Bài giảng môn kinh tế vĩ mô- chương 5

Chia sẻ: Tailieu Upload | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:21

Thêm vào BST

Báo xấu

410
lượt xem 188
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'bài giảng môn kinh tế vĩ mô- chương 5', kinh tế - quản lý, kinh tế học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng môn kinh tế vĩ mô- chương 5

CHÖÔNG V THAÁT NGHIEÄP VAØ LAÏM PHAÙT I. THAÁT NGHIEÄP 1. Taùc haïi cuûa thaát nghieäp Thöù nhaát, ñoái vôùi caù nhaân vaø gia ñình ngöôøi bò thaát nghieäp: Ñôøi soáng cuûa hoï seõ toài teä hôn do maát nguoàn thu nhaäp, kyõ naêng chuyeân moân bò soùi moøn, maát nieàm tin trong cuoäc soáng, nguy cô beänh taät taêng leân, haïnh phuùc gia ñình bò ñe doaï, con caùi chòu nhieàu thieät thoøi. Thöù hai, ñoái vôùi xaõ hoäi: Phaûi chi phí cho ñoäi quaân thaát nghieäp (nhaát laø ôû caùc nöôùc coù cheá ñoä trôï caáp thaát nghieäp); phaûi chi nhieàu tieàn hôn cho beänh taät; phaûi ñöông ñaàu vôùi caùc teä naïn xaõ hoäi nhö troäm caép, röôïu cheø,… do ngöôøi thaát nghieäp gaây ra; phaûi chi nhieàu tieàn hôn cho vieäc xöû lyù toäi phaïm. Thöù ba, ñoái vôùi hieäu quaû neàn kinh teá: TN cao laøm cho neàn kinh teá h/ñ khoâng coù hieäu quaû. 2. Moät soá khaùi nieäm cô sôû - Nhöõng ngöôøi trong ñoä tuoåi lao ñoäng laø nhöõng ngöôøi ôû ñoä tuoåi coù nghóa vuï vaø quyeàn lôïi lao ñoäng theo quy ñònh ñaõ ghi trong hieán phaùp. - Löïc löôïng lao ñoäng laø soá ngöôøi trong ñoä tuoåi lao ñoäng ñang coù vieäc hoaëc chöa coù vieäc laøm nhöng ñang tìm kieám vieäc laøm. ÔÛ VN, nhöõng ngöôøi ñang laøm vieäc coù theå naèm trong tuoåi lao ñoäng hoaëc ngoaøi tuoåi LÑ. Soá ngöôøi ngoaøi tuoåi LÑ coù vieäc laøm ñöôïc tính vaøo löïc löôïng lao ñoäng theo giôùi haïn (>13 vaø
+ Nhöõng ngöôøi ngoaøi tuoåi lao ñoäng nhöõng naèm trong khoaûng 13 -16 tuoåi ñang coù vieäc laøm. - Soá ngöôøi thaát nghieäp goàm nhöõng ngöôøi trong ñoä tuoåi lao ñoäng, coù khaû naêng lao ñoäng, ñang tìm vieäc nhöng chöa coù vieäc laøm. Theo ñònh nghóa treân, nhöõng ngöôøi ngoaøi tuoåi LÑ, cho duø ñang tìm vieäc vaø khoâng coù vieäc laøm thì cuõng khoâng ñöôïc xem laø TN. Hoaëc 1 ngöôøi trong tuoåi LÑ, coù khaû naêng LÑ, nhöng khoâng heà coù haønh ñoäng tìm vieäc thì cuõng khoâng phaûi laø ngöôøi TN. Nhöõng thaønh phaàn neâu treân ñöôïc xeáp ngoaøi löïc löôïng LÑ. - Ngöôøi coù vieäc laøm laø nhöõng ngöôøi ñang laøm cho caùc caùc cô sôû saûn xuaát kinh doanh, vaên hoaù, xaõ hoäi,... - Ngoaøi nhöõng ngöôøi coù vieäc vaø thaát nghieäp, nhöõng ngöôøi coøn laïi trong ñoä tuoåi lao ñoäng ñöôïc coi laø nhöõng ngöôøi khoâng naèm trong löïc löôïng lao ñoäng, bao goàm ngöôøi ñi hoïc, noäi trôï gia ñình,... vaø moät boä phaän khoâng muoán tìm vieäc laøm vì caùc lyù do khaùc nhau. 3. Daáu hieäu thaát nghieäp - Trong ñoä tuoåi lao ñoäng. - Coù khaû naêng, coù nhu caàu, coù nghóa vuï lao ñoäng. - Ñang khoâng tìm ñöôïc vieäc laøm, coù vieäc laøm nhöng khoâng oån ñònh. Löïc löôïng lao Coù vieäc Thaát Trong ñoä tuoåi ñoäng nghieäp lao ñoäng Ngoaøi löïc löôïng lao ñoäng ("oám ñau, noäi trôï, khoâng muoán tìm vieäc) 2
Daân Ngoaøi ñoä tuoåi soá lao ñoäng Sô ñoà mieâu taû noäi dung caùc khaùi nieäm 4. Caùc chæ tieâu theå hieän tình traïng thaát nghieäp 4.1. Soá ngöôøi thaát nghieäp Ñöôïc tính theo 2 caùch: - Thoáng keâ theo caùc daáu hieäu thaát nghieäp, ñaõ neâu ôû treân. - Tính töø löïc löôïng lao ñoäng xaõ hoäi vaø ngöôøi coù vieäc laøm. Soá ngöôøi thaát nghieäp = Toång löïc löôïng lao ñoäng xaõ hoäi – soá ngöôøi trong danh saùch lao ñoäng cuûa caùc ñôn vò lao ñoäng 4.2. Tyû leä thaát nghieäp Ñeå ño löôøng möùc thaát nghieäp trong neàn kinh teá chuùng ta söû duïng chæ tieâu “ tyû leä thaát nghieäp”: Soá ngöôøi thaát x10 nghieäp Tyû leä thaát Löïc löôïng lao 0 nghieäp(%) = 4.3. Thôøi gian thaát nghieäp ñoäng Thôøi gian thaát nghieäp bao giôø cuõng ñöôïc hieåu laø thôøi gian trung bình, ñöôïc tính theo phöông phaùp bình quaân gia quyeàn. 4.4.Taàn soá thaát nghieäp Laø soá laàn trung bình 1 ngöôøi lao ñoäng bò TN trong 1 thôøi kyø nhaát ñònh (ví duï: 1 naêm bò thaát nghieäp 3 laàn). Taàn soá thaát nghieäp phuï thuoäc vaøo: 3
+ Söï thay ñoåi nhu caàu LÑ cuûa caùc DN. + Söï gia taêng tyû leä tham gia vaøo löïc löôïng LÑ. Trong ngaén haïn, khi toång caàu khoâng ñoåi nhöng coù söï bieán ñoäng veà cô caáu cuûa noù vaø khi coù tyû leä taêng daân soá cao thì taàn soá TN bò ñaåy leân nhanh. Taàn soá TN lôùn, coù nghóa laø thöôøng xuyeân coù soá TN nhieàu, tyû leä TN seõ cao. Haï thaáp tyû leä taêng daân soá vaø oån ñònh KT laø höôùng ñi quan troïng giöõ cho taàn soá TN ôû möùc thaáp. 5. Phaân loaïi thaát nghieäp vaø caùc loaïi thaát nghieäp 5.1. Phaân theo ñaëc tính cuûa ngöôøi thaát nghieäp Phaân theo caùc tieâu chí sau ñaây: - Tieâu chí tuoåi taùc. - Tieâu chí giôùi tính. - Tieâu chí ngaønh ngheà. - Tieâu chí laõnh thoå. - Tieâu chí daân toäc. 5.2. Phaân loaïi theo lyù do thaát nghieäp - Boû vieäc - Maát vieäc - Chöa coù vieäc - Ngoaïi leä 5.3. Phaân loaïi theo tính chaát cuûa thaát nghieäp a. Thaát nghieäp taïm thôøi (Thaát nghieäp cô hoïc - Frictional Unemployment) coøn goïi laø thaát nghieäp coï xaùt, thaát nghieäp baát ñoàng, thaát nghieäp dai daúng, thaát nghieäp taïm thôøi, thaát nghieäp chuyeån ñoåi). Loaïi naøy chuû yeáu bao goàm nhöõng ngöôøi ñang ñi tìm vieäc, xuaát thaân töø thaønh phaàn boû vieäc cuõ tìm vieäc môùi, hoaëc töø thaønh phaàn môùi gia nhaäp hay taùi nhaäp 4
löïc löôïng LÑ. Ngoaøi ra, ngöôøi ta coøn tính caû nhöõng ngöôøi thaát nghieäp thôøi vuï vaø nhöõng ngöôøi TN do taøn taät 1 phaàn (nhöng vaãn coù khaû naêng lao ñoäng vaø ñang tìm vieäc laøm). b. Thaát nghieäp cô caáu ( StructuralUnemplyment - coøn goïi laø thaát nghieäp baát töông xöùng) Xaûy ra khi coù söï maát caân ñoái veà maët cô caáu giöõa cung vaø caàu veà LÑ. Söï maát caân ñoái naøy coù theå xaûy ra do 2 nguyeân nhaân: + Thieáu kyõ naêng: coù theå do söï thay ñoåi cô caáu ngaønh hoaëc do coâng vieäc yeâu caàu trình ñoä cao hôn ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng. + Khaùc bieät veà ñòa ñieåm cö tru ù: Yeáu toá chính laø do söï phaùt trieån khoâng ñoàng ñeàu giöõa caùc vuøng, vuøng naøy phaùt trieån nhanh, ñang caàn nhieàu LÑ, trong khi vuøng khaùc phaùt trieån chaäm, ñang thöøa LÑ. Tuy nhieân, ngöôøi LÑ khoâng deã daøng di chuyeån töø nôi naøy ñeán nôi khaùc ñeå coù ñöôïc vieäc laøm. c. Thaát nghieäp chu kyø ( CyclicalUnemployment - coøn goïi laø thaát nghieäp do thieáu caàu, thaát nghieäp theo thuyeát Keynes) Laø loaïi thaát nghieäp ñöôïc taïo ra bôûi tình traïng suy thoaùi neàn KT, saûn löôïng tuït xuoáng thaáp hôn SLTN. Do toång caàu veà haøng hoaù vaø dòch vuï suït giaûm, buoäc caùc DN phaûi SX ít hôn, thaäm chí coù khi phaûi ñoùng cöûa. Vì vaäy, DN seõ phaûi sa thaûi coâng nhaân, taïo neân TN haøng loaït. Ñaëc ñieåm cô baûn ñeå phaàn bieät TN chu kyø vôùi caùc loaïi TN khaùc laø möùc TN gaàn nhö ôû khaép moïi nôi. W d. Thaát nghieäp do cô cheá quaûn lyù lao ñoäng tieàn löông (Coøn LS goïi laø thaát nghieäp chôø vieäc) Do söï khoâng linh hoaït cuûa tieàn löông chuû yeáu do vieäc quy ñònh möùc löông toái thieåu cuûa ngöôøi lao ñoäng. Tieàn Tieàn löông LD löông caân caân baèng baèng L* 5 Lao ñoäng
e. thaát nghieäp töï nguyeän vaø thaát nghieäp khoâng töï nguyeän. Phuï thuoäc vaøo moái quan heä cung - caàu lao ñoäng. Thaát nghieäp töï nguyeän chæ nhöõng ngöôøi "töï nguyeän" khoâng muoán laøm vieäc, do vieäc laøm vaø möùc löông töông öùng chöa hoaø hôïp vôùi mong muoán cuûa mình. Töø giaû thieát naøy, coù theå xaây döïng ñöôïc hai ñöôøng cung: moät ñöôøng cung chæ ra quy moâ cuûa löïc löôïng lao ñoäng xaõ hoäi töông öùng vôùi caùc möùc löông cuûa thò tröôøng lao ñoäng; moät ñöôøng cung chæ ra boä phaän lao ñoäng chaáp nhaän vieäc laøm vôùi möùc löông töông öùng cuûa thò tröôøng lao ñoäng. Khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng cung bieåu thò con soá thaát nghieäp töï nguyeän (hình 7.2). Ñöôøng LD laø ñöôøng caàu lao ñoäng, do nhu caàu lao ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp quyeát ñònh. Ñöôøng LS laø ñöôøng cung löïc löôïng lao ñoäng xaõ hoäi. Ñöôøng LS' laø ñöôøng cung boä phaän lao ñoäng saün saøng chaáp nhaän vieäc laøm töông öùng vôùi caùc möùc löông cuûa thò tröôøng lao ñoäng, GF laø con soá thaát nghieäp töï nguyeän. Thaát nghieäp töï nguyeän bao goàm soá ngöôøi thaát nghieäp taïm thôøi vaø soá ngöôøi thaát nghieäp cô caáu, vì ñoù laø nhöõng ngöôøi chöa saün saøng laøm vieäc vôùi möùc löông töông öùng, coøn ñang tìm kieám nhöõng cô hoäi toát hôn. 6
Möùc LS ' löông LS F W1 G G W* E LD LD ' Löôïng lao ñoäng L Neáu x/h coù cheá ñoä quy ñònh möùc löông toái thieåu, g/s ôû w1 cao hôn möùc löông cô baûn cuûa T/T lao ñoäng (W *). ÔÛ möùc löông W1, cung lao ñoäng saün saøng chaáp nhaän vieäc laøm (LS’) seõ lôùn hôn caàu LÑ. Söï cheânh leäch naøy ñöôïc bieåu hieän baèng ñoaïn AB. Ñoù chính laø soá ngöôøi TN theo “lyù thuyeát coå ñieån” thì ñoù laø boä phaän thaát nghieäp TN, bôûi TN töï nhieân bôûi xh chæ chaáp nhaän laøm vieäc taïi möùc löông cao hôn (W1). TN khoâng töï nguyeän laø TN do thieáu caàu xaûy ra khi toång caàu suït giaûm, SX bò ñình treä, maát vieäc,… ôû treân hình treân hình veõ laø ñoaïn GE. 6. Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán thaát nghieäp vaø phöông höôùng cô baûn nhaèm haïn cheá thaát nghieäp vaø taùc haïi cuûa thaát nghieäp 6.1. Söï ñoåi môùi vaø naâng cao nhanh choùng tieán boä khoa hoïc vaø coâng ngheä trong toaøn boä neàn kinh teá quoác daân - Coâng ngheä hieän ñaïi khi ñöôïc ñöa vaøo saûn xuaát seõ thay theá nhieàu lao ñoäng thuû coâng vaøo taïo ra thaát nghieäp töø boä phaän naøy. - CN hieän ñaïi khi ñöôïc ñöa vaøo SX seõ laøm cho boä phaän LÑ cuõ trôû neân laïc haäu, khoâng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu môùi. 7
- CM KHCN cuøng vôùi hoäi nhaäp kinh teá quoác teá ⇒ thay ñoåi cô caáu xaõ hoäi theo höôùng chuyeân moân hoùa ⇒ xuaát hieän nhu caàu veà löïc löôïng lao ñoäng môùi maø lao ñoäng hieän coù khoâng phuø hôïp. 6.2. Söï baát ñoàng giöõa toác ñoä taêng daân soá vaø toác ñoä taêng tröôûng kinh teá Ñeå giöõ caân baèng veà vieäc laøm trong ñieàu kieän khoâng ñoåi veà coâng ngheä SX, toác ñoä taêng tröôûng kinh teá phaûi cao hôn toác ñoä taêng tröôûng daân soá nhieàu laàn. Tuy nhieân ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån hieän nay chöa theå thöïc hieän ñöôïc ñieàu naøy bôûi vì tuy toác ñoä taêng tröôûng kinh teá tuy coù nhanh nhöng toác ñoä taêng daân soá taêng cuõng khoâng keùm. 6.3. phöông höôùng cô baûn nhaèm laøm giaûm tyû leä thaát nghieäp Ñoái vôùi thaát nghieäp chu kyø: duøng chính saùch taøi khoùa vaø tieàn teä môû roäng ñeå kích thích söï gia taêng cuûa toång caàu, keùo saûn löôïng leân möùc saûn löôïng tieàm naêng. Ñoái vôùi thaát nghieäp töï nhieân: Trong vaøi thaäp nieân gaàn ñaây, tyû leä TNTN coù khuynh höôùng taêng leân ôû moät soá nöôùc. Coù 3 lyù do: Moät laø, söï thay ñoåi cô caáu daân soá theo höôùng taêng tyû troïng thaønh phaàn thaát nghieäp cao. Hai laø, söï thay ñoåi cô caáu KT laøm taêng thaønh phaàn thaát nghieäp cô caáu do thieáu kyõ naêng. Ba laø, cheá ñoä trôï caáp TN ôû moät soá nöôùc laøm cho ngöôøi LÑ khoâng tích cöïc tìm vieäc hoaëc khoâng chaáp nhaän coâng vieäc coù möùc löông thaáp. Vaäy phaûi chaêng vieäc giaûm tyû leä TN TN coù veû nhö hoang töôûng? Thöïc teá khoâng phaûi nhö vaäy, caùc bieän phaùp tích cöïc luoân coù taùc duïng toát, neáu nhö khoâng laøm giaûm thì cuõng seõ haïn cheá ñöôïc möùc ñoä gia taêng trong tyû leä TNTN. 8
Coù theå khaéc phuïc baèng caùch taêng cöôøng ñaøo taïo, môû roäng heä thoáng thoâng tin veà vieäc laøm, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi trong vieäc di chuyeån nôi cö truù,... II. LAÏM PHAÙT 1. Khaùi nieäm Laïm phaùt laø tình traïng möùc giaù chung taêng leân (trong moät thôøi gian nhaát ñònh). Hay ñoù laø tình traïng phaùt haønh tieàn quaù möùc. Giaûm phaùt laø tình traïng möùc giaù chung giaûm xuoáng (Söï phaùt haønh tieàn teä khoâng ñuû möùc caàn cho löu thoâng haøng hoùa. Giaûm laïm phaùt laø söï suït giaûm cuûa tyû leä laïm phaùt. Tyû leä laïm phaùt phaûn aùnh toác ñoä taêng giaù ôû thôøi ñieåm naøy so vôùi thôøi ñieåm tröôùc ñoù (coù theå tính theo naêm, quyù,…). Möùc giaù chung (General Price) laø möùc giaù trung bình cuûa nhieàu loaïi haøng hoùa vaø dòch vuï. Möùc giaù ñoù ñöôïc ño baèng chæ soá giaù. Chæ soá giaù tieâu duøng (CPI - Consumer Price Index) phaûn aùnh söï bieán ñoäng giaù caû cuûa moät gioû haøng hoaù vaø dòch vuï tieâu bieåu cho cô caáu tieâu duøng cuûa xaõ hoäi. Coâng thöùc tính coù theå vieát nhö sau: G = ∑ Gi.fi Trong ñoù: G - chæ soá giaù chung (coù theå vieát laø CPI) Gi - chæ soá giaù caû töøng loaïi haøng. fi - tyû troïng möùc tieâu duøng cuûa töøng loaïi, nhoùm haøng trong gioû (vôùi ∑fi = 1 ). Noù phaûn aùnh cô caáu tieâu duøng cuûa xaõ hoäi. 2. Tieâu chí ño löôøng tình traïng laïm phaùt 2.1.Tyû leä laïm phaùt 9
Tyû leä laïm phaùt laø thöôùc ño chuû yeáu cuûa laïm phaùt trong moät thôøi kyø. Quy moâ vaø söï bieán ñoäng cuûa noù phaûn aùnh quy moâ vaø xu höôùng laïm phaùt: Tyû leä laïm phaùt ñöôïc tính nhö sau: Gi g =( - 1)x100 p Go gp (nL) - tyû leä laïm phaùt (%) Gi - chæ soá giaù caû cuûa thôøi kyø nghieân cöùu. Go - chæ soá giaù caû thôøi kyø tröôùc ñoù ñöôïc choïn laøm goác ñeå so saùnh. 2.2. Quy moâ laïm phaùt Caên cöù vaøo möùc ñoää laïm phaùt coù theå chia thaønh ba loaïi: Laïm phaùt vöøa phaûi ( moderate inflation - moät chöõ soá): tyû leä laïm phaùt döôùi 10% moät naêm. Giaù taêng chaäm, ñoàng tieàn töông ñoái oån ñònh. Laïm phaùt phi maõ(galloping inflation - ba chöõ soá): tyû leä 10% - 999%. Khi laïm phaùt phi maõ ôû möùc cao thì tieàn maát giaù nhanh, gaây taùc ñoäng khoâng toát ñoái vôùi saûn xuaát vaø ñôøi soáng. Sieâu laïm phaùt ( Hyper inflation - treân ba chöõ soá): töø 1000% trôû leân. Loaïi naøy gaây taùc haïi nghieâm troïng ñoái vôùi neàn kinh teá. Caên cöù vaøo thôøi gian laïm phaùt: - Laïm phaùt kinh nieân thöôøng keùo daøi treân 3 naêm vôùi tyû leä laïm phaùt ñeán 50% moät naêm. - Laïm phaùt nghieâm troïng thöôøng keùo daøi treân 3 naêm, vôùi tyû leä laïm phaùt treân 50% moät naêm. - Sieâu laïm phaùt keùo daøi treân 1 naêm vôùi tyû leä laïm phaùt treân 200% moät naêm. 10
3. Taùc haïi cuûa laïm phaùt - Phaân phoái laïi thu nhaäp vaø cuûa caûi moät caùch ngaãu nhieân giöõa caùc caù nhaân, taäp ñoaøn vaø caùc giai taàng trong xaõ hoäi, ñaëc bieät ñoái vôùi ai giöõ nhieàu taøi saûn döôùi hình thöùc tieàn maët thì hoï seõ bò thieät haïi raát lôùn. - Coù nhöõng bieán daïng veà cô caáu saûn xuaát vaø vieäc laøm trong neàn kinh teá, ñaëc bieät khi laïm phaùt taêng nhanh cuøng vôùi söï thay ñoåi maïnh meõ cuûa giaù caû töông ñoái. Trong tröôøng hôïp ñoù seõ coù nhöõng doanh nghieäp, ngaønh ngheà coù theå phaát leân, traùi laïi cuõng khoâng ít doanh nghieäp vaø ngaønh ngheà ñi ñeán suy suïp, thaäm chí phaù saûn. 4. Caùc lyù thuyeát veà laïm phaùt Phaàn naøy ñeà caäp ñeán moät soá lyù thuyeát vaø quan ñieåm nhaèm lyù giaûi nhöõng nguyeân nhaân gaây ra vaø duy trì, thuùc ñaåy laïm phaùt. 4.1. Laïm phaùt caàu keùo(Demand - pull inflation) Xaûy ra khi toång caàu taêng, ñöôøng toång caàu theo giaù dòch chuyeån sang beân phaûi. Trong thöïc teá, khi xaûy ra LP caàu keùo ngöôøi ta thöôøng nhaän thaáy löôïng tieàn trong löu thoâng vaø khoái löôïng tín duïng taêng ñaùng keå vaø vöôït quaù khaû naêng coù giôùi haïn cuûa möùc cung haøng hoaù. ASLR ASSR P E P2 AD2 2 Laï m AD1 P E1 pha 1 ùt 11 Y Y2 Y1
4.2.Laïm phaùt do cung (laïm phaùt do chi phí ñaåy , Cost - Push inflation) Xaûy ra khi chi phí saûn xuaát taêng ( ñöôøng AS SR dòch chuyeån leân treân) hoaëc naêng löïc saûn xuaát giaûm (ñöôøng ASSR dòch chuyeån sang traùi)(hình b vaø c). Cuï theå: Chi phí sx taêng, coù theå do söï gia taêng tieàn löông danh nghóa, giaù nguyeân lieäu, thueá,…. Luùc ñoù caùc DN coù khuynh höôùng taêng giaù baùn ñeå buø ñaép phaàn taêng cuûa CPSX. Keát quaû laø ñöôøng AS SR dòch chuyeån leân treân. Khi caùc DN taêng giaù baùn, AD seõ giaûm bôùt (töø E ⇒ E2). Vaäy ASSR cuõng giaûm theo (töø F ⇒E2). Keát quaû cuoái cuøng laø neàn KT C/B taïi möùc möùc giaù cao hôn vaø SL thaáp hôn (hình b). ASSR2 ASSR2 Ñoà ASSR1 thò: P ASSR1 ASLR P AD AS LR P2 F E2 E2 E1 P2 P1 F AD P1 E Y 1 Y Y2 Y1 Y2 Y1 Hình b: Chi phí saûn xuaát taêng Hình c: Naêng löïc saûn xuaát giaûm Naêng löïc sx giaûm, coù theå do giaûm suùt nguoàn nhaân löïc, nguoàn voán; do söï gia taêng trong tyû leä TNTN; do chieán tranh hay thieân tai nghieâm troïng. Taùc ñoäng naøy laøm AS dòch sang traùi cuøng vôùi möùc giaûm cuûa SL tieàm naêng (Y1⇒ Y2). Khaû naêng cung öùng giaûm trong khi möùc caàu vaãn coøn cao, haøng hoaù trôû neân khan hieám (thieáu 1 löôïng 12
haøng E1F treân hình 7.3c), P baét ñaàu ⇑ . P⇑ laøm cho caàu ⇓ vaø cung taêng(di chuyeån treân ñöôøng caàu vaø ñöôøng cung). Cuoái cuøng, AD vaø AS caân baèng taïi möùc giaù cao hôn. Toùm laïi, caû 2 tröôøng hôïp LP do dòch chuyeån ñöôøng cung leân treân hoaëc sang traùi, maëc duø cô cheá taùc ñoäng hôi khaùc nhau, nhöng keát quaû cuoái cuøng gioáng nhau: neàn kinh teá vöøa bò LP, vöøa bò suït giaûm SL. Tình traïng naøy thöôøng ñöôïc goïi laø LP ñình ñoán. Möùc ñoä LP vaø ñình ñoán sx nhieàu hay ít phuï thuoäc vaøo ñoä doác ñöôøng AD. Neáu AD caøng doác ñöùng thì tyû leä LP caøng cao, caøng naèm ngang thì söï ñình ñoán SX caøng traàm troïng. 4.3.Laïm phaùt döï kieán (expected inflation) Laø tyû leä LP hieän taïi maø moïi ngöôøi döï kieán raèng noù seõ tieáp tuïc xaûy ra trong töông lai. Giaù caû trong tröôøng hôïp naøy taêng ñeàu vôùi moät tyû leä töông ñoái oån ñònh. Tyû leä laïm phaùt naøy ñöôïc goïi laø tyû leä laïm phaùt yø, vì moïi ngöôøi ñaõ coù theå döï tính tröôùc möùc ñoä cuûa noù neân ñöôïc goïi laø laïm phaùt döï kieán. Hình 7.4 cho thaáy LP döï kieán xaûy ra ntn. Ñoù laø ñöôøng AD vaø ñöôøng AS dòch chuyeån leân treân cuøng 1 toác ñoä. Vì LP ñaõ ñöôïc döï kieán neân chi phí sx (keå caû tieàn löông) vaø caû nhu caàu chi tieâu cuõng ñöôïc ñieàu chænh cho phuø hôïp vôùi toác ñoä LP. Nhö vaäy, SL vaãn giöõ nguyeân nhöng giaù caû ñaõ taêng leân theo döï kieán. Tyû leä laïm phaùt döï kieán moät khi ñaõ hình thaønh thì trôû neân oån ñònh vaø töï duy trì trong moät thôøi gian . Chæ khi nhöõng cuù soác môùi trong neàn kinh teá (coù theå töø trong nöôùc hoaëc töø nöôùc ngoaøi) seõ ñaåy laïm phaùt khoûi traïng thaùi yø. 13
P ASLR AD3 ASSR3 E3 ASSR2 AD2 P3 ASSR1 AD1 P2 E 4.4.Laïm phaùt vaø tieàn teä 2 Trong chöông 5 nghieân cöùu lyùEthuyeát soá löôïng tieàn P1 1 teä vaø ñaõ bieát ñaúng thöùc (M/P) = LP (i,Y) khi thò tröôøng Y tieàn teä caân baèng. Y* Xeùt trong daøi haïn laõi suaát thöïc teá (i) vaø saûn löôïng thöïc teá (Y) ñaït möùc caân baèng, nghóa laø (i) vaø (Y) laø oån ñònh (Y ñaït tieàm naêng = Y P), caàu tieàn thöïc teá laø khoâng ñoåi vaø do vaäy M/P cuõng seõ khoâng thay ñoåi. Ñieàu ñoù coù nghóa laø neáu löôïng cung tieàn danh nghóa (M) taêng leân thì giaù caû (P) cuõng taêng vôùi tyû leä töông öùng, noùi caùch khaùc tyû leä laïm phaùt seõ baèng tyû leä taêng tieàn. Nhö vaäy, laïm phaùt laø moät hieän töôïng tieàn teä. Ñieàu naøy xaûy ra trong thöïc teá khi neàn KT gaëp phaûi 1 côn soác (VD: giaù daàu taêng) laøm cho löôïng tieàn thöïc teá nhaát thôøi giaûm xuoáng. CP caàn taêng MS n ñeå ñaûm baûo nhu caàu tieàn thöïc teá. Nhöng vì SL vaø vieäc laøm khoâng ñoåi, chæ coù MS n, giaù caû vaø tieàn löông danh nghóa taêng leân. Khi NS thaâm huït lôùn, caùc CP coù theå in theâm tieàn ñeå trang traûi, löôïng tieàn danh nghóa taêng leân laø 1 nguyeân nhaân gaây ra LP (nhö LP caàu keùo). Vaø moät khi giaù caû ñaõ taêng leân thì thaâm huït môùi laïi naûy sinh, ñoøi hoûi phaûi in theâm 1 löôïng tieàn môùi vaø LP tieáp tuïc taêng voït. Kieåu LP xoaùy oác naøy thöôøng xaûy ra trong thôøi kyø sieâu LP. Tuy nhieân, caùc CP coù theå taøi trôï thaâm huït NS baèng caùch vay daân qua vieäc baùn tín phieáu. Löôïng tieàn 14
danh nghóa khoâng taêng theâm neân khoâng coù nguy cô LP, nhöng neáu thaâm huït keùo daøi, soá tieàn phaûi traû cho daân (caû goác laãn laõi) seõ lôùn ñeán möùc caàn phaûi in tieàn ñeå trang traûi thì khaû naêng coù LP cao laø ñieàu chaéc chaén. 4.5.Laïm phaùt vaø laõi suaát Laõi suaát thöïc teá thöôøng ít thay ñoåi vaø ôû möùc maø caû ngöôøi cho vay vaø ngöôøi ñi vay ñeàu coù theå chaáp nhaän ñöôïc. Neáu khaùc ñi seõ taïo ra möùc dö caàu hoaëc dö cung vaø seõ ñaåy laõi suaát naøy veà möùc oån ñònh. Nhöng laõi suaát danh nghóa laïi bieán ñoäng theo laïm phaùt. Khi laïm phaùt thay ñoåi thì laõi suaát danh nghóa seõ thay ñoåi theo, ñeå duy trì laõi suaát ôû möùc thöïc teá oån ñònh ( Vì laõi suaát thöïc teá = laõi suaát danh nghóa - tyû leä laïm phaùt ). Khi tyû leä laïm phaùt taêng leân, laõi suaát danh nghóa taêng theo, taêng chi phí cô hoäi cuûa vieäc giöõ tieàn, caøng giöõ tieàn nhieàu caøng thieät. III. MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA LAÏM PHAÙT VAØ THAÁT NGHIEÄP Khi noùi ñeán mqh giöõa LP vaø TN, caùc nhaø kinh teá thöôøng ñeà caäp ñeán khaùi nieäm “ñaùnh ñoåi”. Ñaùnh ñoåi (trade off) coù nghóa laø ñöôïc caùi naøy maát caùi kia, choïn caùi naøy phaûi boû caùi kia. A.W. Phillips ñaõ phaùt hieän ra raèng TN⇓ thì löông coù khuynh höôùng taêng, löông taêng seõ laøm taêng giaù. Nhö vaäy, TN⇓ seõ keùo theo tình traïng LP ⇑ . Phaùt hieän naøy ñaõ daãn ñeán 1 luaän ñieåm cho raèng giöõa LP vaø TN coù söï ñaùnh ñoåi vôùi nhau. Vaäy thì söï ñaùnh ñoåi naøy ñöôïc theå hieän nhö theá naøo? coù phaûi luoân xaûy ra tình traïng ñaùnh ñoåi khoâng? 1. Ñöôøng Phillips ban ñaàu 15
Döïa vaøo keát quaû thöïc nghieäm nhieàu naêm veà tieàn löông, giaù caû, thaát nghieäp ôû Anh ra ñôøi ñöôøng Phillips coù daïng nhö hình b vaø goïi laø ñöôøng Phillips ban ñaàu. Ñöôøng naøy cho thaáy moái quan heä nghòch giöõa thaát nghieäp vaø laïm phaùt vaø noù cuõng phuø hôïp vôùi thöïc teá kinh teá nhieàu nöôùc Taây AÂu thôøi kyø nhöõng naêm 50. Töùc laø coù söï “ñaùnh ñoåi” giöõa laïm phaùt thaát nghieäp. Ñöôøng Phillips ñöôïc xaây döïng hoaøn chænh vaø coù daïng nhö sau: gp = - ε (u - u* ) (*) Trong ñoù: gp - tyû leä laïm phaùt. u - tyû leä thaát nghieäp thöïc teá. u*- tyû leä thaát nghieäp töï nhieân. ε - ñoä doác ñöôøng Phillips. Ñöôøng naøy cho thaáy nhöõng ñaëc ñieåm sau ñaây ( hình a): - Laïm phaùt baèng khoâng khi thaát nghieäp thöïc teá baèng tyû leä töï nhieân. - Khi thaát nghieäp thöïc teá thaáp hôn thaát nghieäp töï nhieân thì laïm phaùt xaûy ra. - Ñoä doác ε caøng lôùn thì moät söï taêng, giaûm nhoû cuûa thaát nghieäp seõ gaây ra söï taêng, giaûm ñaùng keå veà laïm phaùt. Ñoä lôùn cuûa ε phaûn aùnh söï phaûn öùng cuûa tieàn löông. Neáu tieàn löông coù ñoä phaûn öùng maïnh thì ε Tyû leä neáu coù tính ì cao thì ε nhoû (ñöôøng Phillips seõ xoay lôùn, lngang). Neáu ñöôøng Phillips gaàn nhö naèm ngang thì laïm aïm gp phaùt phaûn öùng raát keùm vôùi thaát nghieäp. phaùt Ñoà thò: P C Tyû leä thaát u B u* 16 nghieäp P Hình a: Moái quan heä giöõa laïm phaùt C Hình b: ñöôøng Phillips ban ñaàu vaø thaát nghieäp
Ñöôøng Phillips gôïi cho nhöõng ngöôøi laøm chính saùch löïa choïn caùc c/s kinh teá vó moâ, ñaëc bieät laø c/s taøi khoaù vaø tieàn teä. Ví duï: G/s neàn kinh teá ñang ôû taïi B treân hình b (suy thoaùi thaát nghieäp). CP coù theå môû roäng cung tieàn nhaèm haï laõi suaát, thuùc ñaåy ñaàu tö, môû roäng toång caàu ⇒ seõ taïo ra vieäc laøm, TN giaûm. Ñieåm B seõ di chuyeån theo ñöôøng Phillips leân treân. 2. Ñöôøng Phillips môû roäng Thöïc teá ngaøy nay giaù caû ñaõ khoâng haï xuoáng theo thôøi gian do coù laïm phaùt döï kieán, vì theá ñöôøng Phillips ñaõ ñöôïc môû roäng theâm baèng vieäc bao goàm caû tyû leä laïm phaùt döï kieán vaø coù daïng nhö sau: gp = gpe - ε (u-u*) (**) gpe laø tyû leä laïm phaùt döï kieán. Ñöôøng naøy cho thaáy khi thaát nghieäp thöïc teá baèng thaát nghieäp töï nhieân thì laïm phaùt baèng tæ leä döï kieán. Neáu thaát nghieäp thöïc teá cao hôn thaát nghieäp töï nhieân thì tyû leä laïm phaùt thaáp hôn tyû leä döï kieán. Ñöôøng naøy goïi laø ñöôøng Phillips ngaén haïn öùng vôùi thôøi kyø maø tyû leä laïm phaùt döï kieán chöa thay ñoåi. Trong thôøi kyø naøy neáu coù nhöõng cuù soác caàu, giaû söû toång caàu taêng 17
leân nhanh, neàn kinh teá ñi doïc ñöôøng Phillips leân phía treân, laïm phaùt taêng vaø thaát nghieäp giaûm. Neáu khoâng coù söï taùc ñoäng cuûa caùc chính saùch thì vì giaù taêng leân thì MS r⇓ (do MSr =MSn/P), laõi suaát taêng leân vaø AD daàn daàn ñöôïc ñieàu chænh trôû laïi möùc ban ñaàu ⇒ LP vaø TN seõ quay trôû veà traïng thaùi ban ñaàu. Nhöng khi LP ñaõ ñöôïc döï kieán, tieàn löông vaø caùc chi phí khaùc cuõng ñöôïc ñieàu chænh theo tyû leä LP neân giaù caû döøng laïi ôû tyû leä döï kieán vaø TN trôû laïi möùc töï nhieân, ñöôøng Phillips seõ dòch chuyeån töø PC 1 ⇒ PC2. Taïi E, gp ≠ 0 do gp = gpe. Rieâng caùc côn soát cung (nhö taêng giaù daàu leân) seõ ñaåy chi phí saûn xuaát vaø giaù caû leân, saûn löôïng vaø vieäc laøm giaûm xuoáng. Nhö vaäy, caû thaát nghieäp vaø laïm phaùt taêng leân - khoâng coù söï ñaùnh ñoåi giöõa thaát nghieäp vaø laïm phaùt trong ngaén haïn - ñoù laø thôøi kyø ñình treä, thaát nghieäp. Ñoà thò: gp PC1 u u* PC2 Hình c: ñöôøng Phillips môû roäng Khi CP taêng MS lieân tuïc ñeå giöõ cho AD khoâng giaûm vaø möùc thaát nghieäp khoâng taêng, neàn kinh teá vaãn ñaït SL nhö cuõ, nhöng P ñaõ taêng leân theo tyû leä taêng tieàn. Nhö vaäy, söï ñieàu tieát baèng c/s tieàn teä vaø taøi khoaù 18
giöõ cho neàn kinh teá oån ñònh saûn löôïng, khi gaëp côn soát cuõng phaûi traû giaù baèng LP cao hôn. 3. Ñöôøng Phillips daøi haïn (LPC) Trong ngaén haïn, tyû leä thaát nghieäp thöïc teá coù theå khoâng baèng tyû leä thaát nghieäp döï kieán, nhöng trong daøi haïn chuùng seõ baèng nhau bôûi söï taùc ñoäng cuûa caùc chính saùch taøi khoaù vaø tieàn teä. Ñoù laø cô sôû ñeå xaây döïng ñöôøng Phillips daøi haïn: 0 = - ε (u-u*) hay: u = u* Nhö vaäy, tyû leä thaát nghieäp thöïc teá luoân baèng tyû leä thaát nghieäp töï nhieân (xeùt trong daøi haïn) cho duø tyû leä laïm phaùt thay ñoåi nhö theá naøo. Vaäy trong daøi haïn laïm phaùt vaø thaát nghieäp khoâng coù moái quan heä vôùi nhau. IV. KHAÉC PHUÏC LAÏM PHAÙT 1. Laønh maïnh hoùa neàn taøi chính coâng 2. Laønh maïnh hoùa thò tröôøng tieàn teä 3. OÅn ñònh hoùa neàn kinh teá quoác daân Taùc ñoäng leân caàu: Caét giaûm toång caàu baèng caùch thu heïp taøi khoùa hoaëc tieàn teä: caét giaûm chi tieâu ngaân saùch, taêng thueá, giaûm bôùt löôïng cung tieàn. Cuï theå: Khi toång caàu bò caét giaûm, ñöôøng toång caàu AD dòch chuyeån sang traùi. Coù theå xaûy ra 2 tröôøng hôïp. Tröôøng hôïp 1: Neáu tröôùc ñoù giaù taêng leân vaø ñang naèm taïi ñieåm caân baèng môùi thì söï dòch chuyeån sang traùi cuûa ñöôøng AD seõ laøm giaûm giaù, töùc bò giaûm 19
phaùt. Trong hình veõ, sau khi neàn kinh teá ñaõ chuyeån ñeán ñieåm E2 vaø döøng laïi ôû ñoù, vieäc caét giaûm caàu seõ ñaåy neàn kinh teá trôû veà E1 hoaëc E3 ôûhình veõ thöù hai. ASS ASL P AS2 ASLR P AS1 R R P E2 E AD2 P2 E3 2 AD2 2 E1 AD P E1 AD1 1 P 1 1 Y Y2 Y1 Tröôøng hôïp 2: Y Y2 Y1 Neáu tröôùc ñoù giaù ñang trong quaù trình gia taêng ñeå chuyeån sang ñieåm CB môùi thì söï dòch chuyeån sang traùi cuûa ñöôøng AD seõ laøm giaûm bôùt aùp löïc LP (hình döôùi). Tröôøng hôïp naøy thöôøng xaûy ra trong thöïc teá nhieàu hôn. Lyù do laø khi LP ñaõ xuaát hieän thì raát khoù döøng laïi. Ví duï: LP do caàu chaúng haïn, ñöôøng AD dòch chuyeån sang phaûi khoâng phaûi 1 laàn maø nhieàu laàn. Luùc ñoù bieän phaùp giaûm AD coù t/duïng ngaên caûn bôùt khuynh höôùng gia taêng AD treân thò tröôøng, töùc coù t/duïng kìm haõm bôùt tyû leä LP. Nhö treân hình veõ, g/s leõ ra theo thò tröôøng thì giaù taêng töø P2⇒P’. Nhöng nhôø c/s caét giaûm AD, ñöôøng toång caàu chæ dòch chuyeån töø AD 2 sang AD3, P chæ taêng leân ñeán P3. P taêng coù nghóa laø vaãn coøn LP, nhöng tyû leä LP thaáp hôn so vôùi töø P1 leân P2. AS2 P AS1 AD1 P’ P3 AD3 P2 AD2 P E120 1 Y Y1