Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Luật học: Khởi kiện và thụ lý vụ án dân sự - Những vấn đề lý luận và thực tiễn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> <br /> BỘ TƯ PHÁP<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI<br /> <br /> NGUYỄN THỊ HƯƠNG<br /> <br /> Khëi kiÖn vµ thô lý vô ¸n d©n sù Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn<br /> Chuyên ngành : Luật Dân sự và Tố tụng dân sự<br /> Mã số<br /> <br /> : 9 38 01 03<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC<br /> <br /> HÀ NỘI - 2019<br /> <br /> Công trình được hoàn thành<br /> tại Trường Đại học Luật Hà Nội<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Bùi Thị Huyền<br /> 2. TS. Lê Thị Hà<br /> <br /> Phản biện 1: PGS.TS Nguyễn Minh Hằng<br /> <br /> Phản biện 2: TS. Hoàng Ngọc Thỉnh<br /> <br /> Phản biện 3: TS. Nguyễn Hải An<br /> <br /> Luận án được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án cấp Trường, họp tại<br /> Trường Đại học Luật Hà Nội<br /> Vào hồi<br /> <br /> giờ<br /> <br /> phút, ngày<br /> <br /> tháng năm 2019.<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại Thư viện Quốc gia<br /> và Thư viện Trường Đại học Luật Hà Nội<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> Trong sự phát triển của xã hội, khi Nhà nước và pháp luật ra đời thì việc<br /> bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân được ghi nhận bằng pháp luật và<br /> bảo đảm thực hiện thông qua các thiết chế do Nhà nước thiết lập. Theo đó, quyền<br /> khởi kiện của tổ chức, cá nhân đã được pháp luật quy định và chủ thể cho rằng<br /> quyền, lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm có quyền yêu cầu Tòa án có<br /> thẩm quyền bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình thông qua việc khởi kiện.<br /> Khởi kiện vụ án dân sự (VADS) được pháp luật ghi nhận là hoạt động tố tụng<br /> đầu tiên bảo vệ quyền dân sự của chủ thể có quyền hay lợi ích hợp pháp bị xâm<br /> phạm và các chủ thể được pháp luật trao quyền; là cơ sở pháp lý làm phát sinh<br /> quan hệ pháp luật tố tụng dân sự. Khi đơn khởi kiện của các chủ thể đáp ứng đủ<br /> các điều kiện do pháp luật quy định thì Tòa án có trách nhiệm thụ lý vụ án.<br /> Ở Việt Nam, vấn đề khởi kiện và thụ lý VADS được quy định trong các<br /> văn bản pháp luật từ khá sớm và ngày càng được hoàn thiện. Bộ luật Tố tụng<br /> dân sự (BLTTDS) năm 2004 là văn bản pháp luật quy định đầy đủ và có hệ<br /> thống các vấn đề về tố tụng dân sự (TTDS) nói chung và chế định khởi kiện<br /> và thụ lý VADS nói riêng. BLTTDS đã bổ sung những thiếu sót, khắc phục<br /> được những điểm bất cập, chưa hợp lý về khởi kiện và thụ lý VADS trong<br /> các Pháp lệnh thủ tục giải quyết các VADS, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các<br /> vụ án kinh tế, Pháp lệnh thủ tục giải quyết các tranh chấp lao động. Đồng<br /> thời, các quy định về khởi kiện và thụ lý VADS trong BLTTDS đã thể chế<br /> hóa được quan điểm, chủ trương về cải cách tư pháp được ghi nhận trong các<br /> văn kiện của Đảng như Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của<br /> Đảng, Nghị quyết 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số<br /> nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới... Tuy nhiên, sau 5<br /> năm thực hiện BLTTDS năm 2004, các quy định về khởi kiện và thụ lý<br /> VADS vẫn bộc lộ những hạn chế, bất cập nên, Quốc hội khóa 12 đã ban hành<br /> Luật số 65/2011/QH12 ngày 29/03/2011 sửa đổi, bổ sung một số điều của<br /> BLTTDS năm 2004, trong đó có nội dung sửa đổi, bổ sung các quy định về<br /> khởi kiện và thụ lý VADS (sau đây gọi là BLTTDS năm 2011). BLTTDS<br /> năm 2011 nói chung, các quy định về khởi kiện và thụ lý VADS nói riêng<br /> vẫn còn có những quy định chưa đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn, chưa<br /> <br /> 1<br /> <br /> thực sự bảo đảm quyền con người, quyên công dân. Thực tiễn tố tụng tại Tòa<br /> án cho thấy, có nhiều VADS sau khi đã được thụ lý giải quyết trong một thời<br /> gian khá dài, các bên đương sự trong vụ án phải tốn nhiều thời gian, công<br /> sức và tiền bạc để theo kiện tại Tòa án nhưng sau đó lại nhận được quyết<br /> định đình chỉ giải quyết vụ án và trả lại đơn khởi kiện. Thậm chí có vụ án đã<br /> qua nhiều cấp xét xử cả sơ thẩm, phúc thẩm và giám đốc thẩm nhưng sau đó<br /> Tòa án lại ra phán quyết đình chỉ việc giải quyết vụ án và trả lại đơn khởi<br /> kiện do các căn cứ thụ lý vụ án không đúng.<br /> Nhận thức được những hạn chế, bất cập trong các quy định của BLTTDS,<br /> ngày 25/11/2015, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa (XHCN) Việt Nam<br /> đã thông qua BLTTDS năm 2015, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/2016.<br /> Tuy nhiên, BLTTDS năm 2015 mới chỉ giải quyết được phần nào vướng mắc<br /> trong thực tiễn áp dụng các quy định về khởi kiện và thụ lý VADS và còn có<br /> những quy định chưa phù hợp với lý luận, chưa đáp ứng được yêu cầu của<br /> thực tiễn, có quy định chưa rõ ràng, minh bạch dẫn đến có nhiều cách hiểu và<br /> áp dụng không thống nhất. Thực tiễn thực pháp luật về khởi kiện và thụ lý<br /> VADS vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế. Có Tòa án trả lại đơn khởi kiện không<br /> đúng quy định, thụ lý vụ án sai thẩm quyền, chậm xem xét, thụ lý đơn khởi<br /> kiện, lúng túng trong việc xem xét các điều kiện thụ lý VADS. Vai trò của<br /> người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự trên thực tế còn<br /> hạn chế và đôi khi còn chưa được tôn trọng. Một số Viện kiểm sát chưa thực<br /> sự coi trọng công tác kiểm sát hoạt động trả lại đơn khởi kiện và thụ lý<br /> VADS của Tòa án... Trước tình hình đó, việc nghiên cứu toàn diện, sâu sắc<br /> các quy định của BLTTDS năm 2015 về khởi kiện và thụ lý VADS để nhận<br /> biết được những kết quả đạt được, những hạn chế, bất cập của quy định pháp<br /> luật cũng như những tồn tại, hạn chế, vướng mắc trong thực tiễn thực hiện,<br /> từ đó đưa ra các kiến nghị nhằm hoàn thiện hơn nữa các quy định pháp luật<br /> cũng như đề xuất các giải pháp bảo đảm thực hiện khởi kiện và thụ lý VADS<br /> là một yêu cầu cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. Hơn nữa, việc nghiên cứu<br /> đề tài "Khởi kiện và thụ lý vụ án dân sự - Những vấn đề lý luận và thực<br /> tiễn" cũng nhằm bảo vệ tối đa quyền con người đã được ghi nhận trong Hiến<br /> pháp năm 2013, đáp ứng một trong các nhiệm vụ cải cách tư pháp được đề ra<br /> trong Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số<br /> <br /> 2<br /> <br /> nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới: "Khi xét xử, các Tòa<br /> án phải bảo đảm mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật, thực sự dân<br /> chủ, khách quan. Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân độc lập và chỉ tuân theo<br /> pháp luật...Việc phán quyết của Tòa án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả<br /> tranh tụng tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện các chứng cứ, ý<br /> kiến của kiểm sát viên...nguyên đơn, bị đơn và những người có quyền, lợi ích<br /> hợp pháp" và Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 về Chiến lược cải<br /> cách tư pháp đến năm 2020: "Tiếp tục hoàn thiện thủ tục tố tụng dân sự...;<br /> bảo đảm tính đồng bộ, dân chủ, công khai, minh bạch, tôn trọng và bảo vệ<br /> quyền con người".<br /> Những đóng góp mới về khoa học của luận án<br /> Luận án là công trình khoa học nghiên cứu tương đối toàn diện và có hệ<br /> thống về khởi kiện và thụ lý VADS trong TTDS. Những đóng góp mới nổi<br /> bật của luận án thể hiện ở những nội dung sau:<br /> Thứ nhất, luận án đã làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận rất cơ bản, quan<br /> trọng về khởi kiện và thụ lý VADS trong TTDS, đặc biệt là vấn đề khái niệm<br /> quyền khởi kiện, khởi kiện, thụ lý VADS; các đặc điểm đặc trưng của khởi<br /> kiện, thụ lý VADS, cơ sở khoa học của việc xây dựng pháp luật về khởi kiện<br /> và thụ lý VADS, các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện khởi kiện và thụ lý<br /> VADS, những nội dung cơ bản của pháp luật TTDS về khởi kiện và thụ lý<br /> VADS. Việc làm sáng tỏ những vấn đề lý luận này sẽ là cơ sở để tiếp cận các<br /> quy định của pháp luật TTDS hiện hành về khởi kiện và thụ lý VADS, là định<br /> hướng cho việc kiến nghị hoàn thiện pháp luật về khởi kiện và thụ lý VADS.<br /> Thứ hai, luận án phân tích, đánh giá một cách tương đối, toàn diện thực<br /> trạng các quy định pháp luật TTDS Việt Nam về khởi kiện và thụ lý VADS<br /> và thực tiễn thực hiện những năm gần đây, chỉ rõ những hạn chế, bất cập<br /> trong các quy định của pháp luật TTDS, những tồn tại, vướng mắc trong quá<br /> trình thực hiện quy định này trong thực tiễn giải quyết các VADS tại Tòa án.<br /> Thứ ba, luận án kiến nghị sửa đổi, bổ sung một số quy định của BLTTDS<br /> về khởi kiện và thụ lý vụ án nhằm hoàn thiện pháp luật TTDS Việt Nam về<br /> vấn đề này, từ đó góp phần bảo đảm quyền con người, quyền tiếp cận công lý<br /> của người dân, nâng cao hiệu quả thực hiện khởi kiện và thụ lý VADS trong<br /> thực tiễn như bổ sung điều luật quy định về điều kiện khởi kiện, điều kiện thụ lý<br /> <br /> 3<br /> <br />