Tóm tắt luận án Tiến sĩ Giáo dục học: Dạy học truyện ngắn Việt Nam sau 1975 ở trường Trung học phổ thông

Chia sẻ: Nguyen Minh Cuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án với mục tiêu đáp ứng nhu cầu nội dung của chương trình học sách giáo khoa Ngữ văn mới và yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học truyện ngắn trong các trường Trung học phổ thông; đề tài đưa ra các biện pháp góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy và học truyện ngắn Việt Nam sau năm 1975.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Giáo dục học: Dạy học truyện ngắn Việt Nam sau 1975 ở trường Trung học phổ thông

bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o Tr−êng ®¹i häc s− ph¹m hμ néi ®Æng thÞ m©y d¹y häc truyÖn ng¾n viÖt nam sau 1975 ë tr−êng trung häc phæ th«ng Chuyªn ngµnh : Lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc v¨n - TiÕng ViÖt M∙ sè : 62 14 10 04 tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sÜ gi¸o dôc häc hμ néi - 2010
C«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh t¹i Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS.TS NguyÔn ThÞ Thanh H−¬ng Ph¶n biÖn 1: PGS. NguyÔn V¨n Long Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi Ph¶n biÖn 2: PGS.TS Vò Nho ViÖn Khoa häc Gi¸o dôc ViÖt Nam Ph¶n biÖn 3: PGS.TS §ç Huy Quang Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi 2 LuËn ¸n ®−îc b¶o vÖ t¹i Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Nhµ n−íc, t¹i Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi Vµo håi ..... giê ....., ngµy ..... th¸ng ..... n¨m 2010. Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i Th− viÖn Quèc gia vµ Th− viÖn Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi
Danh môc nh÷ng c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ ®∙ c«ng bè liªn quan tíi luËn ¸n 1. §Æng ThÞ M©y (2005), "§Ò xuÊt ®äc - hiÓu truyÖn ng¾n "Mét ng−êi Hµ Néi" cña NguyÔn Kh¶i", Gi¸o dôc, (112), tr. 35-36. 2. §Æng ThÞ M©y (2007), "§æi míi c¸ch ra ®Ò tù luËn - mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc v¨n ë tr−êng phæ th«ng", Gi¸o dôc, (155), tr. 21; 25-26. 3. §Æng ThÞ M©y (2008), "Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi trong truyÖn ng¾n cña NguyÔn Kh¶i sau 1975", trong s¸ch: H−íng dÉn thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh, S¸ch gi¸o khoa líp 12 m«n Ng÷ v¨n (Tµi liÖu båi d−ìng gi¸o viªn), Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, tr. 46-50. 4. §Æng ThÞ M©y (2008), "D¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng trung häc phæ th«ng - mét h−íng nghiªn cøu më", Gi¸o dôc, (193), tr. 26-28. 5. §Æng ThÞ M©y (2008), "Ph¸ vì sù quen thuéc trong kÜ thuËt tù sù - con ®−êng ®æi míi vµ ph¸t triÓn cã tÝnh quy luËt cña truyÖn ng¾n ViÖt Nam", Gi¸o dôc, (199), tr. 23-25. 6. §Æng ThÞ M©y (2008), "Phong c¸ch nghÖ thuËt truyÖn ng¾n NguyÔn Kh¶i sau 1975", Khoa häc, (4), Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi 2, tr. 10-16.
më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi 1.1. ViÖc ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc v¨n cÇn ®−îc tiÕn hµnh mét c¸ch triÖt ®Ó vµ toµn diÖn: tõ quan ®iÓm chØ ®¹o ®Õn biªn so¹n ch−¬ng tr×nh, tõ ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Õn ®æi míi trong kiÓm tra, ®¸nh gi¸. Muèn ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ gi¸o dôc cao nhÊt, viÖc gi¶ng d¹y v¨n häc ph¶i tiÕn hµnh sao cho phï hîp víi ®Æc tr−ng cña m«n häc vµ vÊn ®Ò gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n häc theo lo¹i thÓ. Thùc tÕ d¹y häc v¨n, ®Æc biÖt lµ d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng (TPVC) theo ®Æc tr−ng thÓ lo¹i ë tr−êng phæ th«ng nh÷ng n¨m gÇn ®©y cßn tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò ch−a ®−îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh vµ hiÖu qu¶ c¸c giê d¹y häc v¨n nãi chung, d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam nãi riªng lµ sù l¹c hËu, tr× trÖ, c¶i tiÕn nöa vêi vÒ ph−¬ng ph¸p ë nhiÒu gi¸o viªn (GV) phæ th«ng; trong ®ã d¹y häc truyÖn ng¾n theo ®Æc tr−ng thi ph¸p thÓ lo¹i vµ sù quan träng cña nh÷ng ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc ch−a ®−îc nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ ®óng møc. Trong khi ®ã, GV d¹y v¨n th−êng xuyªn ph¶i "®èi mÆt" víi nh÷ng TPVC cô thÓ võa n»m trong quy luËt æn ®Þnh cña lo¹i thÓ võa ®i chÖch khái nh÷ng quy chuÈn truyÒn thèng ®Ó ®æi míi thi ph¸p thÓ lo¹i. V× thÕ, ®i t×m lêi gi¶i cho viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc truyÖn ng¾n ë tr−êng trung häc phæ th«ng (THPT) dùa trªn lÝ luËn vÒ thi ph¸p thÓ lo¹i truyÖn ng¾n lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt. 1.2. D¹y vµ häc v¨n häc ViÖt Nam sau 1975 kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò mang tÝnh thêi sù, cËp nhËt cña ch−¬ng tr×nh, s¸ch gi¸o khoa (SGK) Ng÷ v¨n míi mµ cßn lµ mét ®ßi hái tù th©n cña v¨n häc nhµ tr−êng ®Ó ph¸t triÓn nh− mét hÖ thèng v¨n hãa më. C¸c truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ®−îc lùa chän trong ch−¬ng tr×nh, SGK Ng÷ v¨n 12 ®Òu cã gi¸ trÞ t− t−ëng vµ ý nghÜa gi¸o dôc cao, ®¸p øng yªu cÇu ®æi míi ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ ph©n hãa ®èi t−îng ng−êi häc; võa chó ý ®Õn tÝnh thÝch nghi, s¸ng t¹o vµ rÌn luyÖn n¨ng lùc tù häc cho häc sinh (HS). 1.3. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¶o s¸t sè l−îng truyÖn ng¾n trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n THPT. Nãi tãm l¹i, xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc v¨n nh»m ®¸p øng néi dung, ch−¬ng tr×nh vµ SGK Ng÷ v¨n míi, tõ vÞ trÝ quan träng cña thÓ lo¹i truyÖn ng¾n trong v¨n häc nhµ tr−êng, chóng t«i chän ®Ò tµi nµy víi mong muèn gãp mét phÇn nhá vµo viÖc n©ng cao chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ d¹y häc TPVC nãi chung, d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng THPT nãi riªng. 2. LÞch sö vÊn ®Ò 2.1. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ thÓ lo¹i truyÖn ng¾n vµ truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë ViÖt Nam §iÓm qua nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu, cã thÓ thÊy lý thuyÕt vÒ truyÖn ng¾n ë ViÖt Nam dï ®· ®−îc ®Ò cËp tõ tr−íc ®ã nh−ng chØ thùc sù trë thµnh träng t©m nghiªn cøu tõ cuèi thÕ kû XX. Tõ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, lý thuyÕt vÒ truyÖn ng¾n ®−îc bæ sung vµ ®−îc quan t©m nghiªn cøu ngµy cµng toµn diÖn h¬n. Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu c«ng phu vÒ truyÖn ng¾n ®−îc c«ng bè gÇn ®©y lµ: TruyÖn ng¾n: nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt vµ thùc tiÔn thÓ lo¹i, cña Bïi ViÖt Th¾ng, Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 2000; TruyÖn ng¾n: Lý luËn t¸c gia vµ t¸c phÈm, cña PGS.TS. Lª Huy B¾c, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2004; TruyÖn ng¾n: ViÖt Nam lÞch sö - thi ph¸p - ch©n dung, do GS. Phan Cù §Ö chñ biªn, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2007. C¸c 1
chuyªn luËn ®· tr×nh bµy mét c¸ch hÖ thèng c¸c vÊn ®Ò lý luËn míi vÒ thÓ lo¹i trong sù ®èi chiÕu, so s¸nh c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn trong lÞch sö truyÖn ng¾n còng nh− trong xu h−íng ph¸t triÓn cña truyÖn ng¾n ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi. So víi sè l−îng c«ng tr×nh nghiªn cøu cã tÝnh tæng kÕt, kh¸i qu¸t ®Æc ®iÓm giai ®o¹n, t¸c gi¶ v¨n häc trong v¨n xu«i sau 1975 th× c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn biÖt vÒ truyÖn ng¾n cßn rÊt khiªm tèn. Tõ gãc ®é thi ph¸p häc vµ lÝ luËn ng«n ng÷, mét sè nhµ nghiªn cøu ®i vµo t×m hiÓu thi ph¸p truyÖn vµ kü thuËt tù sù cña mét sè c©y bót tiªn phong cho v¨n häc sau ®æi míi nh− mét sè chuyªn luËn: Thi ph¸p hiÖn ®¹i, cña §ç §øc HiÓu, Nxb Héi Nhµ v¨n, Hµ Néi 2000; Nh÷ng vÊn ®Ò thi ph¸p cña truyÖn, cña NguyÔn Th¸i Hßa, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2000; Thêi gian nghÖ thuËt trong cÊu tróc v¨n b¶n tù sù (qua c¸c truyÖn ng¾n ViÖt Nam giai ®o¹n 1975 - 1995), cña Lª ThÞ TuyÕt H¹nh, Nxb §¹i häc S− ph¹m, Hµ Néi, 2003. Tõ gãc ®é thi ph¸p t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm cã: Nh÷ng ®æi míi vÒ thi ph¸p trong s¸ng t¸c cña NguyÔn Minh Ch©u sau 1975 cña NguyÔn Tri Nguyªn; Trao ®æi vÒ truyÖn ng¾n nh÷ng n¨m gÇn ®©y cña NguyÔn Minh Ch©u, NhiÒu t¸c gi¶; NguyÔn Kh¶i vÒ t¸c gia vµ t¸c phÈm, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2002... LuËn ¸n xuÊt ph¸t tõ gãc ®é nghiªn cøu cña khoa häc ph−¬ng ph¸p vÒ thÓ lo¹i truyÖn ng¾n nh−ng kh«ng tho¸t li mµ ng−îc l¹i, kÕ thõa cã chän läc nh÷ng thµnh tùu vÒ lÝ luËn thÓ lo¹i cña khoa häc c¬ b¶n. 2.2. T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam theo ®Æc tr−ng thi ph¸p thÓ lo¹i XuÊt ph¸t tõ vÊn ®Ò d¹y häc TPVC theo ®Æc tr−ng lo¹i thÓ, mét sè chuyªn luËn nh−: VÊn ®Ò gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n häc theo lo¹i thÓ (Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1976) cña c¸c t¸c gi¶ TrÇn Thanh §¹m, Huúnh Lý, Hoµng Nh− Mai, Phan SÜ TÊn vµ §µm Gia CÈn; Ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc trong nhµ tr−êng (Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1977), C¶m thô v¨n häc, gi¶ng d¹y v¨n häc (Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1983), §æi míi giê häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng (Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2000)... cña GS. Phan Träng LuËn; §äc vµ tiÕp nhËn v¨n ch−¬ng (Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2002), HiÓu v¨n, d¹y v¨n (Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2003) cña GS.TS. NguyÔn Thanh Hïng; Ph−¬ng ph¸p tiÕp nhËn t¸c phÈm v¨n ch−¬ng ë tr−êng trung häc phæ th«ng (Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1998), D¹y häc v¨n ë tr−êng phæ th«ng (Nxb §¹i häc quèc gia Hµ Néi, 2001) cña PGS.TS. NguyÔn ThÞ Thanh H−¬ng... ®Òu ®· h−íng vµo nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc trong ngµnh khoa häc ph−¬ng ph¸p, ®Æc biÖt lµ ®· dµnh nh÷ng ý kiÕn s©u s¾c cho vÊn ®Ò d¹y häc TPVC theo ®Æc tr−ng thÓ lo¹i. Song nh×n chung nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy hÇu hÕt hoÆc chØ dõng l¹i ë cÊp ®é "vÜ m«" (lo¹i) hoÆc ®i s©u vµo c¸c cÊp ®é nhá h¬n, cÊp ®é t¸c phÈm cô thÓ. Riªng víi thÓ lo¹i truyÖn ng¾n, ®Õn nay cã kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ë c¸c cÊp ®é kh¸c nhau. Nh−ng bµn vÒ con ®−êng vµ c¸ch thøc d¹y häc truyÖn ng¾n th× míi chØ cã: TS. NguyÔn ViÕt Ch÷ trong c«ng tr×nh nghiªn cøu: Ph−¬ng ph¸p d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng theo lo¹i thÓ ®· cã nh÷ng ®Ò xuÊt ban ®Çu vÒ ph−¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p d¹y häc truyÖn ng¾n "… §i vµo mçi truyÖn ng¾n cô thÓ l¹i cã mét c¸ch tæ chøc kÕt cÊu, mét c¸ch vËn hµnh riªng". 2
Chuyªn luËn §äc hiÓu t¸c phÈm v¨n ch−¬ng trong nhµ tr−êng cña GS.TS. NguyÔn Thanh Hïng, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2008, kh«ng chØ lµ mét "cuèn s¸ch kÞp thêi" cho viÖc vËn dông lÝ luËn d¹y häc hiÖn ®¹i vµo thùc tÕ mµ cßn chØ ra nh÷ng ®Æc ®iÓm cña truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i tõ gãc nh×n ®éc ®¸o, s¾c s¶o cña khoa häc ph−¬ng ph¸p, cung cÊp tri thøc ®äc hiÓu vµ ®Ò xuÊt c¸ch thøc d¹y häc truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i. Chuyªn luËn: V¨n häc ViÖt Nam sau 1975 vµ viÖc gi¶ng d¹y trong nhµ tr−êng, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2009, Ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i tõ gãc nh×n thÓ lo¹i, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2009 cña PGS. NguyÔn V¨n Long; Bµi gi¶ng chuyªn ®Ò sau ®¹i häc: §Þnh h−íng d¹y häc truyÖn ng¾n cña PGS.TS. NguyÔn ThÞ Thanh H−¬ng, D¹y häc truyÖn ng¾n v¨n häc n−íc ngoµi cña GS. Phïng V¨n Töu ®· gãp thªm tiÕng nãi kh¼ng ®Þnh viÖc n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc TPVC nãi chung, d¹y häc truyÖn ng¾n nãi riªng ë nhµ tr−êng THPT kh«ng thÓ t¸ch rêi ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i cña t¸c phÈm. Ngoµi ra, cßn cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu ®i s©u ph©n tÝch nh÷ng truyÖn ng¾n cô thÓ trong ch−¬ng tr×nh tõ ph−¬ng diÖn thi ph¸p t¸c phÈm cña GS.TS. TrÇn §×nh Sö, PGS. NguyÔn V¨n Long, PGS.TS Phïng Ngäc KiÕm... S¸ch gi¸o viªn Ng÷ V¨n 12 (bé ChuÈn do GS. Phan Träng LuËn vµ bé N©ng cao GS. TrÇn §×nh Sö tæng chñ biªn) ®Òu ®· nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña vÊn ®Ò d¹y häc TPVC theo lo¹i thÓ, kh«ng chØ xuyªn suèt trong nguyªn t¾c x©y dùng ch−¬ng tr×nh mµ cßn thÓ hiÖn râ trong tõng cÊu tróc bµi häc (tiÓu dÉn - v¨n b¶n - h−íng dÉn häc bµi - tri thøc ®äc hiÓu). LuËn ¸n ®· tiÕp nhËn nh÷ng thµnh tùu lÝ luËn chuyªn ngµnh vµ liªn ngµnh ®ã ®Ó tiÕp tôc triÓn khai, ®i s©u cô thÓ hãa t− t−ëng d¹y häc TPVC tõ ®Æc tr−ng thÓ lo¹i; ®Ò xuÊt nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc hãa ho¹t ®éng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 theo thi ph¸p thÓ lo¹i ë tr−êng THPT. 3. Môc ®Ých nghiªn cøu §Ò tµi nh»m môc ®Ých t×m hiÓu lÝ luËn vÒ ph−¬ng ph¸p d¹y häc TPVC theo thÓ lo¹i, hÖ thèng hãa nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975; c¨n cø vµo thùc tiÔn d¹y häc v¨n ë tr−êng THPT vµ nhu cÇu ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc V¨n - TiÕng ViÖt, luËn ¸n x©y dùng c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cho viÖc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p tÝch cùc hãa ho¹t ®éng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 theo ®Æc tr−ng thi ph¸p thÓ lo¹i. 4. NhiÖm vô cña luËn ¸n - Gi¶ng d¹y vµ tiÕp cËn TPVC tõ ph−¬ng diÖn thÓ lo¹i lµ mét h−íng nghiªn cøu ®· ®−îc ®Ò x−íng tõ thËp niªn 70 cña thÕ kû XX; cho ®Õn nay vÉn lµ mét vÊn ®Ò cã tÝnh thêi sù. LuËn ¸n cã nhiÖm vô tæng hîp, kh¸i qu¸t hãa néi dung lý thuyÕt cña vÊn ®Ò gi¶ng d¹y TPVC theo thÓ lo¹i ®Ó chØ ra c¬ së khoa häc còng nh− kh¶ n¨ng vËn dông vµo thùc tiÔn ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng THPT. - C¨n cø vµo nhu cÇu vµ thùc tÕ ®æi míi néi dung vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc Ng÷ v¨n ë THPT, vµo tÝnh kh¶ thi cña hÖ thèng ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc ®· ®−îc kiÓm chøng qua thùc tiÔn d¹y häc V¨n nh÷ng n¨m gÇn ®©y, luËn ¸n ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p tÝch cùc hãa ho¹t ®éng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng THPT. - Trªn c¬ së nh÷ng biÖn ph¸p d¹y häc ®−îc ®Ò xuÊt, luËn ¸n kiÓm chøng tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ cña c¸c biÖn ph¸p nµy b»ng qu¸ tr×nh thùc nghiÖm s− ph¹m ë tr−êng THPT. 5. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 3
5.1. §èi t−îng nghiªn cøu - LÝ luËn vÒ ph−¬ng ph¸p d¹y häc TPVC theo thÓ lo¹i. - VÊn ®Ò ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 trong nhµ tr−êng phæ th«ng. 5.2. Ph¹m vi nghiªn cøu - TruyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 trong SGK Ng÷ v¨n 12. - Nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc hãa ho¹t ®éng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë THPT trªn nÒn thi ph¸p thÓ lo¹i. 6. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, chóng t«i sö dông bèn ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chÝnh sau: - Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu tæng hîp vµ kh¸i qu¸t lÝ luËn - Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, so s¸nh, ®¸nh gi¸ - Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, kh¶o s¸t - Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm s− ph¹m. 7. Gi¶ thuyÕt khoa häc NÕu luËn ¸n ®Ò xuÊt ®−îc nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc hãa ho¹t ®éng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 phï hîp víi ®Æc tr−ng thi ph¸p thÓ lo¹i th× sÏ gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ d¹y häc thÓ lo¹i truyÖn ng¾n nãi riªng vµ d¹y häc m«n Ng÷ V¨n ë tr−êng THPT nãi chung. 8. Mét sè ®ãng gãp míi cña luËn ¸n 8.1. §ãng gãp vÒ lÝ luËn - §i s©u nghiªn cøu, hÖ thèng hãa lÝ luËn vÒ ®Æc tr−ng thi ph¸p thÓ lo¹i truyÖn ng¾n vµ vÊn ®Ò ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc TPVC theo lo¹i thÓ. - LuËn ¸n ®· ®Ò xuÊt ®−îc mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 theo ®Æc tr−ng thi ph¸p thÓ lo¹i ë tr−êng THPT. 8.2. §ãng gãp vÒ thùc tiÔn d¹y häc HiÖn thùc hãa t− t−ëng d¹y häc v¨n míi trong thiÕt kÕ gi¸o ¸n thÓ nghiÖm nh»m gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 nãi riªng, d¹y häc m«n Ng÷ v¨n nãi chung. 9. CÊu tróc cña luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, néi dung cña luËn ¸n gåm 3 ch−¬ng: Ch−¬ng 1: C¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn cña vÊn ®Ò d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng trung häc phæ th«ng Ch−¬ng 2: Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng trung häc phæ th«ng Ch−¬ng 3: Thùc nghiÖm s− ph¹m 4
Ch−¬ng 1 C¬ së lÝ luËn vμ thùc tiÔn cña vÊn ®Ò d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng trung häc phæ th«ng 1.1. C¬ së lÝ luËn 1.1.1. ThÓ lo¹i v¨n häc vµ ý nghÜa cña thÓ lo¹i v¨n häc ®èi víi vÊn ®Ò d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng theo lo¹i thÓ Nãi tíi thÓ lo¹i lµ nãi tíi mét c¸ch tæ chøc t¸c phÈm, mét kiÓu t¸i hiÖn ®êi sèng vµ mét kiÓu giao tiÕp nghÖ thuËt. ThÓ lo¹i, mét khi ®· h×nh thµnh th× sÏ t¹o thµnh mét hÖ thèng c¸c phÐp t¾c, chuÈn mùc h×nh thøc nhÊt ®Þnh, cã nh÷ng ®ßi hái ®Æc thï vÒ c¸c ph−¬ng diÖn ng«n tõ, kÕt cÊu, dung l−îng, nh©n vËt... nhÊt ®Þnh. Bµn vÒ tÇm quan träng ®Æc biÖt cña lo¹i thÓ v¨n häc, c¸c nhµ lÝ luËn quan niÖm: thÓ lo¹i lµ "mét nh©n vËt chÝnh trong lÞch sö biÕn thiªn cña v¨n häc" mµ ë ®ã "kÝ øc thÓ lo¹i" (m· di truyÒn cña thÓ lo¹i) lµ gèc cßn sù ®æi míi thi ph¸p lµ cµnh lµm nªn linh hån vµ søc sèng cho thÓ lo¹i. Khi thùc hiÖn qu¸ tr×nh d¹y häc TPVC trong nhµ tr−êng, ng−êi GV ph¶i b¾t ®Çu tõ viÖc n¾m v÷ng thi ph¸p lo¹i thÓ mµ rót ra ý nghÜa ph−¬ng ph¸p cña thÓ lo¹i vµ t×m c¸ch vËn dông chóng cho ®µo t¹o, gi¸o dôc v¨n häc cho HS. D¹y häc TPVC theo ®Æc tr−ng lo¹i thÓ cã thÓ coi lµ mét sù cô thÓ hãa cho nguyªn t¾c d¹y häc v¨n theo ®Æc tr−ng bé m«n. V× sù cã mÆt cña nã lµm thay ®æi quan niÖm cøng nh¾c vÒ tr×nh tù c¸c b−íc trong giê d¹y häc v¨n; kh¾c phôc ®−îc sù kh« cøng khu«n mÉu cho c¸c bµi häc; tr¸nh ®−îc sù ®¸nh ®ång, cµo b»ng mét giê d¹y ®äc hiÓu th¬ ca víi v¨n xu«i, ®äc hiÓu truyÖn ng¾n víi tïy bót hay trÝch ®o¹n tiÓu thuyÕt... Sù quan träng cña lo¹i thÓ v¨n häc ®· gãp phÇn kh¼ng ®Þnh: d¹y häc TPVC theo lo¹i thÓ cho ®Õn nay vÉn lµ mét trong nh÷ng con ®−êng ®æi míi vµ n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc TPVC ë tr−êng phæ th«ng. 1.1.2. TÇm quan träng cña thi ph¸p thÓ lo¹i trong d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng trung häc phæ th«ng 1.1.2.1. VÊn ®Ò thi ph¸p thÓ lo¹i vµ ®Æc ®iÓm thi ph¸p truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 * TruyÖn ng¾n ViÖt Nam vµ vÊn ®Ò thi ph¸p thÓ lo¹i Thi ph¸p thÓ lo¹i ch¼ng nh÷ng chØ ra c¸i chung trong c¸ch thøc ph¶n ¸nh thÕ giíi vµ tæ chøc nghÖ thuËt mµ cßn lµ c¬ së ®Ó kh¸m ph¸ c¸i riªng mçi t¸c gi¶, t¸c phÈm. Phong c¸ch nghÖ thuËt vµ c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n, thi ph¸p t¸c phÈm chÝnh lµ nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña thi ph¸p thÓ lo¹i trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. - Nh÷ng ®Æc tr−ng æn ®Þnh, truyÒn thèng cña truyÖn ng¾n ViÖt Nam nh×n tõ ph−¬ng diÖn thi ph¸p thÓ lo¹i Qua qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn, thÓ lo¹i truyÖn ng¾n, tuy cã nh÷ng kh¸c biÖt, biÕn ®æi nhÊt ®Þnh vÒ ph−¬ng thøc tù sù, nh−ng c¸c yÕu tè t¹o thµnh chÊt "truyÖn" vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm chung vÒ h×nh thøc thÓ lo¹i vÉn lµ nh÷ng yÕu tè ®Þnh h×nh kh«ng dÔ thay ®æi. Víi t− c¸ch lµ mét thÓ lo¹i v¨n häc n¨ng ®éng, truyÖn ng¾n mét mÆt l−u gi÷ nh÷ng yÕu tè h¹t nh©n, "nh÷ng m· di truyÒn" ®Ó b¶o tån tr¹ng th¸i æn ®Þnh t−¬ng ®èi cña lo¹i h×nh tù sù cì nhá, mÆt kh¸c, nã lu«n cã xu h−íng tù thay ®æi t¹o nªn c¸c biÕn thÓ 5
phong phó phï hîp víi yªu cÇu cña thêi ®¹i vµ c«ng chóng v¨n häc míi. KÕt hîp vµ thèng nhÊt nh÷ng mÆt ®èi lËp trong b¶n th©n thÓ lo¹i - gi÷a tÝnh chÊt ®Þnh h×nh, bÊt biÕn víi sù linh ho¹t, biÕn ®æi; gi÷a yÕu tè truyÒn thèng víi yÕu tè hiÖn ®¹i lµ quy luËt vËn ®éng, ph¸t triÓn tÊt yÕu cña thÓ lo¹i truyÖn ng¾n nãi chung, cña thi ph¸p truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 nãi riªng. - Ph¸ vì nh÷ng yÕu tè ®Þnh h×nh, quen thuéc - con ®−êng ®æi míi cã tÝnh quy luËt cña truyÖn ng¾n ViÖt Nam Trong ph¹m vi luËn ¸n, chóng t«i xin ®−îc triÓn khai vÊn ®Ò tõ ba ph−¬ng diÖn næi bËt sau: TruyÖn ng¾n ViÖt Nam ph¸ vì sù quen thuéc b»ng viÖc ®æi míi quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi; b»ng sù cã mÆt cña ph−¬ng thøc huyÒn tho¹i hãa; vµ sù gia t¨ng thñ ph¸p ph©n m¶nh trong kü thuËt tù sù. +Ph−¬ng diÖn thø nhÊt: Tõ m« h×nh con ng−êi lý t−ëng - con ng−êi th¸nh nh©n, con ng−êi ®¬n trÞ lu«n "trïng khÝt víi ®Þa vÞ x· héi cña m×nh" (M.Bakhtin) ®Õn con ng−êi ®a trÞ, phøc t¹p, bÝ Èn, kh«ng thÓ ®o¸n tr−íc, kh«ng thÓ biÕt hÕt. +Ph−¬ng diÖn thø hai: Tõ sù minh triÕt cña c¸c biÓu t−îng nghÖ thuËt ®Õn sù hÊp dÉn cña c¸i kú ¶o. NÕu huyÒn ¶o cæ ®iÓn, yÕu tè "ma", yÕu tè "kinh dÞ", hoang ®−êng ®−îc sö dông nh− mét ph−¬ng thøc ph¶n ¸nh hiÖn thùc (truyÖn truyÒn k×, chÝ dÞ) th× ë huyÒn ¶o hiÖn ®¹i, c¸c yÕu tè nµy bÞ gi¶m thiÓu ®Õn møc tèi ®a; vµ thay b»ng viÖc sö dông trùc tiÕp yÕu tè kú ¶o, c¸c nhµ v¨n th−êng n©ng mét sù viÖc, mét hiÖn t−îng gÇn gòi h¬n víi ®êi sèng con ng−êi lªn tÇm huyÒn tho¹i vµ xÕp ®Æt mét c¸ch b×nh th−êng c¸c yÕu tè siªu nhiªn bªn c¹nh c¸c yÕu tè thùc cña ®êi sèng; tøc lµ ®· xãa bá kho¶ng c¸ch gi÷a c¸i dÞ biÖt vµ c¸i b×nh th−êng, vµ b×nh th−êng hãa nh÷ng ®iÒu kú l¹. YÕu tè k× ¶o trong truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i kh«ng mÊt ®i vÎ hån nhiªn, t−¬i m¸t tõ céi nguån v¨n häc d©n gian, còng kh«ng bÞ thay thÕ b»ng sù ¸p ®Æt lÝ tÝnh chñ quan víi môc ®Ých gi¸o huÊn lé liÔu nh− nhiÒu truyÖn ng¾n trung ®¹i, mµ lµ s¶n phÈm cña ý thøc s¸ng t¹o tù gi¸c nh»m më réng kh¶ n¨ng vµ ph¹m vi chiÕm lÜnh ®êi sèng, ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc thÓ hiÖn cña v¨n häc. Sù cã mÆt cña yÕu tè k× ¶o, nh©n vËt k× ¶o víi nh÷ng biÕn d¹ng kh¸c nhau cña nã kh«ng chØ lµ biÓu hiÖn cña t×nh tr¹ng tha hãa mµ cßn lµ Èn dô vÒ x· héi, vÒ th©n phËn con ng−êi. Nã ®−a l¹i cho v¨n häc kh¶ n¨ng kh¸m ph¸ vµ thÓ hiÖn nh÷ng g× cßn Ýt hoÆc ch−a ®−îc biÕt ®Õn, nh÷ng bÝ Èn cña ®êi sèng thùc t¹i, cña thÕ giíi t©m linh phong phó, phøc t¹p trªn c¬ së mét quan niÖm míi vÒ hiÖn thùc vµ con ng−êi. + Ph−¬ng diÖn thø ba: Sù gia t¨ng thñ ph¸p ph©n m¶nh trong kü thuËt tù sù - mét c¸ch ph¸ vì cÊu tróc truyÒn thèng trong truyÖn ng¾n ViÖt Nam. NÕu ë truyÖn ng¾n trung ®¹i, sù cã mÆt cña lèi v¨n tæng hîp trong cïng mét t¸c phÈm lµ biÓu hiÖn cña tÝnh bÊt ph©n gi÷a v¨n - sö - triÕt; vµ sù kÕt hîp gi÷a t¶n v¨n, vËn v¨n, biÒn v¨n víi lêi b×nh thÓ hiÖn râ chÝnh kiÕn t¸c gi¶ ë cuèi truyÖn kh«ng chØ lµm gia t¨ng chÊt thÕ sù, gãp phÇn béc lé kÝn ®¸o mµ kh«ng kÐm phÇn m·nh liÖt kh¸t väng c¸ nh©n; mµ cßn khiÕn cho truyÖn ng¾n trung ®¹i vèn cã tÝnh chÊt bÊt biÕn trong cÊu tróc trë nªn linh ho¹t, uyÓn chuyÓn, hÊp dÉn h¬n; th× ë truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i, sù hîp l−u cña nh÷ng lèi v¨n kh¸c nhau l¹i t¹o ra sù ®a ©m, ®a thanh trong giäng ®iÖu cña t¸c phÈm. ë mét ph−¬ng diÖn nµo ®ã, ®©y lµ sù c¸ch t©n trong kü thuËt tù sù, nh− mét sù ®èi tho¹i víi giäng ®iÖu ®¬n ©m trong truyÖn ng¾n truyÒn thèng. * TruyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt vÒ thi ph¸p thÓ lo¹i - §Æc ®iÓm thø nhÊt: TruyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 - sù kÕt hîp gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, æn ®Þnh vµ biÕn ®æi trong néi dung vµ h×nh thøc thÓ lo¹i 6
+ TruyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 lµ sù kÕ thõa truyÒn thèng ®Ó b¶o l−u "m· di truyÒn" cña h×nh thøc thÓ lo¹i Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña thÓ lo¹i, truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 cã nh÷ng ®æi míi ®¸ng kÓ vÒ c¸ch ph¶n ¸nh hiÖn thùc, vÒ t− duy nghÖ thuËt; song vÒ c¬ b¶n ®a sè t¸c phÈm vÉn ch−a thùc sù v−ît tho¸t ra khái khung thÓ lo¹i truyÒn thèng. + §æi míi ®Ó ph¸t triÓn lµ xu thÕ tÊt yÕu cña truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 trong nç lùc c¸ch t©n vÒ néi dung vµ h×nh thøc thÓ lo¹i TruyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ®a d¹ng h¬n trong néi dung ph¶n ¸nh, phong phó h¬n trong h×nh thøc diÔn ®¹t, tù do h¬n ë c¸ch thøc dùng truyÖn. - §Æc ®iÓm thø hai: Ph¸ vì sù ®¬n nhÊt vÒ cÊu tróc nghÖ thuËt ®Ó t¹o nªn tÝnh d©n chñ vµ ®èi tho¹i cña truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 (Xem trong luËn ¸n) 1.2.1.2. Tõ thi ph¸p thÓ lo¹i ®Õn thi ph¸p t¸c gi¶ vµ sù cÇn thiÕt cña thi ph¸p thÓ lo¹i trong viÖc h−íng dÉn häc sinh trung häc phæ th«ng ®äc hiÓu truyÖn ng¾n "Mét ng−êi Hµ Néi" (NguyÔn Kh¶i), "ChiÕc thuyÒn ngoµi xa" (NguyÔn Minh Ch©u) trong s¸ch gi¸o khoa Ng÷ V¨n 12 Phong c¸ch nghÖ thuËt, c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n vµ thi ph¸p t¸c phÈm chÝnh lµ nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña thi ph¸p thÓ lo¹i trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Trªn nÒn thi ph¸p thÓ lo¹i, ng−êi ®äc dÔ dµng nhËn ra s¾c th¸i riªng cña mçi nhµ v¨n. Vµ còng chÝnh tõ thi ph¸p thÓ lo¹i mµ ph¸t hiÖn vÒ thi ph¸p t¸c gi¶, t¸c phÈm tinh tÕ vµ s©u s¾c h¬n. NguyÔn Minh Ch©u vµ nh÷ng truyÖn ng¾n sau 1975 lu«n cã xu h−íng v−ît ra ngoµi khu«n khæ thÓ lo¹i mµ nÒn t¶ng lµ tÝnh luËn ®Ò vµ chiÒu s©u triÕt häc nh©n b¶n cña t¸c phÈm. NguyÔn Minh Ch©u lµ mét trong nh÷ng ng−êi më ®−êng cho sù nghiÖp ®æi míi v¨n häc. Nh÷ng truyÖn ng¾n s¸ng gi¸ cña «ng ®· thùc sù më ra nh÷ng kh¶ n¨ng vµ h−íng ®i míi cho thÓ lo¹i truyÖn ng¾n trong nÒn v¨n häc ViÖt Nam ®−¬ng ®¹i, göi tíi ng−êi ®äc nh÷ng "cÊu tróc mêi gäi" ®èi tho¹i vÒ nh÷ng vÊn ®Ò lín lao cña cuéc sèng nh©n sinh. Tuy kh«ng ë vµo vÞ trÝ ng−êi më ®−êng tinh anh nh− NguyÔn Minh Ch©u nh−ng NguyÔn Kh¶i còng thuéc trong sè nh÷ng nhµ v¨n tiªn phong cho v¨n häc ViÖt Nam thêi k× ®æi míi. NÐt næi bËt lµm nªn ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña NguyÔn Kh¶i so víi c¸c nhµ v¨n kh¸c chÝnh lµ ë phong c¸ch v¨n xu«i hiÖn thùc tØnh t¸o, giµu tÝnh chÝnh luËn - triÕt luËn. Víi ChiÕc thuyÒn ngoµi xa cña NguyÔn Minh Ch©u, Mét ng−êi Hµ Néi cña NguyÔn Kh¶i, thi ph¸p truyÖn kÓ vµ ph−¬ng thøc kÓ ®Òu thÓ hiÖn kÕt qu¶ t×m tßi nghÖ thuËt ®Çy s¸ng t¹o cña nhµ v¨n. ë c¶ hai t¸c phÈm, h×nh thøc nghÖ thuËt trë thµnh mét hÖ thèng chØnh thÓ, mang quan niÖm cña t¸c gi¶ nh»m kh¸i qu¸t mét ch©n lÝ cuéc sèng mµ nhê ®ã, t¸c phÈm thùc sù lµ mét sinh thÓ nghÖ thuËt sinh thµnh m·i trong lßng ®éc gi¶. 1.1.3. C¬ së lÝ luËn cña vÊn ®Ò ®æi míi d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng trung häc phæ th«ng b»ng ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc Trªn thÕ giíi, ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc cã mÇm mèng tõ cuèi thÕ kû XIX, ®−îc ph¸t triÓn tõ nh÷ng n¨m 20, ph¸t triÓn nhanh vµo nh÷ng n¨m 70 thÕ kû XX. D¹y häc tÝch cùc lµ h−íng tíi ho¹t ®éng häc tËp chñ ®éng, lµ con ®−êng h÷u hiÖu ®Ó kh¾c phôc kiÓu truyÒn thô mét chiÒu, ph¸t triÓn t− duy s¸ng t¹o cho HS. 7
Nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ néi dung vµ h×nh thøc míi mÎ cña truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 rÊt cÇn GV vËn dông linh ho¹t nh÷ng ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc. HÖ thèng ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p, kü thuËt d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ®−îc sö dông nh»m thùc thi quan ®iÓm d¹y häc tÝch cùc hãa ng−êi häc lµ mét hÖ thèng ®éng, kh«ng khÐp kÝn, thÓ hiÖn ®−îc mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®¬n vÞ kiÕn thøc trong bµi. Thùc chÊt cña c«ng viÖc thiÕt kÕ giê d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 lµ x©y dùng mét hÖ thèng thao t¸c vµ h×nh thøc ho¹t ®éng chiÕm lÜnh t¸c phÈm phï hîp víi quy luËt tiÕp nhËn v¨n ch−¬ng ë b¶n th©n chñ thÓ HS, nh»m tÝch cùc hãa ho¹t ®éng häc tËp cña HS, tõ ®ã rÌn luyÖn cho c¸c em n¨ng lùc tù m×nh ®äc hiÓu nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc cïng thÓ lo¹i ë trong vµ ngoµi nhµ tr−êng phæ th«ng. Qua truyÖn ng¾n "ChiÕc thuyÒn ngoµi xa" cña NguyÔn Minh Ch©u, "Mét ng−êi Hµ Néi" cña NguyÔn Kh¶i, GV cã thÓ gióp HS so s¸nh, liªn hÖ, tù t×m hiÓu nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c; tõ ®ã gãp phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn v¨n hãa ®äc cho b¹n ®äc HS. 1.2. C¬ së thùc tiÔn 1.2.1. Thùc tÕ d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch−¬ng theo lo¹i thÓ ë tr−êng trung häc phæ th«ng Lo¹i thÓ v¨n häc vÉn ch−a ®−îc nghiªn cøu vµ vËn dông t−¬ng xøng víi tÇm quan träng cña nã. ViÖc d¹y häc TPVC trong nhµ tr−êng ch−a ra khái t×nh tr¹ng vâ ®o¸n mß mÉm hoÆc rËp khu«n c«ng thøc m¸y mãc v× ng−êi d¹y bÞ chi phèi bëi nh÷ng yÕu tè néi dung vµ nh÷ng yÕu tè bªn ngoµi t¸c phÈm nhiÒu h¬n lµ nh÷ng yÕu tè vÒ thi ph¸p thÓ lo¹i cña TPVC. 1.2.2. Thùc tÕ vËn dông ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc trong viÖc n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng trung häc phæ th«ng hiÖn nay Tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra thu ®−îc trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh 2 ®ît thùc nghiÖm s− ph¹m ë mét sè tr−êng THPT, chóng t«i nhËn thÊy: + VÊn ®Ò ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc vÉn bÞ xem nhÑ. + Thùc tr¹ng: VÉn cßn tån t¹i phæ biÕn hiÖn t−îng d¹y häc ®äc chÐp, d¹y nhåi nhÐt, kh«ng s¸t ®èi t−îng. C¸c khu«n mÉu kh« cøng cña giê gi¶ng v¨n vÉn ch−a t¹o ®iÒu kiÖn gi¶i phãng cho sù tiÕp nhËn s¸ng t¹o cña HS. Trong thiÕt kÕ kÕ ho¹ch bµi häc còng nh− thùc tÕ d¹y häc trªn líp, nhiÒu GV cßn rÊt m¬ hå trong viÖc thùc thi vµ cô thÓ hãa t− t−ëng d¹y häc tÝch cùc, trong viÖc tiÕp cËn, t×m hiÓu, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ t¸c phÈm theo ®Æc tr−ng thÓ lo¹i. §ã lµ nh÷ng c¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn c¬ b¶n ®Ó triÓn khai ®Ò tµi nghiªn cøu. Ch−¬ng 2 Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng trung häc phæ th«ng §Ó ®¹t môc ®Ých tÝch cùc hãa ho¹t ®éng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng THPT theo ®Æc tr−ng thi ph¸p thÓ lo¹i ph¶i cã sù kÕt hîp ®ång bé cña nhiÒu yÕu tè: con ng−êi (GV vµ HS), c¸ch thøc tæ chøc ho¹t ®éng häc tËp vµ sö dông ph−¬ng tiÖn hç trî nh»m ®¹t môc tiªu bµi häc v.v... Chóng t«i xin ®Ò xuÊt n¨m biÖn ph¸p ®· ®−îc kiÓm 8
chøng vÒ tÝnh kh¶ thi trong thùc tÕ d¹y häc vµ phï hîp víi h−íng nghiªn cøu cña ®Ò tµi. 2.1. H−íng dÉn häc sinh x©y dùng "b¶n ®å t− duy" khi t×m hiÓu, kh¸m ph¸ truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 theo m« h×nh ®äc hiÓu t¸c phÈm tù sù XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu vÒ ®æi míi d¹y häc TPVC vµ thùc tiÔn d¹y häc TPVC theo lo¹i thÓ, GV cã thÓ lùa chän nh÷ng ph−¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p d¹y häc phï hîp nh»m tÝch cùc hãa ng−êi d¹y vµ ng−êi häc. Mét trong nh÷ng lùa chän ®ã lµ h−íng dÉn HS lËp "b¶n ®å t− duy" trong qu¸ tr×nh ®äc hiÓu TPVC. Víi t¸c phÈm tù sù nãi chung, víi truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 nãi riªng, mét "b¶n ®å t− duy" hîp lý, khoa häc sÏ gãp phÇn rót ng¾n "kho¶ng c¸ch thÈm mÜ" gi÷a nhµ v¨n - t¸c phÈm vµ b¹n ®äc. H−íng dÉn HS x©y dùng "b¶n ®å t− duy" khi t×m hiÓu, kh¸m ph¸ truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 theo m« h×nh ®äc hiÓu t¸c phÈm tù sù lµ mét biÖn ph¸p d¹y häc cã thÓ ®−îc vËn dông ë tr−êng THPT hiÖn nay nh»m tÝch cùc hãa ng−êi häc b»ng chÝnh sù vËn ®éng trùc tiÕp cña t− duy. Khi d¹y häc TPVC, GV cã thÓ sö dông b¶n ®å t− duy nh− mét c«ng cô lËp luËn b»ng h×nh ¶nh, biÓu t−îng ®Ó gióp HS kh¸i qu¸t hãa néi dung t¸c phÈm; nh− mét c«ng cô gîi më, d¾t dÉn qu¸ tr×nh kh¸m ph¸, chiÕm lÜnh gi¸ trÞ t¸c phÈm ë c¸c tÇng cÊu tróc kh¸c nhau. Trong mét giê h−íng dÉn HS ®äc hiÓu truyÖn ng¾n "ChiÕc thuyÒn ngoµi xa" (NguyÔn Minh Ch©u) hoÆc "Mét ng−êi Hµ Néi" (NguyÔn Kh¶i) cho HS líp 12 Ban Khoa häc x· héi, GV cã thÓ h−íng dÉn HS x©y dùng b¶n ®å t− duy theo c¸c b−íc sau: B−íc 1: H−íng dÉn HS x©y dùng "b¶n ®å t− duy" khi t×m hiÓu s¬ bé vÒ t¸c phÈm (B¶n ®å t− duy chuÈn bÞ bµi). - Xö lÝ, hÖ thèng, ph©n lo¹i tri thøc ®äc hiÓu vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm. - T×m hiÓu chó thÝch vÒ t¸c phÈm. - X¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm lo¹i thÓ cña t¸c phÈm vµ nh÷ng biÕn ®æi trong h×nh thøc cña thÓ lo¹i (nÕu cã) - Lùa chän tri thøc ®äc hiÓu quan träng ®Ó t¹o nh¸nh chÝnh cho "b¶n ®å t− duy"; c¸c ý ë cÊp ®é cô thÓ h¬n sÏ t−¬ng øng víi c¸c nh¸nh ph¸t triÓn tõ nh¸nh chÝnh. B−íc 2: H−íng dÉn HS lËp "b¶n ®å t− duy" khi t×m hiÓu gi¸ trÞ néi dung vµ h×nh thøc cña t¸c phÈm (B¶n ®å t− duy cô thÓ hãa kÕt qu¶ ®äc hiÓu t¹i líp). Gi¸o viªn cã thÓ cïng HS x©y dùng b¶n ®å t− duy ngay trong qu¸ tr×nh h−íng dÉn ®äc hiÓu v¨n b¶n; ®ång thêi yªu cÇu HS vÏ b¶n ®å t− duy ®Ó béc lé kÕt qu¶ ®äc hiÓu trªn líp khi: - T×m hiÓu t¸c phÈm v¨n häc ë cÊp ®é ng«n tõ - T×m hiÓu t¸c phÈm v¨n häc ë cÊp ®é h×nh t−îng - T×m hiÓu t¸c phÈm v¨n häc ë cÊp ®é t− t−ëng thÈm mü B−íc 3: H−íng dÉn HS hoµn thiÖn "b¶n ®å t− duy" trong ho¹t ®éng luyÖn tËp, cñng cè bµi häc (b¶n ®å t− duy cñng cè néi dung bµi häc) nh»m kh¾c s©u kiÕn thøc cho HS. C¸c b−íc tiÕn hµnh h−íng dÉn HS t¹o lËp B¶n ®å t− duy khi ®äc hiÓu v¨n b¶n ®äc thªm "Mét ng−êi Hµ Néi' cña NguyÔn Kh¶i cho HS líp 12 Ban Khoa häc tù nhiªn vµ b¶n ®å minh häa xin xem trong luËn ¸n. 9
2.2. Ph¸t huy vai trß b¹n ®äc häc sinh trong qu¸ tr×nh ®äc hiÓu truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 theo ®Æc tr−ng thi ph¸p thÓ lo¹i Trong c¬ chÕ d¹y häc v¨n truyÒn thèng, mèi quan hÖ gi÷a GV vµ HS lµ mèi quan hÖ gi÷a ng−êi gi¶ng víi ng−êi nghe, ng−êi truyÒn thô víi ng−êi tiÕp thô, ng−êi ®−a th«ng tin vµ ng−êi tiÕp nhËn, ng−êi tr×nh bµy vµ ng−êi ghi nhí. Nh− vËy, nh÷ng n¨ng lùc chñ quan cña b¶n th©n HS Ýt ®−îc ph¸t huy. Quan ®iÓm HS lµ chñ thÓ nhËn thøc vµ c¶m thô sÏ x¸c lËp l¹i mét c¬ chÕ d¹y häc v¨n trong nh÷ng mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a GV víi HS vµ t¸c phÈm. Qu¸ tr×nh ®äc hiÓu TPVC trong nhµ tr−êng phæ th«ng v× thÕ cã sù g¾n bã chÆt chÏ víi viÖc ph¸t huy vai trß b¹n ®äc HS. 2.2.1. H−íng dÉn häc sinh ®äc - hiÓu truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng trung häc phæ th«ng d−íi c¸i nh×n biÖn chøng vÒ sù æn ®Þnh vµ biÕn ®æi cña b¶n th©n thÓ lo¹i Môc ®Ých ®äc vµ ®Æc ®iÓm thi ph¸p truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i sÏ quy ®Þnh sù lùa chän d¹ng ®äc, kiÓu ®äc, lèi ®äc, c¸ch ®äc, biÖn ph¸p ®äc, kü thuËt ®äc cña ®éc gi¶ ®Ó hiÓu t¸c phÈm. §äc - hiÓu truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 d−íi c¸i nh×n biÖn chøng vÒ sù æn ®Þnh vµ biÕn ®æi cña b¶n th©n thÓ lo¹i lµ mét h−íng ®i ®óng ®¾n, ®¶m b¶o tÝnh khoa häc ®Ó mçi giê d¹y häc truyÖn ng¾n mang nh÷ng nÐt ®Æc thï riªng cña thi ph¸p thÓ lo¹i, kh«ng rËp khu«n, cµo b»ng vÒ m« h×nh thiÕt kÕ vµ tæ chøc d¹y häc víi c¸c thÓ lo¹i v¨n häc kh¸c ë nhµ tr−êng phæ th«ng. §Ó thiÕt kÕ vµ tæ chøc hÖ thèng ho¹t ®éng cho HS ®äc - hiÓu truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng THPT ®ßi hái ng−êi GV x¸c ®Þnh ®óng, chØ râ nh÷ng yÕu tè truyÒn thèng, ®Þnh h×nh cña thÓ lo¹i mµ nhµ v¨n b¶o l−u ®−îc trong t¸c phÈm (2 t¸c phÈm ®Òu lµ truyÖn ng¾n thÕ sù - ®êi t−, cã cèt truyÖn, sù kiÖn, nh©n vËt) ®ång thêi ph¸t hiÖn vµ ®¸nh gi¸ c«ng b»ng, kh¸ch quan nh÷ng ®æi míi, c¸ch t©n trong ph−¬ng thøc kÓ chuyÖn vµ kü thuËt tù sù nh»m gióp HS lµm chñ ®−îc ph−¬ng ph¸p ®äc, biÕt c¸ch ®äc - hiÓu truyÖn ng¾n hiÖn ®¹i trªn c¬ së t«n träng ®Æc tr−ng thi ph¸p thÓ lo¹i. - H−íng dÉn HS t×m hiÓu nh÷ng yÕu tè truyÒn thèng cña thÓ lo¹i trong t¸c phÈm: ®Ò tµi, cèt truyÖn, kÕt cÊu, nh©n vËt, t×nh huèng. - H−íng dÉn HS ph¸t hiÖn nh÷ng ®æi míi trong nghÖ thuËt kÓ chuyÖn (linh ho¹t trong di chuyÓn ®iÓm nh×n trÇn thuËt, trao quyÒn tù sù cho nhiÒu vai nh©n vËt, ®a thanh trong ng«n ng÷...), thêi gian kÓ (sù cã mÆt cña thêi gian kÓ, thêi gian ®−îc kÓ, viÔn c¶nh kÓ...). 2.2.2. H−íng dÉn häc sinh ®äc - hiÓu truyÖn ng¾n NguyÔn Minh Ch©u vµ NguyÔn Kh¶i sau 1975 trªn nÒn tri thøc vÒ thi ph¸p thÓ lo¹i vµ thi ph¸p t¸c gi¶ Sù ®æi míi trong v¨n häc ViÖt Nam sau 1975 nãi chung, truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 nãi riªng theo nhiÒu h−íng, kh«ng mét chiÒu. ChÝnh nh÷ng yÕu tè thi ph¸p cña truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 lµ chç dùa chung ®Ó h−íng dÉn HS ®äc hiÓu vµ tiÕp nhËn c¸c t¸c phÈm ®ã mét c¸ch ®óng h−íng. Mçi nhµ v¨n cã mét ®Æc ®iÓm riªng trong t− duy nghÖ thuËt, trong quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi, trong c¸ch ph¶n ¸nh cuéc sèng còng nh− bót ph¸p nghÖ thuËt. §ã lµ nh÷ng tri thøc ®äc - hiÓu quan träng, cÇn thiÕt nh»m gióp GV vµ HS hiÓu ®óng, hiÓu s©u vÒ t¸c phÈm v¨n häc trong nh÷ng mèi quan hÖ víi thÓ lo¹i sinh thµnh, víi phong c¸ch nghÖ thuËt vµ c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n. Trong b−íc h−íng dÉn HS chuÈn bÞ bµi vµ t×m hiÓu t¸c gi¶, GV: - H−íng dÉn HS t×m hiÓu phong c¸ch nghÖ thuËt cña t¸c gi¶ NguyÔn Minh Ch©u 10
- H−íng dÉn HS t×m hiÓu phong c¸ch nghÖ thuËt cña t¸c gi¶ NguyÔn Kh¶i - H−íng dÉn HS t×m hiÓu ®Æc ®iÓm truyÖn ng¾n NguyÔn Minh Ch©u trong giai ®o¹n s¸ng t¸c sau 1975. TruyÖn ng¾n sau 1975 cña NguyÔn Minh Ch©u lu«n cã xu h−íng v−ît ra ngoµi khu«n khæ thÓ lo¹i mµ nÒn t¶ng lµ tÝnh luËn ®Ò vµ chiÒu s©u triÕt häc nh©n b¶n cña t¸c phÈm. - H−íng dÉn HS t×m hiÓu ®Æc ®iÓm truyÖn ng¾n NguyÔn Kh¶i trong giai ®o¹n s¸ng t¸c sau 1975. TruyÖn ng¾n NguyÔn Kh¶i sau 1975 l¹i mét phong c¸ch v¨n xu«i hiÖn thùc tØnh t¸o, giµu tÝnh chÝnh luËn - triÕt luËn. - H−íng dÉn HS tæng hîp kÕt qu¶ t×m hiÓu vÒ thi ph¸p t¸c gi¶ vµo nh¸nh t¸c gi¶ trong B¶n ®å t− duy ®äc hiÓu t¸c phÈm "ChiÕc thuyÒn ngoµi xa" vµ "Mét ng−êi Hµ Néi". 2.2.3. H−íng dÉn häc sinh ®äc truyÖn ng¾n: "ChiÕc thuyÒn ngoµi xa" (NguyÔn Minh Ch©u), "Mét ng−êi Hµ Néi" (NguyÔn Kh¶i) trong tÝnh chØnh thÓ ®Ó hiÓu ba tÇng cÊu tróc cña t¸c phÈm Thi ph¸p thÓ lo¹i ch¼ng nh÷ng chØ ra c¸i chung trong c¸ch thøc ph¶n ¸nh thÕ giíi vµ tæ chøc nghÖ thuËt mµ cßn lµ c¬ së ®Ó kh¸m ph¸ c¸i riªng cña mçi t¸c gi¶, t¸c phÈm. Do ®ã, ®äc hiÓu truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng THPT d−íi c¸i nh×n biÖn chøng vÒ sù æn ®Þnh vµ biÕn ®æi cña b¶n th©n thÓ lo¹i, dùa trªn nÒn tri thøc vÒ thi ph¸p thÓ lo¹i vµ thi ph¸p t¸c gi¶, ®ång thêi víi t×m hiÓu ba tÇng cÊu tróc trong tÝnh chØnh thÓ cña t¸c phÈm lµ nh÷ng b−íc ®i vµ viÖc lµm cô thÓ ®Ó ph¸t huy vai trß chñ ®éng s¸ng t¹o cña b¹n ®äc HS trong qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh TPVC. - H−íng dÉn HS ®äc t¸c phÈm trong chØnh thÓ ®Ó hiÓu tÇng cÊu tróc ng«n tõ - H−íng dÉn HS ®äc kÜ t¸c phÈm ®Ó hiÓu tÇng cÊu tróc h×nh t−îng - H−íng dÉn HS ®äc s©u ®Ó hiÓu cÊu tróc t− t−ëng thÈm mÜ cña t¸c phÈm Qu¸ tr×nh ®äc hiÓu (®äc trän vÑn t¸c phÈm, ®äc kÜ, ®äc s©u ®Ó hiÓu ®óng, hiÓu s©u s¾c 3 tÇng cÊu tróc cña TPVC) sÏ gãp phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc ®äc s¸ng t¹o cho HS. 2.3. VËn dông d¹y häc nªu vÊn ®Ò nh»m tÝch cùc hãa ho¹t ®éng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng trung häc phæ th«ng Trong d¹y häc TPVC, viÖc vËn dông d¹y häc nªu vÊn ®Ò lµ hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó ®i s©u vµo tÝnh ®a nghÜa, hµm ng«n cña ng«n ng÷ v¨n ch−¬ng vµ nh÷ng tÇng bËc ý nghÜa cña h×nh t−îng v¨n häc, gãp phÇn l«i cuèn HS vµo ho¹t ®éng tiÕp nhËn v¨n häc mét c¸ch tÝch cùc vµ s¸ng t¹o. - X©y dùng vµ gi¶i quyÕt nh÷ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò trong giê häc b»ng viÖc ®−a ra mét hÖ thèng c©u hái nªu vÊn ®Ò phï hîp víi ®Æc tr−ng thÓ lo¹i, phong c¸ch nghÖ thuËt tõng nhµ v¨n vµ ®Æc ®iÓm riªng cña tõng t¸c phÈm. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong t¸c phÈm: Sù lùa chän vµ c¸ch øng xö trong cuéc sèng cña c« HiÒn, ý nghÜa cña c¸c biÓu t−îng nghÖ thuËt trong t¸c phÈm, nghÖ thuËt trÇn thuËt trong truyÖn ng¾n Mét ng−êi Hµ Néi; sè phËn con ng−êi, t×nh huèng nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n ChiÕc thuyÒn ngoµi xa... lµ ®iÒu kiÖn ®Ó GV t¹o dùng vµ tæ chøc c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò trong d¹y häc. - Tæ chøc c¸c nhãm tranh luËn nhá vÒ mét vÊn ®Ò ®Æt ra trong t¸c phÈm (Sù ®æ vì c¸i nh×n duy mÜ cña nh©n vËt ng−êi nghÖ sÜ nhiÕp ¶nh trong truyÖn ng¾n ChiÕc thuyÒn ngoµi 11
xa lµ mét qu¸ tr×nh nhËn thøc nh− thÕ nµo? ý nghÜa cña c¸c biÓu t−îng nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n Mét ng−êi Hµ Néi). - Tæ chøc trß ch¬i häc tËp (®ãng vai, chuyÓn thÓ kÞch b¶n, pháng vÊn) kh«ng chØ tÝch cùc hãa ho¹t ®éng c¶m thô cña ng−êi häc mµ cßn lµ mét thñ thuËt d¹y häc s¸ng t¹o cña GV khi nªu ra vµ h−íng dÉn gi¶i quyÕt t×nh huèng cã vÊn ®Ò. 2.4. TÝch cùc hãa ho¹t ®éng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng trung häc phæ th«ng b»ng c¸c ph−¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i Trong d¹y häc Ng÷ v¨n, GV cã thÓ sö dông nhiÒu ph−¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc. Víi 2 t¸c phÈm ChiÕc thuyÒn ngoµi xa - NguyÔn Minh Ch©u vµ Mét ng−êi Hµ Néi - NguyÔn Kh¶i, GV cã thÓ thiÕt kÕ gi¸o ¸n ®iÖn tö vµ sö dông ph−¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i ®Ó hç trî cho qu¸ tr×nh h−íng dÉn HS ®äc - hiÓu t¸c phÈm. PhÇn h−íng dÉn ®äc - hiÓu chØ nªn tr×nh chiÕu nh÷ng c©u hái t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong giê häc ®Ó HS kh«ng bÞ ph©n t¸n mµ tËp trung suy nghÜ. §Ó kh¾c s©u Ên t−îng vÒ nh÷ng biÓu t−îng nghÖ thuËt ®Çy ¸m ¶nh, giµu søc gîi (ChiÕc b¸t cæ bµy thñy tiªn, C©y si ®æ ®Òn Ngäc S¬n, ChiÕc thuyÒn ngoµi xa), GV cã thÓ sö dông kªnh h×nh ®Ó giíi thiÖu, cô thÓ hãa cho HS Ên t−îng vÒ chóng qua nh÷ng h×nh ¶nh trùc quan. B−íc cñng cè, GV cã thÓ sö dông c«ng nghÖ th«ng tin trong tæng hîp, kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña truyÖn khi thiÕt kÕ hÖ thèng c©u hái tr¾c nghiÖm ®óng sai b»ng phÇn mÒm Violet, hoÆc sö dông phÇn mÒm Mind Map gióp HS t¹o lËp B¶n ®å t− duy khi cô thÓ hãa kÕt qu¶ ®äc hiÓu t¸c phÈm vµ tæng kÕt néi dung bµi häc. Ph−¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i thùc sù ph¸t huy ®−îc −u thÕ khi ¸p dông ®Ó d¹y häc chuyªn ®Ò tù chän d−íi h×nh thøc ngo¹i khãa v¨n häc. §©y lµ h×nh thøc häc tËp thu hót ®−îc sù quan t©m, yªu thÝch vµ ph¸t huy ®−îc kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña c¶ GV vµ HS. Ph¸t huy −u thÕ cña c«ng nghÖ th«ng tin vµ ph−¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i trong tÝch cùc hãa ho¹t ®éng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 lµ mét biÖn ph¸p d¹y häc hiÖn ®¹i, song khi hiÖn thùc hãa nã trong thùc tiÔn d¹y häc ë tr−êng phæ th«ng, ng−êi GV Ng÷ v¨n ph¶i thùc sù lµm chñ ®−îc tri thøc, ph−¬ng ph¸p, c«ng nghÖ vµ thêi gian. 2.5. §a d¹ng hãa h×nh thøc d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng trung häc phæ th«ng qua thiÕt kÕ vµ tæ chøc d¹y häc chuyªn ®Ò tù chän d−íi h×nh thøc ngo¹i khãa v¨n häc Ho¹t ®éng ngo¹i khãa lµ h×nh thøc häc tËp ngoµi giê lªn líp cã tæ chøc, cã kÕ ho¹ch, cã ph−¬ng h−íng x¸c ®Þnh, ®−îc HS tiÕn hµnh theo nguyªn t¾c tù nguyÖn d−íi sù ®iÒu khiÓn, h−íng dÉn cña GV nh»m bæ sung, cñng cè, më réng vµ n©ng cao nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng bé m«n ®· ®−îc häc trong ch−¬ng tr×nh chÝnh khãa, ®ång thêi gãp phÇn gi¸o dôc HS mét c¸ch toµn diÖn. Tæ chøc ho¹t ®éng ngo¹i khãa v¨n häc víi nh÷ng h×nh thøc thiÕt thùc, hiÖu qu¶ lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc hãa ho¹t ®éng häc tËp, ®Æc biÖt phï hîp víi ®èi t−îng HS líp 12 v× ë ®é tuæi nµy c¸c em ®· cã mét sù ph¸t triÓn kh¸ cao t− duy, n¨ng lùc v¨n häc, kÜ n¨ng ®äc hiÓu v¨n b¶n v¨n häc vµ kh¶ n¨ng lµm viÖc ®éc lËp còng nh− ý thøc tr¸ch nhiÖm, tù gi¸c khi tham gia sinh ho¹t ngo¹i khãa cã tÝnh chÊt tËp thÓ ë trong vµ ngoµi nhµ tr−êng. KÕ ho¹ch tæ chøc ho¹t ®éng ngo¹i khãa v¨n häc cho HS khèi 12 khi häc chuyªn ®Ò tù chän: TruyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ®−îc cô thÓ hãa trong luËn ¸n. §èi víi d¹y häc v¨n nãi chung, d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 nãi riªng, viÖc tÝch cùc hãa ho¹t ®éng häc tËp cña HS b»ng sù phèi hîp hiÖu qu¶ cña c¸c ph−¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p d¹y häc tÝch cùc; b»ng sù h−íng dÉn HS ®äc hiÓu t¸c phÈm theo ®Æc tr−ng thÓ lo¹i lµ mét h−íng ®i ®óng ®¾n. 12
Ch−¬ng 3 Thùc nghiÖm s− ph¹m 3.1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung cña thùc nghiÖm s− ph¹m Thùc nghiÖm s− ph¹m lµ kh©u thùc thi toµn bé néi dung mµ ®Ò tµi ®· ®Ò cËp ë c¸c ®èi t−îng cô thÓ, lµ kh©u kiÓm nghiÖm, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña nh÷ng gi¶ thuyÕt khoa häc mµ ®Ò tµi ®· ®Ò xuÊt. 3.1.1. Môc ®Ých thùc nghiÖm 3.1.2. Nguyªn t¾c thùc nghiÖm 3.1.3. Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm 3.2. X©y dùng chuÈn thùc nghiÖm 3.2.1. Yªu cÇu víi thiÕt kÕ bµi häc thÓ nghiÖm 3.2.2. Yªu cÇu ®èi víi giê d¹y trªn líp 3.2.3. ChuÈn ®¸nh gi¸ - VÒ mÆt ®Þnh tÝnh - VÒ mÆt ®Þnh l−îng 3.3. ThiÕt kÕ gi¸o ¸n thùc nghiÖm 3.3.1. ThuyÕt minh ý ®å thiÕt kÕ gi¸o ¸n - H×nh thøc 1: ThiÕt kÕ GA h−íng dÉn ®äc - hiÓu truyÖn ng¾n ChiÕc thuyÒn ngoµi xa cña NguyÔn Minh Ch©u vµ Mét ng−êi Hµ Néi cña NguyÔn Kh¶i (bé SGK Ng÷ v¨n 12 N©ng cao - GS. TrÇn §×nh Sö chñ biªn). – H×nh thøc 2: ThiÕt kÕ gi¸o ¸n h−íng dÉn HS ®äc hiÓu v¨n b¶n ®äc thªm truyÖn ng¾n: Mét ng−êi Hµ Néi cho HS líp 12 Ban Khoa häc tù nhiªn vµ c¬ b¶n (thùc nghiÖm ®ît 2: n¨m häc 2008 - 2009) ThiÕt kÕ gi¸o ¸n h−íng dÉn ®äc thªm truyÖn ng¾n: Mét ng−êi Hµ Néi cho HS líp 12 Ban Khoa häc tù nhiªn vµ c¬ b¶n (ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 12) khi tiÕn hµnh thùc nghiÖm s− ph¹m ®ît 2 lµ ph−¬ng ¸n cô thÓ cñng cè cho HS kü n¨ng tù häc, n¨ng lùc tù m×nh ®äc hiÓu t¸c phÈm v¨n häc cïng thÓ lo¹i sau khi ®· ®−îc h−íng dÉn ®äc hiÓu truyÖn ng¾n ChiÕc thuyÒn ngoµi xa. - H×nh thøc 3: ThiÕt kÕ kÕ ho¹ch bµi häc d¹y chuyªn ®Ò tù chän: "D¹y häc tù chän truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng trung häc phæ th«ng" trong thêi gian 2 tiÕt (90 phót) d−íi h×nh thøc ngo¹i khãa v¨n häc cho HS khèi 12. 3.3.2. Trao ®æi, thèng nhÊt gi¸o ¸n víi gi¸o viªn d¹y thùc nghiÖm 3.4. Quy tr×nh tæ chøc thùc nghiÖm: 3.4.1. Lùa chän ®èi t−îng, ®Þa bµn thùc nghiÖm C¸c tr−êng THPT ®−îc lùa chän ®Ó tiÕn hµnh thùc nghiÖm s− ph¹m n»m trªn nh÷ng ®Þa bµn ®iÓn h×nh, tiªu biÓu cho c¸c vïng, miÒn: thµnh phè, n«ng th«n, miÒn nói; cho c¸c lo¹i h×nh ®µo t¹o (tr−êng chuyªn, kh«ng chuyªn, c«ng lËp, d©n lËp). 3.4.2. TiÕn hµnh thùc nghiÖm 3.5. KÕt luËn chung vÒ thùc nghiÖm s− ph¹m 3.5.1. VÒ mÆt ®Þnh tÝnh 13
Theo quan s¸t cña chóng t«i vµ dùa trªn nh÷ng th«ng tin tõ c¸c biÓu mÉu thèng kª, biªn b¶n thu thËp ®−îc qua 2 ®ît thùc nghiÖm s− ph¹m, chóng t«i nhËn thÊy trong nh÷ng giê thùc nghiÖm: - Kh«ng khÝ häc tËp s«i næi, HS høng thó h¬n. - HS ®−îc ho¹t ®éng tÝch cùc vµ hiÖu qu¶ h¬n. - KÕt qu¶ kiÓm tra ë c¸c líp thùc nghiÖm cao h¬n h¼n so víi c¸c líp ®èi chøng (tØ lÖ HS ®¹t kÕt qu¶ kh¸ giái ë líp thùc nghiÖm cao h¬n, TØ lÖ HS ®¹t kÕt qu¶ trung b×nh, yÕu, kÐm thÊp h¬n líp ®èi chøng). 3.5.2. VÒ mÆt ®Þnh l−îng: LuËn ¸n tæng hîp qu¸ tr×nh vµ kÕt qu¶ thùc nghiÖm, ®èi chøng trong b¶ng tæng hîp vµ biÓu ®å so s¸nh kÕt qu¶ 2 ®ît thùc nghiÖm s− ph¹m. Sù kh¸c biÖt cña 2 mÉu thùc nghiÖm vµ ®èi chøng (thÓ hiÖn qua b¶ng ph©n lo¹i, tæng hîp vµ biÓu ®å - Xem luËn ¸n) gãp phÇn kh¼ng ®Þnh tÝnh kh¶ thi cña hÖ thèng c¸c ph−¬ng ph¸p, biÖn ph¸p d¹y häc ®−îc ®Ò xuÊt trong luËn ¸n. 3.5.3. §¸nh gi¸ chung vÒ kÕt qu¶ thùc nghiÖm D¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 theo ®Æc tr−ng thi ph¸p thÓ lo¹i qua hÖ thèng ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc lµ mét h−íng ®i ®óng ®¾n cÇn ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó vËn dông vµo thùc tiÔn d¹y häc ë tr−êng THPT. ThiÕt kÕ gi¸o ¸n d¹y häc ®−îc ®Ò xuÊt trong luËn ¸n lµ cã tÝnh kh¶ thi vµ cã thÓ ¸p dông réng r·i vµo thùc tÕ d¹y häc hiÖn nay ë tr−êng phæ th«ng. KÕt luËn 1. LuËn ¸n ®· ®i s©u nghiªn cøu, hÖ thèng hãa lÝ luËn vÒ ®Æc tr−ng thi ph¸p thÓ lo¹i truyÖn ng¾n vµ vÊn ®Ò ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc TPVC theo lo¹i thÓ. Tõ ®ã, gãp mét tiÕng nãi kh¼ng ®Þnh: d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng THPT theo h−íng tÝch cùc hãa b¹n ®äc HS ph¶i dùa trªn nÒn thi ph¸p thÓ lo¹i. V× víi thÓ lo¹i truyÖn ng¾n, viÖc n¾m v÷ng ®Æc tr−ng thi ph¸p thÓ lo¹i, lµm chñ thi ph¸p t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm cña GV sÏ gióp hä tr¸nh ®−îc quy tr×nh h−íng dÉn HS t×m hiÓu bµi theo mét khu«n mÉu bÊt biÕn; tõ ®ã gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ d¹y häc v¨n ë tr−êng THPT trong t×nh h×nh hiÖn nay. 2. LuËn ¸n ®· ®Ò xuÊt n¨m biÖn ph¸p n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng trung häc phæ th«ng: BiÖn ph¸p thø nhÊt: H−íng dÉn HS x©y dùng "b¶n ®å t− duy" khi t×m hiÓu, kh¸m ph¸ truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 theo m« h×nh ®äc hiÓu t¸c phÈm tù sù. BiÖn ph¸p thø hai: Ph¸t huy vai trß b¹n ®äc HS trong qu¸ tr×nh ®äc hiÓu truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 theo ®Æc tr−ng thi ph¸p thÓ lo¹i. BiÖn ph¸p thø ba: VËn dông d¹y häc nªu vÊn ®Ò nh»m tÝch cùc hãa ho¹t ®éng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng THPT. BiÖn ph¸p thø t−: TÝch cùc hãa ho¹t ®éng d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng THPT b»ng c¸c ph−¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i. BiÖn ph¸p thø n¨m: §a d¹ng hãa h×nh thøc d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng THPT qua thiÕt kÕ vµ tæ chøc d¹y häc chuyªn ®Ò tù chän d−íi h×nh thøc ngo¹i khãa v¨n häc 14
Nh÷ng biÖn ph¸p nµy nÕu ®−îc sö dông hîp lý sÏ kh«ng chØ ®−a TPVC ®Õn víi ng−êi häc ®óng nh− b¶n chÊt vèn cã cña thÓ lo¹i mµ cßn gãp phÇn ®a d¹ng hãa h×nh thøc d¹y häc, n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng phæ th«ng. 3. LuËn ¸n ®· gãp phÇn hiÖn thùc hãa t− t−ëng d¹y häc v¨n míi trong thiÕt kÕ gi¸o ¸n thÓ nghiÖm ë 3 h×nh thøc: gi¸o ¸n h−íng dÉn ®äc hiÓu t¸c phÈm v¨n häc, gi¸o ¸n h−íng dÉn ®äc hiÓu v¨n b¶n ®äc thªm vµ thiÕt kÕ kÕ ho¹ch d¹y häc chuyªn ®Ò tù chän "TruyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975" d−íi h×nh thøc ngo¹i khãa v¨n häc. Tãm l¹i, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng: ViÖc tiÕp cËn t¸c phÈm d−íi gãc ®é thi ph¸p thÓ lo¹i gióp cho giê d¹y häc truyÖn ng¾n cã c¬ héi thÓ hiÖn sù ®æi míi ph−¬ng ph¸p trong ho¹t ®éng "d¹y" cña GV, ®ång thêi n©ng cao tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o trong häc tËp cho HS. Nh÷ng néi dung nghiªn cøu trªn cña luËn ¸n cã ý nghÜa trong viÖc gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc TPVC nãi chung, d¹y häc truyÖn ng¾n ViÖt Nam sau 1975 ë tr−êng THPT nãi riªng; ®ång thêi kh¼ng ®Þnh gi¶ thuyÕt khoa häc mµ luËn ¸n ®· nªu lµ ®óng ®¾n. 4. KiÕn nghÞ: CÇn tuyÓn chän thªm mét sè truyÖn ng¾n hay sau 1975 cña nh÷ng nhµ v¨n tiªu biÓu cho v¨n häc ViÖt Nam thêi k× ®æi míi vµo phÇn ®äc thªm SGK Ng÷ v¨n THPT ®Ó GV vµ HS cã c¸i nh×n ®a chiÒu khi ®Þnh gi¸ gi¸ trÞ mét giai ®o¹n v¨n häc míi. 15