Bài giảng bảo tồn đa dạng sinh học part 3

Chia sẻ: Sadfaf Asfsggs | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

95
lượt xem 23
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Số lượng quần thể được ước lượng ít dưới 250 cá thể trưởng thành. E. Các phân tích số lượng chỉ ra rằng khả năng tuyệt chủng trong tự nhiên ít nhất là dưới 20% trong vòng 20 năm hoặc 5 thế hệ. ư Sắp nguy cấp ư VU (Vulnerable): Một loài được coi là sắp nguy cấp khi nó chưa phải nguy cấp cao hay nguy cấp nhưng đang phải đối mặt nhưng đang phải đối mặt với những mối đe doạ tuyệt chủng tự nhiên rất lớ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng bảo tồn đa dạng sinh học part 3

(a) bÞ chia c¾t nghiªm träng (b) tÊt c¶ c¸c c¸ thÓ ®Òu n»m trong mét quÇn thÓ phô duy nhÊt. D. Sè l−îng quÇn thÓ ®−îc −íc l−îng Ýt d−íi 250 c¸ thÓ tr−ëng thμnh. E. C¸c ph©n tÝch sè l−îng chØ ra r»ng kh¶ n¨ng tuyÖt chñng trong tù nhiªn Ýt nhÊt lμ d−íi 20% trong vßng 20 n¨m hoÆc 5 thÕ hÖ. - S¾p nguy cÊp - VU (Vulnerable): Mét loμi ®−îc coi lμ s¾p nguy cÊp khi nã ch−a ph¶i nguy cÊp cao hay nguy cÊp nh−ng ®ang ph¶i ®èi mÆt nh−ng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng mèi ®e do¹ tuyÖt chñng tù nhiªn rÊt lín trong mét t−¬ng lai theo ®Þnh nghÜa tõ môc A ®Õn D d−íi ®©y: A. QuÇn thÓ ®ang bÞ suy gi¶m theo mét trong c¸c h×nh thøc sau : 1. C¸c quan s¸t, −íc l−îng chØ ra r»ng quÇn ®· bÞ/ cã xu thÕ hoÆc nghi cã sù suy gi¶m Ýt nhÊt 20% trong vßng 10 n¨m hoÆc trong 3 thÕ hÖ võa qua hoÆc l©u h¬n, ®−îc x¸c ®Þnh bëi: (a) quan s¸t trùc tiÕp (b) mét chØ sè cña ®é phong phó s¸t thùc víi ®¬nvÞ ph©n lo¹i ®ã (c) suy gi¶m trong vïng chiÕm cø (d) møc ®é khai th¸c hiÖn t¹i hoÆc cã xu h−íng khai th¸c. (e) hËu qu¶ cña du nhËp loμi míi, t¹p lai, bÖnh dÞch, « nhiÔm hay ký sinh. 2. Sù suy gi¶m Ýt nhÊt 20%, cã xu h−íng hoÆc nghi sÏ cã thÓ gÆp ph¶i trong 10 n¨m tíi hoÆc trong 3 thÕ hÖ tíi hoÆc l©u h¬n dùa trªn c¬ së x¸c ®Þnh cña bÊt kú ®iÓm (b), (c), (d) hoÆc (e) ë trªn B. Ph¹m vi xuÊt hiÖn −íc l−îng nhá thua 20.000 km2 hoÆc vïng chiÕm cø nhá thua 2000 km2, vμ ®−îc chØ ra bëi c¸c −íc l−îng sau : 1. BÞ ph©n c¸ch nghiªm träng hay ®−îc biÕt chØ tån t¹i trong d−íi 10 ®iÓm duy nhÊt. 2. TiÕp tôc suy gi¶m qua quan s¸t hoÆc cã thÓ gÆp ph¶i trong c¸c tr−êng hîp sau: (a) ph¹m vi xuÊt hiÖn (b) diÖn tÝch chiÕm cø (c) diÖn tÝch, ph¹m vi hay chÊt l−îng sinh c¶nh (d) sè ®Þa ®iÓm ph©n bè hay sè l−îng quÇn thÓ phô (e) sè l−îng c¸ thÓ tr−ëng thμnh 3. Nh÷ng thay ®æi cùc kú bÊt th−êng theo c¸c ®iÓm sau: (a) ph¹m vi xuÊt hiÖn (b) diÖn tÝch chiÕm cø (c) sè ®Þa ®iÓm ph©n bè hay sè l−îng c¸c quÇn thÓ phô (d) sè l−îng c¸ thÓ tr−ëng thμnh C. Sè l−îng quÇn thÓ ®−îc −íc l−îng cßn Ýt thua 10.000 c¸ thÓ tr−ëng thμnh vμ : 25
1. Sè l−îng ®ã vÉn tiÕp tôc suy gi¶m Ýt nhÊt 10% trong 10 n¨m tíi ë 1 thÕ hÖ hoÆc nhiÒu h¬n. 2. QuÇn thÓ vÉn tiÕp tôc gi¶m qua quan s¸t hoÆc cã thÓ gÆp ph¶i vÒ sè l−îng c¸c c¸ thÓ tr−ëng thμnh vμ cÊu tróc quÇn thÓ n»m trong c¸c d¹ng: (a) bÞ chia c¾t nghiªm träng (b) tÊt c¶ c¸c c¸ thÓ ®Òu n»m trong mét quÇn thÓ phô duy nhÊt. D. QuÇn thÓ lμ rÊt nhá hoÆc sè l−îng quÇn thÓ giíi h¹n d−íi 1000 c¸ thÓ tr−ëng thμnh. E. C¸c ph©n tÝch sè l−îng chØ ra r»ng kh¶ n¨ng tuyÖt chñng trong tù nhiªn Ýt nhÊt lμ 10% trong vßng 100 n¨m. - §e do¹ thÊp - LR (Lower Risk): Mét loμi ®e do¹ thÊp khi nã ®· ®−îc ®¸nh gi¸, kh«ng tho¶ m·n c¸c tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ cña møc nguy cÊp cao, nguy cÊp hay s¾p nguy cÊp. Loμi ®−îc coi lμ ®e do¹ thÊp cã thÓ chia ra ba møc phô sau : A. Phô thuéc b¶o tån - cd (Conservation Dependent): Loμi lμ träng t©m cña ch−¬ng tr×nh b¶o tån riªng cho loμi hoÆc ch−¬ng tr×nh b¶o tån vïng sèng, h−íng tíi loμi ®ang ®−îc quan t©m mμ nÕu ch−¬ng tr×nh b¶o tån ngõng th× loμi sÏ r¬i vμo mét trong nh÷ng møc ®é ®e däa trªn trong vßng 5 n¨m tíi. B. GÇn bÞ ®e däa - nt (Near Theatened): Loμi kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh ë møc ®é phô thuéc b¶o tån, song gÇn víi møc s¾p nguy cÊp. C. Ýt quan t©m - lc (Least Concem): Loμi ch−a ®−îc xÕp vμo phô thuéc b¶o tån hoÆc gÇn bÞ ®e do¹. + C¸c nhãm ch−a ®−îc xÕp h¹ng: - ThiÕu sè liÖu - DD (Data Deficient): Loμi thiÕu sè liÖu lμ loμi kh«ng ®ñ th«ng tin ®Ó ®¸nh gi¸ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp hiÓm häa tuyÖt chñng dùa vμo ph©n bè hoÆc t×nh tr¹ng quÇn thÓ. Loμi ®−îc xÕp vμo møc nμy cã thÓ ®−îc nghiªn cøu rÊt nhiÒu vμ cã nh÷ng hiÓu biÕt vÒ sinh häc cña chóng, song l¹i thiÕu nh÷ng sè liÖu ®¸ng tin cËy vÒ møc ®é phong phó hay ph©n bè. V× vËy, thiÕu sè liÖu kh«ng ph¶i lμ thø h¹ng bÞ ®e do¹ hay ®e do¹ thÊp. Loμi ®−îc liÖt kª vμo nhãm nμy cÇn cã thªm nhiÒu th«ng tin ®Ó trong t−¬ng lai cã thÓ xÕp nã vμo mét møc ®e do¹ nμo ®ã trong sè c¸c møc ®e do¹ ®· ®−a ra. - Ch−a ®−îc ®¸nh gi¸ - NE (Not Evaluated): Loμi ch−a ®¸nh gi¸ theo bÊt cø tiªu chuÈn nμo mμ IUCN ®· ®−a ra. • CÇn l−u ý: trong S¸ch §á ViÖt Nam, phÇn §éng vËt (1992) vμ phÇn Thùc vËt (1996) ®· sö dông c¸c cÊp ®¸nh gi¸ cò cña IUCN (1978) vμ cã mét sè ®iÓm kh¸c nh− sau: + HiÕm - R (Rare): Gåm nh÷ng taxon cã ph©n bè hÑp, nhÊt lμ nh÷ng chi, gièng ®¬n loμi, cã sè l−îng Ýt, tuy hiÖn nay ch−a ph¶i lμ dèi t−îng ®ang hoÆc sÏ bÞ ®e do¹ nh−ng sù tån t¹i l©u dμi cña chóng lμ rÊt máng manh. BÞ ®e do¹ - T (Threatened): Lμ nh÷ng taxon thuéc mét trong nh÷ng cÊp ®e do¹ + trªn nh−ng ch−a ®ñ t− liÖu ®Ó xÕp chóng vμo cÊp cô thÓ nμo. 26
+ Kh«ng biÕt chÝnh x¸c - K (Insufficiently Known): Lμ nh÷ng taxon nghi ngê vμ kh«ng biÕt ch¾c ch¾n chóng thuéc lo¹i nμo trong c¸c cÊp trªn v× thiÕu th«ng tin. CÇn nghiªn cøu thªm ®Ó x¸c ®Þnh cô thÓ møc ®e do¹ cña chóng. 27
Ch−¬ng 2 B¶o tån ®a d¹ng sinh häc Môc ®Ých: Cung cÊp cho sinh viªn kiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ tham gia vËn ®éng vμ thùc hiÖn c«ng t¸c b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Môc tiªu: Sau khi häc xong ch−¬ng nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng + Gi¶i thÝch ®−îc c¸c nguyªn lý cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. + Tr×nh bμy vμ ph©n biÖt ®−îc c¸c ph−¬ng thøc b¶o tån vμ c¬ së luËt ph¸p liªn quan ®Õn b¶o tån §DSH . + X¸c ®Þnh vμ cã thÓ vËn dông ®−îc c¸ch tæ chøc qu¶n lý ®a d¹ng sinh häc. Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan toμn ch−¬ng: Bμi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian + Tr×nh bμy ®−îc + B¶o tån §DSH + Tr×nh bμy + OHP 2 Bμi 4: kh¸i niÖm, c¸c + C¸c c¬ së cña + §éng n·o. + Tμi liÖu ph¸t tay Nguyªn lý c¬ së vμ b¶o tån §DSH + Th¶o luËn nhãm + A0, bót l«ng cña b¶o tån nguyªn t¾c cña + C¸c nguyªn t¾c dÇu §DSH b¶o tån §DSH . c¬ b¶n cña b¶o + ThÎ mμu, b¶ng tån §DSH ghim/ kÑp + Ph©n biÖt ®−îc + C¸c ph−¬ng + Tr×nh bμy + OHP, Slides 5 Bμi 5: c¸c ph−¬ng thøc b¶o tån + Th¶o luËn nhãm + ThÎ mμu, b¶ng C¸c thøc vμ c¬ së chÝnh + Bμi tËp t×nh + Tμi liÖu ph¸t ph−¬ng ph¸p lý trong + LuËt ph¸p liªn huèng tay. thøc b¶o b¶o tån §DSH quan ®Õn ho¹t tån §DSH ®éng b¶o tån + X¸c ®Þnh ®−îc + Tæ chøc qu¶n lý + §éng n·o. + Tμi liÖu ph¸t tay. 5 Bμi 6: c¸ch tæ chøc ®a d¹ng sinh + Tr×nh bμy + OHP, slides Tæ chøc, qu¶n lý §DSH häc t¹i c¸c + Bμi tËp t×nh + B¶n ®å qu¶n lý b¶o t¹i c¸c KBT KBT huèng/ Bμi giao + B¨ng video tån ®a d¹ng + Gi¶i thÝch ®−îc + C¸c ho¹t ®éng nhiÖm vô. + ThÎ mμu/b¶ng sinh häc sù cÇn thiÕt cña phèi hîp, hç trî + ChiÕu c¸c ho¹t ®éng trong b¶o tån Video/h×nh ¶nh phèi hîp/hç trî §DSH trong b¶o tån 28
Bμi 4: Nguyªn lý cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc Môc tiªu: Sau khi häc xong phÇn nμy sinh viªn cã kh¶ n¨ng: - Tr×nh bμy ®−îc kh¸i niÖm vμ c¸c nguyªn t¾c b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. - Gi¶i thÝch ®−îc c¬ së cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. 5 B¶o tån ®a d¹ng sinh häc 5.1 Kh¸i niÖm B¶o tån ®a d¹ng sinh häc (Conservation of biodiversity) lμ viÖc qu¶n lý mèi t¸c ®éng qua l¹i gi÷a con ng−êi víi c¸c gen, c¸c loμi vμ c¸c hÖ sinh th¸i nh»m mang l¹i lîi Ých lín nhÊt cho thÕ hÖ hiÖn t¹i vμ vÉn duy tr× tiÒm n¨ng cña chóng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vμ nguyÖn väng cña c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai (Tõ ®iÓn §a d¹ng sinh häc vμ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, 2001). Nguyªn lý khoa häc cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc chÝnh lμ sinh häc b¶o tån. Theo Soule (1985): Sinh häc b¶o tån lμ mét khoa häc ®a ngμnh ®−îc x©y dùng nh»m h¹n chÕ c¸c mèi ®e däa ®èi víi ®a d¹ng sinh häc víi hai môc ®Ých - mét lμ t×m hiÓu nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc do con ng−êi g©y ra ®èi víi c¸c loμi, c¸c hÖ sinh th¸i; hai lμ x©y dùng c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®Ó h¹n chÕ sù tuyÖt diÖt cña c¸c loμi. 5.2 Sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o tån ®a d¹ng sinh häc Thùc tr¹ng ®a d¹ng sinh häc trªn ph¹m vi toμn cÇu ®· vμ ®ang suy tho¸i nghiªm träng. Suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc sÏ ®−a ®Õn nh÷ng hËu qu¶ to lín vμ kh«ng l−êng tr−íc ®−îc ®èi víi sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña x· héi loμi ng−êi. §a d¹ng sinh häc cã gi¸ trÞ rÊt lín nh− ®· nªu ë phÇn tr−íc, chÝnh v× thÕ b¶o tån ®a d¹ng lμ viÖc lμm cÇn thiÕt vμ khÈn cÊp hiÖn nay cña nh©n lo¹i. Nh×n chung cã mét sè lý do kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o tån ®a d¹ng sinh häc lμ: • Lý do kinh tÕ: lý do nμy tr−íc hÕt ®Ò cËp vÒ gãc ®é kinh tÕ cña ®a d¹ng sinh häc, ®ã lμ nh÷ng s¶n phÈm ®−îc con ng−êi trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp sö dông. • Lý do sinh th¸i: lý do nμy ®Ò cËp ®Õn viÖc duy tr× c¸c qu¸ tr×nh sinh th¸i c¬ b¶n cña ®a d¹ng sinh häc. §a d¹ng sinh häc ®· t¹o lËp nªn sù c©n b»ng sinh th¸i nhê nh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a c¸c loμi víi nhau. C©n b»ng sinh th¸i lμ c¬ së ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt vμ n¨ng l−îng trong hÖ sinh th¸i. • Lý do ®¹o ®øc: lý do nμy gióp chóng ta t«n träng lÉn nhau trong qu¸ tr×nh cïng tån t¹i. C¸c sinh vËt ph¶i n−¬ng tùa vμo nhau ®Ó sèng, sinh vËt nμy lμ chç dùa cña sinh vËt kia. Chóng t¹o thμnh mét chuçi liªn hoμn tån t¹i trong thiªn nhiªn vμ mçi sinh vËt chØ lμ mét m¾t xÝch trong chuçi liªn hßan ®ã. • Lý do thÈm mü: ®a d¹ng sinh häc ®· t¹o ra nh÷ng dÞch vô tù nhiªn ®Ó con ng−êi nghØ ng¬i, du lÞch sinh th¸i, th−ëng thøc vμ gi¶i trÝ... Nã gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng cña con ng−êi. • Lý do tiÒm Èn: kh«ng ph¶i c¸c loμi sinh vËt ®Òu cã nh÷ng gi¸ trÞ kinh tÕ, sinh th¸i, ®¹o ®øc, thÈm mü gièng nhau vμ thùc tÕ hiÖn nay chóng ta ch−a x¸c ®Þnh ®−îc hÕt 29
c¸c gi¸ trÞ cña chóng. Mét sè loμi hiÖn ®−îc coi lμ kh«ng cã gi¸ trÞ cã thÓ trë thμnh loμi h÷u Ých hoÆc cã mét gi¸ trÞ lín nμo ®ã trong t−¬ng lai, ®ã chÝnh lμ gi¸ trÞ tiÒm Èn cña ®a d¹ng sinh häc. 6 C¸c c¬ së cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc Nh÷ng næ lùc vÒ b¶o tån th−êng h−íng ®Õn viÖc b¶o vÖ c¸c loμi ®ang bÞ suy gi¶m vÒ sè l−îng vμ ®ang cã nguy c¬ bÞ tuyÖt diÖt. Nh−ng ®Ó cã thÓ b¶o tån thμnh c«ng loμi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt do con ng−êi t¹o nªn, c¸c nhμ sinh häc vμ c¸c nhμ b¶o tån cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc tÝnh æn ®Þnh cña quÇn thÓ d−íi nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. LiÖu quÇn thÓ cña mét loμi ®ang cã nguy c¬ bÞ tuyÖt diÖt cã thÓ tiÕp tôc tån t¹i hoÆc thËm chÝ ph¸t triÓn trong mét khu b¶o tån ®−îc kh«ng? Ng−îc l¹i c¸c loμi ®ang bÞ suy gi¶m cã cÇn sù quan t©m ®Æc biÖt nμo ®Ó tr¸nh khái sù tuyÖt diÖt hay kh«ng? NhiÒu khu b¶o tån ®−îc h×nh thμnh nh»m b¶o vÖ mét sè loμi quý hiÕm; biÓu t−îng cho vïng, cho quèc gia hoÆc cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt kh¸c. Tuy nhiªn viÖc chØ khoanh nu«i c¸c quÇn x· mμ trong ®ã cã c¸c loμi nªu trªn sinh sèng thμnh c¸c khu b¶o tån ch−a h¼n ®· cã thÓ ng¨n chÆn ®−îc sù suy gi¶m vμ tuyÖt diÖt, kÓ c¶ khi chóng ®−îc ph¸p luËt b¶o vÖ. Nh×n chung c¸c khu b¶o tån chØ ®−îc thμnh lËp sau khi con ng−êi nhËn thÊy ®−îc sù suy gi¶m cña hÇu hÕt c¸c quÇn thÓ cña loμi ®ang cã nguy c¬ bÞ tuyÖt diÖt trong hoang d·. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− vËy th× hiÖn tr¹ng cña loμi thay ®æi theo xu thÕ suy gi¶m nhanh chãng vÒ sè l−îng vμ tiÕn tíi tuyÖt diÖt. Cïng lóc ®ã c¸c c¸ thÓ n»m ngoμi ranh giíi khu b¶o tån vÉn tiÕp tôc bÞ ®e däa do kh«ng ®−îc b¶o vÖ. Theo nguyªn t¾c chung, mét kÕ ho¹ch b¶o tån thÝch hîp cho mét loμi ®ßi hái cμng nhiÒu c¸ thÓ ®−îc b¶o tån cμng tèt trong mét diÖn tÝch lín nhÊt cã thÓ ®−îc cña n¬i c− tró ®ang ®−îc b¶o vÖ. Qua kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhiÒu nhμ khoa häc ®èi víi b¶o tån quÇn thÓ cho thÊy cÇn cã c¸c quÇn thÓ lín ®Ó b¶o tån hÇu hÕt c¸c loμi v× nh÷ng loμi nμo cã quÇn thÓ nhá ®Òu dÔ cã nguy c¬ bÞ tuyÖt diÖt. C¸c quÇn thÓ nhá dÔ bÞ suy gi¶m nhanh vÒ sè l−îng vμ bÞ tuyÖt chñng côc bé v× 3 nguyªn nh©n chÝnh lμ: • MÊt tÝnh biÕn dÞ di truyÒn, giao phèi hÑp vμ l¹c dßng gen. • Nh÷ng dao ®éng vÒ sè l−îng quÇn thÓ do nh÷ng biÕn ®éng ngÉu nhiªn gi÷a tû lÖ sinh vμ tû lÖ chÕt. • Nh÷ng nhiÔu ®éng m«i tr−êng do nh÷ng biÕn ®æi vÒ sù b¾t måi, c¹nh tranh, dÞch bÖnh, nguån thøc ¨n còng nh− c¸c rñi ro, thiªn tai x¶y ra bÊt th−êng nh− ch¸y, lò lôt hay h¹n h¸n. 7 C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc Theo khuyÕn nghÞ cña c¸c nhμ nghiªn cøu b¶o tån, khi tiÕn hμnh nghiªn cøu vμ triÓn khai viÖc ph¸t triÓn chiÕn l−îc ®a d¹ng sinh häc, cÇn ph¶i tu©n thñ 10 nguyªn t¾c chØ ®¹o c¬ b¶n sau: 1. Mäi d¹ng cña sù sèng lμ ®éc nhÊt vμ cÇn thiÕt vμ mäi ng−êi ph¶i nhËn thøc ®−îc ®iÒu ®ã. 2. B¶o tån ®a d¹ng sinh häc lμ mét d¹ng ®Çu t− ®em l¹i lîi Ých lín cho ®Þa ph−¬ng, cho ®Êt n−íc vμ toμn cÇu. 30
3. Chi phÝ vμ lîi Ých cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ph¶i ®−îc chia ®Òu cho mäi ®Êt n−íc vμ mäi ng−êi trong mçi ®Êt n−íc. 4. V× lμ mét phÇn cña c¸c cè g¾ng ph¸t triÓn bÒn v÷ng, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ®ßi hái nh÷ng biÕn ®æi lín vÒ h×nh mÉu vμ thùc tiÔn cña ph¸t triÓn kinh tÕ toμn cÇu. 5. T¨ng kinh phÝ cho b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, tù nã kh«ng lμm gi¶m mÊt m¸t ®a d¹ng sinh häc. CÇn ph¶i thùc hiÖn c¶i c¸ch chÝnh s¸ch vμ tæ chøc ®Ó t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó nguån kinh phÝ ®−îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶. 6. Mçi ®Þa ph−¬ng, ®Êt n−íc vμ toμn cÇu ®Òu cã c¸c −u tiªn kh¸c nhau vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vμ chóng cÇn ®−îc xem xÐt khi x©y dùng chiÕn l−îc b¶o tån. Mäi quèc gia vμ mäi céng ®ång ®Òu quan t©m ®Õn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc riªng cña m×nh, nh−ng kh«ng nªn tËp trung chØ cho riªng mét sè hÖ sinh th¸i hay c¸c ®Êt n−íc giμu cã vÒ loμi. 7. B¶o tån ®a d¹ng sinh häc chØ cã thÓ ®−îc duy tr× khi nhËn thøc vμ quan t©m cña mäi ng−êi d©n ®−îc ®Ò cao vμ khi c¸c nhμ lËp chÝnh s¸ch nhËn ®−îc th«ng tin ®¸ng tin cËy lμm c¬ së x©y dùng chÝnh s¸ch. 8. Ho¹t ®éng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ph¶i ®−îc lªn kÕ ho¹ch vμ ®−îc thùc hiÖn ë ph¹m vi ®· ®−îc c¸c tiªu chuÈn sinh th¸i vμ x· héi x¸c ®Þnh. Ho¹t ®éng cÇn tËp trung vμo n¬i cã ng−êi d©n hiÖn ®ang sinh sèng vμ lμm viÖc, vμ trong c¸c vïng rõng cÊm hoang d¹i. 9. §a d¹ng v¨n ho¸ g¾n liÒn víi ®a d¹ng sinh häc. HiÒu biÕt tËp thÓ cña nh©n lo¹i vÒ ®a d¹ng sinh häc còng nh− viÖc qu¶n lý, sö dông ®a d¹ng sinh häc ®Òu n»m trong ®a d¹ng v¨n ho¸. B¶o tån ®a d¹ng sinh häc gãp phÇn t¨ng c−êng c¸c gi¸ trÞ vμ sù thèng nhÊt v¨n ho¸. 10. T¨ng c−êng sù tham gia cña ng−êi d©n, quan t©m tíi c¸c quyÒn c¬ b¶n cña con ng−êi, t¨ng c−êng gi¸o dôc vμ th«ng tin vμ t¨ng c−êng kh¶ n¨ng tæ chøc lμ nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. (Nguån: NguyÔn Hoμng NghÜa - 1994 - B¶o tån ®a d¹ng sinh häc.) IUCN, UNEP, WWF (1991) còng ®· ®−a ra 9 nguyªn t¾c sèng bÒn v÷ng liªn quan ®Õn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc: 1. T«n träng vμ quan t©m ®Õn cuéc sèng céng ®ång 2. C¶i thiÖn chÊt l−îng cña cuéc sèng con ng−êi 3. B¶o vÖ sù sèng vμ tÝnh da d¹ng cña tr¸i ®Êt 4. H¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt viÖc lμm suy gi¶m nguån tμi nguyªn kh«ng t¸i t¹o 5. Gi÷ v÷ng kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña tr¸i ®Êt 6. Thay ®æi th¸i ®é vμ thãi quen cña con ng−êi 7. Cho phÐp c¸c céng ®ång tù qu¶n lý lÊy m«i tr−êng cña m×nh 8. T¹o ra mét quèc gia thèng nhÊt thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn vμ b¶o vÖ 9. KiÕn t¹o mét c¬ cÊu liªn minh toμn cÇu. 31
Bμi 5: C¸c ph−¬ng thøc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc Môc tiªu: Sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng: + Ph©n biÖt ®−îc c¸c ph−¬ng thøc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc + Tr×nh bμy ®−îc luËt ph¸p liªn quan ®Õn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. 1 C¸c ph−¬ng thøc b¶o tån chÝnh: §Ó b¶o tån nguån tμi nguyªn ®éng thùc vËt nãi riªng vμ ®a d¹ng sinh häc nãi chung, hiÖn nay cã 2 ph−¬ng thøc chñ yÕu, ®ã lμ b¶o tån t¹i chç (In-situ) vμ b¶o tån chuyÓn chç (Ex- situ) 1.1 B¶o tån t¹i chç (In-situ conservation): Ph−¬ng thøc nμy nh»m b¶o tån c¸c hÖ sinh th¸i vμ c¸c sinh c¶nh tù nhiªn ®Ó duy tr× vμ kh«i phôc quÇn thÓ c¸c loμi trong m«i tr−êng tù nhiªn cña chóng. §èi víi c¸c loμi ®−îc thuÇn hãa, b¶o tån in-situ chÝnh lμ b¶o tån chóng trong m«i tr−êng sèng n¬i ®· h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn c¸c ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng cña chóng. Do vËy, b¶o tån in-situ còng lμ h×nh thøc lý t−ëng trong b¶o tån nguån gen. Theo Roche (1975) ë nh÷ng n¬i cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ th× b¶o tån in-situ cho c¶ hÖ sinh th¸i lμ ph−¬ng ph¸p lý t−ëng. Ch¼ng h¹n ®Ó b¶o tån nguån gen c©y rõng th× ph−¬ng thøc b¶o tån in-situ ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc x©y dùng c¸c khu rõng cÊm tù nhiªn nghiªm ngÆt (Strict Natural Reserve - SNR) x¸c lËp t×nh tr¹ng hîp ph¸p trong c¸c ®¬n vÞ lín h¬n nh− c¸c khu rõng cÊm vμ c¸c c«ng viªn quèc gia. Lo¹i h×nh b¶o tån In-situ hiÖn ®ang ®−îc ph¸t triÓn m¹nh trªn thÕ giíi lμ viÖc x©y dùng c¸c khu b¶o vÖ (Protected areas). Khu b¶o vÖ lμ mét vïng ®Êt hay biÓn ®Æc biÖt ®−îc dμnh cho viÖc b¶o vÖ vμ duy tr× tÝnh ®a d¹ng sinh häc, c¸c tμi nguyªn thiªn nhiªn, tμi nguyªn v¨n hãa vμ ®−îc qu¶n lý b»ng c¸c h×nh thøc hîp ph¸p hay c¸c h×nh thøc h÷u hiÖu kh¸c (IUCN, 1994). Lo¹i h×nh vμ ph©n h¹ng c¸c lo¹i h×nh khu b¶o vÖ ë nh÷ng quèc gia trªn thÕ giíi hiÖn cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau. IUCN (1994) ®· ®−a ra 6 lo¹i h×nh khu b¶o vÖ nh− sau: • Khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt (Strict Protection): gåm hai h×nh thøc. + Khu dù tr÷ thiªn nhiªn nghiªm ngÆt (Strict nature reserve): lμ vïng ®Êt hoÆc biÓn chøa mét sè hÖ sinh th¸i næi bËt hoÆc ®¹i diÖn, cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh vËt, ®Þa lý hoÆc nh÷ng loμi nguyªn sinh phôc vô cho nghiªn cøu khoa häc, quan tr¾c m«i tr−êng, gi¸o dôc vμ ®Ó duy tr× nguån tμi nguyªn di truyÒn trong mét tr¹ng th¸i ®éng vμ tiÕn ho¸. + Vïng hoang d· (Wilderness area): lμ vïng ®Êt réng lín ch−a bÞ t¸c ®éng hay biÕn ®æi ®¸ng kÓ hoÆc lμ vïng biÓn cßn gi÷ l¹i ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm tù nhiªn cña nã, kh«ng bÞ ¶nh h−ëng th−êng xuyªn vμ lμ n¬i sèng ®Çy ý nghÜa mμ viÖc b¶o tån nh»m ®Ó gi÷ ®−îc c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña nã. • Vuên quèc gia (National park) hay khu b¶o tån hÖ sinh th¸i vμ gi¶i trÝ (Ecosystem conservation and recreation): 32
Lμ vïng ®Êt hoÆc biÓn tù nhiªn ®−îc quy ho¹ch ®Ó (a) b¶o vÖ sù toμn vÑn sinh th¸i cña mét hoÆc nhiÒu hÖ sinh th¸i cho c¸c thÕ hÖ hiÖn t¹i vμ mai sau; (b)lo¹i bá sù khai th¸c hoÆc chiÕm dông kh«ng mang tÝnh tù nhiªn ®èi víi nh÷ng môc ®Ých cña vïng ®Êt vμ (c) t¹o c¬ së nÒn mãng cho tÊt c¶ c¸c c¬ héi tinh thÇn, khoa häc, gi¸o dôc, vui ch¬i gi¶i trÝ vμ tham quan mμ c¸c ho¹t ®éng ®ã ph¶i phï hîp v¬i v¨n ho¸ vμ m«i tr−êng. V−ên Quèc gia hoÆc khu b¶o tån hÖ sinh th¸i vμ gi¶i trÝ thÓ hiÖn mét h×nh mÉu tiªu biÓu cho tr¹ng th¸i tù nhiªn cña mét vïng ®Þa lý, mét quÇn x· sinh häc vμ tμi nguyªn di truyÒn, nh÷ng loμi cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng ®Ó t¹o ra tÝnh æn ®Þnh vμ ®a d¹ng. • Th¾ng c¶nh thiªn nhiªn (Natural monument)/ B¶o tån ®Æc ®iÓm tù nhiªn (Conservation of natural feature): Lμ vïng ®Êt bao gåm mét hoÆc nhiÒu ®Æc ®iÓm tù nhiªn hoÆc v¨n ho¸ næi bËt hoÆc cã gi¸ trÞ ®éc ®¸o phôc vô cho môc ®Ých thuyÕt minh, gi¸o dôc vμ th−ëng ngo¹n cña nh©n d©n. • Khu dù tr÷ thiªn nhiªn cã qu¶n lý (Conservation through active management)/ Khu b¶o tån sinh c¶nh/ b¶o tån loμi (Habitat/ Species management area): Lμ mét vïng ®Êt hay biÓn b¾t buéc ph¶i can thiÖp tÝch cùc cho môc tiªu qu¶n lý ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho viÖc b¶o vÖ nh÷ng loμi cã tÇm quan träng quèc gia, nh÷ng nhãm loμi, quÇn x· sinh häc hoÆc c¸c ®Æc ®iÓm tù nhiªn cña m«i tr−êng n¬i mμ chóng cÇn cã sù qu¶n lý ®Æc biÖt ®Ó tån t¹i l©u dμi. Nghiªn cøu khoa häc, quan tr¾c m«i tr−êng vμ phôc vô gi¸o dôc lμ nh÷ng ho¹t ®éng thÝch hîp víi lo¹i h×nh nμy. • Khu b¶o tån c¶nh quan ®Êt liÒn/ c¶nh quan biÓn (Protected Landscape/ Seascape): Lμ mét vïng ®Êt hay biÓn l©n cËn, n¬i t¸c ®éng gi÷a con ng−êi víi tù nhiªn ®−îc diÔn ra th−êng xuyªn. Môc tiªu qu¶n lý vμ duy tr× nh÷ng c¶nh quan cã tÇm quan träng quèc gia thÓ hiÖn tÝnh chÊt t¸c ®éng qua l¹i gi÷a ng−êi víi ®Êt hoÆc biÓn. Nh÷ng khu nμy mang tÝnh chÊt kÕt hîp gi÷a v¨n ho¸ vμ c¶nh quan tù nhiªn cã gi¸ trÞ thÈm mü cao vμ ®ã còng lμ n¬i phôc vô môc ®Ých ®a d¹ng sinh th¸i, khoa häc, v¨n ho¸ vμ gi¸o dôc. • Sö dông bÒn v÷ng c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn (Sustainable use of natural ecosystem) hay Khu qu¶n lý tμi nguyªn (Managed resource protected area): Mét vïng chøa c¸c hÖ thèng tù nhiªn ch−a hoÆc Ýt bÞ biÕn ®æi ®−îc qu¶n lý b¶o vÖ mét c¸ch ch¾c ch¾n dμi h¹n vμ duy tr× tÝnh ®a d¹ng sinh häc ®ång thêi víi viÖc cung cÊp bÒn v÷ng c¸c s¶n phÈm ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña con ng−êi. 1.2 B¶o tån chuyÓn chç (Ex-situ conservation): B¶o tån chuyÓn chç lμ mét bé phËn quan träng trong chiÕn l−îc tæng hîp nh»m b¶o vÖ c¸c loμi ®ang cã nguy c¬ bÞ tuyÖt diÖt (Falk, 1991). §©y lμ ph−¬ng thøc b¶o tån c¸c hîp phÇn cña ®a d¹ng sinh häc bªn ngoμi sinh c¶nh tù nhiªn cña chóng. Thùc tÕ, b¶o tån chuyÓn chç hay b¶o tån n¬i kh¸c lμ ph−¬ng thøc b¶o tån c¸c c¸ thÓ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh©n t¹o d−íi sù gi¸m s¸t cña con ng−êi. §èi víi nhiÒu loμi hiÕm th× b¶o tån t¹i chç ch−a ph¶i lμ gi¶i ph¸p kh¶ thi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ¸p lùc cña con ng−êi ngμy cμng gia t¨ng. NÕu quÇn thÓ cßn l¹i lμ qu¸ nhá ®Ó tiÕp tôc tån t¹i, hoÆc nÕu nh− tÊt c¶ nh÷ng c¸ thÓ cßn l¹i ®−îc t×m thÊy ë ngoμi khu b¶o vÖ th× b¶o tån t¹i chç sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶. Trong tr−êng hîp nμy, gi¶i ph¸p duy nhÊt ®Ó ng¨n cho loμi khái bÞ tuyÖt chñng lμ b¶o tån chuyÓn chç. 33
B¶o tån chuyÓn chç th−êng gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n nh−: chi phÝ lín; khã nghiªn cøu ®èi víi c¸c loμi cã vßng ®êi phøc t¹p, cã chÕ ®é dinh d−ìng thay ®æi mçi khi chóng lín lªn vμ do ®ã m«i tr−êng sèng cña chóng thay ®æi theo; khã ¸p dông cho c¸c loμi kh«ng thÓ sinh s¶n (®éng vËt) hoÆc t¸i sinh (thùc vËt) ngoμi m«i tr−êng sèng tù nhiªn. Mét sè h×nh thøc b¶o tån chuyÓn chç th«ng dông: • V−ên ®éng vËt hay v−ên thó (Zoo): V−ên ®éng vËt tr−íc ®©y cã truyÒn thèng lμ ®Æc biÖt quan t©m ®Õn c¸c loμi ®éng vËt cã x−¬ng sèng. Trong vμi ba chôc n¨m trë l¹i ®©y, môc tiªu cña c¸c v−ên ®éng vËt ®· cã nhiÒu thay ®æi, lμ n¬i nh©n nu«i c¸c loμi ®éng vËt ®ang cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng vμ phôc vô nghiªn cøu. C¸c v−ên ®éng vËt trªn thÕ giíi hiÖn nay ®ang nu«i kho¶ng trªn 500.000 loμi ®éng vËt cã x−¬ng sèng ë c¹n, ®¹i diÖn cho 3000 loμi thó, chim , bß s¸t vμ Õch nh¸i (Conway, 1998). PhÇn lín môc ®Ých cña c¸c v−ên ®éng vËt hiÖn nay lμ g©y nu«i c¸c quÇn thÓ ®éng vËt hiÕm vμ ®ang bÞ ®e do¹ tuyÖt chñng trªn thÕ giíi. ViÖc nghiªn cøu ë c¸c v−ên ®éng vËt ®ang ®−îc chó ý nhiÒu vμ c¸c nhμ khoa häc ®ang cè g¾ng t×m mäi biÖn ph¸p tèi −u ®Ó nh©n gièng, phßng chèng bÖnh tËt. TÊt nhiªn cã nhiÒu vÊn ®Ò vÒ kü thuËt nh©n nu«i, sinh th¸i vμ tËp tÝnh loμi còng nh− viÖc th¶ c¸c loμi trë vÒ víi m«i tr−êng sèng tù nhiªn còng ®ang ®Æt ra cho c«ng t¸c nh©n nu«i mμ c¸c v−ên ®éng vËt cÇn gi¶i quyÕt. • BÓ nu«i (Aquarium): TruyÒn thèng cña bÓ nu«i lμ lμ tr−ng bμy c¸c loμi c¸ l¹ vμ hÊp dÉn kh¸ch tham quan. GÇn ®©y, ®Ó ®èi phã tr−íc nguy c¬ tuyÖt chñng cña nhiÒu loμi sinh vËt sèng ë n−íc, c¸c chuyªn gia vÒ c¸, thó biÓn vμ san h« ®· cïng hîp t¸c víi c¸c viÖn nghiªn cøu biÓn, c¸c thñy cung vμ c¸c bÓ nu«i tæ chøc nh©n nu«i b¶o tån c¸c loμi ®ang ®−îc quan t©m. Cã kho¶ng 580.000 loμi c¸ ®ang ®−îc nu«i gi÷ trong bÓ nu«i (Oney and Ellis, 1991). C¸c ch−¬ng tr×nh g©y gièng c¸c loμi c¸ biÓn vμ san h« hiÖn cßn trong giai ®o¹n khëi ®Çu, song ®©y lμ mét lÜnh vùc nghiªn cøu cã nhiÒu triÓn väng. • V−ên thùc vËt vμ v−ên c©y gç (Botanical garden and arboretum). HiÖn nay cã kho¶ng 1500 v−ên thùc vËt trªn thÕ giíi ®· cã c¸c bé s−u tËp cña c¸c loμi thùc vËt chÝnh. §ã thùc sù lμ mét nç lùc lín lao trong sù nghiÖp b¶o tån thùc vËt. C¸c v−ên thùc vËt trªn thÕ giíi hiÖn nay ®ang trång Ýt nhÊt lμ 35000 loμi thùc vËt chiÕm kho¶ng 15% sã loμi thùc vËt toμn cÇu (IUCN/WWF, 1989; Given, 1994). V−ên thùc vËt lín nhÊt trªn thÕ giíi lμ V−ên thùc vËt Hoμng gia Anh ë Kew cã kho¶ng 25000 loμi thùc vËt ®· ®−îc trång, b»ng kho¶ng 10% sè loμi thùc vËt trªn thÕ giíi, trong ®ã cã 2700 loμi ®· ®−îc liÖt kª vμo S¸ch §á thÕ giíi (Reid and Miller, 1989). V−ên thùc vËt hiÖn ®ang cã xu thÕ tËp trung vμo gieo trång c¸c loμi c©y quý hiÕm ®ang cã nguy c¬ tuyÖt chñng. V−ên thùc vËt gãp phÇn quan träng trong viÖc b¶o tån thùc vËt v× c¸c bé s−u tËp sèng cña chóng còng nh− c¸c bé tiªu b¶n kh« lμ mét trong nh÷ng nguån th«ng tin tèt nhÊt vÒ ph©n bè còng nh− yªu cÇu vÒ n¬i c− tró cña thùc vËt. Ban th− ký b¶o tån c¸c v−ên thùc vËt (Botanical Garden Conservation Secretariat - BGCS) cña IUCN ®· ®−îc thμnh lËp ®Ó ®iÒu phèi nh÷ng ho¹t ®éng b¶o tån cña c¸c v−ên thùc vËt trªn thÕ giíi (BGCS, 1987). C¸c −u tiªn cña tr−¬ng tr×nh nμy lμ x©y dùng mét hÖ thèng c¬ së d÷ liÖu toμn cÇu ®Ó phèi hîp c¸c ho¹t ®éng thu mÉu còng nh− ®Þnh lo¹i c¸c loμi quan träng ch−a ®−îc hiÓu biÕt ®Çy ®ñ hay nh÷ng loμi kh«ng cßn t×m thÊy trong tù nhiªn. • Ng©n hμng h¹t gièng (Seed bank): 34
H¹t cña nhiÒu loμi thùc vËt cã thÓ cÊt gi÷ vμ b¶o qu¶n trong ®iÒu kiÖn kh«, l¹nh nªn ngoμi viÖc trång c©y, c¸c v−ên thùc vËt vμ viÖn nghiªn cøu ®· x©y dùng bé s−u tËp vÒ h¹t. §©y ®−îc coi lμ c¸c bé s−u tËp hay lμ ng©n hμng h¹t gièng. Kh¶ n¨ng tån t¹i l©u dμi cña h¹t ®Æc biÖt cã gi¸ trÞ cho viÖc b¶o tån Ex-situ v× nã cho phÐp b¶o tån h¹t trong mét kh«ng gian nhá, chi phÝ thÊp. HiÖn cã h¬n 50 ng©n hμng h¹t gièng trªn thÕ giíi, trong ®ã nhiÒu ng©n hμng h¹t gièng ®−îc ®Æt t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn vμ ®−îc ®iÒu phèi tÝch cùc bëi nhãm t− vÊn vÒ nghiªn cøu n«ng nghiÖp Quèc TÕ (Consultative Group on International Agricultural Reseach - CGIAR). 1.3 Sù liªn quan gi÷a 2 ph−¬ng thøc b¶o tån • B¶o tån Ex-situ vμ b¶o tån In-situ lμ nh÷ng c¸ch tiÕp cËn cã tÝnh bæ sung cho nhau (Kennedy, 1987; Robinson, 1992). Nh÷ng c¸ thÓ tõ c¸c quÇn thÓ ®−îc b¶o tån Ex- situ sÏ ®−îc th¶ ®Þnh kú ra ngoμi thiªn nhiªn ®Ó ®Ó t¨ng c−êng cho c¸c quÇn thÓ ®−îc b¶o tån In-situ. Nghiªn cøu c¸c quÇn thÓ ®−îc b¶o tån Ex-situ cã thÓ cung cÊp cho ta nh÷ng hiÓu biÕt vÒ ®Æc tÝnh sinh häc cña loμi vμ gîi ra nh÷ng chiÕn l−îc b¶o tån míi cho c¸c quÇn thÓ ®−îc b¶o tån In-situ. C¸c quÇn thÓ Ex-situ ®−îc b¶o tån tèt sÏ lμm gi¶m nhu cÇu ph¶i b¾t c¸c c¸ thÓ ngoμi hoang d· ®Ó phôc vô môc ®Ých tr−ng bμy hoÆc nghiªn cøu. KÕt qu¶ cña b¶o tån Ex-situ ®èi víi mét loμi sÏ gãp phÇn gi¸o dôc quÇn chóng vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o tån loμi còng nh− b¶o vÖ c¸c c¸ thÓ cña loμi ®ã ngoμi tù nhiªn. • Mét ph−¬ng thøc trung gian cÇn cho b¶o tån In-situ vμ b¶o tån chuyÓn Ex-situ lμ sù gi¸m s¸t vμ qu¶n lý chÆt chÏ quÇn thÓ c¸c loμi quý hiÕm, ®ang cã nguy c¬ tuyÖt diÖt trong c¸c khu b¶o vÖ nhá. Nh÷ng quÇn thÓ nμy vÉn cßn mang tÝnh hoang d· song con ng−êi thØnh tho¶ng cã thÓ can thiÖp ®−îc ®Ó tr¸nh sù suy tho¸i sè l−îng quÇn thÓ. • ViÖc lùa chän ph−¬ng thøc b¶o tån ph¶i dùa trªn c¬ së luËt ph¸p vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc (c¸c c«ng −íc quèc tÕ, luËt ph¸p cña mçi quèc gia) vμ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng quèc gia, tõng vïng. 2 LuËt ph¸p liªn quan ®Õn b¶o tån ®a d¹ng sinh häc 2.1 Vai trß cña luËt ph¸p trong b¶o tån ®a d¹ng sinh häc C«ng cô ph¸p chÕ hay luËt ph¸p cã thÓ ®−îc ¸p dông t¹i c¸c cÊp ®Þa ph−¬ng, quèc gia hay quèc tÕ ®Ó b¶o vÖ tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh cña ®a d¹ng sinh häc. CÇn ph¶i thÊy r»ng luËt ph¸p lμ hÕt søc quan träng nh−ng chØ lμ chç dùa chÝnh, ngoμi ra cÇn ph¶i tæ chøc tèt c«ng t¸c b¶o vÖ cô thÓ còng nh− lμm tèt c«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc ®Ó nh©n d©n trong vïng tù gi¸c tham gia c«ng t¸c b¶o tån ®a d¹ng sinh häc th× míi thùc hiÖn ®−îc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc mét c¸ch toμn diÖn. C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt sÏ cung cÊp ph−¬ng tiÖn vμ ch−¬ng tr×nh ®Ó b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. §ã lμ nh÷ng c¬ së ph¸p lý cho viÖc b¶o vÖ c¸c loμi ®éng thùc vËt quan träng ®ang cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng. 2.2 C¸c tháa hiÖp quèc tÕ vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc 2.2.1 Lý do B¶o tån ®a d¹ng sinh häc cÇn cã sù tham gia cña mçi cÊp ë mçi quèc gia trªn tßan thÕ giíi. C¸c c¬ chÕ kiÓm so¸t hiÖn ®ang tån t¹i trªn thÕ giíi ®−îc dùa trªn c¬ së cña mçi quèc gia vμ sù tháa hiÖp quèc tÕ lμ t¨ng c−êng kh¶ n¨ng b¶o tån loμi vμ sinh c¶nh (De Klemn, 1990, 1993). Hîp t¸c quèc tÕ lμ cÇn thiÕt v× mét sè lý do sau: 35
• C¸c loμi sinh vËt kh«ng cã kh¸i niÖm vÒ biªn giíi trong ph©n bè. Nç lùc b¶o tån lμ ph¶i b¶o vÖ loμi ë tÊt c¶ mäi ®iÓm trong vïng ph©n bè cña chóng. Nh− vËy, sù nç lùc cña mét quèc gia lμ kh«ng hiÖu qu¶ nÕu trong khi nã n¬i sèng cña loμi ®ã ë quèc gia kh¸c ®ang bÞ ph¸ hñy. • N¹n bu«n b¸n c¸c s¶n phÈm sinh häc hiÖn ®ang diÔn ra trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. Nhu cÇu lín ë c¸c n−íc giμu cã thÓ sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ khai th¸c qu¸ møc cac loμi ë nh÷ng n−íc nghÌo. §Ó ng¨n chÆn viÖc khai th¸c qu¸ møc, viÖc kiÓm so¸t vμ qu¶n lý bu«n b¸n lμ yªu cÇu trªn c¶ trong nhËp khÈu vμ xuÊt khÈu. • Nh÷ng lîi Ých mμ ®a d¹ng sinh häc mang l¹i cã tÇm quan träng quèc tÕ. C¸c quèc gia giμu cã thuéc vïng «n ®íi ®−îc h−ëng lîi tõ ®a d¹ng sinh häc cña vïng nhiÖt ®íi, do ®ã cÇn ph¶i s½n sμng gióp ®ì c¸c n−íc nghÌo khã h¬n v× hä ®· tham gia thùc hiÖn viÖc b¶o tån nguån ®a d¹ng sinh häc t¹i ®ã. • RÊt nhiÒu c¸c vÊn ®Ò cña c¸c loμi hay c¸c hÖ sinh th¸i bÞ ®e do¹ cã quy m« toμn cÇu nªn ®ßi hái sù hîp t¸c quèc tÕ ®Ó gi¶i quyÕt nh−: ®¸nh b¾t thuû h¶i s¶n qu¸ møc, s¨n b¾n qu¸ møc, « nhiÔm kh«ng khÝ vμ m−a axÝt, « nhiÔm hå s«ng vμ ®¹i d−¬ng, biÕn ®æi khÝ hËu toμn cÇu vμ suy tho¸i tÇng « z«n. 2.2.2 C¸c c«ng −íc quèc tÕ • C«ng −íc vÒ b¶o tån loμi: Tháa hiÖp quan träng nhÊt trong viÖc b¶o vÖ c¸c loμi ë quy m« quèc tÕ lμ C«ng −íc vÒ Bu«n b¸n c¸c loμi ®ang cã nguy c¬ tuyÖt chñng (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora - CITES). C«ng −íc ra ®êi n¨m 1973, cã 120 n−íc tham gia, trong sù phèi hîp víi ch−¬ng tr×nh m«i tr−êng liªn hiÖp quèc (United Nations Environmental Program - UNEP). C¸c quèc gia thμnh viªn ®ång ý h¹n chÕ bu«n b¸n vμ khai th¸c cã tÝnh huû diÖt nh÷ng loμi n»m trong danh s¸ch ®Ò ra cña C«ng −íc. C«ng −íc cã 25 ®iÒu vμ 3 phô lôc. ViÖt Nam lμ thμnh viªn thø 122 cña CITES (®−îc chÊp nhËn ngμy 20/4/1994) Mét sè c«ng −íc b¶o tån loμi kh¸c: + C«ng −íc vÒ b¶o tån c¸c loμi ®éng vËt di c− (1979) + C«ng −íc vÒ b¶o tån c¸c loμi sinh vËt biÓn vïng Nam Cùc. + C«ng −íc vÒ ®iÒu tiÕt s¨n b¾t c¸ Voi. + C«ng −íc vÒ b¶o vÖ c¸c loμi chim. + C«ng −íc vÒ ®¸nh b¾t vμ b¶o vÖ sinh vËt biÓn ë VÞnh Ban tÝch • C¸c c«ng −íc vÒ b¶o tån sinh c¶nh: cã 3 c«ng −íc quan träng + C«ng −íc vÒ b¶o vÖ c¸c vïng ®Êt −ít Ramsar (Ramsar Convention on Wetlands) ®−îc thiÕt lËp n¨m 1971 nh»m ng¨n chÆn sù xuèng cÊp cña c¸c vïng ®Êt −ít vμ thõa nhËn c¸c gi¸ trÞ sinh th¸i, khoa häc, kinh tÕ, v¨n hãa vμ gi¶i trÝ cña chóng. C«ng −íc nμybao hμm c¸c vïng n−íc ngät, cöa s«ng, sinh c¶nh bê biÓn cña 400 ®iÓm kh¸c nhau víi 30 triÖu ha. + C«ng −íc vÒ b¶o tån v¨n hãa thÕ giíi vμ di s¶n thiªn nhiªn (Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage) cña UNESCO, IUCN víi 109 n−íc tham gia. Môc ®Ých cña c«ng −íc lμ b¶o vÖ c¸c vïng ®Êt tù nhiªn ®¸ng chó ý trªn thÕ giíi. 36