Tóm tắt luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu một số locus đa hình STR ở người Việt Nam nhằm sử dụng trong khoa học hình sự, nhận dạng cá thể và xác định huyết thống

MỞ ĐẦU<br /> Công nghệ phân tích ADN trong sử dụng các locus STR hiện<br /> nay đã trở thành công cụ đắc lực trong phân tích nhận dạng cá thể<br /> người và giám định huyết thống ở rất nhiều quốc gia khác nhau trên<br /> thế giới. Tại Việt Nam từ năm 1998 trở lại đây đã có sự phát triển<br /> mạnh mẽ và nhanh chóng về trình độ cũng như khả năng ứng dụng<br /> kỹ thuật phân tích ADN sử dụng hệ các locus STR. Đã có nhiều<br /> nghiên cứu về hệ các locus STR trên nhiễm sắc thể thường cũng như<br /> NST giới tính. Nhiều bộ KIT chuẩn sử dụng các locus STR được ứng<br /> dụng, các bộ KIT có thể sử dụng phù hợp với từng công nghệ khác<br /> nhau tuỳ thuộc vào điều kiện cụ thể của từng PTN.<br /> Để chủ động trong công nghệ phân tích và phù hợp với điều kiện<br /> PTN tại Việt Nam, từ năm 2001 đến nay, Viện Kỹ thuật Hoá-Sinh và<br /> Tài liệu nghiệp vụ, Tổng cục Hậu cần - Kỹ thuật - Bộ Công an đã<br /> nghiên cứu chế tạo thành công KIT phân tích đa gen sử dụng 9 locus<br /> đa hình STR. Các kết quả nghiên cứu hiện nay đã và đang được ứng<br /> dụng tốt trong trong phân tích gen hình sự tại một số cơ sở giám định<br /> công an các địa phương như: Hà Nội, Hải Phòng, Thanh Hóa, Cần<br /> Thơ, Khánh Hòa...<br /> Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở phân tích 9 gen thì thực tế cho thấy<br /> trong nhiều trường hợp giám định cụ thể, đặc biệt là đối với những<br /> ca giám định phức tạp (trường hợp giám định huyết thống xác định<br /> tội phạm tình dục có nghi can nhiều người mà những người này lại<br /> có quan hệ huyết thống, họ hàng...) vẫn chưa cho kết quả đáng tin<br /> cậy.<br /> Do vậy, chúng tôi xác định việc mở rộng nghiên cứu để tăng số<br /> lượng locus là yêu cầu cần thiết, đồng thời cần có sự đánh giá tổng<br /> <br /> 1<br /> <br /> thể về tần suất phân bố của các locus STR ở quần thể người Việt để<br /> đưa ra được hướng ứng dụng phù hợp. Đề tài luận án “Nghiên cứu<br /> một số locus đa hình STR ở người Việt Nam nhằm sử dụng trong<br /> khoa học hình sự, nhận dạng cá thể và xác định huyết thống” được<br /> tiến hành với các mục tiêu sau:<br /> 1. Thiết kế được các cặp mồi đặc hiệu để có thể nhân bản và<br /> phân tích được tính đa hình một số locus STR chọn lọc bổ<br /> sung (F13A01; D8S1179 và HPRTB).<br /> 2. Xây dựng thang alen chuẩn cho các locus F13A01; D8S1179<br /> và HPRTB.<br /> 3. Điều tra, khảo sát tính đa hình và xác định được tần số phân<br /> bố các alen thuộc 15 locus STR của người Việt (D5S1358,<br /> D7S820, D13S317, CSF1PO, TH01, TPOX, D16S539,<br /> D3S1358, vWA, F13B, FES/FPS, LPL, F13A01; D8S1179<br /> và HPRTB)<br /> 4. Đánh giá và đề xuất được các locus STR định hướng ứng<br /> dụng trong nhận dạng cá thể và xác định huyết thống phù<br /> hợp với người Việt Nam.<br /> Ý NGHĨA THỰC TIỄN VÀ<br /> ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN<br /> -<br /> <br /> Nghiên cứu xây dựng được điều kiện tối ưu để phân tích tổ<br /> hợp 4 locus đa hình mới F13A01, D8S1179, HPRTB và<br /> Amelogenin có thể nhân bội đồng thời trong cùng một phản<br /> ứng. Bổ sung cho các tổ hợp locus đã nghiên cứu, góp phần<br /> <br /> 2<br /> <br /> làm tăng độ chính xác trong phân tích nhận dạng cá thể<br /> người và giám định huyết thống phù hợp với điều kiện PTN<br /> tại Việt Nam.<br /> -<br /> <br /> Bổ sung số liệu khảo sát tần suất alen 15 locus đa hình người<br /> Việt, trong đó đã khảo sát mới 07 alen của locus F13A01 và<br /> 07 alen của locus HPRTB, phát hiện thêm được các alen mới<br /> ở quần thể người Việt là alen số 8 của locus CSF1PO; alen<br /> số 13 của locus vWA và alen số 15 của locus FES/FPS.<br /> <br /> -<br /> <br /> Đánh giá được khả năng ứng dụng của 15 locus STR đối với<br /> quần thể người Việt qua tính toán các chỉ số thống kê.<br /> BỐ CỤC CỦA LUẬN ÁN<br /> <br /> Luận án gồm 121 trang và 6 trang phụ lục, được bố cục như sau:<br /> mở đầu 4 trang; tồng quan 27 trang; vật liệu và phương pháp nghiên<br /> cứu 13 trang; kết quả và thảo luận 69 trang; kết luận, kiến nghị 2<br /> trang; danh mục các công trình khoa học đã công bố 1 trang.<br /> <br /> 3<br /> <br /> CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN<br /> 1.1. CÁC PHƢƠNG PHÁP NHẬN DẠNG CÁ THỂ NGƢỜI<br /> Các phương pháp giám định nhận dạng cá thể người được nghiên<br /> cứu từ trước tới nay bao gồm:<br /> <br /> -<br /> <br /> Phương pháp hình thái học<br /> Nhận dạng cá thể bằng các yếu tố có bản chất protein (Xác<br /> định nhóm máu, xác định một số nhóm protein và nhóm<br /> enzym)<br /> <br /> -<br /> <br /> Nhận dạng cá thể người qua phân tích ADN nhân và ADN<br /> ty thể.<br /> <br /> Việc sử dụng các phương pháp trong nhận dạng cá thể tuỳ thuộc<br /> vào loại mẫu, số lượng và chất lượng mẫu (bao gồm cả mẫu giám<br /> định nhận dạng và mẫu so sánh), số lượng cá thể cần nhận dạng,<br /> trang thiết bị của cơ sở giám định và trình độ chuyên môn của giám<br /> định viên.<br /> Hiện nay, với sự phát triển không ngừng của khoa học kỹ thuật<br /> và công nghệ, đặc biệt sau khi phát minh về phản ứng PCR ra đời,<br /> việc nhận dạng cá thể người bằng phương pháp phân tích ADN nhân<br /> trở thành công cụ đắc lực trong giám định bởi những ưu việt nổi bật<br /> của nó, đặc biệt phương pháp trở nên hữu dụng trong hình sự, khi mà<br /> các dấu vết thu được ở hiện trường còn lại rất ít hoặc đã bị biến tính,<br /> không thể tiến hành bằng các phương pháp nhận dạng truyền thống.<br /> 1.2. CÁC PHƢƠNG PHÁP PHÂN TÍCH ĐA HÌNH ADN<br /> ỨNG DỤNG TRONG NHẬN DẠNG CÁ THỂ NGƢỜI<br /> Việc phân tích ADN trong nhận dạng hiện nay được tiến hành<br /> dựa trên một nguyên lý chung: ADN được tách ra khỏi tế bào (có<br /> trong mẫu sinh học thu được), sau đó các đoạn ADN được nhân lên<br /> <br /> 4<br /> <br /> bởi các cặp mồi đặc hiệu và sản phẩm nhân bội được phân tích bằng<br /> kỹ thuật điện di hay giải trình tự. Kết quả điện di sẽ được hiển thị<br /> nhờ hệ thống thiết bị phù hợp, cho biết kiểu gen cá thể cần phân tích.<br /> Các kỹ thuật được ứng dụng hiện nay bao gồm:<br /> - Kỹ thuật PCR<br /> - Kỹ thuật điện di<br /> - Kỹ thuật giải trình tự<br /> 1.3. CÁC LOCUS STR TRONG HỆ GEN NGƢỜI VÀ ỨNG<br /> DỤNG CỦA CHÚNG TRONG NHẬN DẠNG CÁ THỂ<br /> Các đoạn ADN có cấu trúc lặp lại từ 2 – 6 bp được gọi là các<br /> đoạn lặp lại ngắn (STR). Các cấu trúc STR mang tính bảo thủ cao,<br /> được di truyền qua các thế hệ và mang tính đặc trưng cá thể . Các<br /> STR có thể được khuếch đại bằng phản ứng PCR.<br /> Trong số các dạng lặp khác nhau của hệ STR, các đoạn lặp 4<br /> nucleotit được sử dụng phổ biến hơn các đoạn lặp 2 hoặc 3 nucleotit<br /> vì:<br /> <br /> -<br /> <br /> Khoảng kích thước giữa các alen nhỏ vừa phải phù hợp cho phản<br /> ứng PCR phức.<br /> <br /> -<br /> <br /> Khoảng kích thước giữa các alen nhỏ vừa phải làm giảm khả<br /> năng mất alen đối với các alen có kích thước nhỏ hơn.<br /> <br /> -<br /> <br /> Khả năng tạo ra các sản phẩm PCR có kích thước nhỏ thuận lợi<br /> cho việc phân tích các mẫu ADN đã biến tính.<br /> <br /> -<br /> <br /> Việc giảm các sản phẩm “stutter” (băng giả) so với các<br /> dinucleotit thuận lợi cho việc đọc kiểu gen đối với các mẫu lẫn.<br /> <br /> 5<br /> <br />