Tóm tắt luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Trí tuệ cảm xúc của giáo viên Tiểu học

Chia sẻ: Nguyen Minh Cuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

61
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án hệ thống hóa và xây dựng những vấn đề lý luận cơ bản về EI và những nghiên cứu ứng dụng lý thuyết EI; xác định thực trạng mức độ, biểu hiện và các yếu tố ảnh hưởng đế EI của giáo viên Tiểu học trong hoạt động sư phạm. Để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu mời các bạn cùng tham khảo luận án.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Trí tuệ cảm xúc của giáo viên Tiểu học

Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o VIỆN KHOA HỌC x∙ héi VIỆT NAM VIỆN t©M Lý HỌC ------***------ DƯƠNG THỊ HOÀNG YẾN TrÝ tuÖ c¶m xóc cña gi¸o viªn tiÓu häc Chuyªn ngµnh: T©m lý häc chuyªn ngµnh M· sè: 62.31.80.05 tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sÜ t©m lý häc hμ néi, th¸ng 06 - 2010
C«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh t¹i VIỆN t©M Lý HỌC - VIỆN KHOA HỌC x∙ héi VIỆT NAM Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. GS.TS NguyÔn Quang UÈn 2. PGS.TS NguyÔn Huy Tó Ph¶n biÖn 1: PGS.TS NguyÔn Xu©n Thøc Ph¶n biÖn 2: PGS.TS Lª ThÞ V©n Anh Ph¶n biÖn 3: PGS.TSKH NguyÔn KÕ Hµo LuËn ¸n ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Nhµ n−íc tæ chøc t¹i ViÖn t©m lý häc - ViÖn khoa häc x· héi ViÖt Nam. Vµo håi 14 giê 00 ngµy 15 th¸ng 06 n¨m 2010. Cã thÓ t×m luËn ¸n t¹i: Th− viÖn Quốc gia Hà Nội Th− viÖn ViÖn t©m lý häc ViÖn khoa häc x· héi ViÖt Nam Th− viÖn §¹i häc s− ph¹m Hµ Néi
Danh môc c¸c c«ng tr×nh ®∙ c«ng bè 1. Gi¸o dôc trÝ tuÖ c¶m xóc - mét néi dung quan träng vµ cÇn thiÕt trong gi¸o dôc ë nhµ tr−êng phæ th«ng. T¹p chÝ T©m lý häc, sè 8/2007. 2. VÒ mét quy tr×nh ph¸t triÓn trÝ tuÖ c¶m xóc theo m« h×nh EI 97. T¹p chÝ Gi¸o dôc, sè 2/2008. 3. VÒ m« h×nh trÝ tuÖ c¶m xóc thuÇn n¨ng lùc cña J.Mayer vµ P.Salovey - mét ®ãng gãp quan träng ®Çu tiªn vÒ quan ®iÓm EI lµ mét d¹ng trÝ tuÖ míi. T¹p chÝ T©m lý häc, sè 4/2008. 4. M« h×nh trÝ tuÖ c¶m xóc thuÇn n¨ng lùc chØnh söa EI 97 cña J.Mayer vµ P.Salovey. T¹p chÝ T©m lý häc, sè 8/2008.
1 më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi nghiªn cøu TrÝ tuÖ c¶m xóc (Emotional Intelligence-EI) lµ mét thµnh tè trÝ tuÖ míi ®−îc ph¸t hiÖn tõ n¨m 1990, ®−îc coi lµ nh©n tè dù ®o¸n tèt cho sù thµnh c«ng trong ph¹m vi mét c«ng viÖc, mét nghÒ nghiÖp cô thÓ cã tÝnh x· héi cao nh− qu¶n lý x· héi, gi¸o dôc, tæ chøc... vµ cã thÓ ®−îc n©ng cao b»ng con ®−êng luyÖn tËp do EI cã t−¬ng quan thuËn víi tuæi t¸c vµ kinh nghiÖm sèng. NhËn thøc vµ hµnh vi cña HSTH chÞu ¶nh h−ëng m¹nh mÏ cña xóc c¶m, ®ßi hái ng−êi GVTH ph¶i cã n¨ng lùc hiÓu, sö dông vµ qu¶n lý xóc c¶m. EI cÇn ®−îc nghiªn cøu võa víi t− c¸ch lµ phÈm chÊt nh©n c¸ch cña GVTH, võa lµ mét c¸ch tiÕp cËn ®Ó gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò ®ang tån t¹i trong nhµ tr−êng tiÓu häc, nh»m x©y dùng nhµ tr−êng thµnh mét céng ®ång gi¸o dôc EI. Tõ nh÷ng c¬ së lý luËn vµ yªu cÇu x· héi trªn, ®Ò tµi “TrÝ tuÖ c¶m xóc cña gi¸o viªn tiÓu häc” ®· ®−îc lùa chän nghiªn cøu. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu: øng dông m« h×nh lý thuyÕt EI 97 cña John Mayer vµ Peter Salovey vµo viÖc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn EI cña GVTH. 3. §èi t−îng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu 3.1. §èi t−îng nghiªn cøu: TrÝ tuÖ c¶m xóc cña GVTH. 3.2. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu: Kh¸ch thÓ nghiªn cøu chÝnh lµ 363 GVTH Hµ Néi vµ 86 häc sinh líp 4 lµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu bæ trî. 4. Ph¹m vi nghiªn cøu - Nghiªn cøu møc ®é, biÓu hiÖn, c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn EI cña GVTH trong H§SP vµ con ®−êng, biÖn ph¸p ph¸t triÓn EI cña hä d−íi quan niÖm lý thuyÕt EI 97 cña J.Mayer vµ P.Salovey. - Nghiªn cøu EI cña gi¸o viªn c¸c tr−êng tiÓu häc néi vµ ngo¹i thµnh Hµ Néi. - X©y dùng 3 biÖn ph¸p t¸c ®éng t©m lý nh»m n©ng cao EI cña GVTH dùa theo quy tr×nh ph¸t triÓn EI cña D.Caruso, tõ ®ã kh¼ng ®Þnh tÝnh hiÖu qu¶ cña tõng con ®−êng ®−îc t¹o bëi 3 biÖn ph¸p t¸c ®éng nµy. 5. Gi¶ thuyÕt khoa häc 5.1. EI cña GVTH ch−a cao, cã t−¬ng quan thuËn víi hiÖu qu¶ H§SP cña hä. 5.2. EI cña GVTH chÞu ¶nh h−ëng cña nhiÒu yÕu tè nh− nhËn thøc vÒ vai trß cña EI trong H§SP, kiÓu gi¸o dôc gia ®×nh xuÊt th©n... 5.3. NÕu ®−îc tæ chøc luyÖn tËp theo c¸c con ®−êng t¸c ®éng t©m lý - s− ph¹m kh¸c nhau, trong ®ã con ®−êng t¸c ®éng b»ng mét hÖ thèng biÖn ph¸p liªn hoµn “T¨ng c−êng nhËn thøc - T¹o ®éng c¬”, “T¸c ®éng håi t−ëng”, “T¸c ®éng hiÖn thêi” sÏ cã hiÖu qu¶ n©ng cao EI cña GVTH tèt nhÊt, vµ hiÖu qu¶ H§SP cña hä còng ®−îc t¨ng lªn t−¬ng øng.
2 6. NhiÖm vô nghiªn cøu 6.1. HÖ thèng hãa vµ x©y dùng nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ EI vµ nh÷ng nghiªn cøu øng dông lý thuyÕt vÒ EI nh»m lùa chän m« h×nh lý thuyÕt EI, c«ng cô ®o l−êng vµ quy tr×nh n©ng cao EI cña GVTH trong H§SP mét c¸ch ®ång bé, lµm c¬ së ®Þnh h−íng cho viÖc nghiªn cøu thùc tiÔn cña luËn ¸n. 6.2. X¸c ®Þnh thùc tr¹ng møc ®é, biÓu hiÖn vµ c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn EI cña GVTH trong H§SP. 6.3. Tæ chøc thùc nghiÖm ®Ó x¸c ®Þnh con ®−êng t¸c ®éng cã hiÖu qu¶ nhÊt trong viÖc n©ng cao EI cña GVTH, nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ H§SP. Trªn c¬ së gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô trªn, ®Ò xuÊt c¸c ý kiÕn nh»m gãp phÇn n©ng cao EI cña GVTH, qua ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ H§SP cña hä. 7. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô ®Ò ra, luËn ¸n sö dông phèi hîp c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu sau: ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu v¨n b¶n, lÞch sö, tr¾c nghiÖm t©m lý, thùc nghiÖm t©m lý, ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ nhãm, chuyªn gia, nghiªn cøu tr−êng hîp/case-study, pháng vÊn, quan s¸t, xö lý th«ng tin. 8. §ãng gãp míi cña luËn ¸n - Gãp phÇn lµm s¸ng tá c¬ së lý luËn vÒ sù ph¸t triÓn EI cña GVTH vµ ý nghÜa ®èi víi H§SP, cïng con ®−êng ph¸t triÓn EI cña hä. - X¸c ®Þnh thùc tr¹ng EI vµ c¸c n¨ng lùc EI thµnh phÇn cña GVTH, c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn EI cña hä. - Kh¼ng ®Þnh thùc nghiÖm vÒ gi¸ trÞ n©ng cao EI cña GVTH cña biÖn ph¸p t¸c ®éng t©m lý “T¸c ®éng hiÖn thêi” còng nh− gi¸ trÞ cña con ®−êng t¸c ®éng t©m lý t¹o bëi sù kÕt hîp liªn hoµn 3 biÖn ph¸p “T¨ng c−êng nhËn thøc - T¹o ®éng c¬”, “T¸c ®éng håi t−ëng”, “T¸c ®éng hiÖn thêi” trong viÖc n©ng cao EI vµ hiÖu qu¶ H§SP cña GVTH. Qua ®ã, kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt vµ cã thÓ gi¸o dôc ph¸t triÓn EI cña GVTH, vµ n©ng cao EI cña GVTH còng lµ mét c¸ch n©ng cao hiÖu qu¶ H§SP cña hä. Ch−¬ng I Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ trÝ tuÖ c¶m xóc 1.1. Vµi nÐt vÒ lÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò Cã thÓ tæng kÕt thµnh 3 tuyÕn chÝnh nghiªn cøu vµ phæ biÕn vÒ EI nh− sau: - TuyÕn phæ biÕn c¸c tµi liÖu khoa häc vÒ EI, bao gåm t¸c phÈm cña D.Goleman, vµ Reuven Bar-On, ng−êi ®· t¹o ra thuËt ng÷ EQ.
3 - TuyÕn nghiªn cøu häc thuËt vÒ EI, ®−îc thùc hiÖn bëi P.Salovey, J.Mayer vµ céng sù, nh÷ng ng−êi c«ng bè kh¸i niÖm EI, ®Ò xuÊt m« h×nh EI 97 vµ thiÕt kÕ MSCEIT, ®ang ®−îc ®¸nh gi¸ lµ m« h×nh duy nhÊt ®· ®−îc kiÓm chøng. - TuyÕn nghiªn cøu øng dông trong c¸c lÜnh vùc tæ chøc hµnh vi: K.Law, C.Wong, vµ c¸c chuyªn gia tæ chøc. ë ViÖt Nam, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ EI ®· ®i ®−îc nh÷ng b−íc ®Çu tiªn, chñ yÕu tËp trung vµo viÖc ®o ®¹c EI trªn nh÷ng nhãm kh¸ch thÓ nh− gi¸o viªn THCS, häc sinh phæ th«ng, sinh viªn, lao ®éng trÎ... Nh−ng viÖc triÓn khai nghiªn cøu theo h−íng häc thuËt chÆt chÏ, thèng nhÊt tõ ®Þnh nghÜa ®Õn c«ng cô ®o l−êng vµ quy tr×nh ph¸t triÓn EI trªn mét nhãm nghÒ nghiÖp mang tÝnh x· héi cao nh− GVTH, x©y dùng nhµ tr−êng tiÓu häc thµnh céng ®ång gi¸o dôc EI vµ c¸c kiÕn nghÞ s− ph¹m tháa ®¸ng vÒ vÊn ®Ò nµy cßn ch−a ®−îc triÓn khai. V× vËy, luËn ¸n rót ra mét sè vÊn ®Ò lµm c¬ së ®Þnh h−íng cho nghiªn cøu sau: - Nghiªn cøu EI cña GVTH cã thÓ ®−îc thùc hiÖn b»ng MSCEIT, hÖ thèng bµi tËp ®o nghiÖm vµ phiÕu ®iÒu tra c¸c biÓu hiÖn EI cña GVTH trong c¸c mèi quan hÖ s− ph¹m ®iÓn h×nh vµ s¶n phÈm H§SP cña hä. - Møc ®é EI cña GVTH ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu víi nhau do ¶nh h−ëng cña mét sè yÕu tè. - X©y dùng nhµ tr−êng thµnh céng ®ång gi¸o dôc EI vµ tæ chøc con ®−êng luyÖn tËp mét c¸ch hîp lý sÏ n©ng cao EI cña GVTH vµ n©ng cao hiÖu qu¶ H§SP mét c¸ch t−¬ng øng. 1.2. TrÝ tuÖ vµ xóc c¶m - TrÝ tuÖ lµ mét thuéc tÝnh cña nh©n c¸ch cã tÝnh ®éc lËp t−¬ng ®èi, cã cÊu tróc phøc hîp, ®a tÇng, ®a diÖn. - Xóc c¶m, lµ mét hiÖn t−îng t©m lý phøc t¹p, ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a mét ng−êi víi b¹n bÌ, gia ®×nh, t×nh huèng x· héi hoÆc mang tÝnh néi t©m nªn xóc c¶m cÇn trë thµnh ®èi t−îng cña ho¹t ®éng nhËn thøc. §Õn nay, c¸c nhµ t©m lý häc ®· chøng minh sù hîp nhÊt cña trÝ tuÖ vµ xóc c¶m trong mét cÊu tróc t©m lý - EI. 1.3. Lý thuyÕt vÒ trÝ tuÖ c¶m xóc C¨n cø vµo quan niÖm vµ ph−¬ng ph¸p ®o l−êng EI, cã thÓ chia c¸c m« h×nh EI hiÖn nay thµnh hai kiÓu phæ biÕn nhÊt lµ: (1) M« h×nh EI hçn hîp: quan niÖm EI lµ mét cÊu tróc hçn hîp pha trén gi÷a n¨ng lùc, kü n¨ng vµ ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch; sö dông ph−¬ng ph¸p ®o l−êng tù ®¸nh gi¸, gåm c¸c ®¹i diÖn nh− m« h×nh EI cña Bar-On (1997, 2000), m« h×nh EI cña D.Goleman vµ céng sù (1995, 2000), m« h×nh Tù hiÖu qu¶ vÒ xóc c¶m cña Petrides vµ Furnham (2000).
4 (2) M« h×nh EI n¨ng lùc: quan niÖm EI lµ mét n¨ng lùc trÝ tuÖ, sö dông ph−¬ng ph¸p ®o l−êng thùc hµnh, gåm m« h×nh EI n¨ng lùc cña J.Mayer vµ P.Salovey (1990, 1997), m« h×nh EI cña Matthew, Zeidners vµ Roberts (2005). Víi quan niÖm EI lµ mét cÊu tróc trÝ tuÖ, luËn ¸n cho r»ng EI cÇn ®−îc ®o l−êng theo c¸ch tiÕp cËn n¨ng lùc hoÆc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hiÖn, còng nh− cÇn ph©n biÖt râ ranh giíi cña EI víi c¸c thuéc tÝnh kh¸c cña nh©n c¸ch. NÕu EI lµ mét d¹ng trÝ tuÖ th× nã ph¶i tho¶ m·n 3 tiªu chÝ kh¸i niÖm, t−¬ng quan vµ ph¸t triÓn ®Ó ®−îc xÕp vµo c¸c cÊu tróc trÝ tuÖ. M« h×nh EI 97 cña J.Mayer, P.Salovey ®· tháa m·n c¸c ®iÒu kiÖn trªn vµ ®−îc lùa chän lµm kh¸i niÖm c«ng cô vµ sö dông MSCEIT cña c¸c t¸c gi¶ nµy lµm c«ng cô ®o l−êng chÝnh yÕu trong nghiªn cøu cña luËn ¸n vÒ EI cña GVTH. EI 97 ®Þnh nghÜa: “TrÝ tuÖ c¶m xóc dïng ®Ó chØ n¨ng lùc nhËn thøc c¸c ý nghÜa cña xóc c¶m vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng, vµ ®Ó lËp luËn còng nh− gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trªn c¬ së nh÷ng ý nghÜa vµ mèi quan hÖ ®ã. TrÝ tuÖ c¶m xóc tham gia vµo n¨ng lùc nhËn thøc xóc c¶m, ®ång hãa c¸c c¶m nhËn cã liªn quan ®Õn xóc c¶m, thÊu hiÓu th«ng tin vÒ nh÷ng xóc c¶m ®ã vµ qu¶n lý chóng”. CÊu tróc EI theo EI 97 gåm 4 n¨ng lùc/thµnh tè, cã mèi quan hÖ thø bËc: (1) NhËn thøc, ®¸nh gi¸ vµ biÓu hiÖn xóc c¶m bao gåm viÖc tiÕp nhËn vµ nhËn biÕt nh÷ng th«ng tin xóc c¶m vµ nh÷ng kü n¨ng c¬ b¶n nhÊt g¾n víi xóc c¶m. C¸c qu¸ tr×nh thu nhËn th«ng tin c¬ b¶n nµy lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho qu¸ tr×nh h×nh thµnh th«ng tin xóc c¶m sau nµy ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò. (2) T¹o ®iÒu kiÖn xóc c¶m cho suy nghÜ miªu t¶ viÖc sö dông xóc c¶m ®Ó n©ng cao lËp luËn (suy nghÜ) vµ ®Æt ra nh÷ng tr−êng hîp xóc c¶m kh¸c nhau. Thµnh tè nµy bao gåm nh÷ng xóc c¶m h−íng sù quan t©m chó ý ®Õn c¸c th«ng tin quan träng vµ c¸c t©m tr¹ng kh¸c nhau t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng ®Ó h×nh thµnh nh÷ng lËp luËn kh¸c nhau. (3) HiÓu vµ ph©n tÝch xóc c¶m, sö dông nh÷ng tri thøc xóc c¶m bao hµm bèn n¨ng lùc tiªu biÓu, tr¶i ra tõ n¨ng lùc x¸c ®Þnh xóc c¶m vµ nhËn ra mèi quan hÖ gi÷a lêi nãi vµ xóc c¶m, ®Õn n¨ng lùc nhËn biÕt sù chuyÓn biÕn xóc c¶m cã thÓ x¶y ra. (4) §iÒu chØnh xóc c¶m mét c¸ch cã suy nghÜ nh»m t¨ng c−êng sù ph¸t triÓn xóc c¶m vµ trÝ tuÖ liªn quan ®Õn n¨ng lùc kiÓm so¸t xóc c¶m b¶n th©n vµ xóc c¶m cña ng−êi kh¸c ®Ó t¨ng c−êng sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ vµ xóc c¶m. N¨ng lùc nµy bao gåm nh÷ng kü n¨ng cao nhÊt, s¾p xÕp tõ n¨ng lùc ®Ó xóc c¶m tù do ph¸t triÓn (c¶ xóc c¶m dÔ chÞu vµ khã chÞu) ®Õn n¨ng lùc qu¶n lý xóc c¶m cña b¶n th©n vµ ng−êi kh¸c b»ng c¸ch t¨ng c−êng nh÷ng xóc c¶m dÔ chÞu vµ ®iÒu hoµ nh÷ng xóc c¶m tiªu cùc. Thµnh tè quan träng nhÊt nµy cña EI 97 chøa ®iÓm chung cña rÊt nhiÒu nh©n tè bao gåm ®éng c¬, xóc c¶m vµ nhËn
5 thøc vµ ph¶i ®−îc nhËn biÕt, ®−îc c©n b»ng nh»m kiÓm so¸t xóc c¶m mét c¸ch thµnh c«ng. 1.4. C¸c ph−¬ng ph¸p ®o l−êng trÝ tuÖ c¶m xóc 1.4.1. Ph−¬ng ph¸p ®o l−êng EI tù ®¸nh gi¸: xuÊt ph¸t tõ quan niÖm coi EI nh− mét tËp hîp ®Æc ®iÓm vµ kü n¨ng, c¸c t¸c gi¶ sö dông d÷ kiÖn tù ®¸nh gi¸ nh− yªu cÇu ng−êi tham gia tù miªu t¶ vÒ b¶n th©n hä ®Ó thiÕt kÕ thang ®o EI. HiÖn cã bèn thang ®o tù ®¸nh gi¸ tiªu biÓu lµ EQ-i (Bar-on, 1997, 2000), SSRI (Schutte, 1998), ECI (Goleman, 1995) vµ ECI-2 (Boyatzis và Sala, 2004) vµ SREIS. 1.4.2. Ph−¬ng ph¸p ®o l−êng EI thùc hµnh: Do tiÕp cËn EI víi t− c¸ch lµ mét n¨ng lùc trÝ tuÖ, c¸c t¸c gi¶ ®· thiÕt kÕ tr¾c nghiÖm tiªu chuÈn ®o l−êng EI. Cã hai ph−¬ng ph¸p chñ yÕu lµ EARS (G.Geher) vµ MSCEIT (Mayer- Salovey-Caruso, 2000). MSCEIT hiÖn nay ®−îc ®¸nh gi¸ lµ mét thang ®o tiªu biÓu kh«ng chØ cho ph−¬ng ph¸p ®o EI thùc hµnh mµ cßn cho c¸c ph−¬ng ph¸p ®o EI nãi chung v× ®−îc kiÓm chøng cã ®ñ ®é tin cËy, ®é hiÖu lùc, vµ ®−îc sö dông réng r·i trong nghiªn cøu øng dông. V× vËy, luËn ¸n lùa chän MSCEIT lµm c«ng cô ®o l−êng chÝnh yÕu trong nghiªn cøu EI cña gi¸o viªn tiÓu häc. 1.5. C¸c m« h×nh EI vµ c¸c lÜnh vùc cña nh©n c¸ch §Õn thêi ®iÓm nµy, nÕu mét m« h×nh mang tªn EI th× nªn m« t¶ mét lÜnh vùc g¾n kÕt chÆt chÏ gi÷a trÝ tuÖ vµ xóc c¶m, v× nÕu kh«ng, lÜnh vùc ®ã sÏ ®−îc t¹o nªn bëi mét tËp hîp nh÷ng ®Æc ®iÓm c¸ nh©n vµ nh− vËy sÏ ph¶i bµn vÒ mét lo¹i hay mét nhãm c¸c phÈm chÊt c¸ nh©n trong nh©n c¸ch. Vµ m« h×nh EI 97 cña J.Mayer vµ P.Salovey ®· tháa m·n c¸c ®iÒu kiÖn nµy. 1.6. TÇm quan träng cña nh÷ng nghiªn cøu vÒ EI vµ vai trß cña EI trong ho¹t ®éng thùc tiÔn C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn ®Òu chØ ra r»ng EI cã tÇm quan träng cÇn ®−îc kh¼ng ®Þnh ë c¶ ph¹m vi c¸ nh©n vµ sù ph¸t triÓn x· héi, ®Æc biÖt trong gi¸o dôc. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu gÇn ®©y ngµy cµng chØ ra mèi liªn kÕt gi÷a trÝ tuÖ c¶m xóc (mét lo¹i trÝ tuÖ x· héi) vµ thµnh c«ng trong häc tËp còng nh− ®iÒu chØnh hµnh vi cña trÎ. 1.7. Ho¹t ®éng s− ph¹m cña GVTH nh×n tõ gãc ®é lý thuyÕt EI Løa tuæi HSTH cã ®Æc tr−ng t©m lý næi bËt lµ rÊt dÔ xóc ®éng, t×nh c¶m mang tÝnh cô thÓ, trùc quan vµ giµu xóc c¶m, trong quan hÖ trÎ thõa nhËn uy tÝn cña gi¸o viªn mét c¸ch mÆc nhiªn. §Æc ®iÓm nµy ®ßi hái GVTH, víi t− c¸ch lµ mét ng−êi thµy tæng thÓ, cÇn cã n¨ng lùc ®äc vµ t¹o dùng ®−îc xóc c¶m tÝch cùc cña b¶n th©n vµ häc sinh, víi t− c¸ch lµ c¸i ph«ng ®Ó qu¸ tr×nh truyÒn ®¹t th«ng tin vµ ®iÒu chØnh hµnh vi ®−îc diÔn ra. Quan ®iÓm nµy ®·
6 gÆp gì víi lý thuyÕt EI, ®ã lµ cÇn coi EI lµ mét n¨ng lùc trong nh©n c¸ch ng−êi GVTH. LuËn ¸n ®Ò xuÊt mét m« h×nh n¨ng lùc EI cña GVTH trong H§SP dùa trªn m« h×nh EI 97, gåm 4 thµnh tè: (1) N¨ng lùc nhËn thøc, ®¸nh gi¸ vµ biÓu hiÖn xóc c¶m: - N¨ng lùc nhËn biÕt chÝnh x¸c nh÷ng biÓu hiÖn xóc c¶m vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña HSTH. - N¨ng lùc thÓ hiÖn ®−îc xóc c¶m cña b¶n th©n trong nh÷ng THSP. - N¨ng lùc hiÓu vµ ®ång c¶m víi nh÷ng khã kh¨n trong t©m lý cña HSTH. (2) N¨ng lùc sö dông xóc c¶m ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy t− duy: - N¨ng lùc t¹o m«i tr−êng thuËn lîi cho ho¹t ®éng häc tËp cña HSTH vµ m«i tr−êng lµm viÖc cña b¶n th©n vµ ®ång nghiÖp. - N¨ng lùc sö dông c¸c t¸c ®éng s− ph¹m mét c¸ch nh¹y bÐn vµ tinh tÕ. - N¨ng lùc xem xÐt sù viÖc mét c¸ch ®a chiÒu, phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña HSTH, cha mÑ häc sinh vµ ®ång nghiÖp. - N¨ng lùc gi¶i quyÕt THSP mét c¸ch kÞp thêi, v× sù ph¸t triÓn cña HSTH, trong khu«n khæ ®¹o lý. (3) N¨ng lùc sö dông tri thøc vÒ xóc c¶m ®Ó hiÓu vµ ph©n tÝch xóc c¶m: - N¨ng lùc sö dông ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ vµ phi ng«n ng÷ hîp lý, cã hiÖu qu¶. - N¨ng lùc nhËn biÕt ®−îc sù chuyÓn ®æi xóc c¶m cã thÓ x¶y ra cña HSTH, cha mÑ häc sinh vµ ®ång nghiÖp ®Ó cã c¸ch gi¶i quyÕt phï hîp. - N¨ng lùc sö dông tri thøc ®Ó thÊu hiÓu ®−îc xóc c¶m phøc hîp cña c¸c ®èi t−îng giao tiÕp s− ph¹m. (4) N¨ng lùc qu¶n lý xóc c¶m mét c¸ch cã suy nghÜ: - N¨ng lùc tæ chøc vµ cæ vò sù ph¸t triÓn cña HSTH trong c¸ch suy nghÜ s¸ng t¹o, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, vµ c¸c kü n¨ng thùc hµnh. - N¨ng lùc thóc ®Èy mèi quan hÖ víi nh÷ng ®ång nghiÖp, cha mÑ häc sinh, c¬ quan trong céng ®ång lín h¬n mét c¸ch th©n thiÖn vµ hîp ®¹o lý ®Ó nhËn ®−îc sù ñng hé cho viÖc häc tËp vµ h¹nh phóc cña HSTH. - N¨ng lùc lµm chñ xóc c¶m cña b¶n th©n. 1.8. Mét sè yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn EI cña GVTH EI cña GVTH, víi t− c¸ch lµ mét lo¹i trÝ tuÖ x· héi, chÞu ¶nh h−ëng cña mét sè yÕu tè ®é tuæi vµ kinh nghiÖm, nhËn thøc, tr×nh ®é ®µo t¹o, v¨n hãa cña m«i tr−êng sèng, m«i tr−êng lµm viÖc, kiÓu gi¸o dôc gia ®×nh, ... 1.9. VÊn ®Ò n©ng cao trÝ tuÖ c¶m xóc cña GVTH C¸c nghiªn cøu vÒ EI vÉn cßn ®ang ë giai ®o¹n ®Çu, v× vËy cÇn sö dông mét qui tr×nh huÊn luyÖn EI ®−îc so¹n th¶o dùa trªn nÒn t¶ng lý thuyÕt EI ®−îc ®Þnh nghÜa khoa häc, râ rµng vµ chÝnh x¸c. Quy tr×nh n©ng cao EI cña D.Caruso ®−îc thiÕt kÕ theo m« h×nh EI 97 lµ phï hîp nhÊt vµ luËn ¸n coi ®ã
7 lµ ®Þnh h−íng ®Ó thiÕt kÕ c¸c biÖn ph¸p, con ®−êng t¸c ®éng thùc nghiÖm, nh»m n©ng cao EI cña GVTH, tõ ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ H§SP cña hä. * Quy tr×nh n©ng cao EI Dùa trªn m« h×nh EI 97, nhµ t©m lý häc Mü D.Caruso vµ céng sù ®Ò xuÊt mét qui tr×nh ph¸t triÓn EI gåm bèn giai ®o¹n t−¬ng øng víi bèn n¨ng lùc EI: B−íc 1: NhËn thøc chÝnh x¸c vÒ xóc c¶m - KÕt hîp nh÷ng d÷ kiÖn s½n cã. B−íc 2: Sö dông xóc c¶m ®Ó ®Èy m¹nh kh¶ n¨ng t− duy - Ph¸t hiÖn ra mét viÔn c¶nh xóc c¶m chung. B−íc 3: HiÓu râ nguyªn nh©n vµ sù ph¸t triÓn cña xóc c¶m - Tr¶ lêi c©u hái “C¸i g× sÏ x¶y ra nÕu...”. B−íc 4: Qu¶n lý xóc c¶m ®Ó ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt luËn logÝc vÒ mÆt trÝ tuÖ - Nh÷ng quyÕt ®Þnh chiÕn l−îc c¬ b¶n trong xóc c¶m vµ lËp luËn. * VÊn ®Ò n©ng cao EI trong nhµ tr−êng Nhµ tr−êng cã thÓ ®−îc quan niÖm nh− mét céng ®ång gi¸o dôc EI. Trong ph¹m vi cña m×nh, luËn ¸n thiÕt kÕ mét sè biÖn ph¸p ®Ó x©y dùng tËp thÓ GVTH cã hiÓu biÕt, cã nhu cÇu n©ng cao EI cho b¶n th©n; c¸c gi¸o viªn ®−îc h−íng dÉn luyÖn tËp ®Ó n©ng cao EI vµ b¾t ®Çu tiÕn hµnh nh÷ng hµnh ®éng thùc tiÔn trong H§SP ®Ó ®Þnh h−íng ph¸t triÓn EI cho trÎ; vµ thùc hiÖn thÝ ®iÓm lång ghÐp néi dung gi¸o dôc EI vµo néi dung bµi häc cho HSTH cuèi cÊp. C¸c ph©n tÝch trªn cho phÐp rót ra mét sè kÕt luËn sau: - C¸c nghiªn cøu c«ng phu vµ ®a diÖn vÒ EI mét mÆt gãp phÇn lµm s¸ng tá vÒ thµnh tè EI trong trÝ tuÖ cña con ng−êi, mÆt kh¸c thõa nhËn cho ®Õn thêi ®iÓm nµy, m« h×nh EI 97 thuÇn n¨ng lùc cña J.Mayer vµ P.Salovey cã ®é tin cËy cao nhÊt ®Ó øng dông trong thùc tiÔn. M« h×nh EI 97 cïng bé test MSCEIT vµ quy tr×nh bèn b−íc n©ng cao EI cña D.Causo lµ mét hÖ thèng kh¸i niÖm vµ c«ng cô ®ång bé ®−îc lùa chän lµm c¬ së khoa häc cña luËn ¸n. - Nghiªn cøu vÒ EI cña GVTH lµ cÇn thiÕt vµ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc. Víi c¸ch tiÕp cËn EI lµ mét n¨ng lùc trong nh©n c¸ch nghÒ nghiÖp cña ng−êi gi¸o viªn vµ nh− mét gi¶i ph¸p míi ®Ó gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò gi¸o dôc hiÖn nay, nhµ tr−êng tiÓu häc cÇn ®−îc x©y dùng thµnh mét céng ®ång gi¸o dôc EI. - EI cña GVTH trong H§SP ®−îc biÓu hiÖn trong 4 n¨ng lùc EI c¬ b¶n gåm n¨ng lùc nhËn ra xóc c¶m hiÖn cã vµ hiÓu sù ph¸t triÓn cña xóc c¶m b¶n th©n vµ häc sinh, n¨ng lùc sö dông xóc c¶m ®Ó kÝch thÝch t− duy cña m×nh vµ ng−êi kh¸c, n¨ng lùc qu¶n lý ®−îc xóc c¶m b¶n th©n, häc sinh vµ c¸c lùc l−îng gi¸o dôc trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc trÎ, nh»m ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao nhÊt trong H§SP. Quy tr×nh n©ng cao EI cña GVTH ®−îc thùc hiÖn theo 4 n¨ng lùc EI nµy. - KÕt qu¶ ®o l−êng EI cña GVTH vµ c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng lµ c¬ së gãp phÇn ®Ó x©y dùng c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng thùc nghiÖm n©ng cao EI cña GVTH, lµ mét trong nh÷ng con ®−êng ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ H§SP ë bËc häc nµy.
8 Ch−¬ng 2 Tæ chøc vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn ¸n ®−îc tæ chøc nghiªn cøu theo ba giai ®o¹n: 2.1. Giai ®o¹n 1: X©y dùng c¬ së lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Tæng quan lÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò, x¸c ®Þnh c¬ së khoa häc vµ kh¸i niÖm c«ng cô EI 97, MSCEIT vµ quy tr×nh n©ng cao EI, c¬ së lý luËn ®Ó x©y dùng c¸c c«ng cô nghiªn cøu, c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸, c¸c biÖn ph¸p vµ con ®−êng t¸c ®éng thùc nghiÖm... 2.2. Giai ®o¹n 2: Nghiªn cøu thùc tr¹ng EI vµ H§SP cña GVTH TiÕn hµnh tõ th¸ng 11-12/2006 trªn 363 gi¸o viªn thuéc 107 tr−êng tiÓu häc néi vµ ngo¹i thµnh Hµ Néi, cïng 86 häc sinh líp 4. 2.2.1. Môc ®Ých nghiªn cøu thùc tr¹ng T×m hiÓu thùc tr¹ng EI cña GVTH vµ mèi quan hÖ gi÷a EI vµ kÕt qu¶ H§SP cña hä. Ngoµi ra còng t×m hiÓu mét sè yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn EI cña GVTH. 2.2.2. Néi dung nghiªn cøu thùc tr¹ng §o l−êng møc ®é EI vµ kh¬i s©u mét sè khÝa c¹nh kh¸c nhau cña EI GVTH, t×m hiÓu mèi quan hÖ gi÷a møc ®é EI vµ chÊt l−îng H§SP cña GVTH. B−íc ®Çu t×m hiÓu mét sè yÕu tè ¶nh h−ëng sù ph¸t triÓn EI cña GVTH. 2.2.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tr¹ng Sö dông phèi hîp c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu, trong ®ã ph−¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm, ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ nhãm ®−îc xem lµ ph−¬ng ph¸p chñ ®¹o. 2.3. Giai ®o¹n 3: TiÕn hµnh thùc nghiÖm t¸c ®éng t©m lý ph¸t triÓn EI cña GVTH nh»m c¶i thiÖn chÊt l−îng H§SP cña hä TiÕn hµnh chñ yÕu trong hai n¨m häc 2006 - 2007 vµ 2007 - 2008 trªn 103 GVTH vµ 86 häc sinh líp 4. 2.3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu thùc nghiÖm Thùc nghiÖm 3 biÖn ph¸p t¸c ®éng t©m lý kÕt hîp theo c¸c c¸ch kh¸c nhau t¹o thµnh 4 con ®−êng nh»m n©ng cao EI cña GVTH, mong muèn qua ®ã c¶i thiÖn chÊt l−îng H§SP cña c¸c gi¸o viªn tham gia TN. 2.3.2. Néi dung nghiªn cøu thùc nghiÖm 2.3.2.1. ChuÈn bÞ thùc nghiÖm * C¬ së khoa häc ®Ó x©y dùng biÖn ph¸p vµ con ®−êng t¸c ®éng - M« h×nh EI 97, thang ®o MSCEIT, quy tr×nh n©ng cao EI cña D.Caruso. - KÕt qu¶ ph©n tÝch thùc tr¹ng vµ mét sè yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn EI cña GVTH. - Lý luËn vÒ lµm viÖc nhãm (Teamwork) cña Kagan.
9 * Nh÷ng biÖn ph¸p t¸c ®éng thùc nghiÖm LuËn ¸n x©y dùng ba biÖn ph¸p t¸c ®éng t©m lý kh¸c nhau ®Ó n©ng cao EI: - BiÖn ph¸p 1: “T¨ng c−êng nhËn thøc - T¹o ®éng c¬” B¶n chÊt cña biÖn ph¸p 1 lµ ph¸t triÓn EI th«ng qua viÖc t¨ng c−êng tri thøc lý luËn vÒ EI vµ t¹o ®iÒu kiÖn h×nh thµnh ®éng c¬ n©ng cao EI cho GVTH, tøc lµ nhãm thùc nghiÖm ®· thùc hiÖn ®−îc phÇn ®Çu tiªn cña b−íc 1 - Nhận thức xóc cảm theo quy tr×nh n©ng cao EI cña D.Caruso. - BiÖn ph¸p 2: “T¸c ®éng håi t−ëng” B¶n chÊt cña biÖn ph¸p 2 lµ ph¸t triÓn EI th«ng qua viÖc GVTH sö dông tri thøc lý luËn vÒ EI ®Ó ph©n tÝch nh÷ng xóc c¶m ®∙ qua cña b¶n th©n trong c¸c THSP qu¸ khø. Néi dung cña biÖn ph¸p “T¸c ®éng håi t−ëng” ®−îc triÓn khai theo 4 bµi tËp håi t−ëng, kÕt hîp víi biÖn ph¸p 1 “T¨ng c−êng nhËn thøc - T¹o ®éng c¬”, nhãm TN ®· tiÕp tôc thùc hiÖn ®−îc phÇn cßn l¹i cña b−íc 1 trong quy tr×nh n©ng cao EI cña D.Caruso, Nhận thức xóc cảm. - BiÖn ph¸p 3: “T¸c ®éng hiÖn thêi” B¶n chÊt t©m lý cña biÖn ph¸p “T¸c ®éng hiÖn thêi” lµ lµm t¨ng cao EI th«ng qua viÖc GVTH sö dông tri thøc lý luËn vÒ EI ®Ó ph©n tÝch nh÷ng xóc c¶m ®∙ qua vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò xóc c¶m ®ang x¶y ra trong c¸c THSP hiÖn t¹i. Néi dung cña biÖn ph¸p “T¸c ®éng hiÖn thêi” gåm c¸c ho¹t ®éng sau: + TËp huÊn vÒ quy tr×nh ph¸t triÓn EI theo kü thuËt cña D.Caruso. + TËp huÊn 10 chuyªn ®Ò thùc hµnh n©ng cao EI. + Tæ chøc luyÖn tËp n©ng cao EI b»ng c¸ch vËn dông kiÕn thøc vÒ n©ng cao EI ®−îc tËp huÊn vµo viÖc xem xÐt ®Ó gi¶i quyÕt c¸c THSP ®ang x¶y ra t¹i líp chñ nhiÖm vµo buæi sinh ho¹t khèi chuyªn m«n hµng tuÇn. Chia nghiÖm thÓ thµnh hai nhãm luyÖn tËp theo h×nh thøc nhãm vµ c¸ nh©n. + H−íng dÉn hai gi¸o viªn chñ nhiÖm líp 4 cña hai tr−êng Qu¶ng An vµ §«ng Ng¹c B lång ghÐp néi dung gi¸o dôc EI vµo bµi gi¶ng §¹o ®øc vµ TiÕng ViÖt, néi dung sinh ho¹t líp hµng tuÇn trong häc kú 1 n¨m häc 2007- 2008, tæ chøc mét buæi héi th¶o cho häc sinh víi chñ ®Ò “BiÕt quan t©m, gióp ®ì mäi ng−êi”. Th«ng qua viÖc rÌn luyÖn theo biÖn ph¸p “T¸c ®éng hiÖn thêi” nµy, nhãm TN ®· thùc hiÖn ®−îc ba b−íc tiÕp theo cña quy tr×nh n©ng cao EI cña D.Caruso, ®ã lµ: Sö dông xóc c¶m, HiÓu xóc c¶m, Qu¶n lý xóc c¶m. §ång thêi, tæ chøc nhãm TN luyÖn tËp theo h×nh thøc nhãm ®−îc thùc hiÖn dùa vµo lý luËn “D¹y - Häc hîp t¸c” cña Kagan.
10 * Nh÷ng con ®−êng t¸c ®éng t©m lý lµm t¨ng cao EI cña nhãm TN Bèn con ®−êng t¸c ®éng t©m lý - s− ph¹m t¨ng cao EI cña GVTH Con ®−êng t¸c ®éng t©m lý - s− TiÓu ph¹m TT nhãm Sè nghiÖm thÓ Tªn con BiÖn ph¸p t¸c ®éng TN ®−êng t¹o thµnh con ®−êng 1 TN1 Con ®−êng 1 BP1 15 2 TN2 Con ®−êng 2 BP1 + BP2 15 11 (h×nh thøc nhãm) 3 TN3 Con ®−êng 3 BP1 + BP3 15 04 (h×nh thøc c¸ nh©n) 14 (h×nh thøc nhãm) 4 TN4 Con ®−êng 4 BP1 + BP2 + BP3 20 06 (h×nh thøc c¸ nh©n) 3 biÖn ph¸p t¸c ®éng t©m 4 tiÓu 4 con ®−êng Tæng lý ®¬n lÎ kÕt hîp víi nhau nhãm t¸c ®éng t©m 65 hîp thµnh 4 con ®−êng t¸c TN lý - s− ph¹m ®éng t©m lý - s− ph¹m 2.4. Ph−¬ng ph¸p vµ c«ng cô nghiªn cøu cña luËn ¸n 2.4.1. C¸c c«ng cô nghiªn cøu ®−îc sö dông trong luËn ¸n: Sö dông bé test MSCEIT vµ 15 c«ng cô thiÕt kÕ nh»m ®o ®¹c nh÷ng biÓu hiÖn, møc ®é EI cña GVTH trong H§SP, kÕt qu¶ H§SP d−íi c¸c gãc ®é kh¸c nhau, biÓu hiÖn EI vµ kü n¨ng xóc c¶m x· héi cña cña HSTH... 2.4.2. C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®−îc sö dông trong luËn ¸n 2.4.2.1. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu v¨n b¶n, tµi liÖu: Nh»m lµm s¸ng tá vÊn ®Ò lý luËn vÒ EI vµ H§SP cña GVTH. 2.4.2.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lÞch sö: Nh×n l¹i lÞch sö nghiªn cøu vÒ trÝ tuÖ, xóc c¶m vµ EI cho ®Õn nay. 2.4.2.3. Ph−¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm t©m lý §−îc sö dông víi t− c¸ch lµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chÝnh cña luËn ¸n, nh»m x¸c ®Þnh møc ®é EI cña nghiÖm thÓ ë c¸c b−íc nghiªn cøu kh¸c nhau, lµm c¬ së cho viªc so s¸nh, ph©n tÝch, rót ra kÕt luËn khoa häc. 2.4.2.3. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra viÕt Sö dông lµm ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chÝnh cña luËn ¸n. X©y dùng 07 hÖ thèng c©u hái kh¸c, phï hîp víi tõng môc ®Ých thu thËp th«ng tin cña luËn ¸n. 2.4.2.4. Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhãm §−îc sö dông lµm ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chÝnh cña luËn ¸n nh»m t×m hiÓu ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña nhãm x· héi - nghÒ nghiÖp vÒ møc ®é biÓu hiÖn n¨ng lùc EI vµ kÕt qu¶ H§SP cña GVTH.
11 2.4.2.5. Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm t©m lý - s− ph¹m Nh»m n©ng cao EI cña GVTH, tõ ®ã n©ng cao kÕt qu¶ H§SP cña hä, luËn ¸n tiÕn hµnh TN 4 con ®−êng t¸c ®éng ®éc lËp, mçi con ®−êng lµ sù tæng hîp cña mét nhãm c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng t©m lý-s− ph¹m kh¸c nhau, tõ ®ã rót ra kÕt luËn vÒ con ®−êng hiÖu qu¶ nhÊt. 2.4.2.6. Ph−¬ng ph¸p quan s¸t Nh»m thu thËp th«ng tin vÒ nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña EI cña GVTH trong ho¹t ®éng d¹y häc vµ gi¸o dôc, cña häc sinh trong häc tËp vµ giao tiÕp, luËn ¸n sö dông ph−¬ng ph¸p quan s¸t nh− mét ph−¬ng ph¸p bæ trî. 2.4.2.7. Ph−¬ng ph¸p pháng vÊn Nh»m thu thËp nh÷ng ý kiÕn cña hiÖu tr−ëng, khèi tr−ëng, ®ång nghiÖp vÒ mét sè biÓu hiÖn cña EI vµ kÕt qu¶ H§SP cña gi¸o viªn ®−îc nghiªn cøu; thu thËp nh÷ng ý kiÕn cña häc sinh vÒ t¸c ®éng cña gi¸o viªn chñ nhiÖm líp ®Õn trÎ vµ ¶nh h−ëng cña xóc c¶m ®Õn kÕt qu¶ häc tËp vµ giao tiÕp cña trÎ. 2.4.2.8. Ph−¬ng ph¸p lÊy ý kiÕn chuyªn gia §−îc sö dông ë tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n nghiªn cøu cña luËn ¸n, nh»m xin ý kiÕn chuyªn gia thÈm ®Þnh nh÷ng tiªu chÝ ®o c¸c biÓu hiÖn, møc ®é biÓu hiÖn EI cña GVTH vµ HSTH. 2.4.2.9. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu case-study Nh»m lµm râ h¬n n÷a nh÷ng biÓu hiÖn, ®Æc ®iÓm EI vµ H§SP cña GVTH; qu¸ tr×nh ph¸t triÓn EI cña hai gi¸o viªn nhËn con ®−êng t¸c ®éng 4 vµ biÖn ph¸p t¸c ®éng bæ trî cña luËn ¸n. 2.4.2.10. Ph−¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc Sö dông c¸c c«ng thøc to¸n häc ®Ó xö lý sè liÖu ®iÒu tra trªn phÇn mÒm SPSS 12.0 . Ch−¬ng 3 KÕt qu¶ nghiªn cøu 3.1. Thùc tr¹ng EI cña gi¸o viªn tiÓu häc 3.1.1. Møc ®é EI cña GVTH ®o l−êng b»ng MSCEIT B¶ng 3.1: Thùc tr¹ng EI cña gi¸o viªn tiÓu häc (MSCEIT) §iÓm N Min Max Mean SD §iÓm tæng EI1 363 25.99 71.58 59.0586 6.84335 EQ1 363 27.49 127.47 100.019 15.00735
12 Sè liÖu ë b¶ng 3.1 cho thÊy vµo thêi ®iÓm th¸ng 12/2006, ®iÓm tæng EI 1 cña 363 GVTH ®−îc ®iÒu tra lµ 59.0586. NÕu coi ®iÓm tæng lý t−ëng cña MSCEIT lµ 141 ®iÓm th× ®iÓm tæng EI 1 cña GVTH ®¹t kho¶ng 41.88%. NÕu quy ®æi ra EQ th× EQ 1 = 100.019 víi chØ sè EQ thÊp nhÊt lµ 27.49 vµ chØ sè EQ cao nhÊt lµ 127.47. C¨n cø vµo c¸ch ph©n lo¹i nµy, møc ®é EQ cña toµn mÉu ®−îc nghiªn cøu thÓ hiÖn ë b¶ng 3.2: B¶ng 3.2: Thùc tr¹ng møc ®é EQ cña gi¸o viªn tiÓu häc Møc ®é RÊt thÊp ThÊp T.b×nh Trªn TB Cao RÊt cao Tæng EQ ≤70 70-89 90-109 110-119 120-129 ≥130 sè N 14 56 193 80 20 0 363 % 3.9% 15.4% 53.2% 22% 5.5% 0% 100% B¶ng 3.2 cho thÊy ®a sè GVTH cã chØ sè EQ ë møc trung b×nh (53.2%), kh«ng cã gi¸o viªn nµo ®¹t chØ sè EQ ë møc rÊt cao (≥130), cã 19.3% sè gi¸o viªn cã chØ sè EQ ë møc d−íi trung b×nh. HiÖn tr¹ng ®é cao EI cña GVTH ®−îc ®o l−êng b»ng test MSCEIT lµ mét ph©n bè b×nh th−êng, h¬i nghiªng vÒ trªn trung b×nh, t−¬ng ®èi gÇn víi ph©n bè chuÈn (p = 0), nh− vËy gi¶ thuyÕt thø 1 cña luËn ¸n ®· ®−îc chøng minh lµ ®óng: EI cña GVTH ch−a cao. 3.1.2. Ph©n tÝch thùc tr¹ng n¨ng lùc EI cña GVTH ®o b»ng MSCEIT 3.1.2.1. Thùc tr¹ng 2 lÜnh vùc EI cña gi¸o viªn tiÓu häc Víi p = 0 cho thÊy hai lÜnh vùc EI cña GVTH cã sù kh¸c biÖt, trong ®ã lÜnh vùc EI theo kinh nghiÖm ph¸t triÓn h¬n EI cã chiÕn l−îc. LuËn ¸n cÇn chó träng viÖc x©y dùng c¸c biÖn ph¸p thùc nghiÖm nh»m ph¸t triÓn c¸c n¨ng lùc EI cã chiÕn l−îc cho GVTH. 3.1.2.2. Thùc tr¹ng 4 n¨ng lùc EI c¬ b¶n cña gi¸o viªn tiÓu häc KÕt qu¶ ®o l−êng cho thÊy N¨ng lùc hiÓu xóc c¶m (0.4810) vµ N¨ng lùc sö dông xóc c¶m (0.4704) cã ®iÓm trung b×nh cao h¬n, cßn N¨ng lùc qu¶n lý xóc c¶m (0.3458) cña GVTH kÐm cã ®iÓm thÊp nhÊt (p = 0). Tuy N¨ng lùc qu¶n lý xóc c¶m lµ n¨ng lùc bËc cao nhÊt trong 4 n¨ng lùc c¬ b¶n cña EI, nh−ng kÕt qu¶ ®o l−êng cho thÊy n¨ng lùc EI nµy cña GVTH l¹i cã ®iÓm trung b×nh thÊp nhÊt, ®iÒu nµy cã thÓ lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù tån t¹i cña hµng lo¹t hiÖn t−îng trong gi¸o dôc hiÖn nay nh− mét sè gi¸o viªn ch−a kiÓm so¸t ®−îc hµnh vi cña m×nh, thiÕu quan t©m vµ ch−a biÕt c¸ch t¸c ®éng ®Õn suy nghÜ, xóc c¶m cña häc sinh nh»m h×nh thµnh cho trÎ th¸i ®é x· héi ®óng ®¾n, l¹m dông c¸c h×nh thøc trõng ph¹t h¬n lµ thuyÕt phôc, c¶m hãa..., lµm h¹n chÕ hiÖu qu¶ H§SP cña hä.
13 3.1.2.3. Thùc tr¹ng c¸c n¨ng lùc EI thµnh phÇn cña gi¸o viªn tiÓu häc B¶ng 3.7: Thùc tr¹ng 10 n¨ng lùc EI tiÓu thµnh phÇn cña GVTH (MSCEIT) MSC §iÓm TB §iÓm TB p N¨ng lùc EI TØ lÖ % EIT tiÓu test Item A NhËn biÕt xóc c¶m khu«n mÆt 9.2672 0.4634 10.87 Nu«i d−ìng Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cô thÓ 0.4893 11.48 B c¸c xóc c¶m Xem xÐt vÊn ®Ò ®a chiÒu 6.1075 0.2756 6.47 tÝch cùc XÐt ®o¸n sù XÐt ®o¸n sù tiÕn triÓn cña 0.4670 10.96 tiÕn triÓn vµ xóc c¶m C 9.8796 hiÓu sù xuÊt Gi¶i thÝch nguyªn nh©n hiÖn xóc c¶m thay ®æi xóc c¶m 0.5270 12.36 .00 D Qu¶n lý xóc c¶m b¶n th©n 6.4832 0.3242 7.61 NhËn biÕt xóc c¶m tranh phong c¶nh vµ thiÕt E 10.3942 0.3465 8.13 kÕ nghÖ thuËt F Liªn hÖ c¶m gi¸c vµo trong xóc c¶m 8.0040 0.5336 12.52 G HiÓu sù biÕn ®æi, hßa trén c¸c c¶m xóc 5.6162 0.4680 10.98 H Qu¶n lý xóc c¶m ng−êi kh¸c 3.3068 0.3674 8.62 Ph©n tÝch sè liÖu b¶ng 3.7 cho thÊy mét bøc tranh chÝnh x¸c h¬n vÒ thùc tr¹ng EI cña GVTH ®· ®−îc thiÕt lËp, cô thÓ: - N¨ng lùc liªn hÖ c¶m gi¸c vµo trong xóc c¶m cã ®iÓm trung b×nh cao nhÊt (0.5336), ®øng thø 2 lµ N¨ng lùc gi¶i thÝch sù thay ®æi xóc c¶m (0.5270) vµ thø 3 lµ N¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cô thÓ (0.4893) cña GVTH. KÕt qu¶ nghiªn cøu nµy cho thÊy cã lÏ do thùc tiÔn ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp nªn n¨ng lùc nhËn thøc vÒ xóc c¶m cô thÓ trong hoµn c¶nh cô thÓ cña GVTH kh¸ ph¸t triÓn. - §iÓm trung b×nh thÊp nhÊt lµ N¨ng lùc xem xÐt vÊn ®Ò ®a chiÒu (0.2756), sau ®ã lµ N¨ng lùc qu¶n lý xóc c¶m b¶n th©n (0.3242), råi ®Õn N¨ng lùc nhËn biÕt xóc c¶m qua tranh phong c¶nh vµ thiÕt kÕ nghÖ thuËt (0.3465). KÕt qu¶ nµy thÓ hiÖn n¨ng lùc chñ ®éng t¹o ra nh÷ng xóc c¶m tÝch cùc ®Ó thóc ®Èy suy nghÜ, suy nghÜ mét c¸ch ®a diÖn, s¸ng t¹o cña GVTH kh¸ h¹n chÕ mÆc dï n¨ng lùc nhËn thøc vÒ xóc c¶m trªn khu«n mÆt ë hä kh¸ ph¸t triÓn. Tuy N¨ng lùc nhËn thøc vÒ xóc c¶m kh¸ ph¸t triÓn nh−ng N¨ng lùc qu¶n lý xóc c¶m b¶n th©n l¹i kÐm ph¸t triÓn, ph¶i ch¨ng lµ m©u thuÉn hay lµ do trong nhËn thøc cña m×nh, GVTH cho r»ng hä lu«n ®óng khi gi¶i quyÕt THSP trong giao tiÕp víi häc sinh nhá nªn ch−a tËn dông ®−îc −u thÕ nµy ®Ó tiÕn thªm mét b−íc lµ qu¶n lý tèt xóc c¶m cña b¶n th©n. Nh− ®· ph©n tÝch ë trªn, hiÖn nay GVTH
14 lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn kh¸ c¨ng th¼ng, vËy mµ N¨ng lùc xem xÐt vÊn ®Ò ®a chiÒu vµ N¨ng lùc qu¶n lý xóc c¶m b¶n th©n cña hä l¹i ch−a ®−îc ph¸t triÓn, chøng tá ch−a cã n¨ng lùc c¶i thiÖn ®êi sèng xóc c¶m cña b¶n th©n vµ ch−a ®−îc huÊn luyÖn ®Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc EI cÇn thiÕt. §©y lµ mét c¨n cø quan träng ®Ó luËn ¸n x©y dùng néi dung vµ thiÕt kÕ biÖn ph¸p thùc nghiÖm. §Æc ®iÓm EI nµy cña GVTH ®Æt ra c¬ së thùc tiÔn cho viÖc x©y dùng biÖn ph¸p t¸c ®éng TN cña luËn ¸n lµ muèn ph¸t triÓn EI cho GVTH cÇn ph¸t triÓn tÊt c¶ c¸c n¨ng lùc EI tiÓu thµnh phÇn cña hä, ®Æc biÖt chó träng ®Õn N¨ng lùc xem xÐt vÊn ®Ò ®a chiÒu, N¨ng lùc qu¶n lý xóc c¶m b¶n th©n vµ ng−êi kh¸c Mét sè kÕt luËn vÒ nghiªn cøu thùc tr¹ng EI b»ng MSCEIT cña GVTH + EQ cña GVTH ë møc trung b×nh, ®−îc quy ®Þnh bëi sù ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c n¨ng lùc thµnh phÇn cña EI. + C¸c n¨ng lùc EI thµnh phÇn cña GVTH ph¸t triÓn ch−a ®ång ®Òu, mang ®Æc thï cña ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp, sù kh¸c biÖt gi÷a chóng lµ ®¸ng kÓ vµ cã ý nghÜa vÒ mÆt thèng kª. C¸c N¨ng lùc liªn hÖ c¶m gi¸c vµo trong xóc c¶m, N¨ng lùc gi¶i thÝch sù thay ®æi xóc c¶m, N¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cô thÓ ph¸t triÓn h¬n, cßn N¨ng lùc xem xÐt vÊn ®Ò ®a chiÒu, N¨ng lùc qu¶n lý xóc c¶m b¶n th©n, N¨ng lùc qu¶n lý xóc c¶m ng−êi kh¸c cña GVTH cßn h¹n chÕ. 3.1.3. Thùc tr¹ng c¸c biÓu hiÖn EI trong H§SP cña GVTH 3.1.3.1. BiÓu hiÖn EI cña GVTH trong c¸c quan hÖ s− ph¹m ®iÓn h×nh B¶ng 3.8: Thùc tr¹ng c¸c biÓu hiÖn n¨ng lùc EI c¬ b¶n trong c¸c quan hÖ s− ph¹m ®iÓn h×nh cña GVTH §iÓm trung b×nh N¨ng lùc Q.hÖ víi TT Q.hÖ víi Q.hÖ víi Q.hÖ víi Tæng EI c¬ b¶n Cha mÑ häc sinh ®.nghiÖp b¶n th©n céng HS 1 NhËn thøc xóc c¶m 18.4211 10.5263 12.8947 16.8421 58.6842 2 Sö dông xóc c¶m 9.7368 17.8947 15.5263 13.6842 56.8421 3 HiÓu xóc c¶m 15.7895 14.7368 8.1579 5.7895 44.4737 4 Qu¶n lý xóc c¶m 4.7222 7.2222 9.1667 3.3333 24.4444 Tæng céng 47.7778 50.5556 45.2778 40.2778 KÕt qu¶ b¶ng 3.8 cho thÊy n¨ng lùc EI cña GVTH biÓu hiÖn râ rÖt nhÊt trong quan hÖ víi cha mÑ häc sinh, nh−ng trong quan hÖ víi b¶n th©n l¹i kÐm nhÊt. GVTH cã N¨ng lùc nhËn thøc xóc c¶m vµ N¨ng lùc hiÓu xóc c¶m cña häc sinh, tuy nhiªn N¨ng lùc qu¶n lý xóc c¶m cña b¶n th©n vµ häc sinh ®Òu rÊt h¹n chÕ, ®iÒu nµy cho thÊy d−êng nh− GVTH ch−a ý thøc ®−îc ®Çy ®ñ tÇm quan träng cña n¨ng lùc qu¶n lý xóc c¶m, ®Æc biÖt lµ qu¶n lý xóc c¶m cña b¶n th©n, ph¶i ch¨ng ®©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n ®−a
15 ®Õn sù tån t¹i mét lo¹t vÊn ®Ò ch−a ®−îc gi¶i quyÕt trong nhµ tr−êng tiÓu häc hiÖn nay, lµm h¹n chÕ hiÖu qu¶ H§SP. KÕt qu¶ nghiªn cøu nµy cã t−¬ng quan thuËn víi kÕt qu¶ MSCEIT (t = 9.655, < 0.05). 3.1.3.2. BiÓu hiÖn EI cña gi¸o viªn tiÓu häc trong H§SP - N¨ng lùc hiÓu xóc c¶m vµ NhËn thøc xóc c¶m ph¸t triÓn t−¬ng ®èi ®ång ®Òu ë GVTH. - N¨ng lùc gi¶i quyÕt cã hiÖu qu¶ c¸c xung ®ét trong c¸c THSP ch−a ®−îc biÓu hiÖn râ ë GVTH (20.4% gi¶i quyÕt qua loa, 10.4% bùc béi, 9.7% kh«ng gi¶i quyÕt THSP khi gi¸o viªn ®ang cã xóc c¶m buån rÇu). - N¨ng lùc nhËn thøc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn xóc c¶m mét c¸ch ®a chiÒu cña GVTH lµ thÊp (
16 Theo §¸nh gi¸ tæng hîp cña nhãm x· héi - nghÒ nghiÖp vÒ H§SP th× kh«ng cã GVTH cã kÕt qu¶ ë møc d−íi trung b×nh, chñ yÕu tËp trung ë lo¹i trªn trung b×nh vµ giái. Trong ®ã, tØ lÖ GVTH ®¹t lo¹i giái lµ 31.40% trong ho¹t ®éng chñ nhiÖm líp vµ 52.89% trong ho¹t ®éng d¹y häc. KÕt qu¶ nµy cho thÊy c¶ c¸n bé qu¶n lý vµ gi¸o viªn cã xu h−íng ®¸nh gi¸ cao kÕt qu¶ H§SP cña gi¸o viªn, vµ ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng chñ nhiÖm líp d−êng nh− khã h¬n trong ho¹t ®éng d¹y häc, tuy c¶ hai ho¹t ®éng nµy ®Òu do c¸ nh©n GVTH thùc hiÖn trong mét líp häc. * Thùc tr¹ng kÕt qu¶ H§SP cña GVTH vÒ mÆt s¶n phÈm ho¹t ®éng Thùc tr¹ng kÕt qu¶ häc tËp, rÌn luyÖn ®¹o ®øc cña HSTH Theo §¸nh gi¸ cña nhµ tr−êng vÒ thùc tr¹ng kÕt qu¶ häc tËp vµ rÌn luyÖn ®¹o ®øc cña 3620 HSTH tõ 103 líp cã gi¸o viªn tham gia TN, vÒ häc tËp chñ yÕu ë møc Kh¸ (36.93%) vµ Giái (56.27%), vÒ ®¹o ®øc cã tíi 99.08% §¹t yªu cÇu. Thùc tr¹ng møc ®é biÓu hiÖn mét sè kü n¨ng x· héi cña HSTH: Kü n¨ng BiÕt ®ång c¶m víi b¹n ®a sè ®−îc ®¸nh gi¸ ë møc ®é biÓu hiÖn râ (76.31%), chØ cã mét tØ lÖ rÊt nhá ë møc biÓu hiÖn ch−a râ (1.24%); cßn kü n¨ng BiÕt quan t©m, chia sÎ víi ng−êi kh¸c ®−îc tr¶i ë c¶ 3 møc ®é biÓu hiÖn, trong ®ã biÓu hiÖn râ lµ 37.54% vµ ch−a râ còng ë mét tØ lÖ xÊp xØ lµ 36.55%, cßn l¹i ë møc trung b×nh. Thùc tr¹ng nh÷ng biÓu hiÖn EI cña HSTH líp lín: KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy HSTH líp 4 ®· cã nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña n¨ng lùc EI. N¨ng lùc nhËn thøc xóc c¶m, biÓu hiÖn BiÕt ®ång c¶m víi ng−êi cïng giao tiÕp cña trÎ kh¸ ph¸t triÓn. N¨ng lùc sö dông xóc c¶m víi biÓu hiÖn BiÕt kiÒm chÕ ch−a thÓ hiÖn râ. N¨ng lùc hiÓu xóc c¶m víi biÓu hiÖn Cã xu h−íng chÊp nhËn nh÷ng chiÕn l−îc hßa gi¶i ®Ó gi¶i quyÕt c¸c xung ®ét thÓ hiÖn t−¬ng ®èi râ. N¨ng lùc ®iÒu chØnh xóc c¶m víi biÓu hiÖn BiÕt quan t©m gióp ®ì ng−êi kh¸c thÓ hiÖn ch−a râ, dõng l¹i ë sù biÓu hiÖn th¸i ®é vµ ch−a chñ ®éng trong c¸ch gi¶i quyÕt, cßn phô thuéc vµo ng−êi lín. 3.2.2. T−¬ng quan gi÷a møc ®é EI víi kÕt qu¶ H§SP cña GVTH T−¬ng quan gi÷a møc ®é EQ víi kÕt qu¶ ho¹t ®éng chñ nhiÖm líp còng nh− víi kÕt qu¶ ho¹t ®éng d¹y häc cña GVTH do c¸c nhãm x· héi - nghÒ nghiÖp ®¸nh gi¸ cã mèi t−¬ng quan thuËn nh−ng thÊp. Mét sè kÕt luËn vÒ nghiªn cøu thùc tr¹ng H§SP cña GVTH + H§SP cña GVTH cã thÓ ®−îc ®o l−êng trªn c¬ së kÕt qu¶ §¸nh gi¸ tæng hîp cña c¸c nhãm x· héi - nghÒ nghiÖp. Theo ®ã, ®a sè GVTH cã H§SP xÕp lo¹i Trªn trung b×nh vµ Giái, kh«ng cã lo¹i D−íi trung b×nh. + KÕt qu¶ H§SP vµ møc ®é EI cña GVTH cã t−¬ng quan thuËn.