Bài giảng bảo tồn đa dạng sinh học part 5

Chia sẻ: Sadfaf Asfsggs | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

87
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Việt Nam là một trong những quốc gia nằm ở phần đông bán đảo Đông Dương, thuộc trung tâm của khu vực Đông Nam á với tổng diện tích phần đất liền là 330.541km2, kéo dài 15 vĩ độ từ Bắc xuống Nam (từ vĩ tuyến 8o30' ư 23o22' độ vĩ Bắc) và trải rộng trên 7 kinh tuyến (từ 102o10' ư 109o21' độ kinh Đông). Bắc giáp Trung Hoa, Tây giáp Lào và Campuchia, Đông và Đông Nam là biển Đông. Bờ biển Việt Nam dài 3.260km. Địa hình Việt Nam khá đa dạng, trong đó ba phần tư...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng bảo tồn đa dạng sinh học part 5

Bμi 7: Giíi thiÖu ®a d¹ng sinh häc ë viÖt nam Môc tiªu: KÕt thóc bμi häc sinh viªn cã kh¶ n¨ng: + Gi¶i thÝch ®−îc c¬ së ®Ó t¹o nªn ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt nam. + M« t¶ ®−îc c¸c ®Æc ®iÓm ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt nam. 1 C¬ së t¹o nªn ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam ViÖt Nam lμ mét trong nh÷ng quèc gia n»m ë phÇn ®«ng b¸n ®¶o §«ng D−¬ng, thuéc trung t©m cña khu vùc §«ng Nam ¸ víi tæng diÖn tÝch phÇn ®Êt liÒn lμ 330.541km2, kÐo dμi 15 vÜ ®é tõ B¾c xuèng Nam (tõ vÜ tuyÕn 8o30' - 23o22' ®é vÜ B¾c) vμ tr¶i réng trªn 7 kinh tuyÕn (tõ 102o10' - 109o21' ®é kinh §«ng). B¾c gi¸p Trung Hoa, T©y gi¸p Lμo vμ Campuchia, §«ng vμ §«ng Nam lμ biÓn §«ng. Bê biÓn ViÖt Nam dμi 3.260km. §Þa h×nh ViÖt Nam kh¸ ®a d¹ng, trong ®ã ba phÇn t− diÖn tÝch lμ ®åi nói vμ cao nguyªn. Khèi nói cao nhÊt lμ d·y Hoμng Liªn S¬n, ph©n chia B¾c bé lμm hai phÇn T©y B¾c vμ §«ng B¾c cã ®iÒu kiÖn sinh th¸i kh¸c biÖt nhau, tiÕp ®Õn lμ d·y Tr−êng S¬n kÐo dμi ch¹y suèt tõ Trung bé ®Õn vïng cùc nam, tiÕp nèi víi ®ång b»ng Nam bé. Vïng B¾c Bé, khu vùc nói §«ng B¾c h×nh vßng cung ch¹y theo h−íng §«ng B¾c - T©y Nam, ®é cao trung b×nh 1000m, chØ ë ®Çu nguån c¸c con s«ng L«, Ch¶y, G©m míi cã nh÷ng ®Ønh nói cao trªn 2000m. Vïng nói T©y B¾c cã nh÷ng ®Ønh nói cao nhÊt n−íc, ®é cao trung b×nh 2000m, cao nhÊt lμ ®Ønh Phan Xi P¨ng, thuéc d·y nói Hoμng Liªn S¬n, cao 3.143m; h−íng nói chñ yÕu lμ T©y B¾c - §«ng Nam, gièng nh− m¸i nhμ khæng lå dèc xuèng phÝa ®ång b»ng s«ng Hång. Vïng nói B¾c Bé vμ Trung Bé cã nhiÒu d·y nói ®¸ v«i víi nhiÒu hang ®éng. Kho¶ng gi÷a d·y Tr−êng S¬n lμ vïng nói trung b×nh, cã ®é cao tõ 800 - 1000m.Vïng cao nguyªn trung phÇn cã nhiÒu cao nguyªn bËc thang ®Êt ®á ba- zan. LiÒn kÒ víi cao nguyªn trung phÇn lμ vïng ®åi ®Êt x¸m §«ng Nam Bé. Gê nói phÝa ®«ng cña hÖ cao nguyªn rÊt phøc t¹p vÒ ®Þa h×nh vμ dèc ®øng vÒ phÝa biÓn. Mét phÇn t− diÖn tÝch cßn l¹i lμ ®ång b»ng víi hai ®ång b»ng ch©u thæ réng lín lμ ®ång b»ng B¾c Bé (s«ng Hång) vμ Nam Bé (s«ng Cöu Long), ë gi÷a lμ d·i hÑp cña c¸c ®ång b»ng vïng Duyªn H¶i miÒn Trung. HÖ thèng s«ng ngßi ViÖt Nam dμy ®Æc, chØ tÝnh nh÷ng con s«ng dμi trªn 10km ®· cã trªn 2.500 s«ng. Trung b×nh cø c¸ch 20km l¹i cã mét con s«ng ®æ n−íc ra biÓn. Hai con s«ng lín lμ s«ng Hång vμ s«ng Cöu Long. HÇu hÕt c¸c s«ng ®æ ra biÓn, mét vμi con s«ng ë phÝa b¾c ®æ vÒ phÝa Trung Quèc (s«ng Nμ R×, Kú Cïng) vμ mét sè s«ng ë cao nguyªn miÒn Trung ®æ ra phÝa t©y vμo l−u vùc s«ng Mª K«ng. PhÇn lín c¸c con s«ng ®Òu dèc m¹nh, ch¶y xiÕt, nhiÒu ghÒnh th¸c. L−îng m−a trung b×nh 1.700-1.800 mm/n¨m. ë miÒn nói cã n¬i trªn 3.000mm. Cã vμi n¬i l−îng m−a chØ cã 500mm. §é Èm kh«ng khÝ t−¬ng ®èi lín, kho¶ng 80%. Sè ngμy m−a nhiÒu, trung b×nh trªn 100 ngμy/n¨m, cã n¬i trªn 150 ngμy/n¨m. Do ¶nh h−ëng cña chÕ ®é giã mïa nªn l−îng m−a ph©n bè kh«ng ®Òu, h×nh thμnh 2 mïa: mïa kh« vμ mïa m−a. Mïa m−a kÐo dμi 6-7 th¸ng/n¨m, l−îng m−a mïa nμy chiÕm 80-85% l−îng m−a c¶ n¨m. MÆc dï n»m trong vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi, song v× vÞ trÝ ®Þa lý kÐo dμi 15 ®é vÜ tõ B¾c xuèng Nam, l¹i ¶nh h−ëng cña ®é cao, ®Þa h×nh nªn khÝ hËu kh«ng ®ång nhÊt trong 49
c¶ n−íc. NhiÖt ®é trung b×nh hμng n¨m t¨ng dÇn tõ B¾c xuèng Nam vμ cμng lªn cao th× nhiÖt ®é cμng gi¶m. §Æc ®iÓm næi bËt cña khÝ hËu ViÖt Nam lμ nãng Èm vμ m−a nhiÒu theo mïa. VÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh vμ chÕ ®é giã mïa ®· t¹o cho thêi tiÕt ë tõng vïng rÊt kh¸c nhau. MiÒn B¾c cã mïa hÌ nãng Èm, l−îng m−a lín, mïa ®«ng Ýt m−a vμ rÊt l¹nh do chÞu ¶nh h−ëng cña giã mïa §«ng B¾c, mïa xu©n cã m−a phïn. MiÒn Trung cã mïa ®«ng ng¾n vμ Ýt l¹nh h¬n miÒn B¾c, m−a tËp trung vμo nh÷ng th¸ng cuèi n¨m, mïa hÌ chÞu ¶nh h−ëng cña giã mïa T©y Nam rÊt nãng vμ kh«. MiÒn Nam nãng quanh n¨m, cã hai mïa m−a vμ kh« râ rÖt. §Æc ®iÓm vÒ vÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh, khÝ hËu, ®Êt ®ai vμ c¸c nh©n tè sinh th¸i kh¸c ®· h×nh thμnh c¸c hÖ sinh th¸i ®a d¹ng. Mçi mét hÖ sinh th¸i mang ®Æc thï riªng, tÊt c¶ t¹o nªn nguån tμi nguyªn sinh vËt phong phó, ®a d¹ng vμ rÊt ®éc ®¸o. ViÖt Nam ®−îc thiªn nhiªn −u ®·i vÒ nguån tμi nguyªn sinh vËt rÊt phong phó vμ ®−îc thÕ giíi c«ng nhËn lμ mét trong nh÷ng trung t©m ®a d¹ng sinh häc cña vïng §«ng Nam ¸. 2 Møc ®é ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ khoa häc c¬ b¶n trªn l·nh thæ ViÖt Nam, nhiÒu nhμ khoa häc trong vμ ngoμi n−íc ®Òu nhËn ®Þnh r»ng ViÖt Nam lμ mét trong 10 quèc gia ë Ch©u ¸ cã nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn (Natural Resources) rÊt phong phó, ®a d¹ng. Bªn c¹nh c¸c loμi ®Æc h÷u (Endemic) mang tÝnh b¶n ®Þa cßn cã nhiÒu loμi thuéc c¸c trung t©m l©n cËn di c− sang. C¸c hÖ sinh th¸i ë ViÖt nam ®−îc tiÕp nhËn 3 luång di c− chÝnh: + Luång tõ Nam Trung Quèc + Luång tõ d·y nói Hymalaya - Mianma. + Luång tõ Indonesia - Malaysia. 2.1 §a d¹ng di truyÒn BiÕn dÞ di truyÒn tån t¹i trong tÊt c¶ c¸c loμi sinh vËt, trong c¸c quÇn thÓ cã sù ng¨n c¸ch ®Þa lý vμ ë c¸c c¸ thÓ trong mét quÇn thÓ nh−ng cã thÓ ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. §a d¹ng di truyÒn quan träng vμ cÇn thiÕt ®èi víi bÊt kú mét loμi sinh vËt nμo ®Ó cho phÐp c¸c loμi thÝch øng ®−îc víi sù thay ®æi cña m«i tr−êng. ViÖt Nam hiÖn n»m trong t×nh h×nh chung lμ ®a d¹ng di truyÒn (gen) hiÖn nay ch−a thÓ ®Þnh l−îng ®−îc, song ®a d¹ng loμi vμ ®a d¹ng hÖ sinh th¸i ë ViÖt Nam tuy ch−a hßan toμn cô thÓ nh−ng ®· ®−îc x¸c ®Þnh. Cã thÓ kÓ ra ®©y mét sè vÝ dô minh chøng cho tÝnh ®a d¹ng di truyÒn cña sinh vËt ë ViÖt Nam nh−: • Th«ng ba l¸ (Pinus kesiya) lμ loμi c©y b¶n ®Þa cña ViÖt Nam, cã ph©n bè t¹i nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh¸c nhau nh− Hμ Giang, Lai Ch©u, T©y Nguyªn. Rõng ®Æc dông Th−îng §a Nhim (nay lμ khu B¶o tån Bidoup) míi chØ cã kh¶ n¨ng l−u gi÷ c¸c nguån gen cña loμi t¹i L©m §ång, cßn c¸c nguån gen cña loμi t¹i c¸c vïng kh¸c cña T©y Nguyªn, Lai Ch©u, Hμ Giang hiÖn ch−a ®−îc quan t©m b¶o vÖ. Riªng t¹i L©m §ång, Th«ng ba l¸ cã ph©n bè kÐo dμi suèt tõ ®é cao 900 - 2000m, v× vËy viÖc b¶o vÖ mäi d¹ng biÕn dÞ di truyÒn theo ®é cao còng cÇn ®−îc quan t©m. • Lim xanh (Erythrophloeum fordii) lμ loμi c©y hä ®Ëu næi tiÕng tõ nhiÒu n¨m tr−íc ®©y, cã ph©n bè tù nhiªn t¹i nhiÒu tØnh phÝa b¾c ViÖt Nam, tËp trung chÝnh ë c¸c 50
tØnh Qu¶ng Ninh, B¾c Ninh, B¾c Giang, L¹ng S¬n, Phó Thä, VÜnh Phóc, Hμ T©y, Hßa B×nh, Thanh Hãa, NghÖ An, Hμ TÜnh, Qu¶ng B×nh vμ mét quÇn thô lim xanh n÷a còng ®· ®−îc t×m thÊy ë §«ng Giang (B×nh ThuËn).` • Nh÷ng loμi quý hiÕm, ph©n bè hÑp th−êng ®¬n ®iÖu vÒ gen so víi nh÷ng loμi phæ biÕn, ph©n bè réng vμ hËu qu¶ lμ nh÷ng loμi nμy th−êng rÊt nh¹y c¶m víi sù biÕn ®æi cña m«i tr−êng vμ dÔ bÞ tuyÖt chñng. T¹i ViÖt Nam, mét sè loμi c©y rõng cã ph©n bè hÑp, ®ang n»m trong t×nh tr¹ng ®e däa vÉn cã ph©n bè ë mét ®Þa ph−¬ng nh−: Thñy tïng (Glyptostrobus pensilis), Th«ng hai l¸ dÑt (Ducampopinus krempfii), Th«ng 5 l¸ §μ L¹t (Pinus dalatensis), SÕn mËt (Madhuca pasquieri), B¸ch xanh (Calocedrus macrolepis), P¬ mu (Fokienia hodginsii) ph©n bè r·i r¸c ë ®é cao tõ 900 - 2500m, Hång Tïng (Dacrydium pierrei) ph©n bè ë V−ên quèc gia B¹ch M· (Thõa Thiªn- HuÕ) ë ®é cao 1000 - 1450m, ë vïng Bidoup (L©m §ång) ë ®é cao > 1500m, TrÇm h−¬ng H×nh 7.1: Th«ng 2 l¸ dÑt ë L©m §ång (Aquilaria crassna), Th«ng ®á (Taxus chinensis), Kim giao (Podocarpus fleuryi), mét sè loμi tre tróc (luång, tróc sμo, tróc cÇn c©u, tróc vu«ng, tróc hãa long)... 2.2 §a d¹ng loμi ®éng thùc vËt TÝnh chÊt ®a d¹ng sinh häc ®−îc thÓ hiÖn bëi cÊu tróc quÇn thÓ cña c¸c loμi. §a d¹ng loμi cã tÇm quan träng ®Æc biÖt v× nã t¹o cho c¸c quÇn x· sinh vËt kh¶ n¨ng ph¶n øng vμ thÝch nghi tèt h¬n ®èi víi nh÷ng thay ®æi cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. Sù ®a d¹ng vÒ loμi ®−îc biÓu hiÖn b»ng tæng sè loμi cã trong c¸c nhãm ®¬n vÞ ph©n lo¹i. B¶ng 7.1: §a d¹ng thμnh phÇn loμi ë ViÖt nam so víi thÕ giíi. Nhãm ®éng thùc vËt Sè loμi ë ViÖt Nam Sè loμi trªn thÕ giíi Tû lÖ (%) 1. Thùc vËt (a): + NÊm 600 70.000 0,8 + T¶o 1.000 26.900 3,7 + Thùc vËt bËc cao 11.080 302.750 3,6 2. §éng vËt (b): + C«n trïng 5.000 751.000 0,7 + C¸ 3.109 19.056 16,3 + Õch nh¸i 82 4.184 1,9 + Bß s¸t 258 6.300 4,1 + Chim 828 9.040 9,2 + Thó 276 4.629 5,9 Nguån: (a): Wilson, 1988; NguyÔn NghÜa Th×n, 1999_ (b): Mai §×nh Yªn, 1995; NguyÔn V¨n S¸ng, Hå Thu Cóc, 1995; Vâ Quý, NguyÔn Cö, 1995; §Æng Huy Huúnh vμ nnk, 1994. ViÖt Nam ®−îc coi lμ mét trong nh÷ng trung t©m ®a d¹ng sinh häc cña vïng §«ng Nam ¸. 51
2.2.1 §a d¹ng loμi thùc vËt MÆc dï cã nh÷ng tæn thÊt quan träng vÒ diÖn tÝch rõng trong mét thêi gian do chiÕn tranh kÐo dμi nh−ng hÖ thùc vËt ViÖt nam vÉn cßn phong phó vÒ thμnh phÇn loμi. Tuy ®Õn nay ch−a cã mét tμi liÖu nμo thèng kª m« t¶ mét c¸ch chi tiÕt thμnh phÇn loμi thùc vËt nh−ng theo sè liÖu trong phÇn ®Þa lý thùc vËt ViÖt Nam cña NguyÔn NghÜa Th×n (1999) th× hÖ thùc vËt ViÖt Nam ®· thèng kª ®−îc 11.080 loμi, thuéc 2.428 chi vμ 395 hä thùc vËt bËc cao, 600 loμi nÊm, 1000 loμi t¶o. Nh− vËy sè loμi thùc vËt ViÖt Nam ®· biÕt hiÖn nay lμ 12.680 loμi. B¶ng 7.2: Thμnh phÇn loμi trong c¸c ngμnh thùc vËt ë ViÖt Nam Ngμnh thùc vËt bËc cao Sè l−îng TT Hä Chi Loμi 793 Rªu(Bryophyta) 182 1 60 2 L¸ Th«ng (Psilotophyta) 1 2 1 56 Th«ng ®¸ (Lycopodiophyta) 4 3 2 3 Cá th¸p bót (Equisetophyta) 2 4 2 713 D−¬ng xØ (Polypodiophyta) 170 5 26 51 23 6 8 H¹t trÇn (Gymnospermae) 9.462 2.046 7 296 H¹t kÝn (Angiospermae) Tæng céng 395 2428 11080 Nguån: NguyÔn NghÜa th×n, 1999. C¸c nhμ ph©n lo¹i häc thùc vËt dù ®o¸n r»ng, nÕu ®iÒu tra tØ mØ th× th× thμnh phÇn loμi thùc vËt ViÖt Nam cã thÓ lªn tíi 15.000 loμi (NguyÔn NghÜa Th×n, 1999). Møc ®é ®a d¹ng loμi cña hÖ thùc vËt ViÖt Nam cßn thÓ hiÖn trong c¸c hä giμu loμi nhÊt (trªn 100 loμi) (b¶ng7.3). NhiÒu hä cã Ýt loμi, nh−ng giμu vÒ sè l−îng c¸ thÓ biÓu thÞ møc ®é tËp trung cña mçi loμi. §ã lμ nh÷ng hä gi÷ vai trß quan träng trong thμnh phÇn loμi c©y cña c¸c th¶m thùc vËt nh− hä DÇu (Dipterocarpaceae), hä Xoan (Meliaceae), hä Bå hßn (Sapindaceae) ... TÝnh ®a d¹ng sinh häc cña thùc vËt nhiÖt ®íi ViÖt Nam cßn thÓ hiÖn ë sù phong phó vÒ c¸c loμi d©y leo vμ thùc vËt nöa phô sinh (kho¶ng 750 loμi), thùc vËt phô H×nh 7.2: ú th¶o - mét loμi sinh (kho¶ng 600 loμi), thùc vËt ký sinh (kho¶ng 50 phong lan ë rõng ViÖt Nam loμi). B¶ng 7.3: C¸c hä giμu loμi nhÊt cña hÖ thùc vËt ViÖt Nam STT Hä thùc vËt Sè loμi Tªn ViÖt Nam Tªn khoa häc Orchidaceae 1 Lan 800 Fabaceae 2 §Ëu 557 Gramineae 3 Hä phô Lóa 467 Euphorbiaceae 4 ThÇu dÇu 425 52
STT Hä thùc vËt Sè loμi Tªn ViÖt Nam Tªn khoa häc Poaceae 5 Hßa th¶o 400 Rubiaceae 6 Cμ phª 400 Cyperaceae 7 Cãi 304 Asteraceae 8 Cóc 291 Lauraceae 9 Long n·o 246 Fagaceae 10 DÎ 211 Acanthaceae 11 ¤ r« 177 Annonaceae 12 Na 173 Apocynaceae 13 Tróc ®μo 171 Lamiaceae 14 Hoa m«i 144 Moraceae 15 D©u t»m 140 Scrophulariaceae 16 Mâm sãi 131 Verbenaceae 17 TÕch 120 Polypodiaceae 18 D−¬ng xØ 113 Araliaceae 19 §inh L¨ng 110 Myrtaceae 20 Sim 107 Rutaceae 21 Cam 100 Rosaceae 22 Hoa hång 100 Nguån: NguyÔn NghÜa Th×n, 1999. H¬n n÷a hÖ thùc vËt ViÖt Nam cã møc ®é ®Æc h÷u cao. Tuy hÖ thùc vËt ViÖt Nam kh«ng cã c¸c hä ®Æc h÷u nh−ng cã kho¶ng 3% sè chi vμ 27,5% sè loμi ®Æc h÷u (Th¸i V¨n Trõng, 1978). C¸c loμi vμ chi ®Æc h÷u ph©n bè chñ yÕu ë c¸c vïng cã hÖ sinh th¸i ®éc ®¸o nh−: khu vùc nói cao Hoμng Liªn S¬n, Phan Xi P¨ng ë miÒn B¾c, Khu vùc nói cao Ngäc Linh (Kon Tum) ë miÒn Trung, Cao nguyªn - vïng Ch− Yang Sin vμ d·y Bi Doup (L©m §ång) ë phÝa nam vμ khu vùc rõng Èm nói thÊp ë phÇn B¾c Trung bé(§Æng Huy Huúnh, 1998). ChØ tÝnh riªng mét cïng ë phÝa t©y Qu¶ng Nam, trong n¨m 1997 ®· ph¸t hiÖn thªm c¸c loμi thùc vËt míi nh−: Chß chØ lμo (Parashorea buchananii), NghiÕn Qu¶ng Nam (Burretiodendron sp), Nøa lãng dμi (Cephalostachyum sp), Tre qu¶ thÞt (Dinochloa maclellandii), Giang ®Æc (Melocalamus sp). NhiÒu loμi ®Æc h÷u ®Þa ph−¬ng chØ gÆp trong mét vïng hÑp víi sè l−îng c¸c thÓ Ýt, nh− Th«ng 5 l¸ §μ L¹t (Pinus dalatensis), Th«ng 2 l¸ dÑt (Ducampopinus krempfii), Thñy tïng (Glyptostrobus pensilis), M¾c niÔng (Ebehartis tonkinensis), Chß ®·i (Amorasia tonkinensis)... Thùc vËt rõng n−íc ta cßn nhiÒu loμi cã gi¸ trÞ cao nh− Gâ ®á (Afzelia xylocarpa), Gô mËt (Sindora cochinchinensis), Hoμng ®μn (Cupressus turulosa), P¬ mu (Fokienia hodginsii), Hoμng liªn ch©n gμ (Coptis chinensis), Ba kÝch (Morinda officinalis). 2.2.2 §a d¹ng loμi ®éng vËt HÖ ®éng vËt ViÖt Nam còng hÕt søc phong phó. Cho ®Õn nay ch−a cã mét tμi liÖu nμo thèng kª ®Çy ®ñ sè loμi trong c¸c líp ®éng vËt cña khu hÖ ®éng vËt ViÖt nam. Song trªn c¬ së c¸c th«ng b¸o vÒ thμnh phÇn loμi cña c¸c nhãm ph©n loμi cña mét sè t¸c gi¶, cã thÓ ghi nhËn thμnh phÇn loμi cña c¸c nhãm ph©n lo¹i ®«ng vËt ë ViÖt Nam nh− sau. B¶ng 7.4: Thμnh phÇn loμi ë c¸c nhãm ph©n lo¹i cña hÖ ®éng vËt ViÖt nam Nhãm ph©n lo¹i Hä Loμi C«n trïng (a) 121 5.000 53
C¸ (b) 3.109 Õch nh¸i (c) 82 8 (c) 258 Bß s¸t 21 Chim (d) 1.026 81 Thó (e) 276 39 Nguån: (a):Mai Quý vμ nnk; (b): Mai §×nh Yªn, 1995; (c): NguyÔn V¨n S¸ng, Hå Thu Cóc, 1995; (d): Vâ Quý- NguyÔn Cö, 1995; (e): §Æng Huy Huúnh vμ nnk, 1994 Ngoμi nh÷ng nhãm ®−îc thèng kª ë trªn, cßn cã hμng ngμn loμi ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng. §iÒu ch¾c ch¾n r»ng sè l−îng loμi thèng kª trong b¶ng 4 lμ ch−a ph¶n ¸nh hÕt tÝnh ®a d¹ng cña khu hÖ ®éng vËt ViÖt nam. V× r»ng sau gÇn 60 n¨m, kÓ tõ khi ph¸t hiÖn loμi Bß x¸m (Bos sauveli) n¨m 1937, c¸c nhμ ®éng vËt häc nghÜ r»ng ®ã lμ loμi thó lín cuèi cïng ph¸t hiÖn trªn thÕ giíi, th× trong 5 n¨m gÇn ®©y (1992-1997) c¸c nhμ khoa häc ViÖt Nam cïng phèi hîp víi Quü ®éng vËt hoang d· quèc tÕ ®· ph¸t hiÖn thªm 3 loμi thó lín vμ 2 loμi thó nhá n÷a lμ Sao la (Pseudoryx nghetinhensis), Mang lín (Megamuntiacus vuquangensis) t¹i Hμ TÜnh vμ NghÖ An, Mang Tr−êng S¬n (Canninmuntiacus truongsonensis), Bß sõng xo¾n (Pseunovibos spiralis) vμ CÇy T©y Nguyªn cïng mét sè loμi c¸ ë khu vùc s«ng Lam. NÕu kÓ c¶ c¸c loμi ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng (c«n trïng, ký sinh trïng) th× trong thêi gian trªn, c¸c nhμ khoa häc trong vμ ngoμi n−íc ®· ph¸t hiÖn thªm hμng tr¨m loμi míi cho khoa häc. Còng nh− thùc vËt, giíi ®éng vËt ViÖt Nam cã nhiÒu loμi vμ ph©n loμi ®Æc h÷u. Trong sè loμi ®éng vËt cã x−¬ng sèng ë c¹n ®· biÕt th× cã h¬n 100 loμi vμ ph©n loμi chim , 78 loμi vμ ph©n loμi thó, 33 loμi bß s¸t, 21 loμi Õch nh¸i vμ 35 loμi c¸ n−íc ngät lμ ®Æc h÷u. (§Æng Huy Huúnh vμ nnk, 1994) Theo Mackinnon (1986), ViÖt Nam lμ quèc gia kh¸ giμu vÒ vÒ thμnh phÇn loμi vμ cã møc ®é cao vÒ tÝnh ®Æc h÷u so víi c¸c n−íc trong vïng phô §«ng D−¬ng: cã 21 loμi Linh tr−ëng trong vïng phô nμy th× ViÖt nam cã 15 loμi trong ®ã cã 7 loμi vμ ph©n loμi ®Æc h÷u (Eudey, 1987); cã 49 loμi chim ®Æc h÷u trong vïng phô nμy th× ViÖt Nam cã 33 loμi, trong ®ã cã 11 loμi lμ ®Æc h÷u cña ViÖt Nam, so s¸nh víi MiÕn §iÖn, Th¸i Lan, M· Lai, H¶i Nam, mçi n¬i chØ cã 2 loμi, Lμo 1 loμi vμ Campuchia kh«ng cã loμi ®Æc h÷u. C¸c trung t©m ph©n bè cña c¸c loμi chim vμ thùc vËt b¶n ®Þa th−êng tËp trung chñ yÕu ë vïng nói cao, däc theo d·y nói Hoμng Liªn S¬n, d·i Tr−êng S¬n vμ cao nguyªn ë T©y Nguyªn. C¸ n−íc ngät cã 60 loμi vμ nhiÒu loμi c«n trïng. Theo HiÖp héi quèc tÕ b¶o vÖ chim (ICBP), 1992 th× ViÖt nam cã 3 khu vùc chim ®Æc h÷u trong sè 221 khu vùc ®Æc h÷u trªn tßan thÕ giíi. NhiÒu loμi vμ ph©n loμi lμ ®Æc h÷u hÑp nh− Voäc mòi hÕch (Rhinopithecus avunculus), Voäc ®Çu tr¾ng (Trachypithecus francoisi poliocephalus), Voäc g¸y tr¾ng (Trachypithecus francoisi hatinhensis), Gμ l«i lam mμo ®en (Lophura edwarsi), Gμ l«i lam ®u«i tr¾ng (Lophura hatinhensis), Gμ l«i lam mμo tr¾ng (Lophura imperialis). NhiÒu loμi kh¸c cã gi¸ trÞ b¶o tån kh«ng chØ trong n−íc mμ c¶ trªn thÕ giíi nh− Voi (Elephas maximus), Tª gi¸c 1 sõng (Rhinoceros sondaicus), Bß x¸m (Bos sauveli), Bß rõng (Bos javanicus), Bß tãt (Bos gaurus), Tr©u rõng (Bubalus bubalis), Hæ (Panthera tigris), b¸o hoa mai (Panthera pardus), Nai cμ t«ng (Cervus eldi), Chμ v¸ (Pygathryx nemaeus), SÕu cæ trôi (Grus antigon), Cß qu¾m c¸nh xanh (Pseudibis davisoni), C¸ sÊu n−íc ngät (Crocodylus siamensis)... 54
2.3 §a d¹ng hÖ sinh th¸i: Víi ®Æc ®iÓm ®Þa lý, tÝnh ®a d¹ng vÒ ®Þa h×nh, khÝ hËu ph©n hãa phøc t¹p ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc h×nh thμnh c¸c hÖ sinh th¸i kh¸c nhau ë ViÖt Nam nh−: hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn, vïng c¸t ven biÓn, h¶i ®¶o, trung du rõng Èm th−êng xanh, rõng nöa rông l¸, rông l¸, nói cao vÒ hÖ sinh th¸i nh©n v¨n...Mçi mét hÖ sinh th¸i mang ®Æc thï riªng, thÓ hiÖn bëi c¸c yÕu tè m«i tr−êng sinh th¸i quyÕt ®Þnh ®Õn sù h×nh thμnh ®a d¹ng sinh häc. ViÖt Nam cã nhiÒu hÖ sinh th¸i rõng kh¸c nhau. Theo Th¸i V¨n Trõng (Th¶m thùc vËt rõng ViÖt Nam, 1978) ph©n rõng ViÖt Nam thμnh 14 kiÓu (trªn quan ®iÓm hÖ sinh th¸i): 1. Rõng kÝn th−êng xanh m−a Èm nhiÖt ®íi. 2. Rõng kÝn nöa rông l¸ Èm nhiÖt ®íi. 3. Rõng kÝn rông l¸ h¬i Èm nhiÖt ®íi. 4. Rõng kÝn l¸ cøng h¬i Èm nhiÖt ®íi. 5. Rõng th−a c©y l¸ réng h¬i kh« nhiÖt ®íi 6. Rõng th−a c©y l¸ kim h¬i kh« nhiÖt ®íi, 7. Tr¶ng c©y to, c©y bôi, cá cao kh« nhiÖt ®íi 8. Tru«ng bôi c©y gai h¹n nhiÖt ®íi. 9. Rõng kÝn th−êng xanh m−a Èm ¸ nhiÖt ®íi nói thÊp. 10. Rõng kÝn hçn hîp c©y l¸ réng, l¸ kim, Èm ¸ nhiÖt ®íi nói thÊp. 11. Rõng kÝn c©y l¸ kim m−a Èm «n ®íi. 12. Rõng th−a c©y l¸ kim h¬i kh« ¸ nhiÖt ®íi nói thÊp. 13. Rõng kh« vïng cao. 14. Rõng l¹nh vïng cao. Lª Méng Ch©n vμ Vò V¨n Dòng (1992) ®· tãm t¾t vμ giíi thiÖu 9 kiÓu rõng chÝnh ë ViÖt nam nh− sau: 1. KiÓu rõng kÝn l¸ réng th−êng xanh nhiÖt ®íi: cã diÖn tÝch lín, ph©n bè réng kh¾p trong c¶ n−íc ë ®é cao d−íi 700m ë miÒn B¾c vμ d−íi 1000m ë miÒn Nam. Thùc vËt rõng ë ®©y chñ yÕu lμ c¸c c©y nhiÖt ®íi, tÝnh ®a d¹ng loμi cao. Rõng cã cÊu tróc tõ 3 - 5 tÇng. HÖ ®éng vËt ë kiÓu rõng nμy còng kh¸ phong phó vÒ thμnh phÇn loμi. 2. KiÓu rõng l¸ réng nöa rông l¸ nhiÖt ®íi: ph©n bè ë ®é cao d−íi 700m ë miÒn B¾c, d−íi 1000m ë miÒn Nam. Th−êng gÆp kiÓu rõng nμy ë vïng §«ng B¾c, B¾c Trung Bé, Nam Trung Bé (T©y Nguyªn). Rõng cã cÊu tróc phøc t¹p, nhiÒu c©y cao, cã tõ 25-75% c¸ thÓ c©y rõng rõng rông l¸ trong tæ thμnh loμi c©y rõng. 3. KiÓu rõng kÝn l¸ réng rông l¸ nhiÖt ®íi: h×nh thμnh ë vïng cã l−îng m−a thÊp, tõ 1200-2500 mm, mïa kh« kÐo dμi. KiÓu nμy gÆp ë mét sè n¬i nh− Hμ B¾c, S¬n La, NghÖ An, Hμ TÜnh, §¾c L¾c, §ång Nai. Rõng cã cÊu tróc 2 tÇng, cã trªn 75% c©y rông l¸ trong tæ thμnh. 4. KiÓu rõng th−a c©y l¸ réng nhiÖt ®íi: hay cßn gäi lμ rõng khép, tËp trung ë T©y Nguyªn vμ mét sè tØnh §«ng Nam Bé, n¬i cã khÝ hËu kh« nãng, mét mïa kh« kÐo 55
dμi. CÊu tróc rõng ®¬n gi¶n, c©y cao to, mËt ®é thÊp, t¸n th−a, tæ thμnh loμi c©y kh«ng phøc t¹p. HÖ ®éng vËt ë ®©y ®Æc tr−ng bëi nhiÒu loμi thó cã guèc lín. 5. KiÓu rõng kÝn th−êng xanh Èm ¸ nhiÖt ®íi: ph©n bè ë ®é cao trªn 700m ë MiÒn B¾c vμ trªn 1000m ë MiÒn Nam, n¬i cã l−îng m−a 1200-2500mm/n¨m, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m15-200C. KiÓu rõng nμy gÆp ë Lai Ch©u, Lμo Cai, Hμ Giang, Tuyªn Quang, Kon Tum, .... Rõng th−êng cã 2 tÇng, c©y rõng −u thÕ thuéc khu hÖ thùc vËt b¶n ®Þa ViÖt Nam. Th−êng tËp trung nhiÒu loμi ®éng vËt, thùc vËt ®Æc h÷u. 6. KiÓu rõng ngËp mÆn h×nh thμnh trªn ®Êt míi båi tô vïng ven biÓn, cöa s«ng: tËp trung ë Nam Bé vμ mét Ýt ë B¾c Bé. Rõng mét tÇng, tæ thμnh loμi c©y ®¬n gi¶n, thμnh phÇn loμi ®éng vËt nghÌo. 7. KiÓu rõng nói ®¸ v«i: gåm c¸c kiÓu phô thuéc kiÓu rõng kÝn th−êng xanh vμ nöa rông l¸ ph©n bè ë vμnh ®ai nhiÖt ®íi vμ ¸ nhiÖt ®íi trªn ®Êt ®¸ v«i ë c¸c tØnh phÝa B¾c. Rõng ®¸ v«i réng nhÊt lμ KÎ Bμng (Qu¶ng B×nh). Rõng th−êng cã 2 tÇng, loμi c©y −uthÕ th−êng lμ NghiÕn, Trai lý, M¹y tÌo, ¤ r«....§éng vËt th−êng ®Æc tr−ng bëi S¬n du¬ng, H−¬u x¹, c¸c loμi linh tr−ëng. 8. KiÓu rõng l¸ kim: ph©n bè tËp trung ë T©y Nguyªn vμ mét sè tØnh miÒn B¾c n¬i cã khÝ hËu t−¬ng ®èi kh« (l−îng m−a 600-1200 mm/n¨m), ®Êt xÊu. Rõng cã cÊu tróc 2- 3 tÇng, −u hîp chñ yÕu lμ th«ng nhùa, Th«ng ba l¸, Th«ng dÇu. 9. KiÓu rõng tre nøa: ®©y lμ kiÓu ®Æc thï th−êng ®−îc h×nh thμnh trªn ®Êt rõng tù nhiªn sau khai th¸c hoÆc sau n−¬ng rÉy vμ ph©n bè trªn toμn quèc. Ngoμi ra, ë ViÖt Nam cßn cã kiÓu rõng Trμm. HÖ sinh th¸i rõng Trμm ®−îc h×nh thμnh trªn ®Êt chua phÌn ngËp óng th−êng xuyªn hoÆc ®Þnh kú víi loμi Trμm (Melaleuca leucadendron) lμ loμi c©y chñ yÕu. Lo¹i hÖ sinh th¸i nμy chØ cßn tËp trung ë U Minh, vïng ®Êt phÌn §ång Th¸p M−êi vμ Tø Gi¸c Long Xuyªn (Vò V¨n Chuyªn, 1995). TÝnh ®a d¹ng hÖ sinh th¸i ®· t¹o nªn sù ®a d¹ng loμi ë c¸c lo¹i c¶nh quan. B¶ng 7.5 nªu mét sè vÝ dô vÒ tÝnh ®a d¹ng loμi ë c¸c kiÓu sinh c¶nh rõng ViÖt Nam. B¶ng 7.5: §a d¹ng loμi trong mét sè sinh c¶nh ë c¸c V−ên Quèc Gia vμ Khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam KiÓu sinh c¶nh DiÖn tÝch Thùc Thó Chim Bß s¸t Õch C¸c VQG & (ha) vËt nh¸i KBTTN Rõng nói cao 51.800 2.000 56 150 61 26 KBTTN Hoμng Liªn S¬n (Sa Pa) KBTTN M−êng NhÐ Rõng hçn giao 182.000 308 61 270 35 27 (Lai Ch©u) KBTTN Xu©n Nha Rõng hçn giao 60.000 48 160 35 27 (S¬n La) VQG Ba BÓ (B¾c Rõng th−êng xanh 7.610 417 38 111 30 16 56
KiÓu sinh c¶nh DiÖn tÝch Thùc Thó Chim Bß s¸t Õch C¸c VQG & (ha) vËt nh¸i KBTTN K¹n) trªn nói ®¸ v«i VQG Tam §¶o (VÜnh Rõng th−êng xanh 64 239 76 28 36.883 904 Phóc) nhiÖt ®íi vμ ¸ nhiÖt ®íi KBTTN Xu©n S¬n Rõng th−êng xanh 5.488 314 48 160 44 14 (VÜnh Phóc) nhiÖt ®íi KBTTN Xu©n Thuû Rõng ngËp mÆn 7.200 140 (Nam §Þnh) VQG Cóc Ph−¬ng Rõng th−êng xanh 22.000 1.944 71 319 33 16 (N×nh B×nh) VQG BÕn En Rõng th−êng xanh+ 38.153 597 66 195 39 29 nöa rông l¸ KBTTN Pï M¸t Rõng th−êng xanh 93.400 986 64 137 25 15 (NghÖ An) nhiÖt ®íi vμ ¸ nhiÖt ®íi KBTTN Vò Quang Rõng th−êng xanh 55.950 307 60 187 38 26 (Hμ TÜnh) nhiÖt ®íi + ¸ nhiÖt ®íi KBTTN Phong Nha Rõng th−êng xanh 41.132 577 65 120 60 35 (Qu¶ng B×nh) nhiÖt ®íi + rõng trªn nói ®¸ v«i VQG B¹ch M· (Thõa Rõng th−êng xanh 83 233 30 21 22.031 1.406 Thiªn) nhiÖt ®íi vμ ¸ nhiÖt ®íi KBTTN S¬n Trμ Rõng th−êng xanh 4.370 285 30 51 15 6 (Qu¶ng Nam) Èm nhiÖt ®íi KBTTN Ch− Mom Rõng th−êng xanh 48.658 508 76 208 51 17 R©y (Kon Tum) Èm nhiÖt ®íi + nöa rông l¸ KBTTN Kon Cha Rõng th−êng xanh 16.000 850 49 221 49 25 R¨ng (Gia Lai) Èm nhiÖt ®íi VQG Yok®«n (§¨k Rõng rông l¸ + nöa 58.200 464 62 196 40 13 L¨k) rông l¸ KBTTN Nam Ca Rõng kh« rông l¸ 56 140 34 16 (§¨k L¨k) VQG C¸t Tiªn (§ång Rõng l¸ réng th−êng 73.878 1.362 62 121 22 13 Nai) xanh + nöa rông l¸ 6 VQG Trμm chim HÖ sinh th¸i rõng 7.600 170 1 (§ång Th¸p) trμm. 3 VQG C«n §¶o (Bμ Rõng th−êng xanh 19.998 882 28 69 39 8 RÞa-Vòng Tμu) nhiÖt ®íi Èm Nguån: Ph¹m NhËt - tæng hîp theo c¸c nguån t− liÖu "C¸c v−ên Quèc Gia vμ Khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam, 1995"; Bæ sung thªm tõ t− liÖu "c¸c V−ên Quèc gia ViÖt Nam", 2001. 3 TÝnh ®a d¹ng trong c¸c vïng ®Þa lý sinh vËt ViÖt Nam 2.3 C¸c vïng ®Þa lý sinh vËt ViÖc ph©n chia c¸c vïng ®Þa lý sinh häc (§¬n vÞ ®Þa lý sinh häc - Biounit) ë c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu dùa vμo c¸c yÕu tè sau: 1. YÕu tè ®Þa h×nh, 2. YÕu tè khÝ hËu, 57
3. YÕu tè ph©n bè ®Þa lý, 4. TÝnh thÝch nghi cña ®¬n vÞ loμi, 5. Sù ph©n bè cña c¸c th¶m thùc vËt, 6. Sù ph©n bè cña c¸c nhãm hoÆc líp ®éng vËt. 7. Sù kh¸c nhau vÒ tæ hîp loμi vμ c¸c giíi h¹n ph©n bè cña c¸c loμi chØ thÞ Trong ®ã, yÕu tè thø b¶y ®−îc coi lμ yÕu tè c¬ b¶n nhÊt ®èi víi viÖc ph©n chia c¸c vïng ®Þa lý sinh vËt. ViÖt Nam còng ®−îc coi lμ mét trong nh÷ng n−íc cã sù ®a d¹ng cao vÒ vïng ®Þa lý sinh häc. C¨n cø vμo c¸c yÕu tè trªn, c¸c nhμ sinh vËt ViÖt Nam (Th¸i V¨n Trõng, §μo V¨n TiÕn, Vâ QuÝ, §Æng Ngäc Thanh, Mai §×nh Yªn, Cao V¨n Sung, §Æng Huy Huúnh, TrÇn Kiªn, Phan KÕ Léc...) ®· chia ViÖt Nam thμnh 5 vïng ®Þa lý sinh häc nh− sau: 1. Vïng ®Þa lý sinh häc §«ng B¾c 2. Vïng ®Þa lý sinh häc T©y B¾c 3. Vïng ®Þa lý sinh häc B¾c Trung Bé 4. Vïng ®Þa lý sinh häc Nam Trung Bé vμ T©y Nguyªn 5. Vïng ®Þa lý sinh häc §«ng Nam Bé Khi nghiªn cøu vÒ c¸c vïng ®Þa lý sinh häc ViÖt Nam n¨m 1995, TiÕn sÜ Jorhn Mackinnon ®· chia vïng l·nh thæ ®Êt liÒn cña n−íc ta thμnh c¸c ®¬n vÞ sinh häc nhá h¬n bao gåm: 1. Vïng ®Þa lý sinh häc §«ng B¾c, 2. Vïng ®Þa lý sinh häc Hoμng Liªn S¬n, 3. Vïng ®Þa lý sinh häc B¾c Trung t©m §«ng D−¬ng, 4. Vïng ®Þa lý sinh häc Ch©u thæ S«ng Hång, 5. Vïng ®Þa lý sinh häc Nam Trung t©m §«ng D−¬ng, 6. Vïng ®Þa lý sinh häc B¾c Trung Bé, 7. Vïng ®Þa lý sinh häc Nam Trung Bé, 8. Vïng ®Þa lý sinh häc T©y Nguyªn, 9. Vïng ®Þa lý sinh häc cao nguyªn §μ L¹t, 10. Vïng ®Þa lý sinh häc Ch©u thæ s«ng Cöu Long. Theo Mackinnon th× c¸c vËt c¶n tù nhiªn ®· t¹o nªn sù h×nh thμnh c¸c trung t©m ®a d¹ng sinh häc cña ViÖt Nam vμ §«ng D−¬ng. Thø nhÊt. d·y nói chÝnh Tr−êng S¬n nh− mét barie ng¨n 2 vïng rõng Èm h¬n ë MiÒn §«ng vμ kh« h¬n ë MiÒn T©y, n¬i thuéc vïng ®Þa lý sinh häc l−u vùc s«ng Mª K«ng. Nh÷ng nói cao ë ®©y chøa ®ùng nhiÒu loμi vμ ph©n loμi ®Æc h÷u vμ lμ n¬i cã thÓ ®−îc ph©n chia nhá h¬n thμn 2 ®¬n vÞ ®Þa sinh häc phô lμ Cao nguyªn §μ L¹t vμ Trung t©m T©y Nguyªn. Vïng ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Mª K«ng vÉn cßn nh÷ng nÐt ®Æc thï vÒ ph−¬ng diÖn sinh häc tr¶i tõ nh÷ng vïng ®åi nói ra tËn phÝa ®«ng. 58
Mét yÕu tè tù nhiªn kh¸c ®−îc xem xÐt lμ ®Ìo B¹ch M·-H¶i V©n, ®Ìo nμy chia khu hÖ nhiÖt ®íi Nam Trung Bé ra khái vïng cËn nhiÖt ®íi B¾c Trung Bé. §Ìo H¶i V©n t¹o nªn mét ®¬n vÞ khÝ hËu vμ ph¶n ¸nh qua sù ph©n bè vÒ c¸c loμi thùc vËt vμ ®éng vËt.. B¾c ViÖt Nam cã nhiÒu ®¬n vÞ ®Þa sinh häc kh¸c nhau ®−îc ph©n c¸ch bëi c¸c con s«ng. Sù ph©n bè cña c¸c d¹ng thó Linh tr−ëng ®Æc h÷u vμ mét sè loμi chim ®· nãi lªn tÇm quan träng cña c¸c con s«ng nμy nh− ranh giíi cho c¸c loμi ®éng vËt. Cuèi cïng lμ vïng nói thuéc d·y Hoμng Liªn S¬n ë T©y B¾c ViÖt Nam, nã ®−îc coi lμ mét ®¬n vÞ ®Æc thï nèi víi d·y Hengduan Trung Quèc ®Õn phÝa §«ng d·y Himalaya. Nh÷ng d·y nói nμy cao h¬n d·y nói cßn l¹i cña ViÖt Nam vμ thùc sù cã sù kh¸c biÖt vÒ thùc vËt vμ ®éng vËt. C¸c sinh c¶nh thuû vùc còng ®−îc ph©n chia thμnh mét sè ®¬n vÞ ®Þa sinh häc (Mai §×nh Yªn, 1985, 1988, 1991). Cã hai vïng phô chÝnh cña vïng §«ng D−¬ng vμ ®ã lμ: vïng phô Nam Trung Quèc bao gåm toμn bé c¸c con s«ng phÝa B¾c ViÖt Nam cho ®Õn HuÕ vμ vïng phô §«ng D−¬ng hay cßn gäi lμ vïng phô Mª K«ng bao gåm c¶ ch©u thæ MªK«ng, bê biÓn phÝa Nam vμ c¸c con s«ng trªn cao nguyªn §¾c L¾c ch¶y xuèng s«ng Mª K«ng. C¸c s«ng ë bê biÓn phÝa Nam HuÕ cã sù hçn hîp vÒ hÖ ®éng vËt (c¸) cña hai vïng phô nãi trªn. Sù ph©n chia nμy kh«ng hoμn toμn gièng sù ph©n chia c¸c vïng ®Þa lý sinh vËt ViÖt Nam mμ c¸c nhμ khoa häc n−íc ta ®· chia mÆc dï viÖc ph©n chia c¸c vïng ®Þa lý sinh vËt ®Òu dùa vμo sù ph©n bè kh¸c nhau cña th¶m thùc vËt, c¸c loμi thùc vËt, ®éng vËt mang tÝnh chØ thÞ. Khã cã thÓ nªu lý do t¹i sao vμ c¬ së nμo ®óng v× c¸c nghiªn cøu vμ sè liÖu thu ®−îc vÒ sinh vËt ë n−íc ta cßn qu¸ nghÌo. Tuy nhiªn nh÷ng thùc tÕ tù nhiªn còng cã thÓ gióp ta dÔ dμng nhËn thÊy. VÝ dô d·y B¹ch M·-H¶i V©n lμ chiÕc barie tù nhiªn ng¨n chia sù ph©n bè cña nhiÒu loμi thùc vËt vμ ®éng vËt gi÷a hai miÒn B¾c vμ Nam, ®Æc biÖt lμ c¸c loμi thó. Bß x¸m (Bos sauveli), Bß rõng (Bos javanicus), H−¬u Cμ toong (Cervus eldi), KhØ ®u«i dμi (Macaca fascicularis)... chØ ph©n bè trong c¸c ®¬n vÞ ®Þa lý sinh vËt phÝa Nam B¹ch M·-H¶i V©n hoÆc c¸c ph©n loμi cña loμi Voäc ®en (Trachypithecus francoisi), Voäc mòi hÕch (Rhinopithecus avunculus), KhØ mèc (Macaca assamensis) chØ ph©n bè ë phÝa B¾c B¹ch M·-H¶i V©n. Chóng ta còng cã thÓ thÊy nhiÒu loμi thùc vËt chØ ph©n bè trong c¸c vïng ®Þa lý sinh vËt ë phÝa B¾c B¹ch M·- H¶i V©n nh− Lim xanh (Erythropholeum fordi), Giæi bμ (Michelia baviensis), Chß nhai (Anogeissus tonkinensis), Hoμng ®μn (Dacrydium pierei) hoÆc phÝa Nam B¹ch M·-H¶i V©n nh− CÈm lai (Dalbergia oliverii), CÈm lai Bμ rÞa (Dalbergia bariensis), CÈm liªn (Pentacme siamensis), Gi¸ng h−¬ng (Pterocarpus cambodianus), Chiªu liªu (Terminlia tomentosa).... Tuy nhiªn, viÖc ph©n chia c¸c vïng ®Þa lý sinh häc chØ mang tÝnh t−¬ng ®èi bëi v× c¸c loμi sinh vËt lu«n cã kh¶ n¨ng ph¸t t¸n vμ di c−, nhÊt lμ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, khi m«i tr−êng sèng bÞ t¸c ®éng vμ cã sù thay ®æi lín, tÝnh chÊt chØ thÞ cña c¸c loμi ®«i lóc ®· trë nªn mê nh¹t. 2.4 §Æc ®iÓm c¸c vïng ®a d¹ng sinh häc trªn c¹n vμ trong c¸c thñy vùc Víi viÖc ph©n chia c¸c vïng ®Þa lý sinh häc nh− ®· nªu trªn thÓ hiÖn râ tÝnh phong phó cña ®a d¹ng sinh häc trong c¸c hÖ sinh th¸i trªn c¹n vμ c¸c thñy vùc ë ViÖt Nam. C¸c nghiªn cøu còng ®· x¸c ®Þnh ë ViÖt Nam hiÖn cã 4 trung t©m ®a d¹ng sinh häc chÝnh lμ: Hoμng Liªn S¬n, B¾c Tr−êng S¬n, T©y Nguyªn vμ §«ng Nam Bé. 59
2.4.1 C¸c vïng ®a d¹ng sinh häc trªn c¹n 1. §«ng B¾c: Cã c¸c HST ®a d¹ng, bao gåm nói ®¸ v«i, vïng ®åi nói thÊp vμ ®ång b»ng ven biÓn hÑp. Vïng cã nhiÒu c¶nh quan cã gi¸ trÞ di s¶n quan träng nh− VÞnh H¹ Long, ®¶o C¸t Bμ rÊt giμu vÒ ®éng thùc vËt. Duy nhÊt lμ vïng cßn t×m thÊy c¸c loμi ®éng vËt ®Æc h÷u nh− voäc mòi hÕch (Rhinopithecus avunculus), vμ voäc ®Çu tr¾ng (Trachypithecus francoisi poliocephalus) lμ nh÷ng loμi ®éng vËt quý hiÕm cña c¶ thÕ giíi. §é che phñ rõng ë vïng nμy tr−íc ®©y chiÕm kho¶ng 50%, nh−ng hiÖn nay bÞ gi¶m nghiªm träng. 2. D·y Hoμng Liªn S¬n: lμ d·y nói quan träng nhÊt cña ViÖt Nam cã ®Ønh Phan Xi P¨ng cao nhÊt c¶ n−íc (3.140 m). Vïng nμy cã c¸c tμi nguyªn sinh häc ®a d¹ng, nhÊt lμ c¸c c©y th¶o d−îc cã gi¸ trÞ kinh tÕ, còng lμ vïng cã nhiÒu phong c¶nh ®Ñp, khÝ hËu m¸t. 3. Ch©u thæ s«ng Hång: mét trong hai ch©u thæ lín nhÊt cña ViÖt Nam, cã hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n−íc ®iÓn h×nh nh− Xu©n Thuû, mét ®iÓm Ramsar ®Çu tiªn cña ViÖt Nam, n¬i cã sè l−îng chim di chó lín nhÊt ë ViÖt Nam. 4. T©y B¾c: mÆc dï kh«ng réng nh−ng c¸c khu rõng trong vïng ph©n theo c¸c ®é cao kh¸c nhau t¹o nªn c¸c hÖ sinh th¸i ®Æc tr−ng. Møc ®é ®a d¹ng sinh häc thÊp, bëi v× diÖn tÝch rõng bÞ suy gi¶m nhanh chãng. HiÖn cã 38 loμi ®éng vËt quÝ hiÕm vμ mét sè loμi thùc vËt ®Æc h÷u quý hiÕm. 5. B¾c Trung Bé (B¾c Tr−êng S¬n): cã ®Æc ®iÓm hÑp vμ dμi, n»m kÑp gi÷a d¶i Tr−êng S¬n vμ biÓn. Rõng giμu, ®é che phñ ë møc ®é kh¸. §Þa h×nh biÕn ®æi ®a d¹ng gi¶i thÝch tÝnh giμu cã vÌ ®a d¹ng sinh häc cña vïng. Vïng cã mét sè loμi ®Æc h÷u cã nguy c¬ tuyÖt chñng, nh− gμ l«i lam mμo tr¾ng (Lophura edwardsi) vμ voäc Hμ TÜnh (Trachypithecus francoisi hatinhensis). §· ph¸t hiÖn ®−îc 4 loμi ®éng vËt cã vó míi lμ Sao La (Pseudoryx nghetinhensis), mang Tr−êng S¬n (Caninmuntiacus truongsonensis), mang Pï Ho¹t (Muntiacus puhoatensis) vμ mang lín (Megamunticus vuquangensis) ë trong vïng. 6. Trung Trung Bé (Trung Tr−êng S¬n): lμ vïng cã ®Æc ®iÓm chuyÓn tiÕp gi÷a nói ®¸ v«i cña miÒn B¾c víi nói ®Êt ë miÒn Nam, t¹o ra c¸c ®Æc ®iÓm ®a d¹ng sinh häc ®éc ®¸o, cã nhiÒu loμi ®Æc h÷u, quÝ hiÕm. 7. Nam Trung Bé: ®Æc tr−ng lμ vïng b¸n kh« h¹n, cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc kh«ng cao nh− c¸c vïng kh¸c. 8. T©y Nguyªn: Vïng rÊt giμu tÝnh §DSH, lμ ®Þa bμn cã ®é che phñ rõng lín nhÊt ViÖt Nam (61%). §©y lμ n¬i c− tró cña nhiÒu loμi ®éng vËt cã vó lín nh− voi, hæ, b¸o, tr©u rõng, bß rõng, bß x¸m. Cã nhiÒu loμi thùc vËt quÝ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nh− s©m Ngäc Linh, th«ng n−íc, th«ng l¸ dÑt, th«ng §μ L¹t, th«ng ®á vμ c¸c loμi gç quÝ kh¸c. 9. §«ng Nam Bé: lμ vïng chuyÓn tiÕp gi÷a T©y Nguyªn vμ ®ång b»ng Nam Bé, cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn c©y c«ng nghiÖp. Trong vïng cßn tån t¹i mét quÇn thÓ Tª gi¸c mét sõng (Rhinoceros sondaicus), kho¶ng 5-7 c¸ thÓ. 10. Ch©u thæ s«ng Cöu Long: lμ ch©u thæ s«ng lín nhÊt c¶ n−íc vμ lμ vïng cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc vÒ c¸c hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn vμ ®Êt ngËp n−íc, lμ n¬i hiÖn b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ loμi sÕu ®Çu ®á (Grus antigone) ë §«ng Nam ¸. 60