Tạp chí Khoa học Ngoại ngữ - Quân sự (Số 5 – 1/2017)

Chia sẻ: Kethamoi Kethamoi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:92

Thêm vào BST

Báo xấu

47
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tạp chí với các nội dung: ngữ cảnh và vai trò của ngữ cảnh trong dạy học ngoại ngữ; giảm thiểu yếu tố tâm lý cản trở học viên quân sự thực hành nói tiếng Anh; hàm ý văn hoá các từ ngữ chỉ thức ăn trong tiếng Hán hiện đại...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tạp chí Khoa học Ngoại ngữ - Quân sự (Số 5 – 1/2017)

HỘI ĐỒNG CHỈ ĐẠO Chủ tịch Thiếu tướng, GS.TS. ĐẶNG TRÍ DŨNG Phó chủ tịch Thiếu tướng, PGS.TS. QUẢN VĂN TRUNG Ủy viên Đại tá, TS. ĐỖ HỒNG ANH Đại tá, PGS.TS. NGUYỄN TRỌNG HẢI Số 05 - 01/2017 ISSN 2525 - 2232 Đại tá, TS. NGÔ QUỐC HÙNG Đại tá, TS. TRẦN ANH THỜI LÝ LUẬN NGÔN NGỮ Đại tá, TS. PHẠM VĂN NGHĨA PHẠM NGỌC HÀM - Ngữ cảnh và vai trò của ngữ cảnh trong dạy học ngoại ngữ 3 Thượng tá, TS. TRẦN NGỌC TRUNG ĐOÀN THỤC ANH, NGUYỄN TUẤN ANH - Các yếu tố ngôn ngữ thể hiện tính 10 Thượng tá, ThS. DƯƠNG THỊ THỰC chất mâu thuẫn trong tính cách Nga PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY TỔNG BIÊN TẬP Đại tá, TS. ĐỖ HỒNG ANH ĐỖ THỊ THU GIANG - Phương pháp giảng dạy tiếng Pháp theo mục tiêu 19 chuyên biệt NGÔ PHƯƠNG ANH - Năng lực tự chủ của người học ngoại ngữ và các lý 27 PHÓ TỔNG BIÊN TẬP thuyết liên quan Thượng tá, ThS. DƯƠNG THỊ THỰC BÙI THỊ HỒNG NHUNG - Giảm thiểu yếu tố tâm lý cản trở học viên quân sự 31 thực hành nói tiếng Anh BAN BIÊN TẬP VĂN HÓA - VĂN HỌC Đại tá, PGS.TS. NGUYỄN TRỌNG KHÁNH CẦM TÚ TÀI - Bàn về ẩn dụ ý niệm 水/ Nước với con người trong tiếng Hán 38 Đại tá, TS. ĐINH QUANG TRUNG Đại tá, ThS. DƯƠNG VĂN TUYỂN NGÔ MINH NGUYỆT - Hàm ý văn hoá các từ ngữ chỉ thức ăn trong tiếng Hán 45 hiện đại Thượng tá, ThS. LÊ CÔNG PHÁT ĐỖ TIẾN QUÂN - Sự độc đáo của không gian nghệ thuật trong các sáng tác của 51 Thượng tá, TS. BÙI THỊ THANH LƯƠNG Lỗ Tấn Trung tá, TS. TRẦN THỊ MINH THỤC TRẦN THỊ THU HIỀN - Vẻ đẹp của nhân của nhân vật Thuý Kiều từ câu 499 đến 58 Trung tá, TS. NGUYỄN THU HẠNH câu 524 trong “Truyện Kiều” (Nguyễn Du) – Từ góc nhìn văn hoá Thiếu tá, TS. NGUYỄN THỊ THANH BÌNH VŨ THÀNH CÔNG - Những khác biệt tương đồng trong văn hoá và việc dạy học 63 Thiếu tá, TS. ĐOÀN THỤC ANH ngoại ngữ NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI THƯ KÝ - TRỊ SỰ Trưởng ban TRẦN LÊ DUYẾN, ĐOÀN XUÂN PHÚ - Yếu tố bất tương xứng trong dịch Anh- 67 Việt hoặc Việt-Anh Đại úy, ThS. NGUYỄN TUẤN ANH NGUYỄN THỦY - Một số giải pháp góp phần nâng cao chất lượng văn hóa đọc 74 Ủy viên cho học viên các trường Quân đội hiện nay Thiếu tá CN, ThS. HOÀNG THỊ BẮC LƯU HỚN VŨ - Động cơ học tập ngoại ngữ thứ hai – tiếng Nhật của sinh viên 78 Đại úy, ThS. NGÔ NGỌC HẢI ngành ngôn ngữ Anh, trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh Đại úy, ThS. ĐẬU THỊ GIANG MINH NGUYỄN THỊ TÂM - Nâng cao chất lượng công tác tổ chức đào tạo và thi cấp 86 Thượng úy, ThS. NGUYỄN THỊ THU chứng chỉ ngoại ngữ B1, B2 cho học viên các cơ sở đào tạo ngoại ngữ trong Quân đội TRAO ĐỔI THÔNG TIN GIẤY PHÉP HOẠT ĐỘNG BÁO CHÍ IN Số 200/GP-BTTTT ngày 19/4/2016 HOÀNG THỊ BẮC - Việt Nam – Cái nôi nuôi dưỡng tiếng Nga ở Đông Nam Á 90 của Bộ Thông tin và Truyền thông CONTENTS 1. Context and its role in teaching foreign languages; 2. Linguistic elements representing the contradiction in the Russian characteristics; 3. Methodology of teaching French for Special Purposes; 4. Exploring the concepts of learner autonomy and related literature; 5. Reducing military students’ psychological barriers to speaking English; 6. On the conceptual Chinese metaphors of shui/Water as related to humans; 7. Cultural implications of food-related words in modern Chinese; 8. The originality of art space in Lu Xun’s works; 9. Thuy Kieu’s beauty in The Tale of Kieu from line 499 to line 524: an analysis from the cultural perspective; 10. Differences and similarities in cultures and teaching foreign languages; 11. Translation skewing in English - Vietnamese/Vietnamese - English translation; 12. Some solutions to improve the quality of book-reading culture for cadets at military schools; 13. A study on motivations of learning Japanese as a second foreign language by English major students at Banking University Ho Chi Minh City; 14. Improving the quality of the organization of training, examination and certification B1, B2 services for students in Military foreign language institutions. 目录 1. 语境及其在外语教学中的地位; 2. 体现俄国人性格中矛盾性的语言因素; 3. 专门用途法语教学法; 4. 外语 学习者的自主能力与有关的理论问题; 5. 减少军事学员英语口语练习中出现的心理障碍; 6. 论汉语中“水” 与“人”的意象’ 7. 现代汉语中食物词语的文化意蕴; 8. 鲁迅作品中叙述空间的独特性; 9. 从文化角度看 待翠翘的美——以阮攸《翘传》中第499句至第524句为例; 10. 文化差异与外语教学; 11. 英越互译的不对称 因素; 12. 提高现阶段军校学员阅读文化质量的若干办法; 13. 胡志明市银行大学英语言专业学生二外日语学习 动机; 14. 提高军队中外语培训机构学员B1, B2级外语证书的培训和考试质量. СОДЕРЖАНИЕ 1. Контекст и роль контекста в преподавании иностранных языков; 2. Языковые элементы, выражающие противоречие в русском характере; 3. Методы преподавания французского языка по обособленным целям; 4. Учебная самостоятельность учащихся в изучении иностранных языков и связанные теории; 5. Сведение к минимуму психологических препятствий в практике разговорной речи на английском языке курсантов; 6. К вопросу метафорического значения 水 / воды для людей на китайском языке; 7. Культурные импликации слов, обозначающих пищу в современном китайском языке; 8. Уникальность художественного пространства в произведениях писателя Лу Синь; 9. Красота героини Тхуй Kиеу от 499- до 524- ст.cт. в поэме «Повесть о Киеу» (поэта Нгуен Зу) с культурной точки зрения; 10. Различия и сходства в культуре и обучение иностранным языкам; 11. Неэквивалентность при переводе с английского языка на вьетнамский и наоборот; 12. Некоторые пути решения, способствующие повышению качества чтения для курсантов военно-учебных заведений в настоящее время; 13. Мотив изучения японского языка как второго иностранного у филологических студентов английского языка Хошиминского института банка; 14. Повышение качества организации учебного процесса и выдачи сертификатов по иностранным языкам уровней B1, B2 для изучающих иностранных языков в армейских вузах. SOMMAIRE 1. Le contexte et ses rôles dans l’enseignement des langues étrangères; 2. Les éléments liguistiques exprimant la contradiction dans le caractère des Russes; 3. La méthodologie d’enseignement du français sur objectif spécifique; 4. La compétence de self-contrôle des apprenants de langues étrangères et les théories concernantes; 5. Limiter des facteurs psychologiques défavorisant l’expression orale en anglais des étudiants militaires; 6. Quelques mots sur la métaphore de la notion Eau et l’homme dans la langue chinoise; 7. Les sous-entendus culturels des expressions de nourriture dans le chinois modern. 8. L’originalité artistique dans les oeuvres de Lo Tan; 9. La beauté du personnage Thuy Kieu dans les vers de 499 à 524 de l’oeuvre “Truyen Kieu” (Nguyen Du) au point de vue culturel; 10. La différence et la ressemblance culturelles et l’enseignement des langues étrangères; 11. Les éléments dissymétriques dans la traduction anglais-vietnamien et vietnamien-anglais; 12. Quelques solutions visant à aider les étuadiants des écoles militaires à améliorer leur culture de lecture; 13. La motivation dans l’apprentisage de la deuxième langue étrangère, le japonais, des étudiants de l’anglais de l’Université de Banque de Ho Chi Minh ville; 14. Améliorer la qualité de l’organisation et de la certification B1, B2 dans les étabissements militaires de langues. LÝ LUẬN NGÔN NGỮ v NGỮ CẢNH VÀ VAI TRÒ CỦA NGỮ CẢNH TRONG DẠY HỌC NGOẠI NGỮ PGS. TS. PHẠM NGỌC HÀM1 1 Đại học Ngoại ngữ – ĐHQG Hà Nội ✉phamngochamnnvhtq@gmail.com Ngày nhận: 17/01/2017; Ngày hoàn thiện: 25/01/2017; Ngày duyệt đăng: 26/01/2017 Phản biện khoa học: TS. NGUYỄN THANH HÀ TÓM TẮT Ngữ cảnh là một trong những nhân tố tác động rất lớn đến quá trình giao tiếp ngôn ngữ, đồng thời cũng là cơ sở để xác định ý nghĩa của từ và nội dung thông tin mà người phát ngôn muốn chuyển tải tới người nhận ngôn, từ lâu đã trở thành vấn đề được giới nghiên cứu ngôn ngữ học trên thế giới đặc biệt quan tâm. Ngày nay, ngữ cảnh được nghiên cứu dưới góc độ tri nhận và đặt trong trạng thái động. Nghiên cứu ngữ cảnh có giá trị ứng dụng to lớn nhất là lĩnh vực dạy học ngoại ngữ. Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi điểm lại lịch sử nghiên cứu về ngữ cảnh. Trên cơ sở đó chỉ ra những nhân tố cấu thành ngữ cảnh cũng như vai trò của chúng đối với giao tiếp ngôn ngữ nói chung và dạy học ngoại ngữ nói riêng. Từ khóa: dạy học ngoại ngữ, ngữ cảnh, vai trò. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ gia tùy tục) hay “见什么人说什么话" (gặp người nào thì nói lời ấy). Câu nói tưởng chừng như một lời cửa Ngôn ngữ với vai trò là công cụ giao tiếp, là phương miệng đời thường, nhưng chất chứa trong đó là cả tiện để trao đổi tư tưởng, tình cảm, truyền đạt thông một nguyên tắc giao tiếp và trong một chừng mực tin, gắn kết con người với nhau. Một tín hiệu ngôn nhất định, đã đề cập đến tâm điểm của ngữ cảnh: ngữ được phát ra từ phía người phát ngôn thường Quan hệ giữa các đối tượng tham gia giao tiếp và môi phải lệ thuộc vào những nhân tố chủ quan và khách trường giao tiếp. Trong đó, việc phát ngôn phải có quan. Đồng thời, người nhận ngôn cũng phải căn cứ chủ đích và hướng tới đối tượng nhận ngôn nhằm đạt vào những nhân tố đó để lý giải thông tin và đưa ra được hiệu quả như mong muốn. Ngữ cảnh không chỉ phương án phản hồi nhằm đạt được sự hô ứng giữa là vấn đề được giới ngôn ngữ học quan tâm nghiên hai bên tham gia giao tiếp. Đối với văn bản viết, câu cứu, mà nó còn là vấn đề thuộc lĩnh vực logic học và hoặc đoạn văn trên dưới phải có quan hệ logic với có giá trị ứng dụng cao trong lĩnh vực dạy học ngôn nhau, làm cơ sở xác định nghĩa của từ trong câu và ngữ, nhất là dạy học ngoại ngữ và lĩnh vực dịch thuật. nghĩa của câu trong đoạn. Những nhân tố đó gọi là Trải qua quá trình nghiên cứu, các học giả đã luôn ngữ cảnh. Khái niệm ngữ cảnh được coi là vấn đề hạt luôn kế thừa và phát triển, hình thành nên một môn nhân của ngôn ngữ học, nhất là ngôn ngữ học giao khoa học độc lập: Ngữ cảnh học. Ngữ cảnh học là một tiếp và ngữ dụng học. Người Trung Quốc có câu “到什 môn khoa học gắn liền với khoa học ngôn ngữ, nhất 么山，唱什么歌" (lên núi nào thì hát bài hát ấy/nhập là giao tiếp ngôn ngữ. KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ Số 05 - 01/2017 3 v LÝ LUẬN NGÔN NGỮ Những năm gần đây, các học giả nghiên cứu ngôn nên lý thuyết liên quan (The Relevance Theory) và đưa ngữ nói chung và ngữ cảnh nói riêng trên thế giới đã ra khái niệm giả thiết ngữ cảnh (context assumptions). và đang đạt được những bước đột phá từ ngoại tại Trong bối cảnh đó, trường phái ngữ cảnh tri nhận đến bản tính bên trong, từ trạng thái tĩnh tới trạng (Cognitive environment) cũng được hình thành. thái động và theo hướng mở với những nghiên cứu liên ngành. Nghiên cứu ngữ cảnh từng bước được Lý luận về ngữ cảnh tri nhận ra đời đã mở ra một nâng lên một tầm cao mới. Lý luận về ngữ cảnh tri không gian mới và cách nhìn mới cho công tác nghiên nhận được hình thành, giúp người nghiên cứu và sử cứu ngữ cảnh. dụng ngôn ngữ có một cách nhìn mới về ngữ cảnh. Giá trị ứng dụng của việc nghiên cứu ngữ cảnh càng Cùng với các học giả phương Tây, giới ngôn ngữ học thiết thực. Trong bài viết này, trước hết, chúng tôi Trung Quốc từ những năm 30 của thế kỷ trước cũng tổng kết lại những thành quả nghiên cứu chính của bắt đầu quan tâm đến vấn đề ngữ cảnh. Người đầu các học giả trên thế giới về vấn đề ngữ cảnh, trên cơ tiên đề cập đến ngữ cảnh ở Trung Quốc là Trần Vọng sở đó chỉ ra những nhân tố cấu thành ngữ cảnh cũng Đạo với cuốn sách nhan đề “Tu từ học phát phàm” (修 như vai trò của chúng đối với giao tiếp ngôn ngữ nói 辞学发凡). Trong đó có một nội dung dành cho ngữ chung và dạy học ngoại ngữ nói riêng. cảnh. Ông khẳng định, tu từ phải thích ứng với cảnh huống giao tiếp, đồng thời chỉ ra sáu nhân tố cấu 2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ NGỮ CẢNH thành cảnh huống, gồm 何故hà cố (nguyên cớ gì), 何事hà sự (sự việc gì), 何人hà nhân (ai/ người nào), 2.1. Đôi nét về lịch sử nghiên cứu ngữ cảnh 何地hà địa (nơi nào), 何时hà thời (lúc nào), 如何như hà (như thế nào) (陈望道,1976). Như vậy, sáu nhân tố Trên thế giới, học giả đề cập đến vấn đề ngữ cảnh đầu tạo nên cảnh huống theo quan điểm của Trần Vọng tiên là nhà ngôn ngữ học người Ba Lan Malinowski Đạo đã bao quát cả đối tượng, không gian, thời gian, (1923), ông chia ngữ cảnh thành ba tiểu loại, gồm phương thức…, có tác động đến quá trình giao tiếp. (1) ngữ cảnh lời nói (context of utterance); (2) ngữ cảnh tình huống, gọi tắt là cảnh huống (context of Vương Đức Xuân từ những năm 60 của thế kỷ trước situation) và ngữ cảnh văn hóa (context culture). Với cũng đã dành tâm sức cho nghiên cứu ngữ cảnh. vai trò là người kế thừa và phát triển quan điểm của Trước hết, ông xuất phát từ vấn đề hoàn cảnh sử Malinowski, nhà ngôn ngữ học người Anh tên là Firth dụng ngôn ngữ, từ đó phát triển vấn đề lên tầm cao đã tiến hành phân tích, làm nổi rõ hàm ý của ngữ cảnh và hình thành nên khái niệm hoàn cảnh lời nói, quy (context) và khẳng định ngôn ngữ có quan hệ mật luật ngữ cảnh. Ông cho rằng, ngữ cảnh là do các nhân thiết với môi trường xã hội. Về sau, nhà ngôn ngữ học tố chủ quan và khách quan của quá trình giao tiếp nổi tiếng người Anh Halliday tiếp thu thành quả của ngôn ngữ tạo nên. Tiếp đó, Trương Chí Công (1982) các học giả đi trước và chia ngữ cảnh thành hai loại: trong cuốn “Hán ngữ hiện đại” của mình cũng đề cập ngữ cảnh ngôn ngữ và ngữ cảnh phi ngôn ngữ, đồng đến vấn đề ngữ cảnh. Ông tách ngữ cảnh thành ngữ thời đưa ra khái niệm ngữ vực (register). Halliday đã cảnh hiện thực, ngữ cảnh xã hội, thời đại và ngữ cảnh đi sâu phân tích ba nhân tố hợp thành cảnh huống cá nhân. Riêng năm 1992, “Tập luận văn nghiên cứu giao tiếp, gồm ngữ trường (field), ngữ chỉ (tenor) và ngữ cảnh” (语境研究论文集), Nhà xuất bản Học viện ngữ thức (mode). Ngôn ngữ Bắc Kinh và “Tập luận văn về tu từ học” (修 辞学论文集) của Hiệp hội Tu từ học Trung Quốc, Nhà Sau những năm 80 của thế kỷ 20, giới nghiên cứu xuất bản Đại học Hà Nam lần lượt ra đời, đều là những ngôn ngữ học phương Tây đã tiếp thu có phê phán công trình nghiên cứu khá chuyên sâu về ngữ cảnh. thành tựu của ngữ cảnh học truyền thống, xây dựng nên lí thuyết về ngữ cảnh học tri nhận và xem Năm 1999, tác giả Phùng Quảng Nghệ cho ra đời xét ngữ cảnh ở trạng thái động. Năm 1986, hai nhà cuốn “Bàn về tính thích ứng của ngữ cảnh” (语境适 ngôn ngữ học Dansperber và Deirdre Wilson cùng 应论 ngữ cảnh thích ứng luận). Cuốn sách gồm năm cộng tác nghiên cứu, cho ra đời cuốn sách mang chương, tập trung nghiên cứu chuyên sâu về tính tên “Liên quan: Giao tiếp và tri nhận” (Relevance: thích ứng của ngữ cảnh từ những góc nhìn vĩ mô và Communication and Cognition). Từ đó, họ xây dựng vi mô. Trong đó, tác giả đã phân tích sâu các khía cạnh KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ 4 Số 05 - 01/2017 LÝ LUẬN NGÔN NGỮ v như chế độ chính trị xã hội, phương thức sống, hoàn có nhiều điểm nhất trí với nhau. Tác giả Trần Cung cảnh kinh tế, bối cảnh thời đại, khu vực, môi trường trong cuốn “Tu từ học tiếng Hán hiện đại”（现代汉语 văn hóa địa lý, tâm lý dân tộc, tôn giáo tín ngưỡng 修辞学）cho rằng: “Ngữ cảnh bao gồm môi trường là những vấn đề thuộc tầm vĩ mô cần phải thích xã hội, môi trường tự nhiên và đoạn hoặc câu văn ứng. Các bình diện ngữ âm, từ vựng, ngữ nghĩa và trên dưới. Phân tích ra thì ngữ cảnh có các nhân tố ngữ pháp thuộc tầm vi mô cũng cần phải thích ứng. như: (1) môi trường có liên quan khi phát ngôn; (2) Ngoài ra, tác giả còn đề cập đến cả các yếu tố như tận dụng những điều kiện thời gian, địa điểm; (3) tận tư thế, khoảng cách giao tiếp đều cần phải đảm bảo dụng đặc điểm cảnh vật tự nhiên; (4) phù hợp với tính thích ứng, đồng thời chỉ ra các quy tắc thích ứng quan hệ giữa người nói và người nghe/người đọc; (5) trong quá trình hợp tác giao tiếp giữa người nói và phù hợp với tình hình của người nghe và người đọc; người nghe (冯广艺, 1999). (6) chú ý đến quan hệ giữa đoạn/câu văn trên dưới” Ngoài ra, còn phải kể đến “Luận ngữ cảnh” (论语境) “Từ điển tu từ ngữ pháp tiếng Hán”（汉语语法修辞 của Thạch Vân Tôn, “Ngữ cảnh và ngữ nghĩa” (语境学）của Trương Địch Hoa và một số tác giả khác lại 与语义) của Thường Kính Vũ, “Ý nghĩa ngữ dụng và giải thích rằng: “Ngữ cảnh chỉ đoạn văn trên và dưới. ngữ cảnh” (语用意义和语境) của Hà Triệu Hùng, “Tu Từ, đoản ngữ, câu đều có thể có ngữ cảnh… Ngoài từ và hoàn cảnh ngôn ngữ” (修辞与语言环境) do đoạn văn trên dưới ra, còn có ngữ cảnh nói, thậm chí Diêu Điện Phương và Phan Triệu Minh đồng chủ biên, bao gồm các bối cảnh có liên quan đến lời nói, như “Giao tiếp lời nói và ngữ cảnh” (言语交际和语境) của phong tục tập quán, tu dưỡng cá nhân, mục đích giao Triệu Đức Chu…. tiếp v.v…” Như vậy, vấn đề ngữ cảnh là một trong những tâm Vương Đức Xuân trong cuốn “Từ điển tu từ học”（修 điểm của ngôn ngữ học và ngôn ngữ học giao tiếp, từ 辞学词典）cho rằng: “… Hoàn cảnh sử dụng ngôn lâu đã được các học giả trên thế giới quan tâm nghiên ngữ gọi tắt là “ngữ cảnh”. Nhân tố khách quan của cứu. Trải qua lịch sử hơn 90 năm, nghiên cứu về ngữ ngữ cảnh bao gồm thời gian, địa điểm, trường hợp, cảnh đã đạt được những thành quả to lớn. Các công đối tượng v.v…; nhân tố chủ quan gồm: vị thế, nghề trình nghiên cứu mang tính kế thừa và phát triển. Từ nghiệp, tư tưởng, tu dưỡng, cảnh ngộ, tâm trạng v.v… trạng thái tĩnh, nghiên cứu về ngữ cảnh đã phát triển Những nhân tố này có ảnh hưởng và ràng buộc việc sang trạng thái động. Phần lớn các học giả tuy có sử dụng ngôn ngữ.” những hướng phát triển khác nhau nhưng đều cho rằng, nhân tố cấu thành ngữ cảnh bao gồm hai phương Thịnh Hiểu Minh trong cuốn “Quy tắc lời nói và nền diện: khách quan và chủ quan. Ngữ cảnh học tri nhận tảng tri thức” (话语规则与知识基础) cho rằng, yêu nhìn nhận ngữ cảnh từ góc nhìn mới, có vai trò quan cầu mang tính hữu hiệu của hành vi giao tiếp gồm trọng trong ngôn ngữ học giao tiếp. Nghiên cứu về bốn loại hình “loại hình giao tiếp, loại hình xác nhận ngữ cảnh trong giao tiếp ngôn ngữ trên thế giới và ở sự thực, loại hình biểu lộ và loại hình quy chế.” Vì vậy, Trung Quốc đã đạt được những thành quả to lớn. Tuy cũng có bốn yêu cầu hữu hiệu tương ứng với bốn loại nhiên, ở Việt Nam, nghiên cứu về ngữ cảnh cho đến hình trên, gồm “tính chân thực của việc lĩnh hội, tính nay vẫn còn là một khoảng trống cần được lấp đầy. chân lý trong trần thuật, tính thành thật trong lời nói và tính hợp quy trong hành vi.” 2.2. Đặc trưng và vai trò của ngữ cảnh 2.2.1. Đặc trưng của ngữ cảnh Lưu Hoán Huy trong cuốn “Giao tiếp học lời nói” (言语 交际学) dành một chương bàn về ngữ cảnh. Tác giả Ngữ cảnh (context) là cách nói tắt của hoàn cảnh không coi chủ thể sử dụng ngôn ngữ là một trong ngôn ngữ. Ngữ cảnh liên quan đến các lĩnh vực như những nhân tố cấu thành ngữ cảnh, với lý do “ảnh ngôn ngữ học xã hội, ngữ nghĩa học, ngữ dụng học và hưởng của nhân tố chủ thể và nhân tố ngữ cảnh đối tu từ học của ngôn ngữ học hiện đại. với hoạt động lời nói và thành phẩm của nó, tức lời nói có sự khác biệt về chất”. Tuy nhiên, tác giả vẫn Về khái niệm ngữ cảnh, các học giả tuy có những khẳng định, hoàn cảnh tạo nên lời nói không tách rời quan điểm và cách biểu đạt khác nhau, nhưng cũng người tham gia giao tiếp. KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ Số 05 - 01/2017 5 v LÝ LUẬN NGÔN NGỮ Chúng tôi không nhất trí quan điểm của Lưu Hoán Trong bối cảnh hiện nay, ngôn ngữ học tri nhận ngày Huy ở điểm loại bỏ nhân tố chủ thể sử dụng ngôn ngữ càng được giới nghiên cứu quan tâm, ngữ cảnh tri ra khỏi ngữ cảnh. Bởi vì, những người có bối cảnh văn nhận (cognitive context) cũng được đặt ra như một hóa khác nhau, năng lực tu dưỡng khác nhau, thuộc hướng mới trong nghiên cứu ngữ cảnh. Hứa Quỳ Hoa những nghề nghiệp khác nhau, và mục đích giao tiếp trong cuốn “Nghiên cứu thực tiễn về chức năng giải khác nhau thì hiệu quả sử dụng ngôn ngữ cũng khác thích ngữ nghĩa ngữ cảnh tri nhận” (认知语境语义阐 nhau. Trong sáng tác văn học, chủ thể sử dụng ngôn 释功能的实证研究), Nhà xuất bản Đại học Nhân dân ngữ chính là nhà văn, nhà thơ. Mỗi tác giả đều có Trung Hoa cho rằng, ngữ cảnh tri nhận là chỉ mạng những phong cách khác nhau. Người đọc tác phẩm lưới cấu trúc tri nhận đã được người ta mô hình hóa cũng cần căn cứ vào nhân tố chủ thể sử dụng ngôn đối với một khái niệm nào đó dựa trên cơ sở kinh ngữ để lí giải và hiểu tư tưởng, nội dung của tác phẩm. nghiệm. Đó là kết quả của quá trình tri nhận hóa hoàn cảnh ngôn ngữ, tri nhận hóa cảnh huống, tri nhận Như trên đã tổng kết, thành quả nghiên cứu về ngữ hóa ngữ cảnh văn hóa. Ngữ cảnh tri nhận hội tụ đầy cảnh không chỉ có những chuyên luận, mà còn thể đủ các đặc điểm như tính văn hóa, tính khu vực, tính hiện ở công tác biên soạn từ điển. Theo kết quả khảo mơ hồ, trạng thái động… (许葵花, 2007). Ngữ cảnh sát của chúng tôi, ở Trung Quốc, ngoài phần lớn các tri nhận có khả năng giải thích ngữ nghĩa rất cao. Nói loại từ điển về tu từ học ra, còn có một số từ điển khác cách khác, ngữ cảnh tri nhận là một quan điểm mới như “Từ điển ngôn ngữ học giản minh” (简明语言学 về ngữ cảnh, có những điểm khác biệt với quan điểm 词典) của Vương Kim Tranh, “Từ điển ngữ pháp học” truyền thống về ngữ cảnh. Vì vậy, ngữ cảnh tri nhận (语法学词典) của Vương Duy Hiền,… cũng có đề cập được xem xét trên góc độ cấu trúc tâm lý. Trong quan và đưa ra cách giải thích về ngữ cảnh. hệ tương tác giữa đôi bên tham gia giao tiếp, để có thể hiểu đúng ý nghĩa của lời nói, người nhận ngôn Có thể dễ dàng nhận thấy rằng, ngữ cảnh có liên quan phải hiểu được ngữ cảnh của mỗi một lời thoại. Ngữ nhiều đến tu từ học. Bởi lẽ, khi một phát ngôn được cảnh tri nhận nhấn mạnh vai trò hoạt động tâm lý của truyền đến người nghe hoặc người đọc, chủ thể phát con người khi lý giải thông tin mà người phát ngôn ngôn phải căn cứ vào rất nhiều nhân tố chủ quan và truyền đạt tới từ góc độ trạng thái động. Như vậy, trải khách quan. Thứ nhất, nó phải phù hợp với quan hệ qua quá trình tiến triển của ngôn ngữ học hiện đại, logic giữa câu hoặc đoạn văn trên và dưới của phát nghiên cứu ngữ cảnh được chuyển mình từ trạng thái ngôn. Thứ hai, nó phải phù hợp với đối tượng tiếp tĩnh sang trạng thái động, nghĩa là ngữ cảnh được nhận phát ngôn cũng như trường hợp, mục đích, thời nhìn nhận trong mối quan hệ tương tác giữa người gian, không gian phát ngôn. Thứ ba, nó thể hiện năng phát ngôn và người nhận ngôn. lực tu dưỡng, trau dồi ngôn ngữ, văn hóa cũng như vị thế, nghề nghiệp, thái độ, cảnh ngộ, trạng thái tâm Trên cơ sở tiếp thu có phê phán ý kiến của các học lý của người phát ngôn. Do đó, để đạt được hiệu quả giả đi trước, chúng tôi cho rằng, ngữ cảnh có thể chia giao tiếp, người nói hoặc viết trước khi đưa ra phát làm hai loại. Thứ nhất, ngữ cảnh là đoạn hoặc câu văn ngôn đều không thể tùy tiện, mà phải cân nhắc, lựa trên dưới, thậm chí là vế trước và vế sau của một câu chọn ngôn từ, tổ hợp kiểu câu, thậm chí trong ngôn hoặc sự kết hợp các từ với nhau trong một đoản ngữ ngữ nói còn phải quan tâm đến cả ngữ điệu, ngữ (đối với ngôn bản viết) và là chuỗi lời nói trước sau khí…, đúng như sách “Luận ngữ” có câu “tam tư nhi của của người phát ngôn trong trường hợp độc thoại hậu ngôn chi” (suy nghĩ kỹ rồi mới nói). Mặt khác, và chuỗi lời nói trước sau trong tương quan giữa các người nhận ngôn để có thể lí giải đúng thông tin mà bên tham gia giao tiếp khi hội thoại (đối với ngôn bản người nói hoặc viết truyền đạt cũng phải căn cứ vào nói). Điều này càng phù hợp với ngôn ngữ Hán, một các nhân tố chủ quan và khách quan. Từ đó đưa ra ngôn ngữ âm tiết tính mà chữ Hán là loại văn tự biểu phương án phản hồi phù hợp, tạo ra mối tương tác ý có rất nhiều từ đồng âm, chữ đồng âm. Người ta giữa hai bên tham gia giao tiếp. Như vậy, giao tiếp phải căn cứ vào sự kết hợp đó để phân biệt chính xác ngôn ngữ không tách rời ngữ cảnh, điều này hoàn các trường hợp đồng âm và lí giải đúng nghĩa của từ, toàn phù hợp với tính chất của “hoạt động ngôn ngữ câu và cả văn bản. Đó là cách hiểu theo nghĩa hẹp. có một mặt cá nhân và một mặt xã hội” (Ferdinand de Với nghĩa rộng, ngữ cảnh thể hiện ở: (1) các nhân tố Saussure, 1973). chủ quan thuộc về người phát ngôn và các nhân tố KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ 6 Số 05 - 01/2017 LÝ LUẬN NGÔN NGỮ v Hình 1. Sơ đồ về ngữ cảnh khách quan thuộc về người nhận ngôn, bao gồm đồ về ngữ cảnh như hình 1. tuổi tác, giới tính, vị thế, nghề nghiệp, trạng thái tinh thần, năng lực trau dồi ngôn ngữ, bối cảnh văn 2.2.2. Vai trò của ngữ cảnh trong giao tiếp ngôn ngữ hóa…. Trong thời đại quốc tế hóa hiện nay, giao tiếp giao văn hóa ngày càng mở rộng, ngữ cảnh còn bao Trước hết, phải khẳng định rằng, ngữ cảnh có vai trò gồm cả tâm lý, văn hóa dân tộc của người tham gia vô cùng quan trọng đối với việc phát ngôn và nhận giao tiếp; (2) các nhân tố thuộc môi trường xã hội như ngôn. Ngữ cảnh tạo điều kiện cho ngôn ngữ thực không gian xã hội trong giao tiếp và trường hợp giao hiện chức năng quy chiếu. Về phía người phát ngôn, tiếp; (3) địa điểm và thời gian xảy ra hoạt động giao trong quá trình giao tiếp, trước hết phải căn cứ vào tiếp (với cái gọi là môi trường trong ngữ cảnh, chúng các nhân tố cấu thành ngữ cảnh để lựa chọn ngôn từ, tôi chỉ đề cập đến môi trường xã hội mà không coi kiểu câu, sử dụng ngữ khí phù hợp để có thể truyền môi trường tự nhiên là nhân tố hợp thành ngữ cảnh); đạt thông tin đến người nhận ngôn một cách hiệu (4) mục đích giao tiếp và quan hệ giữa các bên tham quả nhất. Ca dao Việt Nam có câu: “Lời nói chẳng mất gia giao tiếp; (5) hành vi không lời của người tham gia tiền mua, lựa/ liệu lời mà nói cho vừa lòng nhau”, đã giao tiếp, như cử chỉ, tư thế, dung mạo, khoảng cách thể hiện rõ nét vai trò của ngữ cảnh trong giao tiếp giao tiếp…. Với mỗi cuộc hội thoại, các bên tham gia ngôn ngữ mà trước hết là hành vi phát ngôn. Trong giao tiếp cần phải căn cứ vào ngữ cảnh để lựa chọn trường hợp đôi bên tham gia giao tiếp có sự khác biệt hình thức ngôn ngữ cho phù hợp, nhằm giúp cho về năng lực ngôn ngữ, vị thế xã hội, trạng thái tâm cuộc thoại được duy trì và diễn ra thuận lợi. Điều đó lý, bối cảnh văn hóa…, thì người phát ngôn cần có có nghĩa là, người tham gia giao tiếp cần phải “hòa những điều chỉnh ngôn từ cho phù hợp, nhằm đạt nhập” vào cuộc thoại để đạt được sự hô ứng và tuân được sự thống nhất về quan hệ giao tiếp, tuân thủ thủ nguyên tắc hợp tác trong giao tiếp. nguyên tắc hợp tác trong giao tiếp. Đồng thời, người nhận ngôn cũng phải căn cứ vào các nhân tố ngữ Trong thực tế giao tiếp, có khi một ngữ cảnh được cố cảnh để lý giải đúng thông tin mà người phát ngôn định, xuyên suốt trong cả quá trình cuộc thoại diễn truyền đạt để đưa ra phương án đối đáp hợp lý, giúp ra, song cũng có khi cùng một cuộc thoại, ngữ cảnh cho cuộc thoại diễn ra một cách thuận lợi. được thay đổi, chuyển hóa tùy thuộc vào việc thay đổi vai giao tiếp và sự thay đổi trạng thái tâm lý của người Trong một ngữ cảnh nhất định, các đơn vị ngôn ngữ tham gia giao tiếp. Thí dụ, cuộc thoại của hai người tham gia vào quá trình tổ hợp lời nói, thực hiện chức mới tiếp xúc với nhau lần đầu, trải qua quá trình trao năng giao tiếp dù là từ, từ tổ, câu hay đơn vị cao hơn đổi, giao lưu tư tưởng, họ từ chỗ xa lạ mau chóng trở câu như đoạn văn cũng đều có quan hệ logic, ràng nên thân thiết, có tiếng nói chung, tâm lý thoải mái buộc lẫn nhau mà không thể tồn tại một cách độc hơn, ngôn từ cũng từ chỗ trang trọng, dè dặt chuyển lập được. Bởi vì, khi tách rời các đơn vị đó ra cũng có sang suồng sã hơn, tự nhiên hơn. Cách xưng hô cũng nghĩa là chúng đã không còn ngữ cảnh để tồn tại, có thể thay đổi cho phù hợp với sự thay đổi của quan điều đó sẽ ảnh hưởng đến việc lý giải thông tin, nhất hệ giao tiếp. là đối với những đơn vị nhỏ như từ hoặc từ tổ. Một nhà ngôn ngữ học đã nói, cho tôi một ngữ cảnh, tôi sẽ xác Căn cứ kết quả phân tích trên đây, chúng tôi đưa ra sơ định được nghĩa của từ. Ngữ cảnh đã trở thành điều KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ Số 05 - 01/2017 7 v LÝ LUẬN NGÔN NGỮ kiện cần và đủ để lý giải thông tin mà người nói hoặc những trường hợp việc biểu đạt giữa hai ngôn ngữ viết truyền đạt tới người nghe hoặc đọc. Để đảm bảo không có mối tương ứng hoàn toàn 1:1, càng cần cho văn bản nói hoặc viết có tính logic, giữa các câu, phải căn cứ vào ngữ cảnh để tìm ra cách biểu đạt các đoạn cần chú ý đến các thành phần chuyển tiếp. tương đương giữa ngôn ngữ đích với ngôn ngữ Thành phần chuyển tiếp có thể là từ, câu, thậm chí là nguồn. Một ví dụ điển hình về sự chênh lệch trong một đoạn nhỏ, đóng vai trò nối kết các đoạn văn trên cách sử dụng ngôn từ của tiếng Hán và tiếng Việt và dưới cũng như nối kết lời thoại của người nói và là đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất và ngôi thứ hai. người nghe, nhất là dẫn ra đoạn văn sau, gợi mở cho Nếu như trong tiếng Hán, ngôi thứ nhất 我ngã/我 đối tượng giao tiếp tích cực tham gia vào cuộc thoại. 们ngã môn và ngôi thứ hai 你nhĩ/你们nhĩ môn cùng với biến thể 您 biểu thị tôn xưng là rất phổ biến thì Trong quan hệ xã hội, mỗi người đều có thể sắm trong tiếng Việt, xưng hô bằng từ xưng hô thân tộc nhiều vai giao tiếp khác nhau. Mặt khác, đôi bên lại chiếm ưu thế vượt trội. Chính vì vậy, một khi tách tham gia giao tiếp có khi thuộc nhiều quan hệ khác rời ngữ cảnh, người dịch sẽ không thể chuyển dịch nhau. Chẳng hạn, một sinh viên ưu tú sau khi tốt chính xác đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất và ngôi nghiệp được nhận công tác giảng dạy tại trường cũ thứ hai từ tiếng Hán sang tiếng Việt một cách chính của mình, quan hệ của cựu sinh viên đó với thầy cô xác. Điển hình nhất là dịch kịch bản phim truyền đã từng dạy mình ở ngôi trường đó vừa là quan hệ hình Trung Quốc, dịch giả nhất thiết phải kết hợp đồng nghiệp, vừa là quan hệ thầy trò. Mặt khác, đôi nghe và nhìn mới có thể xác định đúng vai giao tiếp bên giao tiếp có khi là quan hệ quyền thế, có khi là của từng nhân vật trong từng cuộc thoại để chuyển quan hệ liên nhân. Mục đích giao tiếp, trường hợp dịch chính xác đại từ nhân xưng. giao tiếp cũng khác nhau, có khi là giao tiếp chính thức, có khi là giao tiếp không chính thức…. Vì vậy, 3. NGỮ CẢNH TRONG DẠY HỌC NGOẠI NGỮ khi bước vào cuộc thoại, người ta thường chọn cho mình một quan hệ giao tiếp có lợi nhất cho việc thực Ngày nay, trong xu thế toàn cầu hóa, công tác dạy hiện mục đích giao tiếp. Chẳng hạn, giữa A và B vừa học ngoại ngữ ngày càng được coi trọng. Để có thể là quan hệ thân tộc, vừa là quan hệ giữa thủ trưởng rút ngắn thời gian, đồng thời nâng cao hiệu quả dạy với nhân viên, tùy vào từng tính chất và mục đích của học ngoại ngữ, vấn đề đổi mới phương pháp giảng cuộc thoại, họ có thể lựa chọn một trong hai quan dạy được đặt lên hàng đầu. Dạy học ngoại ngữ theo hệ đó sao cho vai giao tiếp được chọn thuận lợi nhất đường hướng giao tiếp đã thể hiện được ưu thế của đối với việc thực hiện mục đích giao tiếp. Quan hệ vai nó. Để có được môi trường giao tiếp, nhất là giao giao tiếp trong tiếng Hán và tiếng Việt thường được tiếp ngôn ngữ trong giờ học trên lớp, người dạy phải xác định bởi cách lựa chọn từ ngữ xưng hô, bao gồm đóng vai trò là người tổ chức và người học là nhân tự xưng và đối xưng. Để đạt được hiệu quả cao trong vật trung tâm. Thông qua quá trình nghiên cứu bài giao tiếp, người ta phải áp dụng các chiến lược giao giảng, người dạy phải thực sự chủ động, sáng tạo và tiếp. Trong đó, việc tận dụng các yếu tố cấu thành ngữ linh hoạt trong việc thiết kế các tình huống giao tiếp cảnh là vô cùng quan trọng, giúp người tham gia giao khác nhau xoay quanh nội dung chủ đề của mỗi bài tiếp phát huy được mặt mạnh trên các phương diện học. Hình thức thể hiện gồm độc thoại, đối thoại, hội như vai trò, địa vị của người phát ngôn và người nhận thoại. Để có được những “màn kịch” tự nhiên, sát thực ngôn, thời gian, không gian diễn ra hoạt động ngôn cho người học vận dụng các kiến thức ngôn ngữ vừa ngữ, mức độ chính thức hay không chính thức của được tích lũy, thực hành giao tiếp một cách có hiệu cuộc thoại…. Từ đó có được phương án làm cho lời quả, người dạy hơn ai hết phải nắm được đặc điểm, nói của mình phù hợp với chủ đề của cuộc thoại cũng vai trò, nhất là các yếu tố cấu thành ngữ cảnh và căn như phù hợp với ngữ vực trong môi trường giao tiếp. cứ vào đó, vận dụng một cách sáng tạo, đưa ra các Người nhận ngôn cũng phải căn cứ vào ngữ cảnh để tình huống giao tiếp khác nhau, giúp người học có xác định đúng và lý giải chính xác ý nghĩa của thông thể sắm nhiều vai giao tiếp xoay quanh một chủ đề. tin mà người phát ngôn truyền đạt. Tình huống giao tiếp chính là sự thể hiện sinh động của ngữ cảnh giao tiếp, giúp người học đặt mình Việc chuyển dịch thông tin từ ngôn ngữ này sang vào những vai giao tiếp khác nhau, với những mục ngôn ngữ kia cũng cần phải gắn với ngữ cảnh. Trong đích giao tiếp khác nhau, vận dụng ngôn từ vào từng KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ 8 Số 05 - 01/2017 LÝ LUẬN NGÔN NGỮ v ngôn cảnh để truyền đạt và lý giải thông tin, thông nhân tố chủ quan và khách quan để người học có thể qua các kỹ năng nghe, nói, đọc, viết. luân phiên sắm các vai giao tiếp khác nhau, thực hiện các hành vi trao lời, đáp lời và tương tác, có tác dụng Giai đoạn đầu, với người mới tiếp xúc với ngoại ngữ, thúc đẩy ba vận động đặc trưng của hội thoại. Trong trong giáo trình ngoại ngữ sơ cấp nói chung và giáo đó, hai vận động đầu do từng bên tham gia giao tiếp trình tiếng Trung Quốc nói riêng, các bài hội thoại thực hiện, nhằm phối hợp với nhau tạo thành vận thường có chú thích đôi điều về quan hệ giữa người động thứ ba. nói và người nghe, không gian diễn ra hoạt động ngôn ngữ, mục đích của hành động…. Những thông Trong điều kiện thiết bị dạy học ở các trường ngày tin này chính là sự giới thiệu ngắn gọn nhất về ngữ càng hiện đại, việc ứng dụng công nghệ thông tin cảnh của cuộc thoại diễn ra ở phía sau. Ví dụ, bài khóa vào quá trình dạy học ngày càng phổ biến. Nhờ đó, bài 47 giáo trình Hán ngữ Tập II quyển hạ, nguyên các thiết bị nghe nhìn được phát huy tác dụng. Trong bản của Dương Ký Châu, Nhà xuất bản Đại học Ngôn quá trình soạn giáo án điện tử, người dạy thông qua ngữ Văn hóa Bắc Kinh, trước đoạn hội thoại thứ nhất thiết kế tranh ảnh, hình họa tạo cảnh huống giao tiếp có chú thích Mary và Mike đến trung tâm hội nghị tìm cho người học. Bên cạnh đó, hoạt động ngoại khóa, một người bạn（玛丽和麦克到会议中心去找一个朋 đi thực tế xã hội,…đều có tác dụng tạo cho người học 友）hay đoạn thoại thứ hai bài khóa bài 50 có mấy hoàn cảnh giao tiếp ngôn ngữ. Ngay cả khâu thuật chữ trên máy bay（在飞机上). Những nội dung chú lại bài khóa cũng cần được thực hiện một cách linh thích ấy tuy đơn giản, nhưng nó có tác dụng rất lớn hoạt qua các vai trần thuật khác nhau, như dùng lời đối với việc dẫn dắt triển khai nội dung cuộc thoại ở của bản thân người trần thuật, hoặc dùng lời của một phía sau. Đồng thời giúp người học từng bước nhận trong các thành viên tham gia hội thoại đã xuất hiện thức được vai trò của các nhân tố ảnh hưởng đến việc trong bài khóa. Tất cả những thao tác đó trong tổ sử dụng ngôn từ trong cuộc thoại. Người dạy cần chức dạy học cần được vận dụng một cách linh hoạt, hướng đạo cho người học từ chỗ nắm được mối liên mềm dẻo, tạo ra cảnh huống giao tiếp càng đa dạng, hệ giữa lời chú thích hay đúng hơn là lời dẫn thoại phong phú, giúp cho người học luôn có cảm giác mới trong bài khóa đến chỗ mô phỏng để chuyển sang mẻ. Hứng thú cũng được liên tục hình thành và đi từ các cảnh huống giao tiếp khác. cao trào này đến cao trào khác, khiến cho giờ học có sức cuốn hút, đạt được hiệu quả cao. Ngoài ra, trong Trong phần lớn giáo trình, các bài học đều thiết kế quá trình thiết kế đề thi, nhất là hình thức tự luận, tranh minh họa và một hệ thống bài tập đa dạng, nhất người thực hiện cũng cần dày công cho đề thi nói và là bài tập về diễn đạt nói và viết, yếu tố ngữ cảnh được viết có được một cảnh huống rõ ràng, tạo điều kiện các tác giả biên soạn giáo trình hết sức quan tâm. Các cho người học có thể đặt mình vào cảnh huống giao bài luyện tập đó đều gắn với cảnh huống giao tiếp, tiếp đó để triển khai nội dung đúng hướng, nâng cao đoạn/câu văn trên dưới. Đặc biệt là trong mỗi bức chất lượng bài thi. tranh đều là một không gian không lời, tạo điều kiện cho người dạy tận dụng nó để đưa ra các yêu cầu cho 4. KẾT LUẬN người học thực hành miêu tả tranh dưới những góc nhìn khác nhau, vai giao tiếp khác nhau. Người học Ngữ cảnh là vấn đề hạt nhân trong giao tiếp ngôn thông qua quan sát, trừu tượng hóa bức tranh và biến ngữ. Ngữ cảnh cũng có nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Vấn nội dung của nó từ không lời thành có lời. Điều đó đề ngữ cảnh từ lâu đã nhận được sự quan tâm của vừa có tác dụng vận dụng các yếu tố ngữ cảnh vào giới nghiên cứu ngôn ngữ. Hướng nghiên cứu ngữ thực tiễn thực hành giao tiếp ngôn ngữ, vừa có tác cảnh đã tiến triển từ trạng thái tĩnh sang trạng thái dụng trau dồi năng lực quan sát, phát hiện vấn đề, động. Ngữ cảnh tri nhận là một thuật ngữ mới trong năng lực thẩm mỹ và tư duy liên tưởng cho người học. nghiên cứu ngôn ngữ học giao tiếp hiện nay. Các nhân tố hợp thành ngữ cảnh bao gồm đoạn văn trên Bên cạnh việc khai thác nội dung và hình thức của dưới, lời thoại trước sau, kết hợp với các nhân tố chủ mỗi bài học trong giáo trình, người dạy còn có một quan và khách quan tham gia và tác động đến quá không gian sáng tạo rất lớn, đó là tổ chức trò chơi, trình truyền đạt thông tin, lý giải thông tin. Nghiên tạo ra không gian giao tiếp với sự tham gia của các cứu ngữ cảnh có giá trị ứng dụng thiết thực trong việc KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ Số 05 - 01/2017 9 v LÝ LUẬN NGÔN NGỮ nâng cao hiệu quả giao tiếp, gắn kết con người với 4. 冯广艺（1999）, 语境适应论，湖北教育出版 con người trong quan hệ xã hội và ứng dụng vào dạy 社。 học ngoại ngữ cũng như dịch thuật. Để cải thiện chất lượng dạy học ngoại ngữ theo đường hướng giao tiếp, việc vận dụng kiến thức ngữ cảnh và ngữ cảnh 5. 刘焕辉（2001）, 言语交际学，江西教育出版 học vào quá trình thiết kế cảnh huống giao tiếp, đưa 社。 người học vào môi trường thực hành giao tiếp ngôn ngữ là vô cùng quan trọng, khiến cho hoạt động dạy 6. 盛晓明（2000）, 话语规则与知识基础，学林出 học ngoại ngữ trở nên sinh động, thiết thực, gắn lý luận ngôn ngữ với thực tiễn sử dụng ngôn ngữ./. 版社。 Tài liệu tham khảo: 7. 王德春（1987）, 修辞学词典，浙江教育出版 1. Ferdinand de Saussure (1973), Giáo trình ngôn ngữ 社。 học đại cương, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội. 8. 许葵花（2007）, 认知语境语义阐释功能的实证 2. 陈弓（1993）, 现代汉语修辞学，河北教育出版 研究，人民大学出版社。 社。 3. 陈望道（1976）, 修辞学发凡，上海人民出版 9. 张涤华等人（1988）, 汉语语法修辞词典，安徽 社。教育出版社。 CONTEXT AND ITS ROLE IN TEACHING FOREIGN LANGUAGES PHAM NGOC HAM Abtract: Context is one of the components that have an enormous influence over the process of communicating, and is used to discover the meaning of a word and information that the speaker conveys to the receipient, and this issue has received numerous attention from researchers ever since. These days, context is researched in terms of recognition and being put in active status. Studying context has considerable application especially in teaching foreign language. In this article, we would like to summarize the history of studying context. Then we display the elements forming context and roles in communicating and teaching foreign language. Key words: teaching foreign langugae , context, role. KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ 10 Số 05 - 01/2017 LÝ LUẬN NGÔN NGỮ v CÁC YẾU TỐ NGÔN NGỮ THỂ HIỆN TÍNH CHẤT MÂU THUẪN TRONG TÍNH CÁCH NGA TS. ĐOÀN THỤC ANH1; ThS. NGUYỄN TUẤN ANH2 Học viện Khoa học Quân sự ✉ doanthucanhk12@gmail.com 1, 2 Ngày nhận: 28/12/2016; Ngày hoàn thiện: 10 /01/2017; Ngày duyệt đăng: 26/01/2017 Phản biện khoa học: PGS.TS. DƯƠNG QUỐC CƯỜNG TÓM TẮT Nói đến tính cách Nga là nói tới những phẩm chất rất tốt đẹp, nhưng cũng chứa đựng thái cực ngược lại và điều đó tạo nên tính chất mâu thuẫn lên tới cực điểm trong tính cách Nga. Có thể tìm thấy minh chứng cho nhận định trên trong các tác phẩm văn học nghệ thuật, cũng như các công trình nghiên cứu về địa lý, tâm lý. Đặc biệt, dưới góc nhìn của ngôn ngữ, mà cụ thể là qua hệ thống từ vựng, thành ngữ, tục ngữ Nga, tính chất mâu thuẫn trong tính cách được khắc họa một cách sinh động và rõ nét. Bài báo này đề cập đến các yếu tố ngôn ngữ thể hiện tính chất mâu thuẫn trong tính cách Nga. Từ khóa: bản sắc riêng biệt, mâu thuẫn, văn hóa, tính cách Nga, thành ngữ, tục ngữ. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ 2. NỘI DUNG Nước Nga là đất nước trải dài trên cả khu vực châu Âu 2.1. Các yếu tố hình thành nên sự mâu thuẫn trong và châu Á. Dân tộc Nga mang đậm bản sắc của nền tính cách Nga văn hóa Đông-Tây. Nhắc tới nước Nga là nhắc tới sự bí ẩn và không giải thích được của tâm hồn Nga. “Nước 2.1.1. Yếu tố không gian Nga - đó là câu hỏi hóc búa vẫn còn là bí mật bên Khi nghiên cứu nét độc đáo của hiện tượng tự nhiên trong điều bí ẩn” (Скальковский К.,1993). Vậy nước nước Nga, cụ thể là yếu tố không gian, có thể nhận Nga là phương Đông hay phương Tây? Câu hỏi này thấy rõ nét nếp nghĩ, cách tư duy của người Nga. Nhà hàm ý không chỉ về vị trí địa lý của Nga mà còn về văn N.V.Gogol trong tác phẩm “Отрывок из Истории tâm tính dân tộc Nga. Cái gì nổi trội hơn ở trong con Малороссии” (Đoạn trích từ lịch sử của Tiểu Nga) (Tập người họ: phong cách Tây Âu hay Đông Âu? Nói đến 1, quyển 1, chương 1, năm 1834) đã viết rằng, tính cách tính cách Nga là nói tới những phẩm chất tốt đẹp, tuy dân tộc phụ thuộc trực tiếp vào dáng đất. Nước Nga nhiên trong đó nổi bật lên tính chất mâu thuẫn lên tới trải dài trên khoảng không bao la, bất tận với những cực điểm. Có thể tìm thấy minh chứng cho nhận định cánh rừng, đầm lầy.... “Đất” trong kho tàng thành ngữ trên trong các tác phẩm văn học nghệ thuật, cũng Nga khắc hoạ không gian bao la, rộng lớn, cũng như như các công trình nghiên cứu về địa lý, tâm lý. Đặc diễn tả khoảng cách xa vời vợi giữa “trời” và “đất” (bên biệt, dưới góc nhìn của ngôn ngữ, mà cụ thể là qua cạnh yếu tố “đất” thường có “trời” đi kèm): как небо и hệ thống từ vựng, thành ngữ, tục ngữ Nga, sự mâu земля (như trời và đất), как небо от земли (như đất với thuẫn trong tính cách được khắc họa một cách sinh trời), различаться как небо и земля (nghĩa đen: khác động và rõ nét. nhau như trời và đất) – nghĩa thành ngữ: “khác nhau KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ Số 05 - 01/2017 11 v LÝ LUẬN NGÔN NGỮ một trời một vực”, далёк как небо и земля (cách xa Âu. Chịu ảnh hưởng của yếu tố không gian nên người như trời và đất)…. Chính sự rộng lớn, sự mênh mông, Nga không tính toán chi ly, không tiết kiệm thời gian sự bất tận của không gian Nga đã đặt dấu ấn lên và không gian, không mạnh mẽ, quyết liệt và thực tính cách của người Nga. Không phải ngẫu nhiên mà dụng như người Tây Âu. Quen với việc phải trải qua trong tiếng Nga có nhiều từ có nguồn gốc cấu tạo từ khoảng không rộng lớn, người Nga có một thái độ các từ chỉ địa lý. Chúng thuộc nhóm từ vựng không có rất đặc biệt với thời gian: Không quý trọng, không tương đương, có nghĩa là sẽ không có ở những ngôn tiết kiệm, không tuân thủ quy tắc là thuộc tính của ngữ khác và bởi vậy không thể dịch được mà chỉ hiểu người dân châu Âu “chính xác – là lịch sự của các bậc được nhờ bình luận hoặc tường giải nghĩa. Trong đế vương”. Khi khởi hành lên đường, người Nga luôn nhóm từ này có từ “тоска” (nỗi buồn) và “подвиг” hình dung một cách tường tận xem khi nào mình sẽ (chiến công). Từ “nỗi buồn” – ban đầu là từ chỉ sự chật trở về đến nơi và thậm chí còn thái quá tới mức không chội, thiếu không gian, cũng như không có khả năng tin tưởng rằng mình sẽ làm được điều này. Và bài hát đi lại và di chuyển. Người Nga khao khát được thay dân ca Nga nổi tiếng “Степь да степь кругом” (Bốn đổi vị trí và chiếm lĩnh những cảm xúc mới. Nếu thiếu bề là thảo nguyên và thảo nguyên) (nói về cái chết của điều này người Nga sẽ cảm thấy buồn chán và bị dằn người đánh xe ngựa – người bị chết cóng trên thảo vặt. Còn từ gốc của từ “chiến công” là từ “chuyển động”. nguyên rậm rạp) là câu chuyện hoàn toàn có thật. Có Trong các từ điển và sách chỉ dẫn thì từ “chiến công” thể viện dẫn ra đây lời của X.P. Sevưriev (1806-1864) – được hiểu là hành động anh hùng, hành động cao nhà thơ, nhà phê bình, nhà sử học và lý luận văn học: cả, tuy nhiên nghĩa khởi nguyên của từ này là hành “Nói chung người Nga không phải là các nhà toán học. động trong khi chuyển động vượt qua khoảng không Lúc thì chúng ta v