Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học Môi trường: Dựa vào cộng đồng để sử dụng khôn khéo đất ngập nước trong bối cảnh biến đổi khí hậu - trường hợp đất lúa nước của huyện Gò Công Đông, tỉnh Tiền Giang

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> VIỆN TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG<br /> --------------------------------<br /> <br /> HÀ VĂN ĐỊNH<br /> <br /> DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG ĐỂ SỬ DỤNG KHÔN KHÉO ĐẤT<br /> NGẬP NƯỚC TRONG BỐI CẢNH BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRƯỜNG HỢP ĐẤT LÚA NƯỚC CỦA<br /> HUYỆN GÒ CÔNG ĐÔNG, TỈNH TIỀN GIANG<br /> <br /> CHUYÊN NGÀNH: MÔI TRƯỜNG VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG<br /> MÃ SỐ: CHUYÊN NGÀNH ĐÀO TẠO THÍ ĐIỂM<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC MÔI TRƯỜNG<br /> <br /> Hà Nội, 2017<br /> 1<br /> <br /> Công trình được hoàn thành tại Viện Tài nguyên và Môi trường –<br /> Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học:<br /> 1. PGS.TS. Lê Diên Dực<br /> 2. TS. Nguyễn Võ Linh<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại:<br /> - Thư viện Quốc gia Việt Nam.<br /> - Thư viện Trung tâm Thông tin – Thư viện, ĐHQGHN.<br /> - Viện Tài nguyên và Môi trường.<br /> 2<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của luận án<br /> Kinh nghiệm ở nhiều nước cho thấy những hệ thống quản lý<br /> tập trung hóa hay phương thức quản lý theo hướng áp đặt từ trên<br /> xuống chưa sát thực tế tỏ ra không đem lại hiệu quả đối với việc<br /> quản lý tài nguyên ven biển theo cách bền vững [Lê Diên Dực, 2000;<br /> Trần Thị Út và cs., 2014]. Trong việc thích ứng với biến đổi khí hậu<br /> (BĐKH) thì cộng đồng có vai trò vô cùng quan trọng, nếu không có<br /> sự tham gia của họ thì quá trình thích ứng sẽ gặp khó khăn, thậm chí<br /> thất bại. Tầm quan trọng của cộng đồng trong thích ứng với BĐKH<br /> đã khẳng định rõ tại Nghị quyết Trung ương 24-NQ/TW ngày<br /> 3/6/2013 của Ban chấp hành Trung ương đảng về “Chủ động ứng<br /> phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ<br /> môi trường” [BCHTW, 2013] và Chiến lược Quốc gia về BĐKH<br /> [Thủ tướng Chính phủ, 2011].<br /> Gò Công Đông là một huyện ven biển của tỉnh Tiền Giang<br /> thuộc vùng Đồng bằng sông Cửu Long, là khu vực nhạy cảm dễ bị<br /> tổn tương do BĐKH và nước biển dâng (NBD). Lúa nước là cây<br /> trồng nông nghiệp chủ lực của huyện, đồng thời chịu những tác động<br /> khá mạnh mẽ do BĐKH gây nên [Hà Văn Định, 2012].<br /> Việc thực hiện Đề tài Luận án “Dựa vào cộng đồng để sử<br /> dụng khôn khéo đất ngập nước trong bối cảnh biến đổi khí hậu –<br /> trường hợp đất lúa nước của huyện Gò Công Đông, tỉnh Tiền<br /> Giang” là cần thiết.<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2. Mục tiêu của luận án<br /> 2.1. Mục tiêu chung<br /> Đề xuất được các giải pháp sử dụng khôn khéo đất lúa nước<br /> dựa vào cộng đồng để khắc phục những bất cập trong quản lý sử<br /> dụng đất lúa và tác động tiêu cực của BĐKH.<br /> 2.2. Mục tiêu cụ thể<br /> (i) Đánh giá thực trạng tài nguyên đất lúa nước huyện Gò<br /> Công Đông và những bất cập trong quản lý sử dụng.<br /> (ii) Đánh giá tác động của BĐKH đến đất lúa nước huyện<br /> Gò Công Đông và những vấn đề đặt ra.<br /> (iii) Đánh giá được cộng đồng người sản xuất áp dụng tri<br /> thức bản địa để sử dụng khôn khéo đất lúa nước và sự tham gia của<br /> các cộng đồng liên quan.<br /> (iv) Đề xuất các giải pháp phát huy tri thức bản địa sử dụng<br /> khôn khéo đất nước thích ứng với BĐKH có sự tham gia của cộng<br /> đồng.<br /> 3. Luận điểm bảo vệ của luận án<br /> (i) BĐKH tác động đến lúa nước gây thu hẹp diện tích canh<br /> tác, diện tích gieo trồng lúa.<br /> (ii) Cộng đồng có vai trò quan trọng đối với việc xây dựng<br /> các giải pháp sử dụng khôn khéo đất lúa nước thích ứng với BĐKH.<br /> (iii) Sử dụng khôn khéo đất lúa nước là giải pháp sử dụng tri<br /> thức bản địa của cộng đồng người sản xuất và sự tham gia của các<br /> 2<br /> <br /> bên liên quan nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất lúa, khắc phục<br /> được những bất cập trong quản lý sử dụng và có thể biến tác động<br /> tiêu cực của BĐKH thành những cơ hội mà không làm thay đổi<br /> những tính chất cơ bản của hệ sinh thái.<br /> 4. Điểm mới của luận án<br /> (i) Trên cơ sở sử dụng cách tiếp cận dựa vào cộng đồng và<br /> tiếp cận hệ sinh thái, luận án đã đưa vấn đề cộng đồng vào thích ứng<br /> với BĐKH trong sử dụng đất lúa nước tại khu vực ven biển. Từ cơ<br /> sở lý luận và thực tiễn đã chứng minh được vai trò quan trọng của<br /> cộng đồng trong sử dụng hiệu quả đất lúa nước và thích ứng với<br /> BĐKH tại khu vực ven biển.<br /> (ii) Đề xuất được các mô hình sử dụng đất lúa nước thích<br /> ứng với BĐKH để khẳng định quan điểm BĐKH có thề là cơ hội để<br /> thay đổi mô hình sinh kế nông nghiệp trên nền đất lúa nước có hiệu<br /> quả hơn so với trồng lúa độc canh.<br /> (iii) Đề xuất được các giải pháp áp dụng tri thức bản địa để<br /> sử dụng khôn khéo đất lúa nước thích ứng với tác động tiêu cực của<br /> BĐKH có sự đồng thuận, chia sẻ lợi ích giữa các cộng đồng liên<br /> quan trên cơ sở thực hiện 9 bước tham gia của cộng đồng vào một dự<br /> án cụ thể và 5 nguyên tắc quản lý tài nguyên ven biển dựa vào cộng<br /> đồng.<br /> (iv) Phát hiện ra được những bất cập của chính sách sử dụng<br /> đất lúa trong bối cảnh BĐKH từ đó đưa ra những khuyến nghị điều<br /> chỉnh để tạo điều kiện cho việc sử dụng đất lúa được hiệu quả hơn.<br /> 3<br /> <br />