1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết của luận án
Tác động của sai lệch tỷ giá lên nền kinh tế được xem là chủ đề có ý nghĩa
quan trọng trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập. Đặc biệt, sau những thành
công về tăng trưởng ở khu vực Đông Á, thì mối quan tâm đối với tỷ giá, và tác
động của nó với tăng trưởng kinh tế được các học giả xem xét kỹ lưỡng hơn.
Phần lớn các nhà kinh tế cho rằng, nội tệ giảm giá trị sẽ tạo ra sự khác biệt về giá
cả tương đối so với quốc gia khác, sự thay đổi này làm giá hàng hóa trong nước
giảm đi, có tác động khuyến khích xuất khẩu trong khi nhập khẩu giảm. Nói cách
khác, khi nội tệ giảm giá sẽ khiến cho người nước ngoài tăng mua đối với hàng
trong nước, vừa chuyển hướng người dân trong nước sang sử dụng các sản phẩm
nội địa. Việc định giá thấp nội tệ có thể được đề xuất như một công cụ chính
sách, được sử dụng để kích thích tăng trưởng kinh tế thông qua cán cân bên ngoài.
Ngược lại, các nhà kinh tế theo chủ nghĩa cấu trúc cho rằng chính sách phá giá
nội tệ sẽ ảnh hưởng xấu và có tác động thu hẹp lên các quốc gia đang phát triển.
Nguyên nhân là do các nước đang phát triển phụ thuộc về đầu vào sản xuất từ
các quốc gia tiên tiến hơn. Hầu hết các đầu vào sản xuất của các quốc gia này,
được nhập khẩu từ các nước tiên tiến. Do đó, khi nội tệ mất giá trị sẽ làm tăng
chi phí nguyên vật liệu, máy móc, thiết bị dụng cụ, chi phí sản xuất tăng lên có
thể tác động tiêu cực đến sản lượng. Thêm vào đó, theo quan điểm của Đồng
thuận Washington1 thì chính sách về tỷ giá hối đoái mà các quốc gia nên theo
đuổi là tỷ giá hối đoái cạnh tranh. Tỷ giá phải thể hiện được sự cân bằng giữa
cung và cầu về ngoại tệ, việc định giá thấp hay định giá cao nội tệ đều không tốt
và có tác động tiêu cực đối với tăng trưởng kinh tế. Hiện tượng tỷ giá không nằm
ở giá trị cân bằng của nó được gọi là sai lệch tỷ giá. Việc định giá “sai” này có
thể làm cho sự phân bổ nguồn lực trong nền kinh tế không hiệu quả và làm giảm
hoạt động đầu tư và sản xuất. Tuy nhiên, sự tác động của sai lệch tỷ giá là không
đồng nhất ở các quốc gia phát triển và đang phát triển. Do đó, nghiên cứu ảnh
hưởng của sai lệch tỷ giá đối với tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam trở thành một
chủ đề có tính thực tiễn và tầm quan trọng cao.
1 Đồng thuận Washington là một cụm từ xuất hiện vào đầu năm 1990, mô tả chương trình cải cách kinh tế gồm 10 chính
sách khác nhau được các tổ chức có trụ sở tại Washington (Mỹ) như IMF, WB, Bộ Tài chính Mỹ đề nghị áp dụng ở các
nước đang trải qua khủng hoảng kinh tế giai đoạn đó.
2
2. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu của nghiên cứu là hệ thống lại cơ sở lý thuyết về tỷ giá, sai lệch
tỷ giá và tác động của nó tới tăng trưởng, đồng thời đưa ra các mô hình xác định
sai lệch tỷ giá phù hợp với điều kiện kinh tế Việt Nam. Cuối cùng, dựa vào phân
tích thực nghiệm để chỉ ra tác động của sai lệch tỷ giá đối với tăng trưởng kinh
tế và đưa ra những khuyến nghị chính sách phù hợp. Luận án sẽ từng bước giải
quyết những nhiệm vụ cụ thể như sau:
- Tổng hợp lý thuyết về tỷ giá, phân tích các nghiên cứu trong nước cũng như
trên thế giới về xác định sự cân bằng của tỷ giá, đo lường độ sai lệch và tác động
của nó đối với kinh tế, nêu ra các kênh truyền dẫn mà thông qua đấy, sai lệch tỷ
giá có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế.
- Đề xuất mô hình xác định sai lệch tỷ giá phù hợp với điều kiện kinh tế tại
Việt Nam.
- Phân tích thực trạng sai lệch tỷ giá và tác động của sai lệch tỷ giá đến tăng
trưởng kinh tế và các kênh tác động của nó.
- Đề xuất các gợi ý chính sách về hoạt động điều tiết tỷ giá, để tỷ giá có thể
phản ánh được tình hình kinh tế vĩ mô, giúp nền kinh tế có thể đạt được cân bằng
cán cân thanh toán, phân bổ nguồn lực chính xác nhằm nâng cao tăng trưởng kinh
tế.
3. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của luận án là toàn bộ nền kinh tế, dựa trên cách tiếp cận
vĩ mô đối với hoạt động kinh tế. Nghiên cứu chỉ xem xét tác động một chiều, là
tác động của sai lệch tỷ giá đối với tăng trưởng kinh tế. Thực trạng về tác động
của sai lệch tỷ giá được xem xét và đánh giá từ giai đoạn 2000 đến 2021. Nghiên
cứu dựa trên các kết quả thực nghiệm để đề xuất gợi ý chính sách đối với Việt
Nam. Cụ thể, luận án sẽ tập trung trả lời các câu hỏi nghiên cứu quan trọng sau
đây:
1) Nhận diện sai lệch tỷ giá, và đo lường nó như thế nào? Các nghiên cứu thực
nghiệm ở Việt Nam và quốc tế đối với chủ đề này? Các mô hình định lượng
và phương pháp phân tích được sử dụng là gì?
2) Sai lệch tỷ giá tác động đến tăng trưởng kinh tế thông qua các kênh truyền dẫn
phổ biến nào?
3) Thực trạng về tỷ giá, tăng trưởng kinh tế, và tác động của sai lệch tỷ giá lên
tăng trưởng? Việc định giá thấp VND liệu có tác động tích cực tới tăng trưởng
3
kinh tế của Việt Nam? VND được định giá cao có làm chậm quá trình tăng
trưởng kinh tế tại Việt Nam?
4) Nhận xét về cơ chế điều tiết tỷ giá của Việt Nam trong giai đoạn 2000-2021?
Cần có những thay đổi nào đối với hoạt động quản lý tỷ giá? Những gợi ý
chính sách nhằm thúc đẩy sự ổn định tỷ giá và ổn định kinh tế vĩ mô?
Các câu hỏi nghiên cứu trên sẽ được làm rõ dựa vào kết quả phân tích của từng
chương thuộc luận án.
4. Phương pháp nghiên cứu
Các phương pháp nghiên cứu được áp dụng trong luận án bao gồm:
- Phương pháp phân tích định tính: Phương pháp này sử dụng các sơ đồ,
bảng biểu, hình vẽ và phân tích định tính để tăng tính trực quan, dễ dàng nắm bắt
vấn đề của số liệu trong luận án. Các dữ liệu sử dụng cho nghiên cứu tại bàn,
được lấy từ các nguồn tin cậy bao gồm: World Bank, IMF, UNDP, Tổng cục
Thống kê, các báo cáo kinh tế của các bộ ngành.
- Phương pháp phân tích định lượng: Luận án áp dụng phân tích số liệu
dạng chuỗi thời gian cho một quốc gia ở dạng quý, áp dụng các kỹ thuật kiểm
định và phân tích chuỗi thời gian như: mô hình VECM (Vector Error Correction
Model), mô hình phân phối trễ tự hồi quy phi tuyến NARDL (Nonlinear
Autoregressive Distributed Lag).
5. Đóng góp khoa học của luận án
Luận án với đề tài “Tác động của sai lệch tỷ giá tới tăng trưởng kinh tế ở
Việt Nam” có giá trị thực tiễn đối với hoạt động quản lý tỷ giá và khuyến khích
tăng trưởng như sau:
Luận án tập hợp và phân tích các lý thuyết về chủ đề sai lệch tỷ giá và tác
động của nó tới tăng trưởng. Chỉ rõ các kênh truyền dẫn mà tỷ giá có thể ảnh
hưởng đến tăng trưởng. Luận án tổng hợp những nghiên cứu trên thế giới và trong
nước, qua đó có cái nhìn tổng quan về tác động của sai lệch tỷ giá lên tăng trưởng.
Tìm hiểu những điểm giống và khác đối với môi trường kinh tế vĩ mô trong nước
và quốc gia khác. Từ đó chỉ ra mô hình xác định sai lệch tỷ giá phù hợp với Việt
Nam. Nghiên cứu đã chỉ ra tác động phi tuyến của sai lệch tỷ giá lên tăng trưởng
kinh tế của Việt Nam cả trong ngắn hạn và dài hạn. Đây là đóng góp mới và có
ý nghĩa của luận án đối với các nghiên cứu thực nghiệm khác thực hiện tại Việt
Nam. Dựa trên những kết quả phân tích thực nghiệm ở các chương, nghiên cứu
sẽ đưa ra những đánh giá đối với sự điều tiết tỷ giá của Việt Nam giai đoạn 2000-
4
2021. Đồng thời, nghiên cứu cũng sẽ đưa ra một số gợi ý chính sách giúp cho
việc quản lý tỷ giá hiệu quả và chính xác.
6. Bố cục của luận án
Cấu trúc của luận án được chia thành sáu chương chính như sau:
Chương 1: Cơ sở lý luận về tác động của sai lệch tỷ giá đến tăng trưởng kinh tế
Chương 2: Tổng quan nghiên cứu thực nghiệm
Chương 3: Mô hình và phương pháp nghiên cứu
Chương 4: Thực trạng tác động của sai lệch tỷ giá tới tăng trưởng kinh tế Việt
Nam
Chương 5: Đánh giá tác động sai lệch tỷ giá đến tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam
Chương 6: Một số khuyến nghị chính sách quản lý tỷ giá để thúc đẩy tăng trưởng
kinh tế ở Việt Nam
1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÁC ĐỘNG CỦA SAI LỆCH TỶ
GIÁ ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ
1.1 Tổng quát về tỷ giá và sai lệch tỷ giá
1.1.1 Khái niệm sai lệch tỷ giá
Sai lệch tỷ giá hối đoái là mối quan tâm của cả các nhà nghiên cứu cũng như
các nhà hoạch định chính sách, bởi vì nó gây ra nhiều xung đột, mất cân bằng
trong kinh tế vĩ mô. Cụ thể, mức độ sai lệch được tính bằng chênh lệch giữa tỷ
giá hối đoái thực hữu hiệu (REER) và giá trị cân bằng của nó. Giá trị cân bằng
được định nghĩa là giá trị của REER phù hợp với cả cân bằng kinh tế vĩ mô bên
trong và bên ngoài, cả trong trung hạn và dài hạn (Edward, 1989).
Có rất nhiều phương pháp tiếp cận để có thể xác định mức tỷ giá cân bằng
của nền kinh tế, mỗi một cách tiếp cận có thể cho ra các chỉ số cân bằng khác
nhau và do đó sự sai lệch tỷ giá tính ra cũng khác nhau. Ví dụ về một số cách xây
dựng trạng thái cân bằng của tỷ giá thực như cách tiếp cận ngang giá sức mua
(PPP), theo tỷ giá cân bằng cơ bản (FEER) của Williamson (1994), tỷ giá cân
bằng tự nhiên (NATREX) và tỷ giá cân bằng hành vi (BEER) của MacDonald
(1997).
1.2 Lý thuyết về tác động của sai lệch tỷ giá đến tăng trưởng kinh tế
Những nghiên cứu trước đây ít khi xem tỷ giá thực là một công cụ chính sách
khả thi, để thay đổi cơ cấu kinh tế và tác động đến tăng trưởng. Tuy nhiên, sau
sự phát triển nhanh chóng của các quốc gia ở Đông Á khi áp dụng mô hình tăng
trưởng dẫn dắt bởi xuất khẩu thì ảnh hưởng của tỷ giá lên tăng trưởng kinh tế cần
5
được xem xét và đánh giá lại. Bài học thành công từ quốc gia Đông Á đã tạo ra
sự trái ngược với Đồng thuận Washington vốn đã ảnh hưởng đến chính sách tỷ
giá trên toàn thế giới trong phần lớn thời kỳ khủng hoảng nợ trong những năm
1980. Đồng thuận Washington cho rằng tỷ giá nên ở mức giá trị cân bằng của nó,
tránh việc điều chỉnh sai tỷ giá thực (cả định giá thấp và định giá cao).
Tỷ giá có tác động lớn đến tăng trưởng kinh tế của các quốc gia theo các kênh
truyền dẫn chính của tỷ giá như sau. Thứ nhất, thay đổi trong mức giá trị của tỷ
giá thực có thể tác động đến giá trị của các nhân tố sản xuất thông qua tích lũy
vốn hoặc tác động đến năng suất nhân tố tổng hợp. Định giá thấp nội tệ có thể
làm gia tăng tiết kiệm trong nền kinh tế qua đó làm tăng đầu tư. Tiết kiệm cao
hơn tạo điều kiện cho các doanh nghiệp hoạt động trong khu vực hàng hóa thương
mại có thể gia tăng đầu tư do chi phí vốn thấp hoặc tiếp cận nguồn vốn dễ dàng,
do đó phá giá có thể tạo ra hiệu ứng mở rộng cho nền kinh tế trong dài hạn. Sự
phân bổ lại nguồn lực sang khu vực thương mại cũng giúp cho khu vực này phát
triển theo thời gian và phát triển thêm những ngành công nghiệp còn non trẻ.
Thêm vào đó hiệu ứng học hỏi các tiến bộ từ khu vực thương mại với đặc thù
công nghệ cao và kỹ năng cao cũng làm gia tăng năng suất chung. Thứ hai, tỷ giá
tác động đến tăng trưởng thông qua lý thuyết về “cán cân thanh toán ràng buộc
đối với tăng trưởng” (Thirlwall, 1979). Quá trình tăng trưởng của các quốc gia
đang phát triển thông thường liên quan đến sự gia tăng của hàng hóa tư bản và
đầu vào trung gian nhập khẩu. Độ co giãn cao của cầu nhập khẩu đối với thu nhập
có thể dẫn đến sự thiếu hụt về dự trữ ngoại hối, nếu như sự quản lý đối với tỷ giá
cứng nhắc, sẽ gây áp lực lên dự trữ ngoại hối, nếu lên đến đỉnh điểm có thể tạo
ra khủng hoảng cán cân thanh toán và ảnh hưởng đến hoạt động thương mại và
tăng trưởng kinh tế. Thứ ba, sự khác biệt về độ co giãn của cầu theo giá giữa các
quốc gia dẫn đến sự thay đổi của tỷ giá thực ít có hiệu ứng thay thế trong ngắn
hạn và trung hạn đối với các nước phát triển so với các nước đang phát triển. Nên
hiệu ứng thu nhập đối với việc định giá thấp nội tệ sẽ cao hơn ở các nước đang
phát triển từ việc tận dụng được nguồn lao động chưa có việc làm trong khu vực
thương mại. Các quốc gia đang phát triển cũng gặp vấn đề về cấu trúc thị trường,
chính sách của chính phủ, do đó tỷ giá thực là một công cụ để hỗ trợ khu vực
thương mại và đẩy nhanh công nghiệp hóa.