Tóm tắt luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục: Phát triển năng lực tư duy cho học sinh trong dạy học chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 THPT thông qua việc sử dụng phối hợp thí nghiệm và phương tiện dạy học hiện đại

Chia sẻ: Buemr KKK | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn nhằm đề xuất được các biện pháp phát triển năng lực tư duy cho học sinh thông qua việc sử dụng phối hợp thí nghiệm và phương tiện dạy học hiện đại trong dạy học một số bài ở chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 THPT.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận văn Thạc sĩ Khoa học Giáo dục: Phát triển năng lực tư duy cho học sinh trong dạy học chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 THPT thông qua việc sử dụng phối hợp thí nghiệm và phương tiện dạy học hiện đại

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN THỊ BÍCH NGỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” LỚP 10 THPT THÔNG QUA VIỆC SỬ DỤNG PHỐI HỢP THÍDemo NGHIỆM VÀ PHƯƠNG Version TIỆN - Select.Pdf DẠY HỌC HIỆN ĐẠI SDK LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU Thừa Thiên Huế, năm 2017
ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TRẦN THỊ BÍCH NGỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” LỚP 10 THPT THÔNG QUA VIỆC SỬ DỤNG PHỐI HỢP THÍ NGHIỆM VÀ CÁC PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Vật lí Demo Version - Select.Pdf SDK Mã số: 60140111 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THEO ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN VĂN THẠNH Thừa Thiên Huế, năm 2017 i
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu ghi trong luận văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử dụng và chưa từng công bố trong bất kì một công trình nào khác. Huế, ngày 10 tháng 9 năm 2017 Tác giả luận văn Trần Thị Bích Ngọc Demo Version - Select.Pdf SDK ii
Lời Cảm Ơn Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau đại học, Ban Chủ nhiệm, quý thầy cô Khoa Vật lí trường Đại học Sư phạm Huế và quý thầy cô trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy TS. Trần Văn Thạnh đã tận tình hướng dẫn cho tôi trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Và đặc biệt tôi xin gửi lời cám ơn đến thầy PGS.TS. Lê Công Triêm đã giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, quý thầy, cô giáo tổ vật lí của các trường THPT Phong Điền, THPT Trần Văn Kỷ, Demo Version - Select.Pdf SDK THPT Bùi Thị Xuân, đã nhiệt tình giúp đỡ, trao đổi và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình nghiên cứu thực trạng. Tôi xin chân thành cảm ơn đến thầy Trần Anh Trung và thầy Trần Nguyên Trụ của trường THPT Bùi Thị Xuân đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong việc tiến hành giảng dạy theo giáo án mà tôi đã đưa ra. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình, người thân và bạn bè đã giúp đỡ và động viên tôi hoàn thành luận văn này. Huế, tháng 9 năm 2017 Tác giả Trần Thị Bích Ngọc iii
MỤC LỤC Trang Phụ bìa ......................................................................................................................... i Lời cam đoan .............................................................................................................ii Lời cảm ơn ............................................................................................................... iii Mục lục ....................................................................................................................... 1 Danh mục các từ viết tắt ........................................................................................... 5 Danh mục các bảng biểu, hình vẻ ............................................................................ 6 MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 8 I. Lí do chọn đề tài .................................................................................................. 8 II. Mục tiêu của đề tài ........................................................................................... 10 III. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................... 10 IV. Giả thuyết khoa học ........................................................................................ 10 V. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................... 11 VI. Giới hạn của đề tài .......................................................................................... 11 Demo Version - Select.Pdf SDK VII. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 11 VIII. Lịch sử nghiên cứu của đề tài ...................................................................... 12 IX. Những đóng góp của luận văn ........................................................................ 13 X. Cấu trúc của luận văn....................................................................................... 13 NỘI DUNG ............................................................................................................. 14 CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRỂN NĂNG LỰC TƢ DUY CHO HỌC SINH THÔNG QUA VIỆC SỬ DỤNG PHỐI HỢP THÍ NGHIỆM VÀ CÁC PHƢƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆN ĐẠI .. 14 1.1. Năng lực tư duy trong dạy học Vật lí ............................................................ 14 1.1.1 Năng lực tư duy ............................................................................................ 14 1.1.1.1. Khái niệm năng lực .................................................................................. 14 1.1.1.2. Tư duy và năng lực tư duy ....................................................................... 15 1.1.1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển năng lực tư duy ........................ 17 1.1.2. Năng lực tư duy trong dạy học vật lí .......................................................... 18 1
1.1.2.1. Tư duy của học sinh trong học tập môn vật lí ......................................... 18 1.1.2.2. Đặc điểm tư duy vật lí của học sinh THPT .............................................. 19 1.1.3. Thiết kế thang đo đánh giá năng lực tư duy................................................ 20 1.1.3.1. Quy trình thiết kế thang đo năng lực........................................................ 20 1.1.3.2. Thang đo năng lực tư duy vật lí ............................................................... 22 1.1.3.3. Công cụ đánh giá và quy ước sử dụng thang đo ...................................... 25 1.2. Vai trò của việc sử dụng phối hợp thí nghiệm và phương tiện dạy học hiện đại trong việc phát triển năng lực tư duy của học sinh THPT .............................. 26 1.2.1. Vai trò của thí nghiệm với việc phát triển năng lực tư duy trong dạy học vật lí ........................................................................................................................... 26 1.2.2. Vai trò của phương tiện dạy học hiện đại với việc phát triển năng lực tư duy trong dạy học vật lí ........................................................................................ 29 1.2.3. Vai trò của việc sử dụng phối hợp thí nghiệm và phương tiện dạy học hiện đại trong việc phát triển năng lực tư duy của học sinh THPT ..................... 32 1.3. Các biện pháp phát triển năng lực tư duy vật lí cho học sinh THPT ............. 32 1.3.1. BiệnDemo pháp 1:Version Tạo tình -huống Select.Pdf SDK có vấn đề để HS vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết ........................................................................................................ 33 1.3.2. Biện pháp 2: Tăng cường cho học sinh sử dụng thí nghiệm và các PTDH hiện đại trong các tình huống mới ............................................................ 36 1.3.3. Biện pháp 3: Sử dụng thí nghiệm và các PTDH hiện đại rèn luyện các thao tác tư duy vật lí cho HS................................................................................. 37 1.3.4. Biện pháp 4: Tập dượt để học sinh giải quyết vấn đề nhận thức theo phương pháp nhận thức của vật lí ........................................................................ 38 1.3.5. Biện pháp 5: Rèn luyện ngôn ngữ vật lí cho học sinh ................................ 38 1.4. Quy trình thiết kế bài dạy theo hướng phát triển năng lực tư duy của học sinh lớp 10 với sự phối hợp thí nghiệm và phương tiện dạy học hiện đại ........... 39 1.5. Nghiên cứu thực trạng dạy học chương “Động lực học chất điểm” .............. 43 1.5.1. Mục đích điều tra ........................................................................................ 43 1.5.2. Phương pháp điều tra, tìm hiểu .................................................................. 43 2
1.5.3. Kết quả điều tra .......................................................................................... 44 1.6. Kết luận chương I .......................................................................................... 46 CHƢƠNG II: PHỐI HỢP SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM VÀ PHƢƠNG TIỆN HIỆN ĐẠI TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” LỚP 10 THPT ............................................................................................ 48 2.1. Đặc điểm và nhiệm vụ chương “Động lực học chất điểm” (Vật lí 10 – THPT) ................................................................................................................... 48 2.1.1. Đặc điểm chương ........................................................................................ 48 2.1.2. Nhiệm vụ chương ........................................................................................ 48 2.1.3. Cấu trúc chương ......................................................................................... 50 2.2. Sự hỗ trợ của thí nghiệm và các phương tiện dạy học hiện đại trong dạy học chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 THPT .......................................... 51 2.3. Phối hợp sử dụng thí nghiệm và phương tiện hiện đại để tổ chức dạy học một số bài chương “Động lực học chất điểm” (Vật lí 10 - THPT)....................... 53 2.4. Thiết kế tiến trình dạy học một số bài trong chương “Động lực học chất Demo điểm” (Vật lí 10 - Version - Select.Pdf SDK THPT) ...................................................................................... 58 2.4.1. Kế hoạch dạy học bài “Ba định luật Newton” (tiết 1) ................................ 58 2.4.2. Kế hoạch dạy học bài “Ba định luật Newton” (tiết 2) ................................ 66 2.4.3. Kế hoạch dạy học bài “Lực hấp dẫn – Định luật vạn vật hấp dẫn” ............ 73 2.5. Kết luận chương II ......................................................................................... 79 CHƢƠNG III: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ....................................................... 80 3.1. Mục đích, nhiệm vụ, đối tƣợng và phƣơng pháp của thực nghiệm sƣ phạm ..................................................................................................................... 80 3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm ........................................................... 80 3.1.2. Nhiệm vụ của thực nhiệm sư phạm .............................................................. 80 3.1.3. Đối tượng và cơ sở TNSP............................................................................. 80 3.1.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ............................................................. 81 3.1.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm....................................................... 81 3.1.6. Cách đánh giá ............................................................................................. 82 3
3.2. Thực nghiệm sư phạm, kết quả và xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm ......... 82 3.2.1. Thực nghiệm sư phạm .................................................................................. 82 3.2.2. Kết quả và xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm ............................................ 83 3.3. Kết luận chương III ........................................................................................ 94 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 96 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 98 PHỤ LỤC Demo Version - Select.Pdf SDK 4
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ CNTT Công nghệ thông tin ĐC Đối chứng ĐG Đánh giá GV Giáo viên HS Học sinh MVT Máy vi tính NL Năng lực Nxb Nhà xuất bản NxbGD Nhà xuất bản Giáo dục PMDH Phần mềm dạy học Demo Version - Select.Pdf SDK PP Phương pháp PPDH Phương pháp dạy học THPT Trung học phổ thông THCS Trung học sơ sở TN Thực nghiệm TNSP Thực nghiệm sư phạm SGK Sách giáo khoa 5
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, HÌNH VẺ Trang Bảng Bảng 1.1. Bảng các thành tố của NL tư duy vật lí ..................................................... 22 Bảng 1.2. Bảng các chỉ số hành vi, tiêu chí chất lượng của NL tư duy và cách gán điểm .................................................................................................................... 23 Bảng 1.3: Việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học vật lí .......................................... 45 Bảng 1.4: Việc sử dụng phương tiện hiện đại trong dạy học vật lí........................... 45 Bảng 1.5: Lí do GV ít sử dụng phương tiện hiện đại trong dạy học vật lí................ 45 Bảng 3.1: Số lượng của các lớp ở nhóm TN và nhóm ĐC ......................................... 81 Bảng 3.2. Kết quả ĐG cuối bài “Ba định luật Newton” của lớp 10B1 ...................... 86 Bảng 3.3. Kết quả ĐG cuối bài “Ba định luật Newton” của lớp 10B3 ...................... 86 Bảng 3.4. Kết quả ĐG cuối bài “Ba định luật Newton” của lớp 10B4 ...................... 87 Bảng 3.5. Kết quả ĐG cuối bài “Ba định luật Newton” của lớp 10B2 ...................... 87 Bảng 3.6. Kết quả ĐG cuối bài “Ba định luật Newton” của lớp 10B5 ...................... 88 Bảng 3.7. Kết quả ĐG cuối bài “Ba định luật Newton” của lớp 10B6 ...................... 88 Demo Version - Select.Pdf SDK Bảng 3.8. Kết quả ĐG cuối bài “Lực hấp dẫn – Định luật vạn vật hấp dẫn” của lớp 10B1 .................................................................................................................... 89 Bảng 3.9. Kết quả ĐG cuối bài “Lực hấp dẫn – Định luật vạn vật hấp dẫn” của lớp 10B3 .................................................................................................................... 89 Bảng 3.10. Kết quả ĐG cuối bài “Lực hấp dẫn – Định luật vạn vật hấp dẫn” của lớp 10B4 .................................................................................................................... 90 Bảng 3.11. Kết quả ĐG cuối bài “Lực hấp dẫn – Định luật vạn vật hấp dẫn” của lớp 10B2 .................................................................................................................... 90 Bảng 3.12. Kết quả ĐG cuối bài “Lực hấp dẫn – Định luật vạn vật hấp dẫn” của lớp 10B5 .................................................................................................................... 91 Bảng 3.13. Kết quả ĐG cuối bài “Lực hấp dẫn – Định luật vạn vật hấp dẫn” của lớp 10B6 .................................................................................................................... 91 Bảng 3.14. Tổng hợp kết quả ĐG bài “Ba định luật Newton” theo tỷ lệ % .............. 92 6
Bảng 3.15. Tổng hợp kết quả ĐG bài “Lực hấp dẫn – Định luật vạn vật hấp dẫn” theo tỷ lệ % ................................................................................................................ 92 Bảng 3.16. Bảng các biểu đồ so sánh kết quả ĐG của nhóm TN và nhóm ĐC cuối hai bài ................................................................................................................ 93 Hình Hình 1.1. Quy trình thiết kế thang đo năng lực ......................................................... 21 Hình 1.2. Quy trình thiết kế bài dạy theo hướng phát triển NL tư duy của HS ......... 39 Hình 2.1. Sơ đồ cấu trúc chương Động lực học chất điểm ....................................... 51 Hình 2.2: Thí nghiệm Galile ..................................................................................... 54 Hình 2.3: Chuyển động của vật ................................................................................. 54 Hình 2.4: Quán tính ................................................................................................... 54 Hình 2.5: Mối quan hệ giữa khối lượng, vecto gia tốc, vecto lực tác dụng .............. 55 Hình 2.6: Đặt vấn đề về nội dung của Định luật III Newton .................................... 55 Hình 2.7: Tương tác giữa hai vật .............................................................................. 56 Hình 2.8:LựcDemo và phảnVersion lực .......................................................................................... - Select.Pdf SDK 56 Hình 2.9: Sự tồn tại của lực hấp dẫn trong thực tế ................................................... 56 Hình 2.10: Sự phụ thuộc của lực hấp dẫn và khoảng cách và khối lượng của hai vật... 57 Hình 2.11: Ứng dụng của lực hấp dẫn trong đời sống .............................................. 58 Hình 2.12: Trò chơi ô chữ ......................................................................................... 58 7
MỞ ĐẦU I. Lí do chọn đề tài Chúng ta đang sống trong thế kỷ XXI, thế kỷ của nền kinh tế tri thức, khi mà tri thức con người được coi là yếu tố quyết định đến sự phát triển của xã hội. Để đáp ứng được sự phát triển ngày càng cao của xã hội thì nguồn lực về con người được xem là một trong những yếu tố quyết định, do đó điều này đặt ra cho ngành giáo dục là phải đào tạo ra những con người có đủ phẩm chất và năng lực; năng động và sáng tạo. Muốn vậy đòi hỏi ngành giáo dục phải có sự đổi mới một cách toàn diện về mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo của HS. Việc nâng cao chất lượng giáo dục nhằm đào tạo thế hệ HS trở thành những người lao động mới đáp ứng nguồn nhân lực cho sự nghiệp phát triển đất nước phải gắn liền với việc đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học. Ở trường THPT, học sinh không những phải nắm vững nội dung kiến thức môn học mà còn năng vậnVersion phải có khả Demo dụng những kiến thức đóSDK - Select.Pdf vào trong thực tiễn đời sống và sản xuất, phải có những kĩ năng cần thiết của người lao động mới. Đối với dạy học môn vật lí ở trường THPT, mục tiêu đó được cụ thể trong bốn nhiệm vụ: giáo dưỡng, giáo dục, phát triển và giáo dục kĩ thuật tổng hợp. Trong đó phát triển năng lực cho học sinh, đặc biệt là năng lực tư duy là nhiệm vụ rất quan trọng. Định hướng chung về đổi mới phương pháp dạy học là phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, tự học, kĩ năng vận dụng vào thực tiễn, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, tạo được hứng thú học tập cho học sinh, tận dụng được công nghệ mới nhất; khắc phục lối dạy truyền thống truyền thụ một chiều các kiến thức có sẵn. Rất cần phát huy cao năng lực tự học, học suốt đời trong thời đại bùng nổ thông tin. Tăng cường học tập cá thể phối hợp với hợp tác. Định hướng vào người học được coi là quan điểm định hướng chung trong đổi mới phương pháp dạy học. Kết hợp giữa việc tiếp thu và sử dụng có chọn lọc, có hiệu quả các phương pháp tiên tiến, hiện đại với khai thác 8
những yếu tố tích cực của các phương pháp dạy học truyền thống. Tăng cường sử dụng các phương tiện dạy học, thiết bị dạy học. Vật lí là bộ môn khoa học thực nghiệm, vì vậy việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học vật lí ở trường THPT không chỉ là công việc bắt buộc, mà nó còn là một trong những biện pháp quan trọng giúp nâng cao chất lượng dạy học, góp phần phát triển tư duy cho học sinh. Một trong những tác dụng của thí nghiệm vật lí là tạo ra sự trực quan sinh động trước mắt học sinh và cũng chính vì thế mà sự cần thiết của thí nghiệm trong dạy học vật lí còn được quy định bởi tính chất của quá trình nhận thức của học sinh dưới sự hướng dẫn của GV. Thông qua thí nghiệm vật lí, có thể tạo ra những tác động có chủ định, có hệ thống của con người vào các đối tượng của hiện thực khách quan, với sự phân tích các điều kiện mà trong đó đã diễn ra sự tác động và các kết quả của sự tác động, ta có thể thu nhận được tri thức mới. Thí nghiệm vật lí hiểu theo nghĩa rộng còn là một trong những phương pháp dạy học vật lí ở trường THPT. Đó là cách thức hoạt động của thầy và trò, giúp cho trò tự chiếm lĩnh kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, đặc biệt là kĩ năng, kĩ xảo thực hành. Thêm vào đó, thí nghiệm Demo còn có Version tác dụng giúp - Select.Pdf cho việc dạy học vật lí tránh được SDK tính chất giáo điều hình thức đang phổ biến trong dạy học hiện nay. Ngoài ra, thí nghiệm vật lí còn góp phần giúp cho học sinh củng cố niềm tin khoa học nhằm hình thành thế giới quan duy vật biện chứng cho học sinh. Nhưng không phải lúc nào thí nghiệm cũng thực hiện thành công và mang lại hiệu quả dạy học cao. Cùng với thí nghiệm vật lí, việc sử dụng các PTDH, nhất là các PTDH hiện đại trong dạy học là hết sức cần thiết, đó cũng chính là điều kiện cần thiết nhằm đạt được mục đích dạy học. Sử dụng một cách hợp lí các phương tiện dạy học nói chung là việc làm không thể thiếu được trong mục tiêu nâng cao hiệu quả dạy học. Đó chính là một trong những cách thức để cung cấp kiến thức cho HS một cách chắc chắn và chính xác, làm cho nguồn thông tin họ thu nhận được trở nên đáng tin cậy hơn, cụ thể hơn, từ đó HS tăng thêm khả năng tiếp thu về những thuộc tính bản chất của các sự vật, hiện tượng và các quá trình phức tạp mà bình thường họ khó nắm vững được. Đó cũng chính là cách để rút ngắn thời gian lĩnh hội kiến thức của HS, dễ dàng gây 9
được cảm hứng và sự chú ý của HS, giải phóng giáo viên khỏi một khối lượng lớn các công việc chân tay. Bằng việc sử dụng phương tiện dạy học, giáo viên có thể kiểm tra một cách khách quan hơn khả năng tiếp thu kiến thức cũng như sự hình thành kĩ năng, kĩ xảo của học sinh. Có thể nói rằng, trong dạy học cũng như trong nghiên cứu khoa học, thí nghiệm vật lí và các phương tiện dạy học hiện đại có một vai trò hết sức quan trọng và có tác dụng rất lớn. Tuy vậy, trong các trường phổ thông hiện nay, thí nghiệm vật lí vẫn chưa có một vị trí xứng đáng, các thiết bị dạy học hiện đại được sử dụng chưa nhiều và có phần kém hiệu quả. Nguyên nhân một phần là do sự thiếu thốn về cơ sở vật chất và thiết bị thí nghiệm ở các trường phổ thông. Mặt khác, do thí nghiệm chưa được đưa vào trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh, điều đó đã ảnh hưởng đến thái độ của cả người dạy và người học đối với việc sử dụng thí nghiệm trong dạy và học vật lí. Từ những lí do đã nêu trên, chúng tôi mong muốn có thể đóng góp một phần vào thực hiện tốt mục tiêu, nhiệm vụ đổi mới phương pháp dạy học giáo dục THPT qua việc lựaDemo chọn vàVersion nghiên cứu đề tài: “Phát - Select.Pdf SDKtriển năng lực tư duy cho học sinh trong dạy học chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 THPT thông qua việc sử dụng phối hợp thí nhiệm và các phương tiện dạy học hiện đại”. II. Mục tiêu của đề tài Đề xuất được các biện pháp phát triển năng lực tư duy cho học sinh thông qua việc sử dụng phối hợp thí nghiệm và phương tiện dạy học hiện đại trong dạy học một số bài ở chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 THPT. III. Đối tƣợng nghiên cứu Nghiên cứu hoạt động dạy học chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 THPT với việc sử dụng phối hợp thí nghiệm và PTDH hiện đại theo định hướng phát triển năng lực tư duy cho HS. IV. Giả thuyết khoa học Đề xuất được các biện pháp phát triển năng lực tư duy cho học sinh thông qua việc phối hợp sử dụng thí nghiệm và PTDH hiện đại và vận dụng chúng vào dạy 10
học một số nội dung chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 THPT thì sẽ phát triển năng lực tư duy vật lí cho học sinh, qua đó nâng cao chất lượng dạy học vật lí. V. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích đề ra, đề tài có nhiệm vụ chủ yếu sau: - Nghiên cứu lí luận về phát triển tư duy vật lí cho học sinh theo quan điểm hiện đại. - Nghiên cứu lí luận về dạy học chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 THPT. - Nghiên cứu lí luận và thực tiễn về sử dụng thí nghiệm và phương tiện hiện đại trong dạy học vật lí. - Điều tra thực trạng dạy học chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 THPT với việc sử dụng phối hợp thí nghiệm và phương tiện hiện đại ở các trường THPT. - Đề xuất phương án phối hợp sử dụng thí nghiệm với phương tiện hiện đại khi dạy học chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 THPT nhằm phát triển năng lực tư duy vật lí cho HS. một số giáo - Soạn Demo án theo- hướng Version của đề SDK Select.Pdf tài. - Thực nghiệm sư phạm. VI. Giới hạn của đề tài Nghiên cứu việc phối hợp sử dụng thí nghiệm và PTDH hiện đại nhằm phát triển tư duy vật lí cho học sinh THPT khi học chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 THPT. VII. Phƣơng pháp nghiên cứu a. Phương pháp nghiên cứu lí luận - Tham khảo sách báo, tạp chí chuyên ngành về vấn đề phát triển tư duy vật lí và các phương pháp dạy học tích cực. - Tham khảo tài liệu về thí nghiệm, về các PTDH hiện đại, về việc phối hợp thí nghiệm và PTDH hiện đại trong dạy học vật lí. b. Phương pháp điều tra quan sát Phỏng vấn GV và HS để nắm tình hình dạy học chương “Động lực học chất điểm” với sự phối hợp sử dụng thí nghiệm và PTDH hiện đại ở một số trường 11
THPT. Qua đó thống kê những khó khăn và nhược điểm, hạn chế, từ đó đề xuất phương án khắc phục tích cực. c. Phương pháp thực nghiệm - Làm thực nghiệm sư phạm để kiểm tra, đánh giá giả thuyết khoa học đã đề ra. - Ứng dụng phương pháp thống kê toán học xử lý và phân tích các số liệu thực nghiệm. VIII. Lịch sử nghiên cứu của đề tài Việc nghiên cứu PPDH nhằm phát triển tư duy cho HS là một vấn đề được nhiều nhà khoa học giáo dục và tâm lí học nghiên cứu. Trong các công trình khoa học trước đây áp dụng và kết hợp nhiều PP nhằm phát triển tư duy cho HS [31, 20, 24] như: Tô Đức Thắng, Phan Văn Hào, Phạm Thanh Bình. Việc sử dụng máy vi tính (MVT) và phần mềm dạy học (PMDH) cho môn Vật lí cũng đã được nhiều tác giả trình bày trong những công trình nghiên cứu của mình như: Phạm Xuân Quế tác giả đã nêu sử dụng MVT và các phần mềm thích hợp sẽ giúp HS xây dựng được nhiều mô hình dưới dạng phương trình toán học phức tạp khác nhau, Version Demo kiểm tra lựa chọn các giảSDK - Select.Pdf thuyết của mô hình nhanh chóng do đó phát triển tư duy sáng tạo khi nghiên cứu các hiện tượng, quá trình vật lí [25, 26, 27]. Trần Huy Hoàng, tác giả đã sử dụng MVT và một số dụng cụ khác như đệm không khí để tiến hành xây dựng thí nghiệm định luật bảo toàn động lượng phục vụ cho việc giảng dạy đạt kết quả rất tốt [34]. Ma Văn Trinh, tác giả đã chú trọng đến việc sử dụng MVT như một PTDH hiện đại đồng thời khẳng định vai trò to lớn của MVT và PMDH trong việc góp phần phát triển khả năng độc lập, tự lực và sáng tạo của HS trong quá trình học tập [13]. Vương Thị Kim Yến, trong luận văn này tác giả đã khai thác và sử dụng một cách có hiệu quả phần mềm phân tích băng video, trong việc tích cực hoá hoạt động nhận thức của HS thông qua việc giảng dạy một số kiến thức về động học [37]. Ngoài ra còn rất nhiều các công trình nghiên cứu của nhiều tác giả khác nữa cũng nghiên cứu về các vấn đề nêu trên mà chúng tôi không thể kể hết ở đây. Các công trình kể trên đã có những thành công nhất định trong việc phát triển tư duy cho HS qua sử dụng thí nghiệm biểu diễn hoặc sử dụng MVT và các PMDH. 12
Tuy nhiên, để phối hợp sử dụng đồng thời thí nghiệm, là đặc thù của bộ môn Vật lí, với các PTDH hiện đại trong dạy học chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 THPT, nhằm phát triển năng lực tư duy cho HS thì chưa có công trình nào nghiên cứu cụ thể. Vì vậy, tôi quyết định triển khai nghiên cứu vấn đề này. IX. Những đóng góp của luận văn - Đề xuất được một số biện pháp phát triển tư duy cho HS thông qua việc phối hợp sử dụng thí nghiệm và PTDH hiện đại để tổ chức hoạt động dạy và học một số nội dung chương “Động lực học chất điểm” lớp 10 THPT. - Vận dụng cơ sở lí luận, luận văn đã thiết kế và thực nghiệm tiến trình dạy học ba bài cụ thể thực hiện mục đích đề tài đặt ra. X. Cấu trúc của luận văn Luận văn gồm các phần như sau: Phần mở đầu, phần nội dung gồm 3 chương: Chƣơng I: Cơ sở lí luận và thực tiễn của của việc phát triển tư duy cho học sinh thông qua việc sử dụng phối hợp thí nghiệm và các PTDH hiện đại Chƣơng II: Phối hợp sử dụng thí nghiệm và PTDH hiện đại trong dạy học một số bài chương Demo“Động lực học Version chất điểm” lớp - Select.Pdf SDK10 THPT Chƣơng III: Thực nghiệm sư phạm Phần kết luận và kiến nghị, danh mục các tài liệu tham khảo, phần phụ lục. 13