Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:43

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục "Quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh" được nghiên cứu với mục đích khảo sát, đánh giá thực trạng dạy học và quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trường THCS tại TP. Hồ Chí Minh. Đề xuất các biện pháp quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trường THCS TP. Hồ Chí Minh, góp phần thực hiện thành công Chương trình giáo dục phổ thông 2018, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong giai đoạn hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh

ỦY BAN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƢỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN NGUYỄN VĂN HIẾU QUẢN LÍ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC 1. 2. 3. TS. Đinh Th S.TS. Trnh Th khoa Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2022
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Bối cảnh toàn cầu hóa và sự bùng nổ tri thức đặt giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) của tất cả các quốc gia trên thế giới trước những thách thức to lớn. Đổi mới giáo dục đã trở thành nhu cầu cấp thiết và xu thế mang tính toàn cầu. Một trong những nội dung, yêu cầu đổi mới giáo dục là đổi mới chương trình giáo dục theo hướng tiếp cận năng lực thay cho hướng tiếp cận nội dung như trước đây, nhằm thích ứng với sự bùng nổ tri thức loài người. Trong bối cảnh đó, Nghị quyết số 29/NQ-TW đã nêu 9 nhiệm vụ và giải pháp, trong đó có: “... Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của GD&ĐT theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học... Đổi mới căn bản công tác quản lí GD&ĐT, bảo đảm dân chủ, thống nhất; tăng quyền tự chủ và trách nhiệm xã hội của các cơ sở giáo dục, đào tạo; coi trọng quản lí chất lượng”. Thực hiện Nghị quyết số 29/NQ-TW, Bộ GD&ĐT đã triển khai và công bố Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể và chương trình các môn học vào ngày 26/12/2018; đồng thời, danh mục sách giáo khoa lớp 1, 2 và 6 cũng được phê duyệt để đưa vào giảng dạy từ năm học 2019-2020. Theo đó, một trong những định hướng quan trọng của việc xây dựng chương trình, sách giáo khoa mới là tiếp cận phẩm chất và năng lực học sinh (HS); do đó mọi hoạt động dạy học trong các nhà trường phổ thông phải thay đổi căn bản và toàn diện theo tiếp cận này và đây là vấn đề tất yếu, cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. Chương trình và sách giáo khoa mới đã được triển khai đưa vào giảng dạy và gặp không ít khó khăn đối với cán bộ quản lí (CBQL) và giáo viên (GV), đặc biệt, chất lượng GV đã ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả thực hiện chương trình, bởi đa số họ vẫn quen với cách dạy học theo tiếp cận nội dung. Để thực hiện thành công chương trình mới, công tác quản lí của các cấp trong ngành Giáo dục đóng vai trò quan trọng, giúp điều tiết mọi hoạt động dạy học của GV đi đúng hướng. Do đó, quản lí dạy học theo hướng
định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học là vấn đề tất yếu, cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. 1.2. Đã có nhiều nghiên cứu về dạy học và quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học trên thế giới và ở Việt Nam. Đặc biệt, ở Việt Nam, từ khi Nghị quyết số 29-NQ/TW được ban hành (ngày 04/11/2013), các nhà quản lí, khoa học giáo dục mới chính thức có cơ sở pháp lí rõ ràng để tổ chức triển khai nhiều nghiên cứu xoay quanh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục. Kể từ đó, cụm từ “Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực” khá phổ biến và được nhắc lại thường xuyên trong các hoạt động chuyên môn ở bậc phổ thông. Nhiều giáo trình, đề tài, luận án, báo cáo khoa học… đã đi sâu vào từng lĩnh vực môn học hoặc các thành tố của quá trình dạy học ở các cấp, bậc học khác nhau nhằm hướng tới phát triển năng lực đặc thù hoặc năng lực chung (cốt lõi) cho người học. Tuy nhiên, các nghiên cứu về quản lí hoạt động này thì chưa được quan tâm nhiều. Mặc dù đã có những nghiên cứu về thực trạng, từ đó đề xuất biện pháp/giải pháp quản lí trên địa bàn cụ thể với phương pháp khảo sát phù hợp, nhưng nội dung khảo sát chưa đầy đủ và chưa đi và cụ thể, việc phân tích số liệu thu được vẫn chưa sâu sắc, phương pháp phỏng vấn chưa bổ sung cho phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi, do đó kết quả thu được chưa đủ độ tin cây; dẫn tới các biện pháp/giải pháp đề xuất chưa mang tính đặc thù, vẫn còn chung chung. Do đó, cần thiết phải có một nghiên cứu bài bản, đầy đủ, sâu sắc trên cơ sở khung lí luận vững chắc về quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS. 1.3. Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Tp Hồ Chí Minh lần thứ X, nhiệm kì 2015-2020 cũng đã đưa ra 12 nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu, trong đó có nhiệm vụ: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giảng dạy và học tập theo hướng hiện đại, đáp ứng chuẩn giáo dục khu vực và quốc tế; phát triển tốt nhất năng lực sáng tạo của HS, coi trọng thực hành, thực tế; chú
trọng giáo dục lối sống, nhân cách, đạo đức, lí tưởng và truyền thống cách mạng, ý chí kiên cường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc...”. Để thực hiện nhiệm vụ này, Sở GD&ĐT cần có các giải pháp quản lí phù hợp với đặc thù của Thành phố. Thời gian qua đã có một số nghiên cứu liên quan đến quản lí dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS được thực hiện trên địa bàn Tp Hồ Chí Minh; tuy nhiên, hầu hết các nghiên cứu này mới chỉ đi vào từng lĩnh vực/môn học hoặc từng thành tố của quá trình dạy học mang tính rời rạc… Còn thiếu những nghiên cứu một cách tổng quát, bài bản, hệ thống, sâu sắc, toàn diện cho cả một cấp học ở bậc phổ thông, đặc biệt là ở cấp trung học cơ sở (THCS); các biện pháp/giải pháp đề xuất vẫn chưa thể hiện rõ tính đặc thù của vùng miền, lĩnh vực/môn học...; đặc biệt, chưa có nghiên cứu nào được tiến hành ở cấp THCS tại Tp Hồ Chí Minh - một thành phố có nhiều điểm đặc thù về giáo dục bậc phổ thông nói chung, cấp THCS nói riêng. Vì những lí do trên, nghiên cứu đề tài “Quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh” có tính thời sự, cấp thiết; có ý nghĩa lí luận và thực tiễn cao trong bối cảnh hiện nay. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận; khảo sát, đánh giá thực trạng dạy học và quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS tại Tp Hồ Chí Minh, Luận án đề xuất các biện pháp quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh, góp phần thực hiện thành công Chương trình giáo dục phổ thông 2018, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong giai đoạn hiện nay. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lí hoạt động dạy học ở trường phổ thông.
3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh. 4. Giả thuyết khoa học Dạy học và quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh đã được quan tâm nhưng còn nhiều hạn chế. Nếu hệ thống và phát triển được lí luận về quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS và khảo sát, đánh giá chính xác, toàn diện thực trạng quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh, sẽ đề xuất được các biện pháp quản lí hoạt động này một cách thiết thực, hiệu quả và phù hợp với thực tiễn đặc thù của địa phương. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận của quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở trường THCS. - Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh - Đề xuất các biện pháp quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh. - Khảo sát tính cấp thiết, tính khả thi của các biện pháp đề xuất. - Thử nghiệm một số biện pháp đã đề xuất. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu - Về đối tượng nghiên cứu: Tập trung nghiên cứu quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS tại Tp Hồ Chí Minh của chủ thể quản lí là Sở GD&ĐT Tp Hồ Chí Minh. - Về địa bàn nghiên cứu: Các trường THCS trên địa bàn 22 quận, huyện, thành phố thuộc Tp Hồ Chí Minh. - Về khách thể khảo sát: 03 CBQL Phòng Giáo dục trung học thuộc Sở GD&ĐT; 13 CBQL Phòng GD&ĐT quận, huyện, thành phố; 361 CBQL là
BGH trường THCS; 927 CBQL là tổ trưởng chuyên môn trường THCS; 13 Chuyên viên Phòng Giáo dục trung học thuộc Sở GD&ĐT; 37 chuyên viên Phòng GD&ĐT quận, huyện, thành phố; 7251 GV trường THCS. - Về thời gian khảo sát: Tháng 3-5/2021. 7. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp tiếp cận: Tiếp cận hệ thống, Tiếp cận năng lực, Tiếp cận thực tiễn, Tiếp cận chức năng quản lí. - Phương pháp nghiên cứu cụ thể: Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận, Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn (Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động, Phương pháp phỏng vấn sâu, Phương pháp thử nghiệm), Nhóm phương pháp thống kê và xử lí số liệu. 8. Đóng góp mới của luận án - Về mặt lí luận: Hệ thống và phát triển lí luận về hoạt động dạy học và quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS. - Về mặt thực tiễn: + Hình thành bức tranh thực trạng hoạt động dạy học và quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh. + Đề xuất các biện pháp quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh có tính cấp thiết, tính khả thi, có ý nghĩa thực tiễn, phù hợp với đặc thù của Thành phố. 9. Cấu trúc luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, Luận án gồm có 03 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lí luận của quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở trường THCS. Chƣơng 2: Cơ sở thực tiễn về quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh. Chƣơng 3: Biện pháp quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh.
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA QUẢN LÍ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu về dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học Trên thế giới, các công trình nghiên cứu đều tập trung phân tích vai trò và tầm quan trọng của dạy học theo tiếp cận năng lực, đưa ra mô hình dạy học để phát triển năng lực người học. Nhìn chung, các mô hình đề xuất đều theo một cấu trúc: xuất phát từ thực tiễn (nhu cầu người học), xác định năng lực cần có (chuẩn đầu ra), xác định nguồn lực và cách thức để tạo ra các kết quả đầu ra đó, đánh giá năng lực người học đạt được. Tuy nhiên, còn thiếu những nghiên cứu đi sâu vào thiết kế và tổ chức dạy học, cũng như kiểm tra, đánh giá theo tiếp cận năng lực người học. Ở Việt Nam, đã có nhiều nghiên cứu đi sâu vào từng khâu của hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học. Các nghiên cứu đều đóng góp cả về mặt lí luận và thực tiễn giúp nâng cao chất lượng hoạt động dạy học. Tuy nhiên, còn thiếu những nghiên cứu một cách bài bản, hệ thống, sâu sắc, toàn diện về dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực, đặc biệt là ở cấp THCS. 1.1.2. Các nghiên cứu về quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học Trên thế giới, hầu hết chương trình giáo dục phổ thông của các nước phát triển đều được thiết kế theo tiếp cận năng lực; và đi liền với đó là quản lí chương trình cũng theo tiếp cận này, thể hiện bằng cơ chế quản lí kết hợp giữa tập trung và phân cấp đến tận các trường phổ thông – đơn vị trực tiếp thực hiện hoạt động dạy học. Xuất phát từ cách tiếp cận trong xây dựng và quản lí chương trình, nhiều nghiên cứu về dạy học và quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học đã được chú trọng,
trong đó các tác giả tập trung vào phân tích mối quan hệ giữa quản lí hoạt động dạy học ở trường phổ thông với với quản lí xây dựng và phát triển chương trình giáo dục. Mặc dù đã có những nghiên cứu đi sâu vào từng thành tố của quá trình dạy học và phân tích vai trò, ý nghĩa của việc quản lí từng thành tố đó. Nhưng, quản lí như thế nào, tức là biện pháp quản lí ra sao để mọi hoạt động dạy học đều hướng tới mục tiêu chung là phát triển năng lực HS thì chưa được các tác giả đưa ra một cách tường minh để giúp CBQL giáo dục và chính GV vận dụng trong quá trình dạy học. Ở Việt Nam, vấn đề quản lí xây dựng và phát triển chương trình giáo dục theo hướng phân cấp quản lí mới chỉ được chú trọng nghiên cứu kể từ sau khi Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương được ban hành. Theo đó, mặc dù đã phần nào hướng vào quản lí theo tiếp cận đầu ra, nhưng các nghiên cứu mới chủ yếu đưa ra một số định hướng cho việc quản lí chương trình, mà chưa có biện pháp quản lí cụ thể. Trong mối quan hệ với quản lí chương trình, đã có nhiều nghiên cứu tập trung vào đề xuất các biện pháp quản lí các thành tố của quá trình dạy học để hướng tới đạt được kết quả học tập tốt nhất đáp ứng được mục tiêu chương trình giáo dục... Tuy nhiên, vì mục tiêu của chương trình vẫn chủ yếu theo tiếp cận nội dung nên các biện pháp quản lí dạy học cũng chủ yếu hướng tới đạt được mục tiêu tương ứng. Bên cạnh đó, nhằm hướng tới xây dựng một chương trình với sự thay đổi hoàn toàn về cách tiếp cận (Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã ban hành), nhiều nghiên cứu đã xuất phát từ mục tiêu chung là “phát triển năng lực HS” để tiếp cận, theo đó đã có nhiều biện pháp quản lí dạy học khác nhau được đề xuất một cách chung chung hoặc ở từng môn học/lĩnh vực hay các cấp học khác nhau, trên địa bàn cụ thể và đặc thù nhất định, trong đó có Tp Hồ Chí Minh,... nhưng các biện pháp vẫn chưa phát huy được hiệu quả, khó vận dụng vì chưa dựa trên một khung lí luận đầy đủ, vững chắc... Do đó, cần có một nghiên cứu một cách tổng thể, bài bản, thống nhất giữa chương trình và các môn học/lĩnh
vực giáo dục nhất định để có biện pháp tốt nhất trong quản lí dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS ở trường phổ thông. 1.1.3. Khái quát kết quả các công trình đã công bố và những vấn đề đặt ra cần giải quyết Trên cơ sở tổng quan các công trình nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam về xây dựng chương trình, dạy học và quản lí hoạt động này theo định hướng phát triển năng lực người học, tác giả rút ra một số vấn đề còn tồn tại làm cơ sở cho những nghiên cứu tiếp theo như sau: (1) Các nghiên cứu chủ yếu đi sâu vào dạy học và quản lí từng thành tố của quá trình dạy học; còn thiếu những nghiên cứu một cách tổng quát, bài bản, hệ thống, sâu sắc, toàn diện với đầy đủ các thành tố của quá trình dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học (mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức, kiểm tra, đánh giá, cơ sở vật chất, thiết bị phục vụ hoạt động dạy học) cho cả một cấp học ở bậc phổ thông, đặc biệt là ở cấp THCS. (2) Các nghiên cứu đều tìm cách quy trình hóa và đưa ra ví dụ minh họa cho quy trình để nâng cao hiệu quả từng thành tố của quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học. Tuy nhiên, vẫn chưa có một quy trình thống nhất tương đối để GV có thể vận dụng vào dạy học ở trường phổ thông. Nghiên cứu này sẽ tổng hợp, khái quát hóa để đưa ra những vấn đề chung nhất, vừa giúp cho GV giảng dạy, vừa giúp CBQL ở nhà trường phổ thông có biện pháp quản lí tốt hơn nhằm đạt được mục tiêu phát triển năng lực HS. (3) Vấn đề quản lí dạy học luôn gắn liền với quản lí xây dựng và phát triển chương trình theo định hướng phát triển năng lực người học. Hai vấn đề này phải được nghiên cứu trong mối quan hệ biện chứng với nhau. (4) Nghiên cứu về quản lí dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học mới chỉ đi vào từng lĩnh vực/môn học hoặc từng thành tố của quá trình dạy học...
(5) Các nghiên cứu đề xuất biện pháp/giải pháp vẫn chưa thể hiện rõ tính đặc thù của vùng miền, lĩnh vực/môn học...; đặc biệt, chưa có nghiên cứu nào được tiến hành ở cấp THCS tại Tp Hồ Chí Minh - một thành phố có nhiều điểm đặc thù về giáo dục bậc phổ thông nói chung, cấp THCS nói riêng. Đây là cơ hội để tác giả khai thác triệt để trong nghiên cứu của mình. Kết quả nghiên cứu tổng quan là sơ sở để tác giả xây dựng một khung lí luận về dạy học và quản lí dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học phù hợp với Việt Nam; khung lí luận tốt sẽ tạo điều kiện cho việc thiết kế và tổ chức khảo sát thực trạng của vấn đề tại các trường THCS ở Tp Hồ Chí Minh; thực tiễn thu được sẽ là cơ sở quan trọng cho việc đề xuất các biện pháp quản lí dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh trong thời gian tới. 1.2. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh 1.2.1. Khái niệm về dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh - Khái niệm dạy học: Dạy học là hệ thống những hành động phối hợp, tương tác giữa GV và HS, trong đó dưới sự tổ chức, hướng dẫn, điều khiển, điều chỉnh, kiểm tra, đánh giá... của GV, HS tự giác, tích cực, chủ động lĩnh hội hệ thống tri thức khoa học, kĩ năng, kĩ xảo, phát triển năng lực nhận thức, năng lực hành động, hình thành thế giới quan khoa học và những phẩm chất của nhân cách. - Khái niệm phẩm chất và năng lực HS: Phẩm chất là những tính tốt thể hiện ở thái độ, hành vi ứng xử của con người; cùng với năng lực tạo nên nhân cách con người. Chương trình giáo dục phổ thông hình thành và phát triển cho HS những phẩm chất chủ yếu sau: yêu nước, nhân ái (yêu quý mọi người, ôn trọng sự khác biệt giữa mọi người), chăm chỉ (ham học, chăm làm), trung thực, trách nhiệm (có trách nhiệm với bản thân, có trách nhiệm với gia đình, có trách nhiệm với nhà trường và xã hội, có trách
nhiệm với môi trường sống). Năng lực của HS là khả năng huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng, hứng thú, niềm tin, ý chí,... phù hợp với lứa tuổi để thực hiện thành công một loạt nhiệm vụ học tập, giải quyết hiệu quả những vấn đề đặt ra cho chính các em trong cuộc sống. - Khái niệm dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS: Là hệ thống những hành động phối hợp, tương tác giữa CBQL, GV, HS và các lực lượng trong và ngoài nhà trường phổ thông nhằm hướng vào chất lượng đầu ra của việc dạy học, đó là những đức tính tốt và khả năng vận dụng kiến thức, sử dụng kĩ năng để giải quyết vấn đề trong những tình huống thực tiễn/bối cảnh cụ thể của HS. Hay nói cách khác, hoạt động dạy học chú trọng tới mục tiêu tạo ra sản phẩm là những HS có thái độ, hành vi ứng xử chuẩn mực, có năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn. 1.2.2. Mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực Mục tiêu của hoạt động dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực là tạo ra những sản phẩm HS đáp ứng được những yêu cầu về phẩm chất và năng lực sau một tiết học, bài học, môn học… Mục tiêu của Chương trình giáo dục THCS trong Chương trình giáo dục phổ thông mới là giúp HS phát triển các phẩm chất, năng lực đã được hình thành và phát triển ở cấp tiểu học, tự điều chỉnh bản thân theo các chuẩn mực chung của xã hội, biết vận dụng các phương pháp học tập tích cực để hoàn chỉnh tri thức và kĩ năng nền tảng, có những hiểu biết ban đầu về các ngành nghề và có ý thức hướng nghiệp để tiếp tục học lên trung học phổ thông, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động. 1.2.3. Nội dung dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh Nội dung dạy học theo định hướng phát triển năng lực bao gồm các nội dung để phát triển các thành phần của năng lực, đồng thời mang tính hình huống, bối cảnh và thực tiễn. Việc lựa chọn nội dung dạy học cần dựa trên mối quan hệ
qua lại biện chứng giữa các mục tiêu, nội dung và phương pháp; không được phép giới hạn ở tri thức khoa học chuyên môn thuần túy như các khái niệm, sự kiện, quy luật, mô hình, mà cần bao gồm cả phương pháp tư duy và làm việc cũng như những chuẩn mực và giá trị. 1.2.4. Phương pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh Để phát triển phẩm chất và năng lực HS, cần sử dụng kết hợp nhiều phương pháp dạy học khác nhau, đặc biệt cần tổ chức các hoạt động học tập gắn liền với thực tiễn để kích thích và hoạt động hóa người học. Để đáp ứng được điều đó, cần sử dụng các phương pháp dạy học như: dự án, nghiên cứu khoa học, giải quyết vấn đề, bàn tay nặn bột, bài tập tình huống, khám khá, theo nhóm, hợp đồng, theo góc, vi mô...; đi cùng với đó là các kĩ thuật dạy học tích cực như: động não, khăn trải bàn, mảnh ghép, XYZ, sơ đồ tư duy, tia chớp, bể cá, ổ bi... 1.2.5. Hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực Hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực phải hết sức đa dạng, phong phú, trong đó tùy theo điều kiện lớp, trường học và địa phương khác nhau mà sử dụng hình thức dạy học phù hợp, nhưng tất cả phải tạo điều kiện để HS trải nghiệm thực tế chứ không chỉ giới hạn ở việc học tập trên lớp. 1.2.6. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh Đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS (hay đánh giá năng lực) là hình thức đánh giá người học căn cứ vào các tiêu chí cần đạt được đối với từng loại năng lực trên từng đối tượng nghiên cứu dựa vào công cụ đánh giá theo một quy trình mang tính chuẩn mực và thống nhất; có thể thực hiện theo tiến trình học tập của HS hay theo các chuẩn đầu ra về năng lực.
1.2.7. Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học là hệ thống các phương tiện vật chất, đồ dùng, vật dụng, dụng cụ, máy móc, đồ dùng dạy học và kĩ thuật khác nhau được sử dụng vào việc giảng dạy, học tập và các hoạt động mang tính giáo dục khác để đạt được mục đích dạy học. Đây là một trong những điều kiện quan trọng để thực hiện thành công nhiệm vụ dạy học phát triển phẩm chất và năng lực HS. 1.3. Quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh 1.3.1. Khái niệm quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh Theo tiếp cận các chức năng quản lí, khái niệm “quản lí” được hiểu như sau: Quản lí là quá trình tác động có chủ đích, định hướng thông qua lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá của chủ thể quản lí đến đối tượng quản lí, nhằm tạo ra sự phối hợp, hợp tác, sử dụng có hiệu quả các tiềm năng của các cá nhân trong tổ chức để đạt được mục tiêu đề ra. Từ khái niệm “quản lí” và “dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS”, có thể hiểu: Quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS là quá trình tác động của chủ thể quản lí đến đối tượng quản lí thông qua lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học; đồng thời tác động đến toàn bộ nguồn lực thực hiện hoạt động nhằm đạt được mục tiêu là chuẩn đầu ra về phẩm chất và năng lực, đó là những đức tính tốt và khả năng vận dụng kiến thức, sử dụng kĩ năng để giải quyết vấn đề trong những tình huống thực tiễn/bối cảnh cụ thể của HS. Chủ thể quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở trường THCS có thể là Sở GD&ĐT, Phòng GD&ĐT hoặc
hiệu trưởng, phó hiệu trưởng chuyên môn... Trong nghiên cứu này, chủ thể quản lí là Sở GD&ĐT; khi đó, đối tượng quản lí là toàn bộ lãnh đạo, CBQL, GV... thuộc cấp thấp hơn (Phòng GD&ĐT, trường THCS) theo ngành dọc. 1.3.2. Vai trò, tầm quan trọng của quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh Việc quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS giúp cho mọi hoạt động dạy học hướng tới đạt được mục tiêu giáo dục phổ thông. Cụ thể là: Đảm bảo cho mọi hoạt động dạy học đều hướng tới mục tiêu chung; Tạo điều kiện để HS được phát triển tốt nhất tiềm năng của mình, Tạo điều kiện cho công tác quản lí trong nhà trường được thuận lợi hơn, Tạo điều kiện tốt hơn cho GV trong phát triển năng lực dạy học của mình, Tạo ra một tổ chức trường học thống nhất về hành động. 1.3.3. Lập kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh a) Lập kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS là quá trình chủ thể quản lí (Sở GD&ĐT) thiết lập, dự tính một cách khoa học các mục tiêu, nội dung, cách thức, trình tự, thời gian tiến hành, chuẩn bị huy động các nguồn lực thực hiện dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS. b) Mục tiêu của kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS Khi lập kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS, chủ thể quản lí cần thiết lập các mục tiêu chung và mục tiêu cụ thể. Mục tiêu chung chính là những phẩm chất và năng lực chung thể hiện trong Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể (2018). Mục tiêu cụ thể là là những năng lực đặc thù thể hiện trong các môn học và hoạt động giáo dục nhất định. c) Nội dung kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất
và năng lực HS Hệ thống các nội dung kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực HS bao gồm: (1) Các hoạt động của Sở GD&ĐT; (2) Các hoạt động của Phòng GD&ĐT quận/ huyện; (3) Các hoạt động của hiệu trưởng trường THCS; (4) Các hoạt động của tổ chuyên môn; (5) Các hoạt động của GV; (6). Các hoạt động của HS. d) Cách thức thực hiện kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển phẩm chấtv và năng lực HS - Nghiên cứu chương trình giáo dục phổ thông, nội dung dạy học, nội dung giáo dục. - Rà soát điều kiện, cơ sở vật chất của nhà trường, điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương. - Tìm hiểu đặc điểm nhận thức, phẩm chất, năng lực của HS. - Dự kiến các phương pháp/kĩ thuật, hình thức tổ chức dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS. 1.3.4. Tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh a) Tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS là quá trình chủ thể quản lí sắp xếp, bố trí hợp lí, khoa học các nguồn lực (nhân lực, vật lực, tin lực, thời gian…), đảm bảo cho sự phối hợp, tương tác giữa lãnh đạo, CBQL, GV và HS… nhằm hướng vào chất lượng đầu ra của việc dạy học, đó là những đức tính tốt và khả năng vận dụng kiến thức, sử dụng kĩ năng để giải quyết vấn đề trong những tình huống thực tiễn/bối cảnh cụ thể của HS. b) Cơ cấu tổ chức: Các thành viên, bộ phận chính tham gia vào dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS bao gồm: Bộ GD&ĐT, lãnh đạo Sở GD&ĐT, Phòng Giáo dục trung học của Sở, Phòng GD&ĐT, BGH trường THCS, TTCM, GV, HS. Mối quan hệ giữa các thành viên, bộ phận được thể hiện qua sơ đồ sau:
Sơ đồ 1.1. Mối quan hệ giữa các thành viên, bộ phận thực hiện dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS Ghi chú: : Quản lí, chỉ đạo thực hiên : Phối hợp, hướng dẫn thực hiện, kiểm tra Nguồn lực tham gia vào dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS còn có lực lượng bên ngoài ngành Giáo dục
như: Gia đình, chính quyền địa phương, các tổ chức chính trị - xã hội của ở địa phương, các cá nhân, doanh nghiệp…. c) Chức năng, nhiệm vụ của các thành viên, bộ phận trong cơ cấu - Bộ GD&ĐT: Ban hành văn bản, xây dựng cơ chế, chỉ đạo, hướng dẫn, tổ chức thực hiện nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học; kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực… - Sở GD&ĐT: Cụ thể hóa chủ trương chỉ đạo của Bộ GD&ĐT, ban hành văn bản hướng dẫn, tổ chức thực hiện các hoạt động dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS trên địa bàn; huy động, sử dụng có hiệu quả cơ sở vật chất của địa phương, của Ngành để tạo điều kiện tốt nhất có thể nhằm hỗ trợ tích cực cho việc đổi mới dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS. - Phòng GD&ĐT: Trên cơ sở chương trình giáo dục phổ thông mới, đặc thù của địa phương và chỉ đạo của Giám đốc sở GD&ĐT, Trưởng phòng GD&ĐT tổ chức, hướng dẫn các trường THCS trên địa bàn quận/ huyện thực hiện dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS. - BGH trường THCS: Cụ thể hóa chủ trương chỉ đạo của các cấp về đổi mới chương trình, nội dung và phương pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS cho phù hợp với điều kiện cụ thể của nhà trường. - Tổ trưởng chuyên môn trường THCS: Xây dựng kế hoạch, tổ chức, kiểm tra, đánh giá dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS của tổ chuyên môn, quản lý kế hoạch dạy học cá nhân của tổ viên; phối hợp với các tổ chuyên môn khác xây dựng kế hoạch giáo dục của nhà trường. - Giáo viên THCS: Thiết kế và tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS; Tự bồi dưỡng và tham gia bồi dưỡng
chuyên môn, nghiệp vụ, chủ động ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông, tham gia nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng. - Học sinh THCS: Chuẩn bị bài để đến lớp học tập, tự học ngoài giờ lên lớp bằng sự kết hợp thực hiện các yêu cầu kĩ năng theo nội dung bài đã học, khai thác các kiến thức từ nhiều nguồn khác nhau và tập giải quyết các vấn đề trong cuộc sống; Tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng mức độ đạt được các năng lực chung và năng lực đặc thù của bản thân. d) Quan hệ giữa các thành viên, bộ phận trong cơ cấu (1) Quan hệ chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện bằng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật và văn bản hành chính từ Bộ GD&ĐT  Sở GD&ĐT  Phòng GD&ĐT  Trường THCS  Tổ Chuyên môn  GV  HS. (2) Quan hệ điều chỉnh: Từ kết quả học tập và rèn luyện của HS, GV so sánh, nhận định và điều chỉnh quá trình tổ chức dạy học của GV, báo cáo tổ/nhóm chuyên môn  Hiệu trưởng trường THCS  Phòng GD&ĐT  Sở GD&ĐT  Bộ GD&ĐT. Bộ GD&ĐT rà soát điều chỉnh hệ thống cơ sở pháp lý thực hiện. Tuy nhiên, trong quá trình tổ chức dạy học và hoạt động giáo dục ở từng cấp, cần có điều chỉnh cho phù hợp với thực tế và qua thực tế có bất cập. 1.3.5. Lãnh đạo/chỉ đạo dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh a) Lãnh đạo/chỉ đạo dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS là quá trình chủ thể quản lí xác định quan điểm, đường lối, tầm nhìn, sứ mệnh, định hướng mang tính chiến lược; định ra nguyên tắc và quy luật vận động; gây ảnh hưởng, lôi cuốn, tạo động lực làm việc cho các lực lượng tham gia (CBQL, GV, HS, cán bộ nhân viên và tất cả các bên liên quan) để họ tự nguyện nỗ lực, tự giác, hăng hái thực hiện có hiệu quả mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực HS. b) Định hướng phát triển, xác định chiến lược, tầm nhìn của dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS: Sở GD&ĐT chỉ đạo
phòng chuyên môn rà soát, cụ thể hoá các nội dung dạy học từ các văn bản chỉ đạo của Bộ GD&ĐT và điều kiện của Thành phố; tiến hành xây dựng, triển khai nội dung chương trình, xác định chuẩn kiến, thức kĩ năng, năng lực và phẩm chất người học và ban hành hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ chuyên môn cấp THCS; quát triệt xuyên suốt quan điểm đổi mới dạy học, sinh hoạt tổ chuyên môn. Ban hành văn bản hành chính hướng dẫn cơ sở giáo dục thực hiện các văn bản và tài liệu hướng dẫn dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực kịp thời đến các cơ sở giáo dục, tiếp thu các phản hồi và cùng các trường tìm các biện pháp khắc phục những khó khăn để thực hiện hiệu quả. c) Điều khiển, hướng dẫn và lôi cuốn các lực lượng thực hiện dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS: - Để dạy học ở trường THCS theo đúng định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS, Sở và Phòng GD&ĐT phải điều khiển, hướng dẫn bằng những quy định cụ thể đối với đối tượng quản lí. - Hiệu trưởng là chủ thể quản lí trực tiếp chỉ đạo, điều khiển, hướng dẫn GV trường THCS bằng những hoạt động: Rà soát, chuẩn bị các điều kiện, phương tiện phục vụ cho công tác tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học; đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học; tăng cường ứng dụng CNTT, kết hợp với sử dụng mạng xã hội trong dạy học; hướng dẫn sử dụng cơ sở vật chất - thiết bị dạy học; tổng kết, báo cáo thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực hiện kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS. d) Động viên, khích lệ, tạo động lực làm việc cho đội ngũ thực hiện dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS Sở GD&ĐT cần chỉ đạo tìm GV điển hình, nhiệt tình tham gia đổi mới dạy học, tổ chức các hoạt động dạy học cấp trường, cấp quận và cấp thành phố để khích lệ phong trào; chỉ đạo các cấp thực hiện một số biện pháp tạo động lực cho GV trong thực hiện dạy học theo định hướng phát triển phẩm
chất và năng lực HS; chỉ đạo hiệu trưởng các nhà trường THCS tạo động lực thông qua cải thiện môi trường làm việc: cổ vũ, “xúc tác”, kích thích sự thay đổi và tạo ra áp lực đổi mới cho GV; hỗ trợ GV trong quá trình thực hiện sự thay đổi. 1.3.6. Kiểm tra, đánh giá dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh a) Kiểm tra dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS là quá trình chủ thể quản lí thiết lập các tiêu chuẩn về dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS, tiến hành đối chiếu và đo lường mức độ hoàn thành so với chuẩn, điều chỉnh những sai lệch và điều chỉnh các tiêu chuẩn đã đặt ra nếu cần thiết để hoạt động dạy học đi đúng hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS. b) Xác định mục đích của kiểm tra, đánh giá dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS - Nắm bắt được hiện trạng dạy học: CBQL giáo dục sẽ nắm được tình hình thực hiện các mục tiêu chung và mục tiêu cụ thể của từng đơn vị trường học hoặc cá nhân trực thuộc với những nhận xét ưu, khuyết điểm; làm rõ những nguyên nhân ưu, nhược điểm. - Điều chỉnh các hoạt động dạy học trong tương lai: Trên cơ sở những kết luận và kiến nghị sửa chữa, khắc phục những khuyết điểm, thiếu sót được phát hiện thông qua hoạt động kiểm tra, đánh giá, CBQL giáo dục sẽ có những luận cứ thực tiễn quan trọng để nghiên cứu, bổ sung, sửa đổi hoàn thiện sao cho hoạt động dạy học đi đúng hướng. - Khen thưởng, thúc đẩy sự phát triển: Trên cơ sở kiểm tra, đánh giá, CBQL giáo dục sẽ phát hiện những nhân tố tích cực trong hoạt động dạy học, những tấm gương, điển hình tiên tiến để nhân rộng. Từ đó có những biện pháp khen thưởng, động viên kịp thời cá nhân, tổ chức phát huy năng lực. c) Xác định các căn cứ, tiêu chuẩn trong kiểm tra dạy học theo định