điều chỉnh nội dung chương trình giảng dạy. + Cải tiến phương pháp dạy sát với đối tượng. + Xem lại cách đánh giá. + Cung cấp đủ giáo viên. + Bồi dưỡng học sinh yếu, kém. + Đầu tư hợp lý cho giáo dục. + Địa phương cho giáo viên đất, tạo điều kiện vật chất động viên tinh thần. - Gia đình: + Quan tâm đến việc học tập của con cái, quản lý chặt chẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các em. + Thực hiện kế hoạch hóa gia đình.
- Xã hội: + Dựa vào chính quyền địa phương, hội cha học sinh, các cơ quan đoàn thể, tổ chức đại hội giáo dục các cấp cơ sở để bàn biện pháp giải quyết vấn đề giáo dục ở trường, ở địa phương. Theo Phạm Thanh Bình [Về nguyên nhân và biện pháp bỏ học; 31], có các biện pháp khắc phục tình trạng bỏ học sau đây: - Thay đổi mục đích giáo dục theo tinh thần Đại hội XI của Đảng nhằm chuẩn bị cho học sinh sống và làm việc theo yêu cầu mới của kinh tế - xã hội. - Nhà trường phải đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục để giảm bớt nặng nề căng thẳng. - Phải quản lý tốt hình thức dạy thêm học thêm. - Tổ chức toàn xã hội tham gia chống bỏ học. Theo Nguyễn Văn Tường [Tình hình lưu ban, bỏ học ở một số trường kinh tế mới;30], có các biện pháp sau: - Ổn định tổ chức, đưa dần việc giảng dạy học tập vào nề nếp. - Tăng cường kiểm tra đôn đốc, hoạt động chủ nhiệm, nhất là coi trọng mối quan hệ với cha mẹ học sinh. - Động viên giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh bỏ học trở lại trường tiếp tục học. - Miễn giảm học phí cho học sinh nghèo. - Khuyến khích giáo viên dạy thêm đúng quy định. Qua các tác giả nêu trên, có thể thấy rằng biện pháp khắc phục tình trạng học sinh bỏ học bao hàm cả biện pháp giáo dục và biện pháp quản lý đối với tất cả các đối tượng có liên quan, tác động đến nguyên nhân bỏ học ở cấp vi mô và vĩ mô. 2.2.4. Khái niệm biện pháp giáo dục học sinh THPT khắc phục bỏ học 2.2.4.1. Khái niệm biện pháp giáo dục học sinh THPT khắc phục bỏ học Biện pháp giáo dục học sinh trung học phổ thông khắc phục bỏ học là
cách làm, cách giải quyết những vấn đề, những công việc cụ thể nhằm đạt được mục tiêu khắc phục bỏ học của học sinh trung học phổ thông. Cũng hiểu theo cách này, biện pháp giáo dục học sinh trung học phổ thông ở các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang được hiểu là cách làm, cách giải quyết những vấn đề, những công việc cụ thể nhằm đạt được mục tiêu khắc phục bỏ học của học sinh trung học phổ thông thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang. 2.2.4.2. Những nhân tố tác động đến việc bỏ học của học sinh trung học phổ thông bao gồm các nhân tố sau: - Về phía xã hội: Trong tiến trình phát triển, bên cạnh những nhân tố tích cực, xã hội đã có những tác động tiêu cực đến nhà trường và thông qua đó tác động đến học sinh như ảnh hưởng tiêu cực của nền kinh tế thị trường, xu hướng tự do kinh doanh, tự do làm giàu không cần trình độ học vấn cao, đời sống giáo viên thấp, sự phân hóa xã hội diễn ra mạnh mẽ, tình trạng học cao vẫn không có việc làm hoặc không phù hợp với trình độ sản xuất còn lạc hậu, bệnh duy ý chí vẫn còn trong một số cấp lãnh đạo trong việc đề ra mục tiêu và chính sách giáo dục. - Về phía nhà trường: Nhà trường là một bộ phận của xã hội nên phải thích ứng với sự biến đổi của xã hội từ mục tiêu, nội dung, phương pháp đến hình thức tổ chức quản lý giáo dục. Mặt khác, bản thân quá trình giáo dục cũng chưa mang đậm màu sắc nhân văn, nội dung giáo dục chưa thiết thực phù hợp với lợi ích người học. Nhà trường trở nên kém hấp dẫn, khiến một số học sinh chán nhà trường và bỏ học. - Về phía học sinh: Học sinh là một thực thể của xã hội và cũng chịu tác động của xã hội. Ở đây chỉ xét những ảnh hưởng gần về mặt xã hội như ảnh hưởng của nhóm bạn, của tập quán, của chuẩn mực vốn có không chính thức, của môi trường, bệnh tật, học lực kém đã ảnh hưởng đến sự định hướng giá trị về vấn đề học tập của học sinh.
- Về phía gia đình: Gia đình là xã hội thu nhỏ, môi trường gần gũi của học sinh, những nhân tố tích cực, tiêu cực hằng ngày, hằng giờ tác động đến học sinh. Nhận thức hạn hẹp về mục đích học tập, trình độ giáo dục thấp, phương pháp giáo dục của cha mẹ học sinh không phù hợp với tâm sinh lý của con cái, hoàn cảnh sống, nề nếp gia đình … cũng ảnh hưởng không nhỏ đến việc học tập của học sinh. Mặt khác sự tác động của xã hội đến gia đình và thông qua gia đình tác động đến học sinh. Về mặt này có thể kể đến những ảnh hưởng tiêu cực của kinh tế thị trường hoặc sự phân hóa xã hội mạnh mẽ như đã nói ở trên làm thay đổi sâu sắc định hướng giá trị của cha mẹ học sinh về việc học tập của con cái mình. - Về phía những nhân tố khác: Ngoài những nhân tố nêu trên, còn có những yếu tố khác như điều kiện học tập và các hoạt động giáo dục toàn diện như an ninh trường học, an toàn xã hội, các điều kiện hạ tầng cơ sở đáp ứng nhu cầu vui chơi, giải trí; môi trường, điều kiện sống của từng địa phương, mỗi gia đình; các quan hệ giao lưu, quan hệ xã hội; sự quan tâm của gia đình, nhà trường và xã hội với việc học và với các hoạt động của nhà trường; vấn đề sử dụng học sinh tốt nghiệp ra trường ở các bậc học và sự phân luồng học sinh trung học phổ thông; vấn đề cơ chế và sự phân cấp quản lý giáo dục trên địa bàn dân cư. Với những cơ sở lý luận nêu trên, là cơ sơ cho việc nghiên cứu tình trạng học sinh trung học phổ thông bỏ học, nhất là các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang hiện nay, để đề ra những biện pháp hạn chế tình trạng ấy là vô cùng quan trọng và cấp thiết. Tình trạng học sinh bỏ học rất phức tạp, đa dạng, xuất phát từ nhiều nguyên nhân: Xã hội, gia đình, nhà trường và bản thân học sinh. Muốn khắc phục tình trạng bỏ học cần phải có một hệ thống các biện pháp toàn diện và hoàn chỉnh. Đặc biệt là phải tiến hành thực hiện các biện pháp có tính chiến lược của Đảng và Nhà nước. Xã hội hóa công tác giáo dục, dân chủ hóa giáo dục và đa dạng hóa hoạt động giáo dục. Các biện pháp này có mối quan hệ chặt chẽ,
biện chứng tạo cơ sở gắn bó nhà trường trung học phổ thông với cộng đồng, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của cộng đồng làm tiền đề cho sự phát triển giáo dục một cách ổn định và bền vững. Để nâng cao công tác quản lý khắc phục tình trạng học sinh bỏ học, nhất là ở các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135, người hiệu trưởng phải thực hiện tốt công việc sau: - Xây dựng kế hoạch năm học là cương lĩnh hành động của nhà trường. Xác định mặt mạnh, mặt yếu, thuận lợi, khó khăn về chủ quan và khách quan. - Xác định được hệ mục tiêu cần đạt về chất lượng giáo dục, duy trì sĩ số học sinh; nắm chắc các nguồn lực về giáo viên, nhân viên, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học. - Đề ra các biện pháp cụ thể chỉ đạo thực hiện kế hoạch, nâng cao chất lượng dạy học là nguyên nhân quan trọng khắc phục tình trạng học sinh bỏ học. Nâng cao chất lượng nhận thức của tập thể về bản chất của phương pháp dạy học và mối quan hệ đúng đắn giữa dạy và học. - Tổ chức tốt hoạt động của tập thể sư phạm, đảm bảo cung cấp cho học sinh một học vấn sâu rộng, giáo dục cho các em niềm tin và trở thành công dân có trình độ văn hóa cao trong hành vi, phù hợp với yêu cầu của sự phát triển kinh tế - xã hội trong thời kì công nghiệp hóa - hiện đại hóa, kinh tế thị trường toàn cầu hóa và hội nhập. - Chỉ đạo cụ thể hoạt động giảng dạy của giáo viên. Tìm hiểu, khảo sát tình hình thực tế về trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của giáo viên mạnh, yếu như thế nào. Tổ chức sắp xếp việc phân công chuyên môn một cách hợp lý. - Quản lý việc học tập và thực hiện nề nếp của học sinh. Chỉ đạo thực hiện phụ đạo cho học sinh yếu kém, bồi dưỡng học sinh giỏi. Tăng cường phối hợp với các lực lượng giáo dục như giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn, đoàn thanh niên, nhà trường và gia đình nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp, nâng cao chất lượng học tập của học sinh kém.
- Tăng cường xây dựng cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học, đảm bảo cho học sinh có điều kiện tốt để học tập. Huy động cộng đồng hỗ trợ xây dựng cơ sở vật chất nhà trường. - Phối hợp các hoạt động giữa chính quyền, nhà trường với các tổ chức đoàn thể quần chúng trong tất cả các hoạt động, kêu gọi thành lập quỹ khuyến học để giúp đỡ học sinh có hoàn cảnh khó khăn. Khắc phục tình trạng bỏ học của học sinh trung học phổ thông nói chung, ở các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 nói riêng là một mục tiêu trước mắt và lâu dài, có nhiều khó khăn phức tạp, chịu tác động của nhiều yếu tố, đòi hỏi nhà quản lý phải biết năng động, nhạy bén áp dụng các đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, các lý luận khoa học… trên cơ sở đó đề ra một hệ thống các biện pháp phù hợp của từng địa phương để khắc phục được tình trạng bỏ học của học sinh trong điều kiện kinh tế xã hội chưa phát triển, chất lượng cuộc sống còn thấp kém. 2.2.4.3. Vài nét về học sinh THPT ở vùng 135 tỉnh Kiên Giang Học sinh trung học phổ thông thuộc vùng 135 tỉnh Kiên Giang có những đặc điểm giống học sinh ở những vùng miền khác trong cả nước. Song do điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế - xã hội của vùng đã tác động không nhỏ đến điều kiện học tập, cũng như tâm sinh lý của học sinh. Những năm gần đây, quy mô trường, lớp trong vùng ngày càng phát triển tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh trong độ tuổi đến trường. Nhận thức của xã hội về giáo dục và đào tạo được nâng lên, đời sống nhân dân được cải thiện nên đầu tư cho học hành ngày càng cao. Chính quyền địa phương, các ban ngành - đoàn thể chính trị xã hội cùng quan tâm chăm lo cho sự nghiệp giáo dục. Tuy sự đầu tư của nhà nước và nhân dân cho giáo dục trong vùng có tăng nhưng vẫn chưa đáp ứng yêu cầu phát triển. Điều kiện học tập của học sinh còn nhiều khó khăn như: Chưa có nhiều trường đạt chuẩn quốc gia, trường đạt Xanh - Sạch - Đẹp. Dụng cụ thực hành thí nghiệm, phòng học bộ môn, thư viện, sân
chơi và bãi tập còn thiếu nhiều. Đội ngũ giáo viên còn hạn chế về trình độ chuyên môn, nghiệp vụ. Điều kiện đi lại còn khó khăn. Nhiều nguyên nhân làm cho các em có thể bỏ học giữa chừng… từ đó chất lượng dạy và học chậm phát triển. Nhiều học sinh đi học muộn nên lớp học có nhiều độ tuổi khác nhau (học sinh trong độ tuổi cấp THPT là 15 - 17), dẫn đến tâm sinh lý học sinh cũng khác nhau. Học sinh được hưởng thụ những thành tựu về văn hoá, khoa học kỹ thuật chưa nhiều, điều kiện giao tiếp xã hội còn hạn chế, kỹ năng sống chưa được quan tâm bồi dưỡng. Từ những đặc trưng nêu trên của học sinh trung học phổ thông ở vùng 135 tỉnh Kiên Giang, để nâng cao chất lượng học tập học, nhất là hạn chế tỷ lệ học sinh bỏ học, cần có những biện pháp giáo dục phù hợp nhất. Trên đây sáng kiến kinh nghiệm đã nghiên cứu một cách có hệ thống về lý luận quản lý, quản lý giáo dục và quản lý nhà trường. Trên cơ sở xem xét lịch sử các vấn đề nghiên cứu, sáng kiến đã xây dựng một số khái niệm công cụ cơ bản, làm rõ đặc trưng chủ yếu của quản lý, quản lý giáo dục, quản lý trường trung học phổ thông, biện pháp quản lý và biện pháp khắc phục tình trạng học sinh bỏ học. sáng kiến tập trung nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến việc bỏ học của học sinh trong học phổ thông và hoạt động quản lý nhằm khắc phục tình trạng học sinh bỏ học. Việc nghiên cứu đầy đủ và có tính hệ thống của phần lý luận là tiền đề giúp tôi có cơ sở khoa học để nghiên cứu và đề ra biện pháp giáo dục học sinh trung học phổ thông khắc phục bỏ học ở các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang. 3. THỰC TRẠNG HỌC SINH BỎ HỌC Ở CÁC TRƯỜNG THPT THUỘC CHƯƠNG TRÌNH 135 TỈNH KIÊN GIANG * Đặc điểm phát triển kinh tế - xã hội, văn hóa - giáo dục của các xã thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang. Kiên Giang có 15 huyện, thị xã, thành phố với 145 xã, phường, thị trấn thì
có tới 03 huyện với 27 xã thuộc chương trình 135 (theo Quyết định 163/2006/QĐ-TTg ngày 11/7/2006 của Thủ tướng Chính phủ), trong đó tỷ lệ hộ nghèo chiếm 18,95%. Trình độ dân trí trong vùng còn thấp. Mặc dù đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo ra quyết định công nhận đạt chuẩn quốc gia phổ cập giáo dục tiểu học đúng độ tuổi và phổ cập giáo dục trung học cơ sở, nhưng tỷ lệ học sinh trong độ tuổi đền trường ở vùng này đạt thấp (6 - 10 tuổi đạt 80%, 11 - 14 tuổi đạt 70%). Trong khi đó tỷ lệ học sinh bỏ học cao, năm học 2010 - 2011, tiểu học 1,24%, THCS 4,10%, THPT 7,32%. Đội ngũ giáo viên cơ bản đáp ứng về số lượng, nhưng chất lượng còn nhiều hạn chế, nhất là trong áp dụng phương pháp giảng dạy mới nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. Nguyên nhân là do những năm 80 đội ngũ giáo viên trong tỉnh thiếu trầm trọng, phải chọn học sinh có trình độ lớp 5, lớp 9 đào tạo cấp tốc, từ xa…để giảng dạy. Hệ thống trường lớp tuy đáp ứng nhu cầu nhưng đa số là điểm trường lẻ (toàn tỉnh có hơn 1.700 điểm trường); cơ sở vật chất xuống cấp, thiếu trang thiết bị dạy và học. Kinh phí đầu tư cho giáo dục chủ yếu chi lương (phụ cấp giáo viên vùng này là 150% - đến nay không còn thụ hưởng), chi cho hoạt động thấp, thậm chí chí lương hơn 90% (quy định của Chính phủ 80% chi lương, 20% chi hoạt động giáo dục). Chất lượng dạy và học tuy có được các ngành, các cấp quan tâm nhưng vẫn còn chênh lệch và thấp so với các vùng khác. Sự bất đồng về ngôn ngữ giữ thầy cô giáo với học sinh là người dân tộc Khmer cũng ảnh hưởng đến chất lượng dạy và học. Do đời sống khó khăn, nên sự đầu tư cho học hành còn hạn chế, thậm chí một bộ phận người dân có quan niệm chưa đúng về vai trò của giáo dục và đào tạo. * Thực trạng về giáo dục và dạy học của các trường trung học phổ thông thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang
Như đã trình bày ở phần I, vì điều kiện và khả năng có hạn, sáng kiến kinh nghiệm chỉ nghiên cứu trong phạm vi các trường thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang. Giáo dục tỉnh Kiên Giang cũng có những bước phát triển đáng kể về quy mô, mạng lưới trường lớp và các loại hình giáo dục. Tuy nhiên vẫn còn một số tồn tại và yếu kém như mạng lưới trường lớp và cơ sở vật chất chưa đáp ứng kịp nhu cầu đào tạo nhân lực tại chỗ, tỷ lệ học sinh dân tộc thiểu số (Khmer, Hoa) ở các cấp học còn thấp; đội ngũ giáo viên còn yếu và thiếu về chuyên môn sâu, chưa đồng bộ về cơ cấu; huy động học sinh vùng dân tộc, vùng sâu đến lớp và duy trì sĩ số còn thấp và là vấn đề nan giải. Qua khảo sát các trường thuộc chương trình 135 tỉnh Kiên Giang, chúng tôi nhận thấy về cơ sở vật chất các trường được đầu tư khá tốt so với trước đây, các trường đều có địa hình khá thuận lợi. Tuy nhiên đây là các huyện thuộc chương trình 135, nên đời sống của người dân trên địa bàn còn nhiều khó khăn, chưa bắt kịp với đà phát triển kinh tế - xã hội và cả giáo dục của các huyện thị khác trên địa bàn tỉnh Kiên Giang. Việc huy động, duy trì sĩ số học sinh dân tộc, nâng cao chất lượng giáo dục vùng thuộc chương trình 135 trở thành nhiệm vụ hết sức quan trọng đối với ngành giáo dục tỉnh nhà. * Phát triển số lượng học sinh qua 3 năm học gần đây ở các trường THPT thuộc chương trình 135 Biểu 1: Số lượng học sinh các trường giữa năm học 2009 - 2010 STT TÊN TRƯỜNG TS học sinh Khối 10 Khối 11 Khối 12 1 THPT Vĩnh Thuận 2037 796 677 564 2 THPT U Minh Thương 957 434 269 254 3 Trường THPT Thoại Ngọc Hầu 390 143 142 105 Tổng cộng 3384 1373 1088 923 Biểu 2: Số lượng học sinh các trường giữa năm học 2010 - 2011 STT TÊN TRƯỜNG TS học sinh Khối 10 Khối 11 Khối 12
1 THPT Vĩnh Thuận 1934 800 579 555 2 THPT U Minh Thương 831 339 274 218 3 Trường THPT Thoại Ngọc Hầu 402 157 128 117 Tổng cộng 3167 1296 981 890 Biểu 3: Số lượng học sinh các trường giữa năm học 2011 - 2012 STT TÊN TRƯỜNG TS học sinh Khối 10 Khối 11 Khối 12 1 THPT Vĩnh Thuận 1917 806 596 518 2 THPT U Minh Thương 709 285 235 189 3 Trường THPT Thoại Ngọc Hầu 384 152 126 106 Tổng cộng 3010 1243 957 813 Qua thống kê biểu 1, 2 và 3 cho thấy số lượng học sinh vào trường đầu cấp học, tức là học sinh khối lớp 10 giảm ở từng năm học. Năm học 2009 - 2010 có 1.373 học sinh khối lớp 10, đến năm học 2010 - 2011 có 1.296 em và năm học 2011 - 2012 có 1.243 em. Sĩ số học sinh lớp 11 và 12 cũng có biến động theo chiều hướng giảm nhiều qua từng năm học. So sánh số liệu ở 3 biểu 1, 2 và 3 có thể thấy rõ sĩ số học sinh ở các lớp đầu cấp và lớp cuối cấp giảm nhiều, đáng kể ở lớp 11 và 12. Năm học 2009 - 2010 có 1.373 học sinh học lớp 10 nhưng đến năm học 2010 - 2011 chỉ có 981 học sinh trong số này học tiếp lớp 11, tức là có tới 392 học sinh bỏ học hoặc lưu ban và ở năm học 2011 - 2012 chỉ có 813 học sinh học đến lớp 12, nghĩa là có đến 168 học sinh lưu ban hoặc bỏ học. Tình trạng học sinh bỏ học ngày càng nhiều đang là nỗi lo cho ngành giáo dục và các đơn vị trường học. Đa số học sinh bỏ học là người dân tộc thiểu số và những em có học lực quá yếu kém. * Thực trạng về các nguyên nhân bỏ học Để khảo sát nguyên nhân dẫn đến tình trạng học sinh bỏ học ở ba trường trung học phổ thông chúng tôi đã tiến hành khảo sát 800 học sinh trong đó có