Tìm hiểu Ngân hàng thương mại: Phần 1 - PGS. TS Phan Thị Thu Hà

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:52

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn sách Ngân hàng thương mại: Phần 1 cung cấp cho người đọc những kiến thức như: Tổng quan về ngân hàng và các dịch vụ ngân hàng; Nguồn vốn và quản lí nguồn vốn. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tìm hiểu Ngân hàng thương mại: Phần 1 - PGS. TS Phan Thị Thu Hà

T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C KINH TẾ Q U Ố C DÂN KHOA NGÂN HÀNG - TÀI CHÍNH NÊU Chủ b i ê n : P G S . T S . P h a n T h ị T h u H à NGÂN HÀNG T H Ư Ơ N G M Ạ I NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC KINH TẾ Q U Ố C DÂN
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
T R Ư Ờ N G ĐẠI HỌC KINH T Ế Q U Ố C DÂN KHOA NGAN HÀNG - TÀI CHÍNH C h ủ b i ê n : PGS.TS. PHAN THỊ T H U HÀ N G Â N H À N G T H Ư Ơ N G M Ạ I WỔ«S.KtpĩỂEQĨ.KD P H O N G M Ư Ợ N N H À X U Ấ T BẢN ĐẠI H Ọ C KINH T Ể Q U Ố C DÂN HA N Ộ I - 2 0 0 7 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
t ó t H ờ m "Ỵghiên cứu về Ngân hàng và hoạt động ngân hàng là rát Ị % / cần thiết. Đỏ củng là yêu cầu của nhiều bạn đọc. Nham JL • đáp ứng yêu cầu này, chúng tôi, những giáo viên của khoa Ngân hàng - Tài chính trường Đại học Kinh tế Quốc dân, viết và xin giới thiệu cùng bạn đọc cuốn sách Ngân hàng thương mai. Sách gồm 12 chương, trình bày các vấn đề cơ bỗn về quỗn trị và nghiệp vụ của Ngân hàng thương mại. Cuối mỗi chương đều có câu hỏi và một số bài tập nhỏ đế giúp bạn đọc ôn lại những nội dung cơ bỗn của chương. Tham gia biên soạn gồm có: • PGS.TS. Phan Thi Thu Hà viết các chương: ì, li, HI, IV, V, VI, VU, IX, XI, x u - PGS.TS. Nguyễn Thị Thu Thỗo viết các chương vin, X. Cuốn sách được viết dựa trên việc tiếp thu có chọn Lọc nhiều sách và tài liệu viết về Ngân hàng thương mại, củng như chính sách, chê đô và thực tiễn hoạt động của Ngân hàng thương mại Việt Nam nên nội dung vừa mang tính hiện đại, vừa dễ hiểu đối với bạn đọc. Chúng tôi xin chăn thành cỗm ơn các thầy, cô giáo khoa Ngăn hàng - Tài chính trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã góp những ý kiến quí báu và động viên chúng tôi trong quá trình biên soạn cuốn sách. Tuy vây, nhiều vấn đê trong cuốn sách hiện vẫn còn đang được tranh luận. Bên cạnh những vấn đề mới, những nội dung hay, chác chắn bạn đọc sẽ phát hiện ra những khiếm khuyết. Chúng tôi, với tinh thần cầu thị, xin chân thành cỗm ơn mọi ý kiến đóng góp của bạn dóc đế cuốn sách xuất bỗn lần sau được hoàn thiện hơn. Hà Nội, tháng OI năm 2007 CÁC TÁC GIẢ 3 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
Chương ì TỔNG QUAN VỀ NGÂN HÀNG VÀ CÁC DỊCH VỤ NGÂN HÀNG Ngân hàng là một trong các tổ chồc tài chính quan trọng nhất c ủ a n ề n k i n h t ế . N g â n h à n g bao g ồ m n h i ề u l o ạ i t u y t h u ộ c v à o sự p h á t t r i ể n của n ề n k i n h t ế nói chung và h ệ t h ố n g t à i c h í n h nói riêng, trong đó n g â n h à n g t h ư ơ n g m ạ i thường chiếm tỷ t r ọ n g lớn n h ấ t về qui m ô tài sản, t h ị p h ầ n và số lượng các n g â n h à n g . T r o n g c h ư ơ n g n à y , c h ú n g t a sẽ n g h i ê n c ồ u v ê q u á t r ì n h h ì n h t h à n h v à p h á t t r i ê n của n g â n h à n g , chồc n ă n g v à vai trò của n g â n h à n g t r o n g n ề n k i n h t ế h i ệ n n a y . B ê n c ạ n h m ô h ì n h lí t h u y ế t c h u n g , c h ú n g t a sẽ n g h i ê n cồu t í n h đặc t h ù của n g â n h à n g V i ệ t Nam. N g â n h à n g là t ổ chồc t h u h ú t t i ế t k i ệ m lớn n h ấ t t r o n g h ầ u h é t m ọ i n ề n k i n h t ế . H à n g t r i ệ u c á n h â n , h ộ gia đ ì n h v à c á c d o a n h nghiệp, các t ổ chồc k i n h t ế - xã hội đ ề u gửi t i ề n t ạ i n g â n h à n g . N g â n h à n g đ ó n g v a i t r ò n g ư ờ i t h ủ q u ỹ cho t o à n x ã h ộ i . T h u n h ậ p t ừ n g â n h à n g là n g u ồ n t h u n h ậ p quan t r ọ n g của n h i ề u h ộ gia đ ì n h . Ngân h à n g l à t ổ c h ồ c cho v a y c h ủ y ế u đ ố i v ớ i c á c d o a n h n g h i ệ p , c á n h â n , h ộ gia đ ì n h v à m ộ t p h ầ n đ ố i v ố i N h à nước ( t h à n h p h ố , tỉnh...)- Đ ố i với các d o a n h n g h i ệ p , n g â n h à n g t h ư ờ n g là t ổ chồc c u n g cấp t í n d ụ n g đ ể p h ụ c v ụ cho v i ệ c m u a h à n g hoa d ự t r ữ h o ặ c x â y d ự n g n h à máy, mua s á m t r a n g t h i ế t bị. K h i doanh n g h i ệ p v à n g ư ờ i t i ê u d ù n g p h ả i t h a n h t o á n cho c á c k h o ả n mua h à n g hoa v à d ị c h v ụ , h ọ t h ư ờ n g sử d ụ n g séc, uy n h i ệ m chi, t h ẻ t í n d ụ n g hay t à i k h o ả n đ i ệ n tử... V à k h i họ cần t h ô n g t i n tài c h í n h hay lập k ế hoạch tài c h í n h , h ọ t h ư ờ n g đèn cắc n g â n h à n g đ ể n h ậ n đ ư ợ c lòi t ư v ấ n . C á c k h o ả n t í n d ụ n g c ủ a n g â n h à n g cho Chính phụ ( t h ô n g qua mua các c h ồ n g k h o á n của Chinh p h ủ ) là n g u ồ n Lài c h í n h q u a n t r ọ n g đ ể đ ầ u t ư p h á t t r i ể n . N g â n h à n g là m ộ t t r o n g n h ữ n g tổ chồc t r u n g g i a n t à i c h í n h quan t r ụ n g n h ấ t . N g â n h à n g t h ự c h i ệ n c á c c h í n h s á c h k i n h t ế , đ ặ c b i ệ t là c h í n h s á c h t i ề n t ệ , vì v ậ y l à m ộ t k ê n h q u a n t r ọ n g t r o n g c h í n h s á c h k i n h t ê c ủ a C h í n h p h ủ n h ằ m ô n đ ị n h k i n h t ê . V ớ i t ấ t cả n h ữ n g lý do 5 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
đó c h ú n g ta can phai n g h i ê n cồu và h i ế u một cách cặn k ẽ về loại h ì n h tỏ c h ú c n à y đ ẻ có t h ê v ậ n h à n h và. q u ả n lí n ó có h i ệ u q u ả . 1. L ị c h s ử h ì n h t h à n h v à p h á t t r i ể n c ủ a n g â n hàng 1.1. Lích sử hình thành L ị c h sử h ì n h t h à n h v à p h á t t r i ể n c ủ a n g â n h à n g g ắ n l i ề n v ớ i l ị c h ;U p h á t t r i ể n c ủ a n ề n s ả n x u ấ t h à n g hoa. Q u á t r ì n h p h á t t r i ể n k i n h tỏ là đ i ê u k i ệ n v à đ ò i h ỏ i sự p h á t t r i ể n c ủ a n g â n h à n g ; đ è n l ư ợ t m ì n h , sự p h á t t r i ể n c ủ a h ệ t h ố n g n g â n h à n g t r ở t h à n h đ ộ n g lực t h ú c đáy p h á t t r i ề n k i n h tê. N g h ề n g â n h à n g b á t đ ầ u v ớ i n g h i ệ p v ụ đ ố i t i ề n hoặc đ ú c t i ề n của c á c t h ợ v à n g . V i ệ c l ư u h à n h n h ữ n g đ ồ n g t i ề n r i ê n g c ủ a m ỗ i q u ô c gia hoặc v ù n g l ã n h t h ổ k ế t h ợ p v ớ i t h ư ơ n g m ạ i v à g i a o l ư u q u ố c t ế t ạ o r a y ê u c ầ u đ ú c v à đ ô i t i ề n t ạ i c á c cửa k h ẩ u h o ặ c t r u n g t â m t h ư ơ n g m ạ i . Người làm n g h ề đúc, đổi tiền, thực h i ệ n k i n h doanh t i ề n tệ b ằ n g cách đổi ngoại tệ l ấ y b ả n tệ và ngược l ạ i . Lợi n h u ậ n t h u được là t ừ c h ê n h lệch giá m u a bán. N g ư ờ i l à m n g h ề đ ổ i t i ề n t h ư ờ n g là n g ư ờ i g i à u , t r ư ớ c đ ó có t h ê đ ã l à m n g h ề cho v a y n ặ n g l ã i . H ọ t h ư ờ n g có k é t t ố t đ ể c ấ t g i ữ đ ả m bảo an t o à n . D o y ê u c ầ u c ấ t t r ữ t i ề n c ủ a c á c l ã n h c h ú a , c á c n h à buôn... n h i ề u n g ư ờ i l à m n g h ề đ ổ i t i ề n t h ự c h i ệ n l u ô n cả n g h i ệ p v ụ c ấ t trữ hộ. Thực h i ệ n cất trữ hộ l à m t ă n g t h u nhập, t ă n g k h ả n ă n g đ a dạng các loại t i ề n , t à n g q u i m ô tài sản của n g ư ờ i k i n h d o a n h t i ề n t ệ . Việc cất t r ữ h ộ n h i ề u n g ư ờ i k h á c là đ i ề u k i ệ n để thực h i ệ n t h a n h t o á n hộ và thanh toán k h ô n g d ù n g t i ề n mặt. Với n h ữ n g ưu đ i ế m của mình t h a n h t o á n k h ô n g d ù n g t i ề n m ặ t đ ã t h u h ú t các t h ư ơ n g gia g ử i t i ề n nhiều hơn. T r o n g đ i ề u k i ệ n l ư u t h ô n g t i ề n k i m l o ạ i (bạc h o ặ c v à n g ) , c á c c h ủ cửa h à n g v à n g b ạ c v ừ a đ ô i t i ề n , t h a n h t o á n h ộ , v ừ a đ ú c t i ề n . N h ữ n g n g â n h à n g loại n à y được gọi là n g â n h à n g của n h ữ n g t h ợ v à n g . N g h ề n g â n h à n g c ủ n g đ ư ợ c b ắ t đ ầ u t ừ n g ư ờ i cho v a y n à n g l à i . M ộ t s ố n g ư ờ i cho v a y n ặ n g l ã i đ ã t h ự c h i ệ n c ả n g h i ệ p v ụ đ ô i t i ế n . g i ũ hộ và thanh t o á n hộ. N h ữ n g n g ư ờ i k i n h d o a n h t i ề n t ệ đ ầ u t i ê n đ ã d ù n g v ò n rư co dê cho v a y , n h ư n g đ i ề u đ ó k h ô n g đ ã n h a n h c h ó n g đ ư ợ c t h a y đ ó i . Tù h o ạ t đ ộ n g t h ự c t i ễ n , c á c c h ủ n g â n h à n g n h ậ n t h ấ y t h ư ờ n g \ U Y ~ r . có n g ư ờ i g ử i t i ề n v à o v à có n g ư ờ i l ấ y t i ề n ra, s o n g t ấ t ca n g ư ờ i gửi tiến 6 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
k h ô n g r ú t t i ề n c ù n g m ộ t lúc n ê n đ ã tạo số d ư t h ư ờ n g x u y ê n ở n g â n h à n g . D o t í n h c h ấ t v ô d a n h c ủ a t i ề n , c h ủ n g â n h à n g có t h ể ' s ử d ụ n g t ạ m t h ò i m ộ t p h ầ n t i ề n g ử i c ủ a k h á c h đ ể cho v a y . H o ạ t đ ộ n g cho v a y t ạ o n ê n l ợ i n h u ậ n l ớ n cho n g â n h à n g , do v ậ y c á c n g â n h à n g đ ề u t ì m c á c h m ở r ộ n g t h u h ú t t i ề n g ử i đ ể cho v a y b ằ n g c á c h t r ả l ã i cho n g ư ờ i gùi t i ề n . B à n g c á c h c u n g cấp các t i ệ n ích k h á c n h a u m à n g â n h à n g h u y đ ộ n g đ ư ợ c n g à y c à n g n h i ề u t i ề n g ử i , l à đ i ề u k i ệ n đ ể m ở r ộ n g cho v a y v à h ạ l ã i s u ấ t cho v a y . Tóm lại, N g â n h à n g l à m ộ t l o ạ i h ì n h t ổ chồc q u a n t r ọ n g đ ố i v ớ i n ề n k i n h t ế . C á c n g â n h à n g có t h ể được đ ị n h n g h ĩ a qua c h ồ c n ă n g , c á c dịch v ụ h o ặ c v a i t r ò m à c h ú n g t h ự c h i ệ n t r o n g n ề n k i n h t ế . V ấ n đ ề là ở chỗ các y ế u t ố t r ê n đ a n g k h ô n g ngừng thay đ ố i . T h ự c tế, r ấ t n h i ề u tổ chồc t à i c h í n h - bao g ồ m cả c á c c ô n g ty k i n h d o a n h c h ồ n g k h o á n , c ô n g ty môi giới c h ồ n g k h o á n , quỹ t ư ơ n g hỗ và công ty bảo h i ể m h à n g đ ầ u đ ể u đ a n g c ố g ắ n g c u n g c ấ p c á c dịch v ụ c ủ a n g â n h à n g . N g ư ợ c l ạ i , n g â n h à n g đ a n g đ ố i p h ó v ớ i c á c đ ố i t h ủ c ạ n h t r a n h (các t ố chồc t à i c h í n h p h i n g â n h à n g ) b à n g c á c h mở r ộ n g p h ạ m v i cung cấp dịch v ụ vê b ấ t đ ộ n g s ả n v à m ô i g i ớ i c h ồ n g k h o á n , t h a m gia h o ạ t đ ộ n g b ả o h i ể m , đ ầ u t ư v à o q u ỹ t ư ơ n g h ỗ v à t h ự c h i ệ n n h i ê u dịch v ụ mới k h á c . C á c h t i ế p c ậ n t h ậ n t r ọ n g n h ấ t là có t h ê x e m x é t n g â n h à n g t r ê n p h ư ơ n g d i ệ n n h ữ n g l o ạ i h ì n h d ị c h v ụ m à c h ú n g c u n g c ấ p . Ngân hàng là các tô chức tài chính cung cấp một danh mục các dịch vụ tài chính đa dạng nhất - đặc biệt là tín dụng, tiết kiệm, dịch vụ thanh toán và thực hiện nhiều chức năng tài chính nhất so với bất kỳ một tô chức kinh doanh nào trong nền kinh tế. M ộ t s ố đ ị n h n g h ĩ a d ự a t r ê n c á c h o ạ t đ ộ n g c h ủ y ế u . Ví dụ: L u ậ t các tồ chồc t í n d ụ n g của nước Cộng hoa X ã h ộ i c h ủ n g h ĩ a V i ệ t N a m g h i " H o ạ t đ ộ n g n g â n h à n g l à h o ạ t động k i n h d o a n h t i ề n tệ v à dịch v ụ n g â n h à n g với n ộ i d u n g thường x u y ê n l à n h ậ n t i ế n g ử i v à sử d ụ n g s ố t i ề n n à y đ ê c ấ p t í n d ụ n g v à cung ồng các dịch v ụ t h a n h toán". 1.2. Lích sử phát triển H ì n h thồc n g â n h à n g đ ầ u tiên - n g â n h à n g của các thợ v à n g , hoặc n g â n h à n g c ủ a n h ữ n g k ẻ cho v a y n ặ n g lãi - t h ự c h i ệ n cho vay với các cá n h â n , c h ủ y ế u là n h ữ n g n g ư ờ i giàu: q u a n l ạ i , địa chủ... n h ằ m mục đích phục v ụ tiêu d ù n g . N h i ề u chủ n g â n h à n g lớn còn mở r ộ n g cho v a y đ ố i v ớ i v u a c h ú a , n h ằ m t à i t r ợ m ộ t p h ầ n n h u c ầ u c h i t i ê u cho c h i ế n t r a n h . H ì n h t h ồ c cho v a y c h ủ y ế u l à t h ấ u c h i - t ồ c là 7 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
NGÀN HÀNG THƯƠNG MẠI cho p h é p k h á c h h à n g c h i n h i ề u h ơ n s ố t i ề n g ử i t ạ i n g â n h à n g , một h ì n h t h ồ c cho v a y có n h i ề u r ủ i ro. Do l ợ i n h u ậ n t ừ cho v a y r ấ t cao, n h i ề u c h ủ n g â n h à n g đ ã l ạ m d ụ n g ư u t h ê của c h ồ n g chỉ t i ề n g ử i (lưu t h ô n g t h a y v à n g hoặc bạc), p h á t h à n h c h ồ n g chỉ t i ề n g ử i k h ô n g đê cho v a y . T h ự c t r ạ n g n à y đ ã đ ẩ y n h i ề u n g â n h à n g đ ế n c h ỗ m ấ t khả n ă n g t h a n h t o á n v à p h á sản. S ự s ụ p đ ố c ủ a c á c n g â n h à n g g â y k h ó k h ă n cho h o ạ t đ ộ n g t h a n h toán, ả n h h ư ở n g x ấ u tới hoạt động b u ô n b á n . H ơ n nữa, lãi s u ấ t cao n ê n n h ữ n g n h à b u ô n k h ô n g t h ê sử d ụ n g n g u ồ n v a y n à y . T r ư ớ c t ì n h h ì n h đó n h i ề u n h à b u ô n t ự t h à n h l ậ p n g â n h à n g , gọi là n g â n hàng t h ư ơ n g m ạ i . N h ư vậy, n g â n h à n g t h ư ơ n g m ạ i được h ì n h t h à n h xuất p h á t từ v ậ n động của tư b ả n t h ư ơ n g nghiệp, và g ắ n l i ề n với q u á t r ì n h l u â n c h u y ê n của tư bản t h ư ơ n g nghiệp. N g â n h à n g t h ư ơ n g m ạ i cũng thực h i ệ n các n g h i ệ p v ụ t r u y ề n t h ố n g của n g â n h à n g n h ư h u y động t i ề n g ử i , t h a n h t o á n , c ấ t g i ữ h ộ v à cho v a y . T u y n h i ê n , đ i ế m khác b i ệ t g i ữ a n g â n h à n g t h ư ơ n g m ạ i v à n g â n h à n g t h ợ v à n g t r ư ớ c đ ó là n g â n h à n g t h ư ơ n g m ạ i c h ủ y ê u cho c á c n h à b u ô n v a y d ư ớ i h ì n h t h ồ c c h i ế t k h ấ u t h ư ơ n g p h i ê u . Đ â y là c á c k h o ả n cho v a y n g ắ n h ạ n , dựa t r ê n q u á t r ì n h l u â n c h u y ê n c ủ a h à n g hoa v ớ i l ã i s u ấ t p h ả i t h ấ p h ơ n l ợ i n h u ậ n đ ư ợ c t ạ o r a do su d ụ n g t i ề n va) . Đ e đ ả m b ả o a n t o à n , n g â n 7 h à n g t h ư ơ n g m ạ i ban đ ầ u k h ô n g cho v a y đ ố i v ớ i n g ư ờ i t i ê u dùng, k h ô n g cho v a y t r u n g v à d à i h ạ n , k h ô n g cho v a y đ ố i v ớ i N h à n ư ớ c . Sự p h á sản của n h i ề u n g â n h à n g t h ư ơ n g m ạ i đ ã g â y t ổ n t h ấ t lớn cho n g ư ờ i g ử i t i ề n l à n g u y ê n n h â n d ẫ n đ ế n h ì n h t h à n h n g â n hàng t i ề n g ử i . N g â n h à n g n à y k h ô n g cho v a y , c h ỉ t h ự c h i ệ n g i ữ h ộ , t h a n h t o á n hộ đê l ấ y p h í . Đ ồ n g thời t ạ i m ỗ i nước, t r o n g n h ữ n g đ i ề u kiện l ị c h sử cụ t h ê đ ã h ì n h t h à n h n ê n n h i ề u l o ạ i h ì n h n g â n h à n g khác n h ư n g â n h à n g t i ế t k i ệ m , n g â n h à n g p h á t t r i ể n , n g â n h à n g đ ầ u tư, ngân hàng T r u n g ư ơ n g ( n g â n h à n g N h à nước)... tạo n ê n h ệ thống n g â n h à n g . T r o n g đó, t r ừ n g â n h à n g T r u n g ư ơ n g có chồc n ă n g x â y d ự n g v à đ i ề u h à n h c h í n h s á c h t i ề n t ệ q u ố c gia, c á c n g â n h à n g c ò n l ạ i d ù có m ộ t s ố n g h i ệ p v ụ k h á c n h a u song đ ề u c h u n g đ ặ c đ i ể m là t h ự c h i ệ n k i n h doanh Liền tệ. C ù n g v ớ i sự p h á t t r i ể n k i n h t ế v à c ô n g n g h ệ , h o ạ t đ ộ n g n g â n h à n g đ ã có n h ữ n g b ư ớ c t i ế n r ấ t n h a n h . T r ư ớ c h ế t đ ó l à sự đ a d ạ n g c á c l o ạ i h ì n h n g â n h à n g v à các hoạt động n g â n h à n g . T ừ các n g â n h à n g tư n h â n , quá trình tích tụ và tập trung vốn trong n g â n h à n g đã d ẫ n đ ế n 8 Trường Đại học Kinh t ế Quốc d â n Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
h ì n h t h à n h n g â n h à n g cổ p h ầ n . Q u á t r ì n h gia t ă n g v a i t r ò q u ả n lí N h à n ư ớ c đ ố i VỚI h o ạ t đ ộ n g n g â n h à n g đ ã t ạ o r a c á c n g â n h à n g t h u ộ c sở hữu N h à nước; các n g â n h à n g liên doanh, các t ậ p đ o à n n g â n hàng p h á t t r i ể n m ạ n h t r o n g n h ữ n g n ă m c u ố i t h ế k ỉ 20. N h i ề u n g h i ệ p v ụ t r u y ề n t h ố n g v ẫ n được giữ v ữ n g b ê n c ạ n h các n g h i ệ p v ụ mới đ a n g n g à y c à n g p h á t t r i ể n . N g â n h à n g t h ư ơ n g m ạ i t ừ c h ỗ c h ỉ cho v a y n g ắ n h ạ n là c h ủ y ê u đ ã m ỏ r ộ n g cho vay t r u n g v à d à i h ạ n , cho vay đ ể đ ầ u t ư v à o b ấ t đ ộ n g s ả n . N h i ề u n g â n h à n g m ở r ộ n g cho v a y t i ê u d ù n g , k i n h d o a n h c h ồ n g k h o á n , cho t h u ê . . . C á c h ì n h t h ồ c h u y đ ộ n g c ũ n g n g à y c à n g p h o n g p h ú . C á c loại h ì n h t i ề n gửi k h á c n h a u được đ ư a ra n h ằ m đ á p ồ n g t ố i đ a n h u c ầ u của k h á c h h à n g . B ê n c ạ n h các h ì n h thồc huy đ ộ n g t i ề n g ử i , các n g â n h à n g đ ã mở r ộ n g các h ì n h thồc vay n h ư vay n g â n h à n g t r u n g ư ơ n g , v a y c á c n g â n h à n g k h á c . C ô n g n g h ệ n g â n h à n g đ a n g g ó p p h ầ n l à m t h a y đ ổ i c á c h o ạ t đ ộ n g cơ b ả n c ủ a ngân h à n g . T h a n h t o á n đ i ệ n tử đ a n g thay t h ế dần t h a n h toán t h ủ công, đẩy n h a n h tốc đ ộ , t í n h t h u ậ n t i ệ n , a n t o à n t r o n g t h a n h t o á n . C á c l o ạ i t h ẻ đ a n g t h a y t h ế d ầ n t i ề n g i ấ y v à dịch v ụ n g â n h à n g 24 g i ò , d ị c h v ụ n g â n h à n g t ạ i n h à đ a n g t ạ o r a c á c t i ệ n í c h n g à y c à n g l ớ n cho d â n c h ú n g . Q u á t r ì n h p h á t t r i ể n của các n g â n h à n g k h ô n g n h ữ n g l à m gia t ă n g sô l ư ợ n g các n g â n h à n g m à còn l à m t ă n g q u i m ô của m ỗ i n g â n h à n g . T í c h t ụ v à t ậ p t r u n g v ò n đ ã t ạ o r a c á c c ô n g t y n g â n h à n g cực l ố n v ớ i s ố v ố n t ự có h à n g c h ụ c t ỷ đ ô la M ỹ , t ổ n g t à i s ả n h à n g t r ă m t ỷ đ ô la M ỹ , đ ủ sồc đ ế t à i t r ợ cho n h ữ n g n g à n h c ô n g n g h i ệ p v à d ị c h v ụ mũi nhọn toàn cầu. Q u á t r ì n h p h á t t r i ể n của n g â n h à n g đ a n g tạo ra m ố i liên h ệ r à n g buộc n g à y c à n g c h ặ t c h ẽ , sự p h ụ t h u ộ c l ẫ n n h a u n g à y c à n g l ớ n g i ữ a c á c n g â n h à n g . C á c h o ạ t đ ộ n g n g â n h à n g x u y ê n q u ố c g i a v à đ a quốc gia đ ã v à đ a n g t h ú c đ ẩ y h ì n h t h à n h c á c h i ệ p h ộ i , c á c t ô c h ồ c l i ê n k ế t các n g â n h à n g n h ằ m tạo ra các c h í n h s á c h c h u n g , hoặc t ư ơ n g t h í c h đ ế k i ể m s o á t c h u n g , đ ể k ế t n ố i v à t ạ o sự t h ố n g n h ấ t t r o n g đ i ề u h à n h v à v ậ n h à n h h ệ t h ô n g n g â n h à n g t r o n g m ỗ i quốc gia, k h u v ự c v à q u ố c t ê . L ị c h sử p h á t t r i ể n của các n g â n h à n g c ũ n g đ ã c h ồ n g k i ế n nhiều k h ủ n g h o ả n g v à h o ả n g l o ạ n n g â n h à n g t r o n g m ỗ i quốc gia, k h u vực v à t h ê g i ớ i , g â y t ổ n t h ấ t r ấ t l ớ n cho n ề n k i n h t ế v à m ấ t ổ n đ ị n h c h í n h t r i . Có t h ể nói, các v ụ sụp đô n g â n h à n g c ũ n g là m ộ t k h â u t ấ t y ế u t r o n g t i ê n t r ì n h p h á t t r i ể n c ủ a n g â n h à n g . C á c n h à q u ả n lí đ ã v à đ a n g k h ô n g n g ừ n g c ả i t i ế n c h í n h s á c h q u ả n lí đ ể h ạ n c h ế sự s ụ p đô Trường Đại học Kinh t ế Quốc d â n 9 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
v à m ở đ ư ờ n g cho sự p h á t t r i ể n c ủ a k h u v ự c n g â n h à n g . 2. C h ồ c n ă n g c ủ a n g â n hàng 2.1. Trung gian tài chính N g â n h à n g là m ộ t t ố c h ồ c t r u n g g i a n t à i c h í n h v ớ i h o ạ t đ ộ n g c h ủ y ê u là c h u y ế n t i ế t k i ệ m t h à n h đ ầ u t ư , đ ò i h ỏ i sự t i ế p x ú c v ớ i h a i l o ạ i cá n h â n v à t ô c h ồ c t r o n g n ề n k i n h t ê : (1) c á c c á n h â n v à t ổ c h ồ c t ạ m t h ò i t h â m h ụ t c h i t i ê u , t ồ c l à c h i t i ê u cho t i ê u d ù n g v à đ ầ u t ư v ư ợ t q u á t h u n h ậ p v à vì t h ê h ọ l à n h ữ n g n g ư ờ i c ầ n b ô s u n g v ố n ; v à (2) c á c cá n h â n v à tô chồc t h ặ n g d ư trong chi tiêu, tồc là t h u n h ậ p h i ệ n t ạ i c ủ a h ọ l ớ n h ơ n c á c k h o ả n c h i t i ê u cho h à n g hoa, d ị c h v ụ v à do v ậ y h ọ có t i ề n đ ê t i ế t k i ệ m . Sự t ồ n t ạ i hai loại cá n h â n v à tô chồc t r ê n h o à n t o à n độc l ậ p với n g â n h à n g . Đ i ề u t ấ t y ê u là t i ề n sẽ c h u y ể n t ừ n h ó m t h ồ (2) s a n g n h ó m t h ồ (1) n ê u cả h a i c ù n g có l ợ i . N h ư v ậ y t h u n h ậ p g i a t ă n g l à đ ộ n g lực • " í % tạo ra m ô i q u a n h ệ t à i c h í n h giữa hai n h ó m . N ê u d ò n g t i ê n di c h u y ê n với đ i ê u k i ệ n p h ả i q u a y t r ở l ạ i v ớ i m ộ t l ư ợ n g l ớ n h ơ n t r o n g m ộ t k h o ả n g t h ờ i g i a n n h ấ t đ ị n h t h ì đ ó là q u a n h ệ t í n d ụ n g . N ế u k h ô n g t h ì đ ó là q u a n h ệ c ấ p p h á t h o ặ c h ù n v ố n . L ấ y q u a n h ệ t í n d ụ n g l à m v í d ụ . N g ư ờ i có t i ề n t i ế t k i ệ m đòi 1% cho c h i p h í giao d ị c h . 2 % p h ò n g r ủ i ro v à 3% l à t h u n h ậ p r ò n g t ừ s ố t i ề n t i ế t k i ệ m m à a n h t a đ a n g p h ả i t ạ m t h ò i t ừ b ỏ q u y ề n sử d ụ n g . T ô n g c ộ n g a n h t a đ ò i 6% t r ê n s ố t i ề n cho vay. N g ư ờ i v a y p h ả i c h i 1% c h i p h í giao d ị c h , 6% t r ả cho n g ư ờ i c ó t i ê n , t ổ n g c ộ n g p h í t ô n t í n d ụ n g là 7%. N ê u v i ệ c sử d ụ n g t i ề n v a y c ó t h ể t ạ o r a cho a n h ta m ộ t t ỷ s u ấ t t h u n h ậ p l ớ n h ơ n 7% ( g i ả sử l à 10%) thì q u a n h ệ t í n d ụ n g sẽ đ ư ợ c t h i ế t l ậ p . Q u a n h ệ t í n d ụ n g t r ự c t i ế p ( q u a n h ệ t à i c h í n h t r ự c t i ê p ) đ ã có t ừ r ấ t l â u v à t ồ n t ạ i cho đ ế n n g à y nay. T u y n h i ê n , q u a n h ệ t r ự c t i ế p bị n h i ề u g i ớ i h ạ n do sự k h ô n g p h ù hợp v ề q u i m ô , t h ò i g i a n , k h ô n g g i a n . . . Đ i ề u n à y c ả n t r ở q u a n h ệ t r ự c t i ế p p h á t t r i ể n v à là đ i ề u k i ệ n n ả y s i n h t r u n g g i a n t à i c h í n h . Do c h u y ê n m ô n hoa, t r u n g g i a n t à i c h í n h có t h ể l à m g i ả m c h i p h í g i a o dịch ví d ụ t ừ 2% x u ố n g c ò n ì % ỏ ví d ụ t r ê n , c h i p h í r ủ i ro t ừ 2 % x u ố n g 1%. T r u n g g i a n có t h ể t r ả cho n g ư ờ i t i ế t k i ệ m 3,5% v ớ i c a m k ế t k h ô n g có r ủ i r o ( l ớ n h ơ n 3% t h u n h ậ p t r ư ớ c đ ó ) , v à đ ò i n g ư ờ i sử d ụ n g 6,5% ( n h ỏ h ơ n 7% t r ư ớ c đ ó ) . C h ê n h l ệ c h 6,5% - 3,5% = 3% c h í n h l à thu n h ậ p của t r u n g gian. N h ư v ậ y t r u n g gian tài c h í n h đ ã l à m t ă n g thu n h ậ p cho n g ư ờ i t i ế t k i ệ m , t ừ đ ó m à k h u y ế n k h í c h t i ế t k i ệ m , đ ồ n g t h ờ i 10 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
g i ả m p h i t ô n t í n d ụ n g cho n g ư ờ i đ ầ u t ư ( t ă n g t h u n h ậ p cho n g ư ờ i đ â u tư- t ư đ ó m à k h u y ế n k h í c h đ ầ u t ư . T r u n g g i a n t à i c h í n h đ ã t ậ p hợp c á c n g ư ờ i t i ế t k i ệ m v à đ ầ u tư, vì v ậ y m à g i ả i q u y ế t đ ư ợ c m â u t h u ầ n của r i n d ụ n g t r ự c t i ế p . Cờ c h ế h o ạ t đ ộ n g c ủ a t r u n g g i a n sẽ có h i ệ u qua k h i n ó g á n h c h ị u r ả i ro v à sồ d ụ n g c á c kĩ t h u ậ t n g h i ệ p v ụ đ ê h ạ n c h ê , p h ả n t á n r ủ i ro v à g i ả m c h i p h í giao d ị c h . H á u h ế t c á c lý t h u y ế t h i ệ n đ ạ i đ ề u g i ả i t h í c h sự t ồ n t ạ i c ủ a n g â n h à n g b à n g c á c h c h ỉ r a sự k h ô n g h o à n h ả o t r o n g h ệ t h ố n g t à i c h í n h . C h à n g h ạ n các k h o ả n tín d ụ n g và chồng k h o á n k h ô n g t h ế chia t h à n h những khoản n h ỏ m à m ọ i n g ư ờ i đ ê u có t h ể m u a . N g â n h à n g cung c ấ p m ộ t d ị c h v ụ có g i á t r ị t r o n g v i ệ c c h i a c h ồ n g k h o á n đ ó t h à n h c á c c h ồ n g k h o á n n h ỏ h ơ n ( d ư ớ i d ạ n g t i ề n g ử i ) p h ụ c v ụ cho h à n g t r i ệ u n g ư ờ i . T r o n g ví d ụ n à y , h ệ t h ô n g tài c h í n h k é m h o à n hảo tạo ra vai t r ò cho c á c n g â n h à n g t r o n g v i ệ c p h ụ c v ụ n h ữ n g n g ư ờ i t i ế t k i ệ m . M ộ t đ ó n g g ó p k h á c c ủ a n g â n h à n g là h ọ s ẵ n s à n g c h ấ p n h ậ n c á c k h o ả n cho v a y n h i ề u r ủ i r o t r o n g k h i l ạ i p h á t h à n h c á c c h ồ n g k h o á n ít r ủ i ro cho n g ư ờ i g ử i t i ề n . T h ự c t ế c á c n g â n h à n g t h a m g i a v à o k i n h doanh r ủ i ro. N g â n h à n g cũng thoa m ã n n h u cầu t h a n h k h o ả n của nhiều khách hàng. M ộ t l ý do n ữ a l à m cho n g â n h à n g p h á t t r i ể n v à t h ị n h v ư ợ n g là k h ả n ă n g t h ẩ m đ ị n h t h ô n g t i n . Sự p h â n bố k h ô n g đ ề u t h ô n g t i n và n ă n g lực p h â n t í c h t h ô n g t i n đ ư ợ c g ọ i là t ì n h t r ạ n g " t h ô n g t i n k h ô n g c â n x ồ n g " l à m g i ả m t í n h h i ệ u q u ả của t h ị t r ư ờ n g n h ư n g t ạ o ra một k h ả n ă n g s i n h l ợ i cho n g â n h à n g , nơi có c h u y ê n m ô n v à k i n h nghiệm đ á n h g i á c á c c ô n g c ụ t à i c h í n h v à có k h ả n ă n g l ự a c h ọ n n h ữ n g c ô n g cụ v ớ i c á c y ế u t ố r ủ i r o - l ợ i n h u ậ n h ấ p d ẫ n n h ấ t . 2.2. Tạo phương tiện thanh toán T i ề n - v à n g có m ộ t c h ồ c n ă n g q u a n t r ọ n g l à l à m phương tiện t h a n h t o á n . C á c n g â n h à n g đ ã k h ô n g tạo được t i ề n k i m l o ạ i . Các n g â n h à n g thợ v à n g tạo p h ư ơ n g tiện thanh toán k h i p h á t h à n h giấy n h â n n ơ vói k h á c h h à n g . G i ấ y n h ậ n n ợ do n g â n h à n g p h á t h à n h v ớ i ưu điổ/n n h ấ t định đã trở t h à n h p h ư ơ n g t i ệ n t h a n h t o á n rộng rãi đước n h i ề u n g ư ờ i c h ấ p n h ậ n . N h ư v ậ y , ban đ ầ u c á c n g â n h à n g đ ã tạo r a p h ư ơ n g t i ệ n t h a n h t o á n t h a y cho t i ề n k i m l o ạ i d ự a t r ê n s ố l ư ợ n g t i ề n k i m l o ạ i đ a n g n ắ m g i ữ . V ớ i n h i ề u ư u t h ế , d ầ n d ầ n g i ấ y nợ của n lần h à n g đ ã thay t h ế t i ề n k i m loại l à m p h ư ơ n g t i ệ n lưu t h ô n g và p h ư ơ n g t i ệ n cất trữ; nó trở t h à n h t i ề n giấy. li Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
V i ệ c i n t i ê n m a n g l ạ i l ợ i n h u ậ n r ấ t l ớ n . đ ồ n g t h ờ i v ớ i n h u c ầ u có đồng t i ê n q u ô c gia duy n h ấ t đ ã d ẫ n đ ế n việc N h à nước t ậ p t r u n g q u y ề n lực p h á t h à n h (in) t i ề n giấy v à o m ộ t tô chồc h o ặ c là B ộ T à i c h í n h hoặc là N g â n h à n g T r u n g ương. T ừ đó c h ấ m dồt việc các n g â n h à n g t h ư ơ n g m ạ i t ạ o r a c á c g i ấ y bạc c ủ a r i ê n g m ì n h . T r o n g đ i ê u k i ệ n p h á t t r i ể n t h a n h t o á n qua n g â n h à n g , c á c k h á c h h à n g n h ậ n t h ấ y n ế u h ọ có đ ư ợ c s ố d ư t r ê n t à i k h o á n t i ề n g ử i t h a n h t o á n , h ọ có t h ê c h i t r ả đ ê có đ ư ợ c h à n g hoa v à c á c d ị c h v ụ t h e o y ê u c ầ u . T h e o q u a n đ i ể m h i ệ n đ ạ i , đ ạ i l ư ợ n g t i ề n t ệ bao gồm nhiều bộ p h ậ n . T h ồ n h ấ t là t i ề n g i ấ y t r o n g l ư u t h ô n g (Mo), t h ồ h a i là số d ư t r ê n tài khoản t i ề n g ử i giao dịch của các k h á c h h à n g t ạ i c á c ngân h à n g , t h ồ ba l à t i ề n g ử i t r ê n c á c Lài k h o ả n t i ê n g ử i t i ê t k i ệ m v à t i ề n g ử i có k ì h ạ n . . . K h i n g â n h à n g cho v a y , s ố d ư t r ô n t à i k h o ả n t i ề n g ử i t h a n h t o á n c ủ a k h á c h h à n g t ă n g l ê n , k h á c h h à n g có t h ê d ù n g đ ê m u a h à n g và d ị c h v ụ . D o đ ó , b ằ n g v i ệ c cho v a y ( h a y t ạ o t í n d ụ n g ) c á c n g â n hàng đ ã t ạ o r a p h ư ơ n g t i ệ n t h a n h t o á n ( t h a m gia t ạ o r a M i ) . T o à n bộ h ệ t h ố n g n g â n h à n g c ũ n g tạo p h ư ơ n g t i ệ n t h a n h toán khi các k h o ả n t i ê n g ử i được mở r ộ n g t ừ n g â n h à n g n à y đ ế n ngân h à n g k h á c t r ê n cơ sở cho v a y . K h i k h á c h h à n g t ạ i m ộ t n g â n h à n g sử dụng khoản t i ê n v a y đ ê c h i t r ả t h ì sẽ t ạ o n ê n k h o ả n t h u (tồc làm t ă n g số d ư t i ề n gửi) của một khách hàng khác tại một ngân hàng k h á c t ừ đ ó t ạ o r a c á c k h o ả n cho v a y m ớ i . T r o n g k h i k h ô n g m ộ t n g â n h à n g r i ê n g lé n à o có t h ê cho v a y l ớ n h ơ n d ự t r ữ d ư t h ừ a , t o à n b ộ h ệ t h ố n g n g â n h à n g có t h ê Lạo r a k h ố i l ư ợ n g t i ề n g ử i ( t ạ o p h ư ơ n g t i ệ n t h a n h t o á n ) g ấ p b ộ i t h ô n g q u a h o ạ t đ ộ n g cho v a y ( t ạ o t í n d ụ n g ) . C á c n h à n g h i ê n cồu đ ã chỉ ra lượng t i ề n g ử i m à h ệ t h ố n g n g â n h à n g tạo ra chịu t á c đ ộ n g trực t i ế p của các n h â n t ố n h ư t ỷ l ệ d ự t r ữ b ắ t b u ộ c , t ỷ l ệ d ự t r ữ v ư ợ t b ắ t b u ộ c , tỷ l ệ t h a n h t o á n b ằ n g t i ề n mặt. qua n g â n h à n g , tý l ệ t i ề n g ử i k h ô n g p h ả i là t i ề n g ử i t h a n h t o á n . . . 2.3. Trung gian thanh toán N g â n h à n g trở t h à n h t r u n g gian t h a n h t o á n lớn n h ấ t h i ệ n nay ở h ầ u h ế t c á c quốc gia. T h a y m ặ t k h á c h h à n g , n g â n h à n g t h ự c h i ệ n t h a n h t o á n g i á t r ị h à n g hoa v à d ị c h v ụ . Đ ê v i ệ c t h a n h t o á n nhanh c h ó n g , t h u ậ n t i ệ n v à t i ế t k i ệ m c h i p h í , n g â n h à n g đ ư a r a cho khách hàng nhiều hình thồc thanh toán như thanh toán bằng séc. uy 12 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
n h i ệ m chi, n h ờ t h u , các loại t h ẻ . . . cung cấp m ạ n g lưới t h ạ n h toán đ i ệ n t ử , k ế t n ố i c á c q u ỹ v à c u n g cấp t i ề n g i ấ y k h i k h á c h h à n g c â n . C á c n g â n h à n g c ò n Lhưc h i ệ n t h a n h t o á n b ù t r ừ v ớ i n h a u t h ô n g qua n g â n h à n g T r u n g ư ơ n g h o ặ c t h ô n g qua c á c t r u n g t â m t h a n h toán. C ô n g n g h ệ t h a n h t o á n q u a n g â n h à n g c à n g đ ạ t h i ệ u q u ả cao k h i q u i m ô sử d ụ n g c ô n g n g h ệ đ ó c à n g được m ở r ộ n g . Vì v ậ y , c ô n g n g h ệ t h a n h t o á n h i ệ n đ ạ i q u a n g â n h à n g t h ư ờ n g đ ư ợ c c á c n h à q u ả n lí t ì m c á c h á p d ụ n g r ộ n g r ã i . N h i ề u h ì n h t h ồ c t h a n h t o á n đ ư ợ c c h u ẩ n hoa góp p h ầ n t ạ o t í n h t h ố n g n h ấ t t r o n g t h a n h t o á n k h ô n g chỉ giữa các n g â n h à n g t r o n g m ộ t q u ố c gia m à c ò n g i ữ a c á c n g â n h à n g t r ê n t o à n t h ê g i ớ i . C á c t r u n g t â m t h a n h t o á n quốc t ế đ ư ợ c t h i ế t l ậ p đ ã l à m t ă n g h i ệ u q u ả c ủ a t h a n h t o á n qua n g â n h à n g , b i ê n n g â n h à n g t r ở t h à n h t r u n g t â m t h a n h Loàn q u a n t r ọ n g v à có h i ệ u q u ả , p h ụ c v ụ d á c lực cho n ề n k i n h t ê t o à n c ầ u . 3. C á c d ị c h v ụ n g â n hàng Ngân hàng là một d o a n h n g h i ệ p cung cấp d ị c h v ụ cho công c h ú n g v à d o a n h n g h i ệ p . T h à n h c ô n g của n g â n h à n g p h ụ thuộc v à o n ă n g l ự c x á c đ ị n h c á c d ị c h v ụ t à i c h í n h m à x ã h ộ i có n h u c ầ u , t h ự c h i ệ n c á c d ị c h v ụ đ ó m ộ t c á c h có h i ệ u q u ả . 3.1. Mua bán ngoai tệ M ộ t t r o n g n h ữ n g d ị c h v ụ n g â n h à n g đ ầ u t i ê n đ ư ợ c t h ự c h i ệ n là trao đ ố i (mua b á n ) ngoại tệ - một n g â n h à n g d ồ n g ra mua b á n một l o ạ i t i ề n n à y l ấ y m ộ t l o ạ i t i ề n k h á c và h ư ở n g p h í dịch v ụ . T r o n g thị t r ư ờ n g t à i c h í n h n g à y n a y , m u a b á n n g o ạ i t ệ t h ư ờ n g c h ỉ do c á c n g â n h à n g l ớ n n h ấ t t h ự c h i ệ n b ở i vì n h ữ n g giao d ị c h n h ư v ậ y có m ồ c đ ộ r ủ i ro cao d ồ n g t h ò i y ê u c ầ u p h ả i có t r ì n h đ ộ c h u y ê n m ô n cao. 3.2. Nhận tiền gửi C h o v a y đ ư ợ c coi là h o ạ t đ ộ n g s i n h l ồ i cao, do đ ó c á c n g â n hàng đ ã t ì m m ọ i c á c h d ể h u y đ ộ n g được t i ề n . M ộ t t r o n g n h ữ n g n g u ồ n q u a n trong là các k h o ả n tiền gửi (thanh t o á n và t i ế t k i ệ m của khách h à n g ) . N g â n h à n g m ỏ d ị c h v ụ n h ậ n t i ề n g ử i đ ể b ả o q u ả n h ộ n g ư ờ i có t i ề n v ớ i c a m k ế t h o à n t r ả đ ú n g h ạ n . T r o n g cuộc c ạ n h t r a n h đ ê t ì m v à g i à n h đ ư ợ c c á c k h o ả n t i ề n g ử i , c á c n g â n h à n g đ ã t r ả l ã i cho t i ề n g ử i n h ư l à p h ầ n t h ư ở n g cho k h á c h h à n g v ề v i ệ c s ẵ n s à n g h i s i n h n h u c ầ u tiêu d ù n g trước m ắ t v à cho p h é p n g â n h à n g sử d ụ n g t ạ m t h ờ i đ ể k i n h d o a n h . T r o n g l ị c h sử đ ã có n h ữ n g k ỷ l ụ c v ề l ã i s u ấ t , c h ả n g h ạ n Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
c á c n g â n h à n g H y L ạ p đ ã t r ả l ã i s u ấ t 16% m ộ t n ă m đ ê t h u h ú t c á c k h o ả n t i ế t k i ệ m n h ằ m m ụ c đ í c h cho v a y đ ố i v ớ i c á c c h ủ t à u ỏ Đ ị a T r u n g H ả i v ớ i l ã i s u ấ t g ấ p d ô i h a y g ấ p ba lãi s u ấ t t i ế t k i ệ m . 3.3. Cho vay 3.3. ì. Cho vay thương mại Ngay ở thời k ỳ đ ầ u , các n g â n h à n g đ ã chiết k h ấ u t h ư ơ n g p h i ế u m à t h ự c t ế l à cho v a y đ ố i v ớ i n h ữ n g n g ư ờ i b á n ( n g ư ờ i b á n c h u y ê n c á c khoản p h ả i t h u cho n g â n h à n g để lấy t i ề n trước). Sau đó là bước c h u y ê n t i ế p t ừ c h i ế t k h ấ u t h ư ơ n g p h i ế u s a n g cho v a y t r ự c t i ế p đ ố i v ớ i c á c k h á c h h à n g ( l à n g ư ờ i m u a ) , g i ú p h ọ có v ố n đ ê m u a h à n g dự trữ n h à m mở rộng sản x u ấ t k i n h doanh. 3.3.2. Cho vay tiêu dùng T r o n g g i a i đ o ạ n đ ầ u h ầ u h ế t c á c n g â n h à n g k h ô n g t í c h cực cho vay đ ố i v ớ i c á n h â n v à h ộ g i a đ ì n h bơi vì h ọ t i n r ằ n g c á c k h o ả n cho vay t i ê u d ù n g r ủ i r o vỡ n ợ t ư ơ n g đ ố i cao. S ự gia t ă n g t h u n h ậ p c ủ a n g ư ờ i t i ê u d ù n g v à sự c ạ n h t r a n h t r o n g cho v a y đ ã b u ộ c c á c n g â n h à n g p h ả i h ư ớ n g t ớ i n g ư ờ i t i ê u d ù n g n h ư là m ộ t k h á c h h à n g tiềm n ă n g . Sau c h i ế n t r a n h t h ế giới l ầ n t h ồ hai, tín d ụ n g t i ê u d ù n g đ ã trở t h à n h một trong n h ữ n g loại h ì n h tín dụng t ă n g t r ư ở n g n h a n h n h ấ t ở c á c n ư ớ c có n ề n k i n h t ê p h á t t r i ể n . 3.3.3. Tài trợ cho dự án B ê n c ạ n h cho v a y t r u y ề n t h ố n g l à cho v a y n g á n h ạ n các ngân h à n g n g à y c à n g t r ớ n ê n n ă n g đ ộ n g t r o n g v i ệ c t à i t r ợ cho x â y dựng n h à m á y m ớ i đ ặ c b i ệ t là t r o n g c á c n g à n h c ô n g n g h ệ cao. Do r ủ i ro t r o n g l o ạ i h ì n h t í n d ụ n g n à y n ó i c h u n g là cao s o n g l ã i l ạ i l ớ n . M ó t s ố n g â n h à n g c ò n cho v a y đ ê đ ầ u t ư v à o đ ấ t . 3.4. Bỗo quỗn vật có giá C á c n g â n h à n g t h ự c h i ệ n v i ệ c l ư u g i ữ v à n g v à c á c v ậ t có g i á k h á c cho k h á c h h à n g t r o n g k h o b ả o q u ả n . N g â n h à n g g i ữ v à n g v à giao cho k h á c h t ò b i ê n n h ậ n ( g i ấ y c h ồ n g n h ậ n do n g â n h à n g phát h à n h ) . D o k h ả n ă n g c h i t r ả b ấ t cồ l ú c n à o cho g i ấ y c h ồ n g n h ậ n nên g i ấ y c h ú n g n h ậ n đ ã đ ư ợ c sử d ụ n g n h ư t i ề n - d ù n g đ ể t h a n h t o á n c á c k h o ả n nợ t r o n g p h ạ m v i ả n h h ư ơ n g của n g â n h à n g p h á t h à n h . Lợi ích 'của v i ệ c sử d ụ n g p h ư ơ n g t i ệ n t h a n h t o á n b ằ n g g i ấ y t h a y cho bằng k i m loại đã k h u y ế n khích khách h à n g gửi t i ề n vào n g â n hàng để đ ổ i l ấ y g i ấ y c h ồ n g n h ậ n của n g â n h à n g . Đ ó là h ì n h t h ồ c đ ầ u t i ê n 14 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
c u a g i ấ y b á c n g â n h à n g . N g à y nay, v ậ t có g i á đ ư ợ c t á c h k h ỏ i t i ề n g ù i v à k h á c h h à n g p h ả i t r ả p h í bảo q u ả n . 3.5. Cung cấp các tài khoỗn giao đích và thực hiên thanh toán K h i các doanh n h â n gửi t i ề n vào n g â n h à n g , họ n h ậ n thấy n g â n h à n g k h ô n g c h ỉ b ả o q u ả n m à c ò n t h ự c h i ệ n c á c l ệ n h c h i t r ả cho k h á c h h à n g c ủ a h ọ . T h a n h t o á n qua n g â n h à n g đ ã m ở đ ầ u cho t h a n h t o á n k h ô n g d ù n g t i ề n m ặ t , t ồ c là n g ư ờ i g ử i t i ê n k h ô n g c ầ n p h ả i đ è n n g à n h à n g đ ể l ấ y t i ề n m à c h ỉ c ầ n v i ế t g i ấ y c h i t r ả cho k h á c h (còn được g ọ i l à s é c ) , k h á c h h à n g m a n g g i ấ y đ ế n n g â n h à n g sẽ n h ậ n được tiền. Các t i ệ n ích của thanh toán không dùng tiền mặt (an toàn, n h a n h c h ó n g , c h í n h xác, t i ế t k i ệ m chi phí) đã góp p h ầ n r ú t n g ắ n thời g i a n k i n h d o a n h v à n â n g cao t h u n h ậ p cho c á c d o a n h n h â n . K h i n g â n h à n g m ỏ c h i n h á n h , t h a n h t o á n qua n g â n h à n g đ ư ợ c m ở r ộ n g p h ạ m v i , c à n g t ạ o n h i ê u t i ệ n í c h cho c á c d o a n h n h â n . Đ i ê u n à y đ ã k h u y ế n k h í c h các doanh n h â n gửi tiền vào n g â n h à n g đê nhờ ngân h à n g t h a n h t o á n h ộ . N h ư v ậ y , m ộ t dịch v ụ m ớ i , q u a n t r ọ n g nhất d ư ợ c p h á t t r i ể n đ ó l à t à i k h o ả n t i ề n g ử i giao d ị c h ( d e m a n d d e p o s i t ) , cho p h é p n g ư ờ i g ử i t i ề n v i ế t s é c t h a n h t o á n cho v i ệ c m u a hàng hoa và dịch v ụ . V i ệ c đ ư a ra loại tài k h o ả n t i ề n gửi mới n à y được xem là m ộ t t r o n g n h ữ n g bước đi q u a n t r ọ n g n h ấ t t r o n g c ô n g n g h i ệ p ngân h à n g . C ù n g v ớ i sự p h á t t r i ể n c ủ a c ô n g n g h ệ t h ô n g t i n , n h i ề u t h ể t h ồ c t h a n h t o á n được p h á t t r i ể n n h ư Uy n h i ệ m chi, nhờ thu, L/C, t h a n h toán b à n g điện, thẻ... 3.6. Quỗn lý ngán quỹ C á c n g â n h à n g mở tài k h o ả n và giữ t i ề n của p h ầ n lớn các doanh n g h i ệ p v à n h i ề u c á n h â n . N h ờ đ ó , n g â n h à n g t h ư ờ n g có m ố i l i ê n h ệ c h ặ t c h ẽ v ớ i n h i ề u k h á c h h à n g . D o có k i n h n g h i ệ m t r o n g q u ả n lí n g â n quỹ v à k h ả n ă n g t r o n g việc t h u n g â n , n h i ề u n g â n h à n g đ ã cung cấp cho k h á c h d ị c h v ụ q u ả n lí n g â n q u ỹ , t r o n g đ ó n g â n h à n g đ ồ n g ý q u ả n lý v i ệ c t h u v à c h i cho m ộ t c ô n g t y k i n h d o a n h v à t i ế n h à n h đ ầ u tư p h ầ n t h ặ n g d ư t i ề n m ặ t t ạ m t h ờ i v à o c á c c h ồ n g k h o á n s i n h lợi v à t í n d u n g n g ầ n h ạ n cho đ ế n k h i k h á c h h à n g c â n t i ề n m ặ t đ ế t h a n h t o á n . 3 7. Tài trợ các hoạt động của Chính phủ K h ả n ă n g h u y đ ộ n g v à cho vay v ớ i k h ố i l ư ợ n g l ớ n c ủ a n g â n h à n g đ ã t r ở t h à n h t r ọ n g t â m c h ú ý c ủ a c á c C h í n h p h ủ . Do n h u c ầ u c h i t i ê u 15 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
lớn v à t h ư ờ n g l à c ấ p b á c h t r o n g k h i t h u k h ô n g đ ủ , C h í n h p h ủ c á c n ư ớ c đ ể u m u ô n t i ế p c ậ n VỐI c á c k h o ả n cho vay c ủ a n g â n h à n g . T r o n g đ i ề u k i ệ n c á c n g â n h à n g t ư n h â n k h ô n g m u ố n t à i t r ợ cho C h í n h p h ủ vì r ủ i ro cao, Chính phủ t h ư ờ n g d ù n g m ộ t số đặc q u y ề n trao đổi l ấ y các khoản vay của n h ữ n g n g â n h à n g lớn. K h i n g â n hàng Trung ương t h à n h l ậ p , C h í n h p h ủ đ ề u t ì m c á c h t h a m d ự , hoặc t r ự c t i ế p can thiệp đ ê có đ ư ợ c c á c k h o ả n t í n d ụ n g l ớ n . N g à y nay, C h í n h p h ủ g i à n h q u y ề n cấp p h é p h o ạ t đ ộ n g v à k i ể m s o á t c á c n g â n h à n g . C á c n g â n h à n g được cấp g i ấ y p h é p t h à n h l ậ p với đ i ề u k i ệ n là h ọ p h ả i cam k ế t t h ự c h i ệ n với mồc đ ộ n à o đ ó c á c c h í n h s á c h c ủ a C h í n h p h ủ v à t à i t r ợ cho C h í n h p h ủ . Các n g â n h à n g phải mua t r á i p h i ê u C h í n h p h ủ theo m ộ t tỷ l ệ n h ấ t định t r ê n t ổ n g l ư ợ n g t i ề n gửi m à n g â n h à n g h u y đ ộ n g được; hoặc p h ả i cho vay vói c á c đ i ề u k i ệ n ư u đ ã i cho c á c d o a n h n g h i ệ p c ủ a C h í n h p h ủ . 3.8. Bỗo lãnh D o k h ả n ă n g t h a n h t o á n c ủ a n g â n h à n g cho m ộ t k h á c h h à n g r ấ t l ớ n v à do n g â n h à n g n ắ m g i ữ t i ề n g ử i c ủ a c á c k h á c h h à n g , n ê n n g â n h à n g có u y t í n t r o n g b ả o l ã n h cho k h á c h h à n g . T r o n g n h ữ n g năm g ầ n đ â y , n g h i ệ p v ụ b ả o l ã n h n g à y c à n g da d ạ n g v à p h á t t r i ể n m ạ n h . N g â n h à n g t h ư ờ n g b ả o l ã n h cho k h á c h h à n g c ủ a mình mua chịu h à n g hoa v à t r a n g t h i ế t bị, p h á t h à n h c h ồ n g k h o á n , v a y v ò n c ủ a t ổ chồc t í n d ụ n g k h á c . . . 3.9. Cho thuê thiết bị trung và dài han (Leasing) N h à m đ ể b á n đ ư ợ c c á c t h i ế t bị, đ ặ c b i ệ t l à c á c t h i ế t b ị có g i á t r ị l ớ n , n h i ề u h ã n g s ả n x u ấ t v à t h ư ơ n g m ạ i đ ã cho t h u ê ( t h a y v ì b á n ) c á c t h i ế t bị. C u ố i h ợ p đ ồ n g t h u ê , k h á c h h à n g có t h ể m u a (do v ậ y c ò n g ọ i là h ợ p đ ồ n g t h u ê m u a ) . R ấ t n h i ề u n g â n h à n g t í c h cực c h o khách h à n g k i n h doanh q u y ề n lựa chọn t h u ê các t h i ế t bị, m á y m ó c c ầ n t h i ế t t h ô n g qua hợp đ ồ n g t h u ê mua, t r o n g đó n g â n h à n g m u a t h i ế t bị v à cho k h á c h h à n g t h u ê . H ợ p đ ồ n g cho t h u ê t h ư ờ n g p h ả i đ ả m b ả o y ê u c ầ u k h á c h h à n g p h ả i t r ả t ớ i h ơ n 2/3 g i á t r ị c ủ a t à i s ả n cho t h u ê . Do v ậ y , cho t h u ê c ủ a n g â n h à n g c ủ n g có n h i ề u đ i ể m g i ố n g n h ư cho vay và được x ế p v à o t í n d ụ n g t r u n g v à d à i h ạ n . 3.10. Cung cấp dịch vụ uy thác và tư vấn Do h o ạ t đ ộ n g t r o n g l ĩ n h vực t à i c h í n h c á c n g â n h à n g có r ấ t nhiều c h u y ê n gia v ề q u ả n lí t à i c h í n h . Vì v ậ y , n h i ề u c á n h â n v à doanh n g h i ệ p đ ã n h ò n g â n h à n g q u ả n lý t à i s ả n v à q u ả n lý h o ạ t đ ộ n g tài 16 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
c h í n h h ộ . D ị c h v ụ u y t h á c p h á t t r i ể n sang c á u y t h á c v a y h ộ , u y t h á c cho v a y h ộ , u y t h á c p h á t n à n h , u y t h á c đ ầ u t ư . . . T h ậ m c h í , c á c n g â n h à n g đ ó n g v a i t r ò là n g ư ờ i được u y t h á c t r o n g d i c h ú c , q u á n lý t à i san cho k h á c h h à n g đ ã qua đòi b à n g c á c h c ô n g b ố t à i s ả n , b á o q u á n c á c t à i s á n có g i á . N h i ề u k h á c h h à n g c ò n COI n g â n h à n g n h ư m ộ t c h u y ê n gia t ư v ấ n t à i c h í n h . N g â n h à n g sẵn s à n g t ư v ấ n vê đ â u tư, v ề q u ả n lí t à i c h í n h , v ề t h à n h l ậ p , m u a b á n , s á p n h ậ p d o a n h n g h i ệ p . 3.11. Cung cấp dịch vụ môi giói dầu tư chứng khoán N h i ề u n g â n h à n g đ a n g p h ấ n đ ấ u cung cấp đ ủ các dịch v ụ tài c h í n h cho p h é p k h á c h h à n g t h o a m ã n m ọ i n h u c ầ u . Đ â y l à m ộ t t r o n g n h ữ n g lý do c h í n h k h i ế n c á c n g â n h à n g b á t đ ầ u b á n c á c d ị c h v ụ môi g i ớ i c h ồ n g k h o á n , c u n g c ấ p cho k h á c h h à n g cơ h ộ i m ư a cố p h i ê u , t r á i phiếu và các chồng k h o á n k h á c mà không phải nhờ đến người kinh doanh c h ồ n g k h o á n . T r o n g m ộ t vài t r ư ờ n g hợp, các n g â n h à n g tô chồc r a c ô n g t y c h ồ n g k h o á n h o ặ c c ô n g t y m ô i g i ớ i c h ồ n g k h o á n . 3.12. Cung cấp các dịch vụ bỗo hiểm T ừ n h i ề u n ă m nay, c á c n g â n h à n g d ã b á n b ả o h i ể m cho khách h à n g , d i ề u đ ó b ả o đ ả m v i ệ c h o à n t r ả t r o n g t r ư ờ n g h ợ p k h á c h h à n g bị c h ế t , bị t à n p h ế h a y g ặ p r ủ i ro t r o n g h o ạ t đ ộ n g , m ấ t k h ả n ă n g t h a n h toán. 3.13. Cung cấp các dịch vụ dại lí N h i ề u n g â n h à n g trong q u á trình hoạt động k h ô n g t h ể thiết lập chi n h á n h hoặc v ă n p h ò n g ở k h ắ p m ọ i nơi. N h i ề u n g â n h à n g (thường n g â n h à n g l ớ n ) c u n g c ấ p d ị c h v ụ n g â n h à n g đ ạ i lí cho c á c n g â n h à n g k h á c n h ư t h a n h Loàn h ộ , p h á t h à n h h ộ c á c c h ồ n g c h ỉ t i ề n g ử i , l à m n g â n h à n g đ ầ u m ố i t r o n g đ ồ n g t à i trợ... 4. Các loại hình ngân hàng thương mại C ó t h ể p h â n c h i a n g â n h à n g theo c á c t i ê u t h ồ c k h á c n h a u tuy t h e o y ê u c ầ u c ủ a n g ư ờ i q u ả n lí. 4 Ì Các loại hình ngân hàng thương mại chia theo hình thức sở hữu 4 11 Ngân hàng sở hữu tư nhân: L à n g â n h à n g do c á nhân t h à n h l ạ p bang v ố n của cá n h â n . Loại n g â n h à n g t h ư ờ n g nhỏ, p h ạ m vi h o â t đ ọ n g t r o n g t ừ n g địa p h ư ơ n g . Các n g â n h à n g n à y t h ư ờ n g gắn l i ê n v ớ i d o a n h n g h i ệ p v à cá n h â n ở đ ị a p h ư ơ n g . C h ủ ngân hàng 17 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn
t h ư ờ n g r ấ t a m h i ế u t ì n h h ì n h c ủ a n g ư ờ i v a y , vì v ậ y h ạ n c h ê đ ư ợ c sự l ừ a đ ả o c ủ a k h á c h . T u y n h i ê n , do k é m đ a d ạ n g , n ê n k h i đ ị a p h ư ơ n g đ ó g ặ p r ủ i ro (ví d ụ t h i ê n t a i , m ấ t m ù a . . . ) n g â n h à n g t h ư ờ n g không t r á n h được t ô n t h ấ t . 4.1.2. Ngân hàng sở hữu của các cổ đông (ngân hàng cô phần): N g â n h à n g n à y được t h à n h lập t h ô n g q u a p h á t h à n h ( b á n ) c á c cô p h i ê u . V i ệ c n ắ m g i ữ cô p h i ê u cho p h é p n g ư ờ i sở h ữ u c ó q u y ề n t h a m gia q u y ế t đ ị n h c á c h o ạ t đ ộ n g của n g â n h à n g , t h a m g i a c h i a cô t ồ c t ừ t h u n h ậ p c ủ a n g â n h à n g đ ồ n g t h ờ i p h ả i g á n h c h ị u c á c t ô n t h ấ t có t h ể x ả y r a . Do V ố n sở h ữ u đ ư ợ c h ì n h t h à n h t h ô n g q u a t ậ p t r u n g , các ngân hàng cô p h ầ n có k h ả năng tăng vốn nhanh chóng, vì vậy t h ư ờ n g là c á c n g â n h à n g l ớ n . C á c t ổ h ợ p n g â n h à n g l ớ n n h ấ t t h ế giới h i ệ n n a y l à c á c n g â n h à n g cổ p h ầ n . C á c n g â n h à n g cô p h ầ n t h ư ờ n g có p h ạ m v i h o ạ t d ộ n g r ộ n g , h o ạ t đ ộ n g đ a n ă n g , có n h i ề u c h i n h á n h h o ặ c c ô n g t y con. K h ả n ă n g đ a d ạ n g hoa cao n ê n c á c n g â n h à n g cô p h ầ n có t h ê g i ả m r ủ i ro g â y n ê n b ở i t í n h c h u y ê n m ô n h o a ( t h i ê n t a i c ủ a m ộ t v ù n g , sự suy t h o á i c ủ a m ộ t n g à n h h o ặ c m ộ t q u ô c g i a . . . ) , song c h ú n g t h ư ờ n g p h ả i g á n h c h ị u c á c r ủ i ro t ừ cơ c h ê q u ả n lí p h â n q u y ề n ( n h i ề u c h i n h á n h đ ư ợ c p h â n q u y ề n l ớ n v à h o ạ t đ ộ n g t ư ơ n g đ ố i độc l ậ p v ớ i t r ụ sở n g â n h à n g m ẹ , g i á m đốc c á c c h i n h á n h n à y có t h ể có h à n h v i l ạ m d ụ n g h o ặ c b ấ t c ẩ n g â y t ô n t h ấ t cho n g â n h à n g ) . 4.1.3. Ngân hàng sở hữu Nhà nước: Đ â y là l o ạ i . h ì n h n g â n hàng m à v ố n sở h ữ u do N h à n ư ớ c c ấ p , có t h ế l à N h à n ư ớ c T r u n g ư ơ n g hoặc T ỉ n h . T h à n h phố. C á c n g â n h à n g n à y được t h à n h l ậ p n h ằ m thực h i ệ n m ộ t sô m ụ c t i ê u n h ấ t đ ị n h t h ư ờ n g l à do c h í n h s á c h c ủ a chính quyền T r u n l ; ư ơ n g h o ặ c đ ị a p h ư ơ n g q u i đ ị n h . T ạ i c á c n ư ớ c đ i theo con đ ư ờ n g p h á t t r i ể n X ã h ộ i c h ủ n g h ĩ a , N h à n ư ớ c t h ư ờ n g q u ố c h ữ u hoa c á c n g â n h à n g Lư n h â n h o ặ c cổ p h ầ n l ớ n , h o ặ c t ự x â y d ự n g n ê n c á c n g â n h à n g . N h ữ n g n g â n h à n g sở h ữ u N h à n ư ớ c t h ư ờ n g đ ư ợ c N h à n ư ớ c h ỗ t r ợ v ề t à i c h í n h v à b ả o l ã n h p h á t h à n h g i ấ y n ợ , do v ậ y r ấ t ít k h i bị p h á s ả n . T u y n h i ê n , t r o n g n h i ề u t r ư ờ n g h ợ p , c á c n g â n hàng n à y p h ả i t h ự c h i ệ n c á c c h í n h s á c h c ủ a N h à n ư ớ c có t h ê g â y b ấ t lợi cho h o ạ t đ ộ n g k i n h d o a n h . 4. .Ả. Ngân hàng liên doanh: N g â n h à n g n à y được h ì n h thành dựa - l ê n g ó p v ố n c ù a h a i h o ặ c n h i ề u b ê n , t h ư ờ n g l à g i ữ a n g â n hàng t r o n g n ư ớ c v ố i n g â n h à n g n ư ớ c n g o à i đ ế t ậ n d ụ n g c á c Ưu t h ố của nùi au. 1 18 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn