Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện" nghiên cứu lí luận và thực trạng phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện, từ đó đề xuất một số biện pháp phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện, góp phần phát triển nhận thức, tư duy, chuẩn bị sẵn sàng về ngôn ngữ cho trẻ vào lớp một.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI Trương Thị Thùy Anh PHÁT TRIỂN LỜI NÓI MẠCH LẠC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA HOẠT ĐỘNG KỂ CHUYỆN Chuyên ngành: Giáo dục Mầm non Mã số: 9.14.01.01 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội – 2023
Công trình được hoàn thành tại: Khoa Giáo dục mầm non – Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. Đỗ Ngọc Hà 2. PGS. TS. Lã Thị Bắc Lý Phản biện 1: GS. TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến Học viện Quản lý giáo dục Phản biện 2: PGS. TS. Trịnh Thị Lan Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Phản biện 3: TS. Trần Thị Minh Huế Trường Đại học Sư phạm – Đại học Thái Nguyên Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm… Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: Thư viện Quốc Gia, Hà Nội hoặc Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu 1.1. Đối với trẻ nhỏ, ngôn ngữ có vai trò đặc biệt quan trọng. Ngôn ngữ không chỉ là công cụ để nhận thức thế giới, để tư duy và tự điều chỉnh mà còn là cơ sở cho mọi tương tác xã hội. Sự phát triển ngôn ngữ giúp cho hoạt động (HĐ) trí tuệ và các thao tác tư duy của trẻ ngày càng được hoàn thiện, là điều kiện quan trọng cho sự phát triển nhận thức. Chính vì thế, phát triển ngôn ngữ cho trẻ cần được coi là một nhiệm vụ “quan trọng nhất, cần thiết nhất, bắt đầu từ sớm nhất và cần được quan tâm nhất”. 1.2. Nhiệm vụ phát triển ngôn ngữ cho trẻ mầm non (MN) được thực hiện với nhiều nội dung khác nhau nhưng trong đó, phát triển LNML được xem là một trong những nhiệm vụ quan trọng, là cái đích cuối cùng trong tiến trình hoàn thiện lời nói của trẻ. Với trẻ 5-6 tuổi, việc sở hữu lời nói mạch lạc (LNML) ở mức tốt là dấu hiệu chứng tỏ các bình diện tâm lí đã có sự phát triển rõ rệt về chất, là hành trang vô cùng quý giá, giúp trẻ tự tin khi bước vào các cấp học cao hơn. 1.3. Ở trường MN, nhiệm vụ phát triển LNML được lồng ghép trong nhiều HĐ. Trong đó, hoạt động kể chuyện (HĐKC) được xem là một trong những phương tiện giáo dục LNML hiệu quả. Trong HĐ này, trẻ không chỉ được suy nghĩ và tưởng tưởng ra những tình huống thú vị, được hồi tưởng lại những trải nghiệm đã tham gia mà còn được sử dụng ngôn ngữ để chia sẻ câu chuyện với những người xung quanh. Do đó, HĐKC vừa giúp trẻ phát triển khả năng sáng tạo vừa giúp trẻ học hỏi, rèn luyện, cải thiện và nâng cao LNML. 1.4. Thực tế cho thấy, kể chuyện (KC) là một trong những HĐ mang lại cho trẻ nhiều cơ hội để phát triển ngôn ngữ và LNML. Tuy nhiên, việc tổ chức HĐKC hầu như mới chỉ hướng tới mục tiêu phát triển ngôn ngữ nói chung chưa/ít khuyến khích và tạo cơ hội cho trẻ nói/kể theo định hướng phát triển LNML. Do đó, mặc dù trẻ có thể lĩnh hội được một số kĩ năng ngôn ngữ nhưng những kĩ năng này còn rời rạc, chưa đủ để tạo ra sự thay đổi rõ rệt trong chất lượng LNML của trẻ. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài “Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện” để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lí luận và thực trạng phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC, từ đó đề xuất một số biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-
2 6 tuổi qua HĐKC, góp phần phát triển nhận thức, tư duy, chuẩn bị sẵn sàng về ngôn ngữ cho trẻ vào lớp một. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình giáo dục phát triển LNML cho trẻ 5-6 tuổi ở trường MN. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5- 6 tuổi qua HĐKC ở trường MN. 4. Giả thuyết khoa học Mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi còn thấp và có liên quan với yếu tố gia đình cùng các biện pháp giáo dục trẻ ở trường MN. Nếu đề xuất và thực hiện nhất quán, đồng bộ các biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC theo hướng xây dựng môi trường giáo dục, lập kế hoạch và tổ chức các HĐ giáo dục nhằm tích cực hóa lời nói của trẻ thì LNML của trẻ sẽ được cải thiện và phát triển. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Luận án tập trung vào những nhiệm vụ trọng tâm sau: (i) Nghiên cứu cơ sở lí luận của phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC; (ii) nghiên cứu, phân tích và đánh giá thực trạng phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC ở một số trường MN; (iii) đề xuất một số biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC; (iv) thực nghiệm (TN) biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Phạm vi về đối tượng nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu việc phát triển LNML độc thoại cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC ở trường MN. 6.2. Phạm vi về khách thể, địa bàn khảo sát và thực nghiệm - Về khách thể khảo sát: 132 trẻ 5-6 tuổi ở một số trường MN, 132 cha/mẹ của các trẻ này và 168 GV đã từng dạy lớp MG 5-6 tuổi. - Về khách thể TN: 42 trẻ MG 5-6 tuổi. - Địa bàn nghiên cứu: tỉnh Thái Nguyên. 6.3. Phạm vi về hình thức tổ chức hoạt động Trong HĐ học và các HĐ sinh hoạt hằng ngày của trẻ 5-6 tuổi ở trường MN. 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Cách tiếp cận Luận án vận dụng các quan điểm tiếp cận sau: tiếp cận hệ thống; tiếp cận HĐ; tiếp cận tích hợp; tiếp cận cá nhân; tiếp cận phát triển; tiếp cận thực tiễn; tiếp cận văn hóa. 7.2. Phương pháp nghiên cứu
3 - Các phương pháp nghiên cứu lí luận: phương pháp phân tích, tổng hợp; phương pháp hệ thống hóa, khái quát hóa lí luận - Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp quan sát, phương pháp trò chuyện và phỏng vấn sâu, phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi, phương pháp TN sư phạm, phương pháp nghiên cứu trường hợp - Các phương pháp nghiên cứu bổ trợ: sử dụng công thức toán thống kê và phần mềm SPSS 20. 8. Những luận điểm bảo vệ 8.1. Thực trạng mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi còn thấp. Một số trẻ đã có các kĩ năng thành phần của LNML và có khả năng tạo nên một đoạn LNML độc thoại nhưng về cơ bản, lời nói/kể của trẻ thiếu tính logic cả về nội dung và hình thức, rời rạc, gián đoạn; không rõ ràng, mạch lạc, khiến người nghe khó hiểu. 8.2. Sự phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố. Trong đó, sự khác biệt về đặc điểm gia đình, mức độ tham gia của trẻ vào các HĐ ngôn ngữ tại gia đình; mức độ nhận thức và thực hiện các biện pháp phát triển LNML cho trẻ của giáo viên mầm non (GVMN) có tương quan với mức độ phát triển LNML của trẻ. 8.3. Việc phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi sẽ đạt hiệu quả nếu đề xuất và thực hiện đồng bộ các biện pháp phát triển LNML cho trẻ qua HĐKC theo hướng xây dựng môi trường GD, lập kế hoạch và tổ chức các HĐGD nhằm tích cực hóa lời nói của trẻ. 9. Đóng góp mới của luận án 9.1. Về lí luận Luận án đã bổ sung, làm phong phú hệ thống cơ sở lí luận của LNML và phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi nói chung, phát triển LNML qua HĐKC nói riêng; đồng thời làm rõ các yếu tố ảnh hưởng tới mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6. 9.2. Về thực tiễn Luận án đã phân tích, làm rõ thực trạng mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi ở một số trường MN trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên; xác định sự ảnh hưởng của yếu tố gia đình và giáo dục đến sự phát triển LNML của trẻ; đồng thời đề xuất được một số biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC. Trên cơ sở chứng minh khoa học về lí luận và thực tiễn, các kết quả nghiên cứu của luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho giảng viên, học viên, sinh viên ngành (giáo dục mầm non) GDMN dùng trong nghiên cứu, giảng dạy và học tập; hoặc có thể được sử dụng như tài liệu tham khảo cho GVMN.
4 10. Bố cục của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Khuyến nghị và Phụ lục, luận án gồm bốn chương: Chương 1: Tổng quan và cơ sở lí luận của phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện Chương 2: Thực trạng phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện Chương 3: Biện pháp phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện Chương 4: Thực nghiệm sư phạm CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA PHÁT TRIỂN LỜI NÓI MẠCH LẠC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA HOẠT ĐỘNG KỂ CHUYỆN 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu về lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 1.1.1.1. Những nghiên cứu về khái niệm, bản chất, cơ chế hình thành lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo Về khái niệm và bản chất của LNML, hiện tồn tại nhiều quan điểm khác nhau. Các nghiên cứu của E.P. Korotkova, A.M. Borodich, S.L. Rubinstein, Ph.A. Sokhin, T.A. Ladyzhenskaya, E.I. Tikheeva, O.S. Ushakova, S.V. Alabuzhev, Nguyễn Xuân Khoa, Đinh Hồng Thái, Nguyễn Thị Phương Nga,... dù khác nhau về góc độ tiếp cận nhưng đều hướng đến hai đặc trưng quan trọng nhất của LNML là tính liên kết và tính toàn vẹn. Về cơ chế hình thành LNML, A.M. Leushina, V.K Vorobyova, Koltsova và A.A. Lyublinskaya, D.B. Elkonin, … đã chỉ ra tiền đề dẫn đến sự ra đời của LNML. Đó là sự chuyển đổi từ sự thống trị hoàn toàn của lời nói tình huống sang lời nói theo ngữ cảnh. Sự xuất hiện của lời nói theo ngữ cảnh được xác định bởi nhiệm vụ và bản chất giao tiếp của trẻ với những người xung quanh. 1.1.1.2. Những nghiên cứu về vai trò, chức năng của lời nói mạch lạc Các nghiên cứu của T.A. Ladyzhenskaya, S.L. Rubinstein, E.I. Tikheeva, Ph.A. Sokhin, A.M. Leushina, A.M. Borodich, O.S. Ushakova, Đinh Hồng Thái, Nguyễn Thị Oanh,… đã nhấn mạnh một số vai trò của LNML đối với sự phát triển của trẻ gồm: là phương tiện giao tiếp, góp phần giúp trẻ phát triển
5 nhân cách, là phương tiện để trẻ nhận thức thế giới xung quanh, đồng thời là bước đệm cần thiết để trẻ bước vào lớp một. 1.1.1.3. Những nghiên cứu về đặc điểm lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi Các nghiên cứu của E.I. Tikheeva, A.N. Leontiev, S.L. Rubinstein, Ph.A. Sokhin, M.A. Povaliaeva, Cao Thị Hồng Nhung, Nguyễn Thị Oanh, Đinh Hồng Thái,... đã đề cập đến đặc điểm LNML của trẻ MG, gồm: có mối quan hệ chặt chẽ với tư duy; là loại lời nói mang tính biểu cảm, có tính liên kết, tính toàn vẹn; được biểu hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau như: cấu trúc câu, nội dung phát ngôn, khả năng diễn đạt, cách lựa chọn và sử dụng từ trong từng hoàn cảnh, … 1.1.2. Những nghiên cứu về phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 1.1.2.1. Những nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi Hướng nghiên cứu này được phản ánh trong các công trình của Ph.A. Sokhin, E.I. Tikheeva, T.A. Ladyzhenskaya, M.M. Alekseeva và V.I Yashina, M.I. Lisina và S.V. Kornitskaya, Lưu Thị Lan, Nguyễn Thị Oanh, Đinh Hồng Thái,... Các tác giả đã xác định những điều kiện, yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển LNML của trẻ gồm: (i) đặc điểm về sự phát triển sinh lí, tâm lí của trẻ; (ii) sự ảnh hưởng của giáo dục, môi trường xã hội, yếu tố gia đình, sự phát triển công nghệ thông tin và truyền thông với sự phát triển LNML của trẻ. 1.1.2.2. Những nghiên cứu về nhiệm vụ, nội dung, hình thức, biện pháp phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi Thứ nhất, hướng nghiên cứu về nhiệm vụ, nội dung phát triển LNML được thể hiện trong các nghiên cứu của Ph.A. Sokhin, M.M. Alekseeva và V.I Yashina, V.V. Gerbova, A.M. Borodich, T.A. Ladyzhenskaya, E.P. Korotkova, O.S. Ushakova, E.I. Tikheeva, Nguyễn Huy Cẩn, Lương Kim Nga,… Các nghiên cứu đều hướng đến những nhiệm vụ và nội dung trọng tâm như: phát triển vốn từ, mẫu câu; dạy cách liên kết câu/đoạn; dạy cách nói có đầy đủ bố cục,… Thứ hai, hướng nghiên cứu hình thức, phương pháp, biện pháp phát triển LNML cho trẻ được tthể hiện qua nghiên cứu của Ph.A. Sokhin, O.S. Ushakova, G.A. Kudrina, I.G. Smolnikova, E.A. Smirnova, L.G. Shadrina. Các nghiên cứu này nhấn mạnh rằng, tùy vào mục tiêu, nội dung của việc phát triển LNML mà (giáo viên) GV có thể xây dựng các hình thức, biện pháp cho phù hợp.
6 1.1.2.3. Những nghiên cứu đánh giá về sự phát triển lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi Những nghiên cứu của Bankson, N. W., & Bernthal, J. E.; Kent, R. D., Miolo, G., & Bloedel, S.; V.I. Yashina; M.M. Alekseeva; O. S. Ushakova; E. M. Strunina; Priester, G. H., Post, W. J., & Goorhuis-Brouwer, S. M.; … đã chỉ ra rằng, việc đánh giá ngôn ngữ, lời nói chủ yếu nhằm đưa ra các biện pháp can thiệp phù hợp. Bên cạnh đó, các nghiên cứu cũng đề cập đến một số phương pháp phổ biến để khơi gợi mẫu ngôn ngữ, như: KC theo tranh, KC đồ chơi, KC theo kinh nghiệm, … cũng như các công cụ đánh giá ngôn ngữ, lời nói của trẻ. 1.1.3. Những nghiên cứu về phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện 1.1.3.1. Những nghiên cứu về hoạt động kể chuyện và ưu thế của hoạt động kể chuyện đối với phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi Thứ nhất, hướng nghiên cứu về HĐKC nói chung có thể gặp trong các nghiên cứu của Kropotova, A. N., M.M. Alekseeva và V.I Yashina, V.V. Gerbova, A.M. Borodich, Đinh Hồng Thái, Lã Thị Bắc Lý, Nguyễn Thị Ánh Tuyết, Hà Nguyễn Kim Giang, ... Nhìn chung, các nghiên cứu mới chỉ đề cập đến cấu trúc và hình thức của HĐKC nói chung, chưa có sự phân biệt rõ độ tuổi. Thứ hai, hướng nghiên cứu về ưu thế của HĐKC đối với phát triển LNML có thể gặp trong nghiên cứu của E.I. Tikheeva, O.I. Solovyova, M.M. Konina, V.V. Gerbova, N.M. Zubareva, Đinh Hồng Thái, Nguyễn Thị Oanh, Nguyễn Thị Phương Nga, … Các nghiên cứu đã nhấn mạnh đến một số ưu thế của HĐKC như: tạo điều kiện cho lời nói của trẻ phát triển, nâng cao khả năng truyền đạt suy nghĩ, cảm xúc của một cách rõ ràng, tăng kĩ năng giao tiếp và phát âm, ... 1.1.3.2. Những nghiên cứu về biện pháp, hình thức kể chuyện nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5- 6 tuổi Thứ nhất, các nghiên cứu của A.M. Leushina, S.L. Rubinstein, Nguyễn Xuân Khoa, Đinh Hồng Thái, Nguyễn Thị Oanh, Nguyễn Thị Phương Nga, Hà Nguyễn Kim Giang, … đã đưa ra một số yêu cầu trong việc dạy trẻ KC nhằm phát triển LNML như: có kế hoạch và có hệ thống, hướng đến mối liên hệ về nội dung và hình thức, ngắn gọn, hạn chế tối đa sự trợ giúp của GV, khuyến khích tính sáng tạo, ... Thứ hai, các công trình của S.L. Rubinstein, E.I. Tikheeva, V.V. Gerbova, O.S. Ushakova, B.R Khazhinurovna, Nguyễn Thị Phương Nga, Đinh Hồng Thái, Nguyễn Xuân Khoa, … đã đề xuất một số biện pháp, hình thức KC
7 nhằm phát triển LNML như: kể một câu chuyện tương tự; KC dựa trên đồ chơi; sáng tạo một mẩu chuyện còn dang dở, ... Nhìn chung, kết quả tổng quan cho thấy chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống việc phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC. Vì vậy, đây là một hướng nghiên cứu cần thiết và phù hợp với tình hình thực tiễn. 1.2. Lời nói mạch lạc và lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi 1.2.1. Lời nói mạch lạc 1.2.1.1. Khái niệm lời nói mạch lạc LNML là sản phẩm ngôn ngữ, được hình thành dựa trên việc người nói sử dụng các kĩ năng ngôn ngữ của bản thân để trình bày một cách trôi chảy, độc lập, có chủ đề rõ ràng, có sự liên kết hình thức và thường có bố cục đầy đủ nhằm giúp người nghe hiểu đúng, hiểu rõ nội dung hoặc chủ đề mà người nói muốn truyền đạt. 1.2.1.2. Phân loại lời nói mạch lạc - LNML đối thoại: Lời nói đối thoại diễn ra trong một tình huống giao tiếp cụ thể, luôn kèm theo các phương tiện phi ngôn ngữ và có sự luân phiên lượt lời giữa những người tham gia. - LNML độc thoại: Kiểu lời nói này sử dụng vốn từ chuẩn mực; ngữ pháp đa dạng, bao gồm cả các kiểu ngữ pháp khó; nội dung lời nói logic, rõ ràng, hoàn chỉnh; bố cục đầy đủ; các phương tiện phi ngôn ngữ tuy quan trọng nhưng chiếm vị trí thứ yếu. LNML độc thoại gồm: miêu tả/ mô tả, tường thuật/ trần thuật, lập luận. 1.2.2. Lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi 1.2.2.1. Khái niệm lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5- 6 tuổi LNML của trẻ MG 5-6 tuổi là sản phẩm ngôn ngữ, được hình thành dựa trên việc trẻ sử dụng các kĩ năng ngôn ngữ của bản thân để trình bày một cách trôi chảy, độc lập, có chủ đề rõ ràng, có sự liên kết hình thức và thường có bố cục đầy đủ nhằm giúp người nghe hiểu đúng, hiểu rõ nội dung hoặc chủ đề mà trẻ muốn truyền đạt. 1.2.2.2. Ý nghĩa của lời nói mạch lạc đối với sự phát triển của trẻ 5-6 tuổi LNML không chỉ góp phần cải thiện chất lượng các quan hệ xã hội của trẻ mà còn LNML góp phần phát triển tư duy, nhận thức của trẻ. Bên cạnh đó, LNML góp phần xác định và điều chỉnh các chuẩn mực ứng xử trong xã hội, cũng như tạo ra nền tảng vững chắc để chuẩn bị cho trẻ bước vào cấp học cao hơn. 1.2.2.3. Các kĩ năng thành phần trong lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
8 Để đạt được sự mạch lạc của lời nói, trẻ cần có một số kĩ năng cơ bản: kĩ năng nói/kể theo chủ đề; kĩ năng nói/kể có trật tự và bố cục; kĩ năng sử dụng các phương tiện liên kết hình thức; kĩ năng lựa chọn và sử dụng các phương tiện ngôn ngữ phù hợp; kĩ năng nói/kể trôi chảy; kĩ năng nói/kể độc lập. 1.2.2.4. Đặc điểm lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi Trẻ 5-6 tuổi đã có khả năng nói/kể theo chủ đề khá ổn định. Tuy nhiên, sự triển khai chủ đề còn chậm, thường thiếu tính logic. Bên cạnh đó, mặc dù trẻ có kĩ năng nói/kể theo trình tự và bố cục nhưng đây không phải là điều phổ biến ở tất cả các trẻ. Trẻ 5-6 tuổi cũng có khả năng sử dụng các phương tiện liên kết hình thức và biết cách vận dụng từ, câu để tạo lập độ dài của lời nói/kể. Khả năng nói/kể độc lập khá mượt mà, trôi chảy cũng là một đặc điểm của trẻ MG 5-6 tuổi. 1.2.2.5. Quá trình phát triển lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi Ở giai đoạn 0-1 tuổi, trẻ chủ yếu cảm nhận âm thanh lời nói, bắt chước và bắt đầu phát ra một số âm thanh/ từ để diễn đạt trạng thái tâm lí của mình. Khi được 1-2 tuổi, những từ có nghĩa đầu tiên xuất hiện, chủ yếu thể hiện mong muốn và nhu cầu của trẻ. Từ 2 - 3 tuổi, lời nói của trẻ phát triển nhanh chóng, vốn từ tăng mạnh và cấu trúc câu trở nên phức tạp hơn. Ở giai đoạn 3-4 tuổi, lời nói thường gắn liền với trải nghiệm trực tiếp của trẻ, cả lời nói đối thoại và độc thoại tiếp tục phát triển. Khi được 4-5 tuổi, trẻ chủ động tham gia các HĐ sử dụng lời nói, tuy nhiên, LNML vẫn chưa hoàn hảo. Ở giai đoạn 5-6 tuổi, trẻ đã có thể chủ động tham gia đàm thoại, trả lời đầy đủ, chính xác câu hỏi, bổ sung, sửa chữa câu trả lời, đưa ra nhận xét phù hợp. Ở tuổi này, LNML độc thoại dần được cải thiện và ngày càng phát triển. 1.3. Hoạt động kể chuyện 1.3.1. Khái niệm kể chuyện, hoạt động kể chuyện Theo nghĩa hẹp: HĐKC là quá trình diễn giải/ trình bày bằng miệng một/ một chuỗi các sự kiện có thật hoặc tưởng tượng theo một trình tự logic, có đầu có cuối giúp người khác nghe và hiểu rõ. Theo nghĩa rộng: HĐKC là một HĐ giáo dục, trong đó GV sử dụng tập hợp những tác động sư phạm có mục đích, có quy trình và phù hợp với nhận thức, nhu cầu, hứng thú của trẻ nhằm hình thành ở trẻ năng lực sử dụng lời nói để độc lập kể chuyện hoặc kể lại chuyện dưới nhiều hình thức khác nhau. 1.3.2. Các hình thức kể chuyện ở trường mầm non Có năm hình thức KC phổ biến ở trường MN, gồm: kể lại tác phẩm văn học; KC với đồ chơi; KC theo tranh; KC theo kinh nghiệm; KC sáng tạo. 1.4. Hoạt động kể chuyện với phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
9 1.4.1. Ưu thế của hoạt động kể chuyện với phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi KC không chỉ kích thích hứng thú tham gia vào HĐ sử dụng lời nói của trẻ, giúp cải thiện khả năng học hỏi và nâng cao chất lượng LNML mà còn góp phần gia tăng vốn từ và mở rộng các mẫu câu, nâng cao khả năng diễn đạt của trẻ. Ngoài ra, HĐKC còn góp phần hình thành và phát triển tính logic trong lời nói/kể, cũng như góp phần cải thiện khả năng diễn đạt trôi chảy, độc lập ở trẻ. 1.4.2. Quá trình phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện 1.4.2.1. Khái niệm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện Phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC là quá trình tác động sư phạm có mục đích, có kế hoạch của nhà giáo dục đến trẻ thông qua việc tổ chức HĐKC nhằm làm biến đổi lời nói của trẻ theo chiều hướng ngày càng tốt hơn, hoàn thiện hơn; giúp trẻ có thể chủ động sử dụng các kĩ năng ngôn ngữ của bản thân để trình bày một cách trôi chảy, độc lập, có chủ đề rõ ràng, có sự liên kết hình thức và thường có bố cục đầy đủ nhằm giúp người nghe hiểu đúng, hiểu rõ nội dung hoặc chủ đề mà trẻ muốn truyền đạt. 1.4.2.2. Mục tiêu phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện Phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC hướng tới các mục tiêu: phát triển kĩ năng giao tiếp; phát triển khả năng sử dụng ngôn ngữ, lời nói một cách chính xác, rõ ràng và phù hợp với các đối tượng, hoàn cảnh; hình thành và phát triển khả năng tạo lập văn bản lời nói có chất lượng; hình thành và phát triển khả năng diễn đạt; củng cố và phát triển các thao tác của quá trình tư duy. 1.4.2.3. Nguyên tắc phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện Việc phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC cần dựa trên một số nguyên tắc sau: nguyên tắc kết hợp giữa phát triển LNML với phát triển các giác quan, tư duy; nguyên tắc tiếp cận HĐ giao tiếp; nguyên tắc toàn diện; nguyên tắc làm giàu động lực của lời nói; nguyên tắc luyện tập thường xuyên. 1.4.2.4. Nội dung phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện Nội dung phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi gồm: phát triển, làm phong phú và tích cực hóa vốn từ, mẫu câu nhằm cái thiện độ dài lời nói/kể; củng cố và phát triển kĩ năng xác định chủ đề và nói/kể theo chủ đề; củng
10 cố và phát triển kĩ năng nói/kể có trình tự, có bố cục; củng cố và phát triển kĩ năng nhận diện và liên kết các câu, đoạn khi nói/kể; củng cố và phát triển kĩ năng nói/kể trôi chảy; củng cố và phát triển kĩ năng năng nói/kể độc lập. 1.4.2.5. Hình thức phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện Ở trường MN, việc phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC có thể được tiến hành với hình thức đa dạng, linh hoạt trong HĐ học và các HĐ của sinh hoạt hằng ngày của trẻ (HĐ ngoài trời, HĐ chiều, …). 1.4.2.6. Phương pháp phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện Các phương pháp có thể dùng để phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC gồm: phương pháp dùng lời; phương pháp trực quan; phương pháp thực hành trải nghiệm; phương pháp trò chơi. 1.4.2.7. Đánh giá sự phát triển lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5- 6 tuổi qua hoạt động kể chuyện Mục tiêu quan trọng nhất của đánh giá nhằm xác định mức độ phát triển LNML của trẻ, làm căn cứ cho việc lập kế hoạch giáo dục LNML. Các bài tập KC được sử dụng để lấy mẫu lời kể của trẻ, sau đó đánh giá dựa trên tính toàn vẹn, thống nhất của chủ đề; cấu trúc lời nói/kể và trình tự sắp xếp các sự kiện; tính liên kết hình thức; độ dài của lời nói/kể; sự trôi chảy và tính độc lập khi nói/kể. Để đạt hiệu quả, việc đánh giá cần được tiến hành thường xuyên, liên tục. 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện Việc phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau. Trong đó, quan trọng nhất là các yếu tố: trẻ; năng lực của GVMN; môi trường giáo dục. Kết luận chương 1 Vấn đề phát triển LNML là đối tượng nghiên cứu của nhiều lĩnh vực khác nhau. Sự hoàn thiện của LNML có những ảnh hưởng tích cực đến quá trình phát triển toàn diện của trẻ MG. Từ góc độ giáo dục học, phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC là quá trình tác động sư phạm có mục đích, có hệ thống tới lời nói của trẻ nhằm giúp cho lời nói của trẻ được củng cố và phát triển toàn diện. Hiệu quả của việc phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC chịu sự chi phối của nhiều yếu tố khác nhau.
11 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN LỜI NÓI MẠCH LẠC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA HOẠT ĐỘNG KỂ CHUYỆN 2.1. Tổ chức khảo sát thực trạng 2.1.1. Mục đích khảo sát Tìm hiểu mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi, thực trạng phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi và xác định sự ảnh hưởng của một số yếu tố tới mức độ phát triển LNML của trẻ; từ đó, đề xuất các biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC. 2.1.2. Nội dung khảo sát Khảo sát thực trạng mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5 - 6 tuổi; thực trạng phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC ở trường MN; các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi. 2.1.3. Khách thể, địa bàn, thời gian khảo sát - Khách thể: Điều tra 168 GVMN, 132 trẻ MG 5-6 tuổi và 132 cha/mẹ của những trẻ này. - Thời gian, địa bàn: Khảo sát được tiến hành trong tháng 8 và tháng 9 năm 2021 tại tỉnh Thái Nguyên 2.1.4. Phương pháp và công cụ khảo sát - Đối với trẻ: sử dụng bài tập khảo sát để thu thập mẫu lời kể của trẻ, kết hợp với phương pháp quan sát, phương pháp trò chuyện - Đối với GVMN: sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi, phương pháp quan sát, phương pháp phỏng vấn, phương pháp thống kê toán học. - Đối với cha mẹ của trẻ: sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi, phương pháp phỏng vấn, phương pháp thống kê toán học. 2.1.5. Chuẩn bị khảo sát - Chuẩn bị khảo sát của trẻ: Xây dựng bài tập khảo sát; xây dựng tiêu chí và thang đánh giá; lựa chọn khu vực tiến hành khảo sát. Trong phạm vi nghiên cứu, luận án đề xuất các tiêu chí đánh giá mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi gồm: Tiêu chí 1. Tính toàn vẹn, thống nhất của chủ đề; Tiêu chí 2. Cấu trúc của lời nói/kể và trình tự sắp xếp sự kiện; Tiêu chí 3. Tính kết nối về hình thức; Tiêu chí 4. Độ dài của lời nói/kể; Tiêu chí 5. Sự trôi chảy của lời nói/kể; Tiêu chí 6. Tính độc lập trong khi nói/kể. - Chuẩn bị khảo sát của GVMN và cha mẹ của trẻ: Xây dựng bảng hỏi; tiến hành khảo sát thử; chỉnh sửa bảng hỏi. 2.1.6. Tiến hành khảo sát a) Điều tra thử: Kết quả khảo sát cho thấy bộ công cụ khảo sát dành cho trẻ MG 5-6 tuổi, GVMN và cha mẹ của trẻ là phù hợp. Vì thế, bộ công cụ này tiếp tục được dùng cho điều tra chính thức.
12 b) Điều tra chính thức Với trẻ: tập huấn cho các cộng tác viên về quy trình tiến hành thu thập mẫu lời kể của trẻ. Với GV và cha mẹ của trẻ: gửi phiếu điều tra bằng hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến. 2.2. Kết quả khảo sát thực trạng 2.2.1. Thực trạng mức độ phát triển lời nói mạch lạc của trẻ 5 - 6 tuổi a) Kết quả đánh giá chung Bảng 2.1. Kết quả đánh giá mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi STT Nội dung ̅ 𝑿 SD t p 1. Kết quả chung 10,59 5,80 2. Kết quả đánh giá theo từng bài tập 2.1 Mô tả 5,74 2,96 6,71 0,000 2.2 Kể chuyện 4,86 3,02 Kết quả đánh giá chung cho thấy, LNML của trẻ chỉ ở mức trung bình (10,59). Trong đó, đa số trẻ đạt LNML ở mức thấp, theo sau là mức trung bình và mức cao. Để có cái nhìn chi tiết hơn, luận án tiến hành đánh giá thực trạng mức độ phát triển LNML theo hai bài tập. Điểm trung bình khi mô tả đồ chơi (5,74) cao hơn điểm trung bình khi KC theo tranh (4,86) chứng tỏ khi mô tả, LNML của trẻ tốt hơn khi tường thuật. Đối với trẻ MG 5-6 tuổi, tranh truyện thường mang tính trừu tượng và phản ánh nhiều sự kiện có tính liên tục nên có thể sẽ khiến trẻ gặp khó khăn khi kể. b) Kết quả đánh giá theo khu vực Bảng 2.2. Kết quả đánh giá mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi theo từng khu vực Khu vực Levene's test t-test f p ̅ 𝑿 SD t p Miền núi 18,43 0,000 8,10 3,72 -5,65 0,000 Đồng bằng 13,33 6,42 Kết quả Bảng 2.2 cho thấy, mức độ phát triển LNML giữa trẻ ở miền núi và đồng bằng có sự khác biệt (p = 0,000). Cụ thể, trẻ ở miền núi có mức điểm LNML (8,10) thấp hơn đồng bằng (13,33). Các kết quả phân tích định tính cho thấy, khi KC, đa số trẻ thuộc khu vực đồng bằng có thể tự tin, độc lập mô tả/kể chuyện trong khi trẻ miền núi còn khá nhút nhát và chưa chủ động. Các câu chuyện của trẻ ở miền núi dường như ngắn hơn, ít thông tin hơn, có cấu trúc và trình tự bị phá vỡ hoặc gián đoạn, giữa các câu thiếu tính liên kết hơn so với các câu chuyện của trẻ ở khu vực đồng bằng. c) Kết quả đánh giá theo giới tính
13 Kết quả Bảng 2.3 cho thấy, có sự khác biệt trung bình về mức điểm đánh giá LNML giữa trẻ trai và trẻ gái (t = -2,05; p = 0,042). Mức điểm của trẻ gái (10,84) cao hơn của trẻ trai (8,89) chứng tỏ, LNML của trẻ gái tốt hơn trẻ trai. Bảng 2.3. Kết quả đánh giá mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi theo giới tính ̅ Levene's test t-test Giới tính 𝑿 SD F p t p Trai 8, 89 5,50 0,013 0,908 -2,05 0,042 Gái 10,84 5,41 Phân tích định tính cho thấy, những câu chuyện của trẻ gái không chỉ dài hơn mà còn thể hiện sự linh hoạt khi dùng từ, đặt câu. Trong quá trình kể, nếu trẻ trai thường bị phân tâm bởi những chi tiết phụ thì trẻ gái có thể dễ dàng xác định và làm nổi bật được những chi tiết/bộ phận chính và phụ. Lời kể của trẻ gái cũng mượt mà, giàu cảm xúc hơn trẻ trai bởi có sự xuất hiện của những từ tượng hình, từ thể hiện cảm xúc, hoặc thể hiện được cả chi tiết phụ. 2.2.2. Thực trạng nhận thức và thực hành của giáo viên liên quan đến vấn đề lời nói mạch lạc và phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện a) Thực trạng nhận thức của GV: Một bộ phận GV đã có nhận thức đúng đắn về LNML, cũng như phát triển LNML cho trẻ MG qua HĐKC. Ngược lại, nhiều GV chưa có nhận thức đúng đắn, kịp thời về LNML và ý nghĩa, mục đích, nội dung, hình thức, phương pháp phát triển LNML cho trẻ MG. b) Thực trạng thực hành của GV: Một số ít GV đã bước đầu thực hiện việc phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC. Tuy vậy, nhiều GV chưa thực hiện việc phát triển LNML qua HĐKC một cách thường xuyên. Trong quá trình thực hiện, bên cạnh một số thuận lợi, GV cũng gặp phải một số khó khăn nhất định. 2.2.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ phát triển lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi 2.2.3.1. Về phía giáo viên Các kết quả kiểm định cho thấy mức độ thực hành của GV về vấn đề LNML và phát triển LNML cho trẻ 5-6 tuổi qua HĐKC có mối tương quan thuận chiều với mức độ phát triển LNML của trẻ. Nhận thức của GV về LNML và phát triển LNML lại có mối liên hệ chặt chẽ với mức độ thực hành của GV liên quan đến vấn đề này. 2.2.3.2. Về phía gia đình trẻ Các kết quả kiểm định cho thấy các HĐ ngôn ngữ tại gia đình như: HĐ trò chuyện của cha/mẹ với trẻ, HĐ vui chơi tại gia đình, HĐ đọc/KC cho trẻ nghe,
14 HĐ sử dụng các phương tiện ICT có định hướng có mối liên hệ thuận chiều với sự phát triển LNML của trẻ. 2.3. Đánh giá chung về thực trạng 2.3.1. Đánh giá về mức độ phát triển lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi LNML của đa số trẻ MG 5-6 tuổi đạt mức trung bình. Trong đó, nhiều trẻ đã có kĩ năng LNML nên có thể nói/kể những đoạn ngắn có chủ đề gần gũi, thân thuộc. Mặc dù vậy, ngoài một số ít trẻ sở hữu LNML ở mức cao, có một tỉ lệ lớn trẻ chưa biết cách và chưa có khả năng tự xây dựng một đoạn độc thoại rõ ràng, mạch lạc. Giữa các trẻ MG 5-6 tuổi có sự khác nhau về mức độ phát triển LNML. Đặc biệt, khi đánh giá theo khu vực, trẻ ở khu vực miền núi có mức độ phát triển LNML không tốt bằng trẻ ở khu vực đồng bằng. 2.3.2. Đánh giá về việc phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ qua hoạt động kể chuyện Một bộ phận GVMN đã có nhận thức đúng đắn về LNML, cũng như phát triển LNML cho trẻ MG qua HĐKC. Một số ít GV đã bước đầu thực hiện việc phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC một cách có hệ thống. Tuy vậy, nhìn chung, việc phát triển LNML cho trẻ MG qua HĐKC diễn ra không thường xuyên và hiệu quả đạt được chưa rõ rệt. 2.3.3. Đánh giá về các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ phát triển lời nói mạch lạc của trẻ Sự phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau, trong đó có hai yếu tố quan trọng nhất là nhà trường và gia đình. Kết quả kiểm định cho thấy nếu GV thường xuyên phát triển LNML cho trẻ qua HĐKC và cha mẹ dành nhiều thời gian trò chuyện, vui chơi, đọc/KC và sử dụng các phương tiện ICI mang tính hai chiều với trẻ thì LNML của trẻ sẽ ngày càng hoàn thiện hơn. Kết luận chương 2 Mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi còn chưa cao, chủ yếu đạt mức trung bình và thấp. Trong đó, các kĩ năng mô tả của trẻ tốt hơn so với kĩ năng KC. Thực tế cho thấy, việc phát triển LNML cho trẻ qua HĐKC diễn ra chưa thường xuyên, thiếu nhất quán. Thêm vào đó, mặc dù đa số cha mẹ của trẻ đã có nhận thức đúng về vấn đề LNML và phát triển LNML cho trẻ nhưng nhiều cha mẹ chưa thường xuyên và tích cực trong việc xây dựng môi trường giàu tương tác ngôn ngữ tại gia đình. Từ kết quả trên, có thể thấy, việc phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi là vấn đề cấp thiết, vừa phù hợp với nhu cầu thực tiễn, vừa đáp ứng mục tiêu giáo dục của chương trình GDMN và kì vọng của gia đình trẻ.
15 CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN LỜI NÓI MẠCH LẠC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA HOẠT ĐỘNG KỂ CHUYỆN 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp Các nguyên tắc đề xuất biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC gồm: nguyên tắc lấy trẻ làm trung tâm; đảm bảo mục tiêu giáo dục; đảm bảo tính hệ thống và phát triển; đảm bảo tính thực tiễn; đảm bảo tính tích hợp; đảm bảo tính cá biệt hóa. 3.2. Biện pháp phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi thông qua hoạt động kể chuyện Biện pháp 1: Lập kế hoạch phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện a) Mục đích, ý nghĩa: Lập kế hoạch giúp GV có định hướng và chủ động trong việc tổ chức, thực hiện các HĐ giáo dục bởi có thể dự kiến các mục tiêu phát triển LNML mà trẻ cần đạt cũng như định hình được lượng kiến thức sao cho phù hợp với khả năng ngôn ngữ của trẻ. b) Nội dung: Lập kế hoạch phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC theo năm học; lập kế hoạch phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC theo chủ đề; lập kế hoạch phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC theo HĐ. c) Cách tiến hành: a. Lập kế hoạch phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC theo năm học: Phân tích tình hình thực tiễn; xác định mục tiêu; xác định các kĩ năng LNML muốn hình thành ở trẻ; xác định các mục tiêu cụ thể đối với từng kĩ năng; dự kiến nội dung, nhiệm vụ và thời gian thực hiện. b. Lập kế hoạch phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC theo chủ đề: Dựa trên kế hoạch phát triển LNML cho trẻ qua HĐKC theo năm học đã xây dựng, GV lựa chọn, phân loại, sắp xếp các HĐ giáo dục phù hợp với từng chủ đề. c. Lập kế hoạch phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua KC trong các hoạt động ở trường MN: Phân tích tình hình thực tiễn của nhóm/lớp; dự kiến mục tiêu; xác định các HĐ có ưu thế; lựa chọn các nội dung HĐ; đánh giá kết quả HĐ. c) Điều kiện thực hiện: GV cần hiểu rõ về chương trình GDMN; có khả năng lập kế hoạch giáo dục theo năm học, theo tháng, theo tuần và theo HĐ cụ thể; biết cách đánh giá và điều chỉnh kế hoạch sao cho phù hợp với tình hình thực tiễn.
16 Biện pháp 2: Thu hút trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi vào quá trình chuẩn bị môi trường giáo dục nhằm phát triển lời nói mạch lạc a) Mục đích, ý nghĩa: Góp phần thu hút, kích thích hứng thú và sự chú ý để trẻ có thể tham gia một cách hiệu quả vào HĐKC và sử dụng lời nói; giúp trẻ tự tin thể hiện bản thân, mạnh dạn chia sẻ với cô, với bạn về các trải nghiệm hoặc kể những câu chuyện hấp dẫn và giàu cảm xúc. b) Nội dung: Xây dựng môi trường vật chất giàu tương tác ngôn ngữ; Xây dựng môi trường tâm lí thân thiện, thoải mái nhằm kích thích trẻ nói/kể c) Cách tiến hành: - Xây dựng môi trường vật chất giàu tương tác ngôn ngữ: Lập kế hoạch; lựa chọn địa điểm, bố trí các khu vực HĐ phù hợp nhằm thu hút trẻ tham gia vào HĐKC; … Trong quá trình xây dựng, khuyến khích và tạo cơ hội cho trẻ được trao đổi, chia sẻ ý tưởng. - Xây dựng môi trường tâm lí thân thiện, thoải mái nhằm kích thích trẻ nói/kể: Xây dựng mối quan hệ thân thiện, tích cực nhằm tạo sự thoải mái cho trẻ; xây dựng môi trường tâm lí kích thích, thu hút trẻ tham gia vào HĐ nói/kể; xây dựng môi trường ngôn ngữ tích cực, chuẩn mực. c) Điều kiện thực hiện: GV am hiểu về mức độ phát triển LNML của trẻ, hiểu các quy định về sắp xếp và xây dựng môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. Cha mẹ trẻ phối hợp chặt chẽ với GV trong quá trình xây dựng môi trường vật chất. Biện pháp 3: Lồng ghép nội dung phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua kể chuyện trong các hoạt động học a) Mục đích: Biện pháp này giúp trẻ làm quen với chủ đề và cách lập luận cấu trúc câu chuyện, giúp trẻ tạo lập ý tưởng và khả năng trình bày logic, phát triển khả năng diễn đạt rõ ràng, mạch lạc và khả năng trình bày logic. b) Nội dung: Lồng ghép nội dung phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi trong HĐ kể lại truyện văn học, HĐ khám phá khoa học; HĐ tạo hình. c) Cách tiến hành: Để thực hiện, GV cần lựa chọn nội dung phát triển LNML phù hợp để lồng ghép trong HĐ; thực hiện lồng ghép các nội dung phát triển LNML đã lựa chọn trong HĐ một cách linh hoạt và phù hợp. d) Điều kiện thực hiện: GV có kĩ năng lập kế hoạch và tổ chức các HĐ học có lồng ghép phát triển LNML phù hợp; linh hoạt trong việc lựa chọn nội dung phát triển LNML; tạo cơ hội cho tất cả trẻ được tham gia nói/kể trong các HĐ. Biện pháp 4: Hướng dẫn trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi mô tả/ lập truyện về các đối tượng, tranh ảnh để phát triển lời nói mạch lạc a) Mục đích, ý nghĩa: Góp phần hình thành khả năng phân lập và làm nổi bật đặc điểm của các đối tượng; từ đó làm phong phú và rõ nghĩa của từ, hoàn
17 thiện cấu trúc ngữ pháp của lời nói, giúp trẻ lĩnh hội thêm nhiều từ và mẫu câu mới. b) Nội dung: Lập kế hoạch; thực hiện kế hoạch đã xây dựng. c) Cách tiến hành: - Dự kiến phương pháp, kĩ thuật, hình thức tổ chức dạy học; chuẩn bị đồ dùng, học liệu cần thiết; dự kiến các tiêu chí đánh giá dựa trên mục tiêu phát triển LNML. - Thực hiện kế hoạch theo trình tự: Gây hứng thú, giới thiệu chủ đề; Giới thiệu/ quan sát đối tượng; xây dựng dàn ý của câu chuyện; trẻ thực hiện kể chuyện; GV đưa ra câu chuyện (nếu cần); đánh giá, nhận xét. d) Điều kiện thực hiện: GV có kiến thức về LNML; linh hoạt trong việc lựa chọn hình thức, phương pháp tổ chức HĐ phù hợp; hiểu rõ kĩ thuật KC diễn cảm, lựa chọn đồ chơi/ tranh ảnh và các đồ dùng, học liệu khác đầy đủ, phù hợp với mục tiêu đặt ra. Biện pháp 5: Tạo tình huống cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi kể chuyện theo kinh nghiệm để củng cố và phát triển lời nói mạch lạc a) Mục đích: Góp phần gợi nhớ, củng cố, làm phong phú thêm vốn biểu tượng của trẻ, giúp trẻ nhớ lại trình tự sự kiện đã chứng kiến hay trẻ đã trải nghiệm; góp phần hình thành ở trẻ kĩ năng trình bày có liên kết, có thứ tự, có cấu trúc; củng cố khả năng diễn đạt suy nghĩ một cách tuần tự, liền mạch. b) Nội dung: Lập kế hoạch tạo tình huống cho trẻ KC theo kinh nghiệm; thực hiện kế hoạch đã xây dựng nhằm giúp trẻ củng cố và phát triển LNML. c) Cách tiến hành: - Dự kiến phương pháp, kĩ thuật, hình thức tổ chức dạy học; chuẩn bị đồ dùng, học liệu, chủ đề trong HĐKC; dự kiến các tiêu chí đánh giá dựa trên mục tiêu phát triển LNML. - Thực hiện kế hoạch theo trình tự: Gây hứng thú, giới thiệu chủ đề dựa trên các tình huống; đàm thoại về chủ đề, nội dung của câu chuyện; trẻ kể chuyện theo kinh nghiệm; đánh giá, nhận xét. d) Điều kiện thực hiện: GV linh hoạt trong việc lựa chọn hình thức, phương pháp phù hợp với việc hướng dẫn trẻ kể lại những gì đã chứng kiến, trải nghiệm nhằm hình thành và phát triển các kĩ năng LNML cho trẻ; có kĩ năng lựa chọn các chủ đề phù hợp với trẻ. Biện pháp 6: Phối hợp với gia đình khuyến khích trẻ kể chuyện ở nhà nhằm củng cố và phát triển lời nói mạch lạc a) Mục đích: Góp phần mở rộng môi trường ngôn ngữ, giúp trẻ có nhiều cơ hội để rèn luyện, thực hành và phát triển LNML; đồng thời góp phần thay đổi quan điểm, nhận thức của cha mẹ về vai trò, trách nhiệm của gia đình trong giáo dục trẻ nói chung, giáo dục LNML cho trẻ nói riêng.
18 b) Nội dung: Xây dựng kế hoạch phối hợp với cha mẹ trẻ một cách cụ thể, rõ ràng dựa trên mục tiêu phát triển LNML cho trẻ qua HĐKC tại gia đình; thực hiện kế hoạch đã xây dựng một cách thường xuyên, liên tục và có hiệu quả thông qua nhiều hình thức khác nhau. c) Cách tiến hành: - Bước 1: Xây dựng kế hoạch hướng dẫn, phối hợp với cha mẹ trẻ một cách cụ thể, rõ ràng dựa trên mục tiêu phát triển LNML cho trẻ qua HĐKC + Xác định mục tiêu của việc phối hợp với cha mẹ của trẻ + Lựa chọn tài liệu cần thiết để cung cấp, trao đổi, hướng dẫn cha mẹ của trẻ + Dự kiến các hình thức tiến hành - Bước 2: Thực hiện kế hoạch đã xây dựng thường xuyên, liên tục và có hiệu quả thông qua nhiều hình thức khác nhau + Tổ chức trao đổi hoặc cung cấp tài liệu để giúp cha mẹ hiểu, tạo điều kiện cho trẻ phát triển LNML qua HĐKC tại gia đình + Khuyến khích cha mẹ tham gia cùng trẻ KC ở gia đình d) Điều kiện thực hiện: GV có kiến thức về LNML và phát triển LNML qua HĐKC, biết cách huy động những điều kiện sẵn có của nhà trường, lớp học; có sự am hiểu về đặc điểm gia đình của trẻ; có kĩ năng trao đổi, giao tiếp với cha mẹ của trẻ. 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp phát triển LNML cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi thông qua hoạt động kể chuyện Các biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC đều hướng đến mục tiêu chung là giúp cho LNML của trẻ ngày càng phát triển, hoàn thiện. Sự tác động của các biện pháp tới trẻ tuy khác nhau những giữa chúng luôn có mối quan hệ mật thiết, gắn bó chặt chẽ. Mỗi biện pháp chỉ có thể phát huy ưu thế khi được đặt trong thế tương quan với các biện pháp khác. Kết luận chương 3 Trong chương 3, luận án đề xuất một số nguyên tắc trọng tâm trong xây dựng các biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC: nguyên tắc lấy trẻ làm trung tâm; đảm bảo mục tiêu giáo dục; đảm bảo tính hệ thống và phát triển; đảm bảo tính thực tiễn; đảm bảo tính tích hợp; đảm bảo tính cá biệt hóa. Dựa trên cơ sở lí luận và khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng; dựa trên các nguyên tắc cơ bản, luận án đề xuất sáu biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC. Tuy mỗi biện pháp có tính độc lập và được thực hiện theo một quy trình riêng nhưng giữa các biện pháp có mối quan hệ chặt chẽ, tác động tương hỗ lẫn nhau. Vì vậy, cần phối hợp các biện pháp với nhau để quá trình phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC đạt hiệu quả bền vững.