Giáo trình Biện pháp sinh học trong bảo vệ thực vật Chương 9

Chia sẻ: Leslie Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

155
lượt xem 70
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Những nghiên cứu về thành phần thiên địch của sâu hại lúa đã được tiến hành ở nhiều nước trồng lúa trên thế giới từ đầu thế kỷ XX. Nawa (1913), Shiraki (1917), Speare (1920), Maki (1930), Ladell (1930), Uichanko (1930), Esaki và Hashimoto (1931), Esaki (1932),…

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Biện pháp sinh học trong bảo vệ thực vật Chương 9

Chương IX. BI N PHÁP SINH H C SÂU H I LÚA I. NGHIÊN C U BI N PHÁP SINH H C SÂU H I LÚA NƯ C NGOÀI 1.1. Nghiên c u thành ph n, vai trò c a thiên ñ ch trên ñ ng lúa 1.1.1. S lư ng loài thiên ñ ch ñã phát hi n ñư c trên lúa Nh ng nghiên c u v thành ph n thiên ñ ch c a sâu h i lúa ñã ñư c ti n hành nhi u nư c tr ng lúa trên th gi i t ñ u th k XX. Nawa (1913), Shiraki (1917), Speare (1920), Maki (1930), Ladell (1930), Uichanko (1930), Esaki và Hashimoto (1931), Esaki (1932),… ñã có nh ng công b v thiên ñ ch c a các loài sâu ñ c thân lúa và r y h i lúa Nh t B n, ðài Loan, Thái Lan, Philippine. T i Philippine, ñ n năm 1978 ñã ghi nh n ñư c 76 loài thiên ñ ch trên ñ ng lúa. Trên ñ ng lúa Thái Lan ñ n năm 1981 ñã phát hi n ñư c hơn 100 loài thiên ñ ch. Khu h thiên ñ ch trên ñ ng lúa Trung Qu c ñư c nghiên c u khá k . T ng t nh tr ng lúa c a Trung Qu c ñ u có nh ng nghiên c u v thành ph n thiên ñ ch c a sâu h i lúa. T t c các vùng tr ng lúa c a Trung Qu c ñã phát hi n ñư c 1303 loài thiên ñ ch (JICA, 1981; T ng Tr m BVTV Trung Qu c, 1991). Thiên ñ ch c a sâu h i lúa g m các ký sinh, b t m i và v t gây b nh. Trung Qu c, Nh t B n, n ð , Malaysia và Philippine ñã phát hi n (tương ng) ñư c 419, 117, 136, 113 và 77 loài côn trùng ký sinh c a sâu h i lúa. S loài côn trùng b t m i ñã phát hi n ñư c trên lúa Trung Qu c, Nh t B n, Malaysia tương ng là 460, 81 loài và 54 loài. S loài nh n l n ñã ghi nh n ñư c trên ñ ng lúa Thái Lan, ðài Loan, Nh t B n, Hàn Qu c và Trung Qu c là 62, 75, 90, 175 và 293 loài (tương ng). Trên ru ng lúa vùng Nam và ðông Nam á ñã phát hi n ñư c 342 loài nh n l n b t m i. Riêng Trung Qu c ñã ghi nh n ñư c 64 loài vi sinh v t gây b nh cho sâu h i lúa (d n theo P.V. L m, 2003). S loài thiên ñ ch ñã phát hi n ñư c c a r y nâu, r y lưng tr ng, r y xám nh Trung Qu c là 133 loài, cho c vùng châu á-Thái Bình Dương là 170 loài. Riêng r y nâu, ñ n năm 1979, ñã có 79 loài thiên ñ ch ghi nh n ñư c các nư c tr ng lúa thu c châu á. R y lưng tr ng Philippine có 199 loài thiên ñ ch. T i Trung Qu c, n ð , Philippine ñã ghi nh n tương ng ñư c 42, 19, 21 loài ký sinh c a sâu ñ c thân năm v ch ñ u nâu Chilo suppressalis và 41, 56, 17 loài ký sinh c a sâu ñ c thân lúa bư m hai ch m Scirpophaga incertulas. N u tính c các loài b t m i và v t gây b nh thì sâu ñ c thân S. incertulas, Ch. suppressalis và Sesamia inferens Trung Qu c có t i 113, 94 và 67 loài thiên ñ ch (tương ng). Trên th gi i ñã phát hi n ñư c 103 loài ký sinh c a sâu cu n lá lúa lo i nh , trong ñó Trung Qu c có 76 loài, nð có 40 loài. T ng s các loài thiên ñ ch c a sâu cu n lá lúa lo i nh Trung Qu c là 161 loài (d n theo P.V. L m, 2003). 1.1.2. Vai trò c a thiên ñ ch trong h n ch s lư ng sâu chính h i lúa Vai trò c a thiên ñ ch trong h n ch s lư ng các loài r y h i lúa Thành ph n thiên ñ ch c a các loài r y h i lúa r t phong phú. Tuy nhiên, s loài thiên ñ ch có th gây tác ñ ng nh hư ng ñ n s lư ng các loài r y h i lúa thì không nhi u. Các loài ph bi n bao g m Cyrtorhinus lividipennis, Pardosa pseudoannulata, Microvelia douglasi, Synharmoni octomaculata, Paederus fuscipes, Tetragnatha spp., Oxyopes spp., Oligosita yasusmatsui, Anagrus spp., Gonatocerus spp., Pseudogonatopus spp., Haplogonatopus apicalis, Tomosvaryaella spp. (Napompeth, 1990; Lee et al., 2001; Ooi et al., 1994, Shepard et al., 1991). T l tr ng r y nâu b các ong Anagrus spp. ký sinh kho ng 3,3-66,9%. Tr ng r y xám nh b các ong này ký sinh Fukuoka (Nh t B n) là 10-15%. Tr ng Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 159
r y nâu có th b ký sinh v i t l r t cao (t i 80%), nhưng t l này không n ñ nh. Do ñó, ký sinh không có nh hư ng l n t i qu n th r y nâu. u trùng và trư ng thành các loài r y h i lúa b các ong Pseudogonatopus spp. và Haplogonatopus spp. t n công. T l ký sinh c a chúng thư ng th p dư i 10%. T i Thái Lan, r y nâu b loài Elenchus yasumatsui ký sinh v i t l 30-90%. Loài này ñóng vai trò l n trong phòng ch ng r y nâu Thái Lan. Trong khi ñó Malaysia, các loài cánh cu n Elenchus spp. có t l ký sinh trên r y nâu và r y lưng tr ng r t th p, tương ng 10,0 và 13,6 %. Các v t gây b nh cho r y nâu ít khi gây ch t cho r y nâu v i t l cao (Chandra, 1980; Chiu, 1979). Nhi u k t qu kh ng ñ nh các loài b t m i có tác ñ ng m nh hơn t i m t ñ qu n th các loài r y h i lúa khi so v i tác ñ ng c a các ký sinh. Do v y, các loài b t m i có vai trò r t quan tr ng trong h n ch s lư ng r y h i lúa. B xít mù xanh C. lividipennis là loài b t m i r t hi u qu trong h n ch s lư ng r y nâu, r y lưng tr ng và r y xanh ñuôi ñen. Trong phòng thí nghi m, sau 24 gi , m t trư ng thành cái và m t trư ng thành ñ c loài b xít mù xanh có th ăn 20 và 10 tr ng r y nâu (tương ng). S lư ng tr ng r y nâu do 1 cá th b xít mù xanh tiêu di t s tăng lên khi m t ñ tr ng r y nâu tăng. Nh n sói vân ñinh ba P. pseudoannulata là loài b t m i quan tr ng trong kh ng ch s lư ng các loài r y h i lúa nhi u nư c ðông Nam á. Thí nghi m trong phòng cho th y m t cá th nh n P. pseudoannulata trong m t ngày có th ăn ñư c 17-24 u trùng r y nâu ho c 15-20 trư ng thành r y nâu. B rùa thu c các gi ng Harmonia, Micraspis, b xít nư c Mesovelia sp., Limnogonus sp., Microvelia spp. là nh ng tác nhân gây ch t t nhiên quan tr ng c a các loài r y h i lúa, r y lưng tr ng, r y xanh ñuôi ñen (Chiu, 1979; Ooi et al., 1994). Vai trò c a thiên ñ ch trong h n ch s lư ng nhóm sâu cu n lá lúa T i vùng ðông Nam á các loài thiên ñ ch r t ph bi n quan tr ng c a các sâu cu n lá nh g m Copidosomopsis nacoleiae, Trichogramma spp., Trichomma cnaphalocrocis, Cardiochiles philippinensis, Goniozus nr. triangulifer, Cotesia angustibasis, Temelucha philippinensis, Xanthopimpla flavolimeata, Tetrastichus ayyari, Metioche vittaticollis, Micraspis crocea, Ophionea nigrofasciata (d n theo P.V. L m, 2003). Ong Trichogramma sp. có th tiêu di t kho ng 20% tr ng cu n lá nh . Hàng năm, Trung Qu c tr ng cu n lá l n b ký sinh trung bình là 10,4-26,6%. T i IRRI, sâu cu n lá nh b ký sinh v i t l kho ng 40%. T i Nh t B n, sâu cu n lá l n P. guttata b ch t do các ký sinh v i t l khá cao, ñ c bi t do Apanteles baoris và Pediobius mitsukurii (Arida et al., 1990; Xie Minh, 1993). Các loài b t m i có vai trò l n trong h n ch s lư ng sâu cu n lá lúa. Kho ng 70% sâu cu n lá nh b các loài b t m i tiêu di t. Sau 24 gi , trong l ng lư i b rùa Micraspis crocea, Synharmonia octomaculata tiêu di t ñư c hơn 30% tr ng cu n lá nh và d Metioche vittaticollis, Anaxipha longipennis tiêu di t ñư c 73-85% tr ng cu n lá nh . Tr ng sâu cu n lá nh ñi u ki n ñ ng ru ng b các loài b t m i tiêu di t kho ng 50% (Arida et al.,1990; Ooi et al., 1994). Vai trò c a thiên ñ ch ñ i v i nhóm sâu ñ c thân lúa Thiên ñ ch quan tr ng ñ i v i nhóm sâu ñ c thân lúa vùng ðông Nam á là các loài Tetrastichus schoenobii, T. ayyari, Telenomus rowani, T. dignus, Trichogramma japonicum, Temelucha philippinensis, Bracon chinensis, Cotesia flavipes, Tropobrracon schoenobii, Xanthopimpla stemmator, Conocephalus longipennis, Metioche vittaticollis, Anaxipha longipennis, Pardosa pseudoannulata (d n theo P.V. L m, 2003). T i IRRI, tr ng ñ c thân lúa bư m hai ch m b các ong Tetrastichus, Telenomus và Trichogramma ký sinh v i t l tương ng là 84, 42 và 24%. Tr ng Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 160
ñ c thân lúa bư m hai ch m Bangladesh b ong T. rowani và T. schoenobii ký sinh kho ng 64-98%. Các ong ký sinh tr ng Tetrastichus, Telenomus và Trichogramma có th tiêu di t ñư c 77% tr ng ñ c thân lúa bư m hai ch m n ð . Ho t ñ ng c a các ký sinh nh ng, ký sinh sâu non và v t gây b nh có th gây ch t t i 58% sâu ñ c thân lúa vùng Warangal c a n ð . Các ong Bracon onukii và B. chinensis có th gây ch t 20-50% sâu ñ c thân lúa Nh t B n. Sau c y 40-50 ngày, sâu ñ c thân lúa bư m hai ch m n ð b ch t do ký sinh kho ng 56% (d n theo P.V. L m, 2003). Các loài b t m i cũng ñóng vai trò khá quan tr ng trong tiêu di t sâu ñ c thân lúa. Mu m mu m nh C. longipennis có th tiêu di t ñư c 65% tr ng ñ c thân lúa bư m hai ch m. M t mu m mu m này có th tiêu di t ñư c 8 tr ng ñ c thân lúa bư m hai ch m trong 3 ngày. M t nh n sói P. pseudoannulata m t ngày có th tiêu di t hàng trăm sâu non ñ c thân lúa, ñ ng th i nó t n công c pha trư ng thành c a các loài sâu ñ c thân (Ooi et al., 1994; Rubia et al., 1990). 1.2. Nghiên c u S d ng thiên ñ ch ñ tr sâu h i lúa nư c ngoài Vi c s d ng thiên ñ ch trong phòng ch ng sâu h i lúa nư c ngoài ñư c ti n hành theo hư ng th b sung thiên ñ ch vào sinh qu n cây lúa và b o v , duy trì và phát tri n qu n th thiên ñ ch t nhiên. 1.2.1. Th b sung thiên ñ ch vào sinh qu n cây lúa Vi c th b sung thiên ñ ch ñ tr sâu h i lúa trên th gi i ñã ti n hành theo cách nh p n i thu n hóa thiên ñ ch và nhân nuôi thiên ñ ch b n x . Nh p n i thu n hóa thiên ñ ch ðã nh p n i ong T. japonicum, Bracon chinensis, Eriborus sinicus t Nh t B n, Trung Qu c ñ tr sâu ñ c thân C. suppressalis Hawaii và nh p n i ong Trathala flavoorbitalis t Hawaii ñ tr sâu cu n lá M. exigua Fiji. ðã nh p n i thành công các ký sinh T. japonicum, Sturmiopsis inferens t Nh t B n, n ð v Philippine ñ tr sâu ñ c thân S. incertulas (Ooi et al., 1994). Nhân nuôi thiên ñ ch ñ th vào sinh qu n cây lúa Vi c nhân nuôi lư ng l n thiên ñ ch b n x ñ tr sâu h i lúa ñư c b t ñ u t nh ng năm 1930 t i Malaysia. ðó là trư ng h p nhân ong m t ñ T. japonicum ñ tr sâu ñ c thân Chilo polychrysus, nhưng ñã không thành công. ð o Andama ( n ð ) ñã nghiên c u dùng ong m t ñ Trichogramma sp. ñ tr sâu ñ c thân lúa S. incertulas cho k t qu t t. Thi t h i do sâu ñ c thân gi m còn 1,6% nơi dùng ong và là 10,3% ñ i ch ng. T i Iran ñã dùng ong T. maidis th ñ tr sâu ñ c thân C. suppressalis. T l tr ng sâu C. suppressalis b ký sinh ñ t 60-85%. Ong m t ñ Trichogramma ñư c th ñ tr tr ng sâu cu n lá nh Nam Trung Qu c v i hi u qu ñ t kho ng 80%. Tuy v y, bi n pháp này chưa dư c áp d ng r ng rãi (Chiu, 1980; Ooi et al., 1994). 1.2.2. B o v phát tri n l i d ng thiên ñ ch trong t nhiên Qu n th r y nâu s b kìm ch dư i ngư ng gây h i kinh t n u t l gi a s lư ng r y nâu và s lư ng cá th BM t ng s là 50:1. Phòng tr t ng h p r y nâu thành công Malaysia và Indonesia là nh d a vào s d ng h p lý thu c hoá h c tr sâu nên ñã b o v ñư c qu n th thiên ñ ch t nhiên có s n trong sinh qu n cây lúa (Ooi, 1982; Ooi, Waage, 1994). Nhi u nghiên c u b o v , l i d ng thiên ñ ch t nhiên ñ phòng ch ng sâu h i lúa ñư c ti n hành Trung Qu c. ðã nghiên c u xác ñ nh ñư c ngư ng h u hi u c a m t vài loài nh n l n là thiên ñ ch c a r y nâu. Loài nh n sói P. pseudoannulata có kh năng kh ng ch ñư c r y nâu dư i ngư ng gây h i kinh t , Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 161
khi tương quan s lư ng cá th c a nó và r y nâu là 1:8-9. T i H Nam (Trung Qu c) năm 1984, ñã áp d ng thành công k t qu này ñ l i d ng nh n l n b t m i trong phòng ch ng r y nâu trên di n tích 17 tri u m u Trung Qu c (Wang, 1988). Nhi u tác gi ñã kh ng ñ nh b o v thiên ñ ch có s n trong t nhiên là bi n pháp sinh h c quan tr ng trong IPM ñ i v i cây lúa. ð b o v ñư c thiên ñ ch c n ph i th n tr ng khi s d ng thu c hoá h c BVTV. Ch n nh ng thu c có hi u qu tr sâu cao mà ít ñ c h i v i thiên ñ ch, áp d ng các bi n pháp canh tác h p lý ñ làm tăng s c ch ng ch u c a cây lúa ñ i v i sâu h i, cung c p nơi trú ng cho thiên ñ ch khi thu ho ch lúa (Chen Xiu, 1988; Li et al., 1988; Wang, 1988). II. NGHIÊN C U BI N PHÁP SINH H C SÂU H I LÚA TRONG NƯ C 2.1. Nghiên c u thành ph n, vai trò c a thiên ñ ch trên ñ ng lúa Vi t Nam 2.1.1. S lư ng loài thiên ñ ch ñã phát hi n ñư c trên lúa Vi c nghiên c u thành ph n thiên ñ ch c a sâu h i lúa nư c ta ñư c b t ñ u t nh ng năm ñ u th p niên 1970 (P. B. Quy n, 1972; P. B. Quy n và nnk, 1973; L. M. Khôi và nnk, 1975). T i Vi n Sinh v t, t 1976 ñã ti n hành nghiên c u thành ph n ký sinh c a nh ng loài cánh v y h i lúa (V. Q. Côn, 1980; V. Q. Côn và nnk, 1979). Trong nh ng năm cu i th p niên 1970 còn có nh ng ghi nh n v thành ph n thiên ñ ch c a r y nâu (Nilaparvata lugens). Nh ng ghi nh n này tìm th y trong các công trình nghiên c u chung v sinh thái r y nâu, ch không ph i là công trình nghiên c u chuyên v thiên ñ ch c a r y nâu (P. V. L m, 1978; N. V. Huỳnh và nnk, 1980; Vi n BVTV, 1980). T ñ u th p niên 1980, vi c nghiên c u v thành ph n thiên ñ ch trên ñ ng lúa nư c ta ñư c nhi u tác gi quan tâm và ti n hành v i nhi u góc ñ khác nhau (V.Q. Côn, 1986, 1989, 1990; L. M. Châu, 1989; H. Q. Hùng, 1986, 1991; H. Q. Hùng và nnk, 1990; P. V. L m, 1986, 1989, 1992, 1995, 1996; 2002). T ng h p các k t qu này ñư c 461 loài thiên ñ ch c a sâu h i lúa, chúng thu c 14 b , 58 h c a các l p côn trùng, nh n, n m, virút và tuy n trùng. ðã phát hi n ñư c 84 loài thiên ñ ch c a r y nâu (N. lugens) và r y lưng tr ng (S. furcifera). Sâu cu n lá nh (C. medinalis) và sâu cu n lá l n (P. guttata) có 74 và 51 loài thiên ñ ch (tương ng). Các loài sâu ño xanh h i lúa, sâu c n gié, sâu cu n lá nh ñ u ñen, sâu ñ c thân lúa bư m hai ch m, sâu cu n lá l n ñ u ñ có s loài thiên ñ ch ñã phát hi n ñư c kho ng t 20-31 loài. 2.1.2. Vai trò c a thiên ñ ch trong h n ch s lư ng sâu chính h i lúa Vai trò c a thiên ñ ch ñ i v i các loài r y h i lúa Cho ñ n nay nư c ta, ñã phát hi n ñư c 84 loài thiên ñ ch c a r y nâu & r y lưng tr ng, g m 65 loài b t m i, 14 loài ký sinh và 5 sinh v t gây b nh và tuy n trùng (P.V. L m, 2001). Các loài Anagrus là nh ng ký sinh tr ng r y nâu ph bi n nh t, chi m 50% t ng s cá th trong t p h p ký sinh tr ng vùng C n thơ. T l ký sinh c a riêng t ng loài thì không cao, song t l ký sinh c a c t p h p ký sinh trên tr ng r y nâu thì ñôi khi có ý nghĩa trong vi c h n ch s lư ng r y nâu trên ñ ng. T l tr ng r y nâu b ký sinh b i t p h p ký sinh tr ng r t khác nhau các ñ a phương khác nhau. T i vùng Hưng Yên có t l tr ng r y nâu b ký sinh th p nh t (1,4-16,8%), còn vùng C n Thơ, t l này ñ t cao nh t và là 20,3-67,8% (L. M. Châu, 1989). T l r y nâu b ký sinh b i b cánh cu n giao ñ ng trong kho ng 15,7-31,4%. T l r y nâu b ong ki n ký sinh r t th p, thư ng ch dư i 10%, ít có ý nghĩa trong h n ch s lư ng r y nâu trên ñ ng (d n theo P.V. L m, 2003). Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 162
B xít mù xanh C. lividipennis là loài BM r t quan tr ng c a r y nâu, r y lưng tr ng và các loài r y xanh h i lúa. B xít mù xanh chi m ưu th khá l n trong t p h p các loài b t m i ăn th t c a r y nâu. m t s nơi thu c ñ ng b ng sông H ng vào th i ñi m r y nâu phát sinh r , t tr ng c a b xít mù xanh ñ t 10,8 - 50,8%, riêng V B n (Nam ð nh) t l này ñ t r t cao 79,8%. B xít mù xanh có kh năng ăn m i r t l n. Thí nghi m trong phòng c a t i Vi n BVTV cho th y kh năng ăn m i c a b xít trư ng thành l n hơn so v i kh năng ăn m i c a b xít non tu i cu i. Trong 24 gi , m i b xít trư ng thành tiêu di t trung bình t 8,9 ñ n 24,9 tr ng r y nâu. ð i v i b xít non tu i cu i, ch tiêu này ch là 2,7-15,7 tr ng r y nâu. Nh ng quan sát ñ ng ru ng cho th y b xít mù xanh phát sinh quanh năm. M t ñ qu n th c a nó thay ñ i theo th i gian, không gian, ph thu c vào t ng nơi, t ng ñi u ki n c th . T i nơi thư ng xuyên phun thu c tr sâu, m t ñ b xít mù xanh ch là 0,6 con/khay. T i ru ng không phun thu c có m t ñ b xít mù xanh là 0,7-50 con/khay, ru ng phun thu c ch tiêu này là 0,28-11,5 con/khay (d n theo P.V. L m, 2003). Trên ñ ng ru ng, qu n th c a b xít mù xanh tăng d n t ñ u v lúa ñ n cu i v lúa. M t ñ qu n th c a nó tăng theo s gia tăng m t ñ qu n th c a r y nâu. Như v y, b xít mù xanh có ph n ng s lư ng thu n ñ i v i s thay ñ i m t ñ qu n th c a r y nâu. Nh ng thiên ñ ch có ph n ng s lư ng thu n ñ i v i s thay ñ i m t ñ qu n th c a con m i/v t ch thì thư ng là nh ng thiên ñ ch r t quan tr ng trong kìm hãm s lư ng v t ch /con m i (P. V. L m, 1995). Nh n sói P. pseudoannulata là loài thư ng có m t trong qu n th r y nâu h i lúa Vi t Nam. K t qu t các thí nghi m trong phòng t i Vi n BVTV cho th y nh n sói P. pseudoannulata có kh năng ăn r y nâu khá cao. M t nh n sói giai ño n nh n non tu i 3 sau 24 gi có th ăn ñư c 3,8-5,1 r y non tu i 4 c a r y nâu. Kh năng ăn r y nâu c a chúng tăng theo tu i phát d c. Nh n non tu i 8 c a loài nh n sói này trong 24 gi ñã ăn trung bình ñư c 7,9-14,3 r y non tu i 4 c a r y nâu. M t trư ng thành cái loài P. pseudoannulata không mang b c tr ng có s c ăn m i rát l n. Trong 24 gi , trung bình nó ăn ñư c 17,3-34,1 r y non tu i 5 c a r y nâu. Nh n sói P. pseudoannulata có m t thư ng xuyên trên ñ ng lúa t khi lúa m i c y ñ n khi thu ho ch. M t ñ qu n th c a nó tăng d n t ñ u v lúa ñ n cu i v lúa và ñ t ñ nh cao vào giai ño n cây lúa làm ñòng tr bông (P.V. L m và nnk, 1991, 1993, 1996). Vai trò c a thiên ñ ch ñ i v i sâu ñ c thân h i lúa ðã phát hi n ñư c 39 loài thiên ñ ch c a các loài sâu ñ c thân lúa nư c ta, g m 32 loài ký sinh và 7 loài b t m i. S lư ng loài thiên ñ ch c a sâu ñ c thân lúa bư m hai ch m, sâu ñ c thân năm v ch ñ u nâu, sâu ñ c thân bư m cú mèo và sâu ñ c thân năm v ch ñ u ñen ñã phát hi n ñư c tương ng là 28, 21, 11 và 6 loài. Trong s các loài thiên ñ ch ñã phát hi n ñư c c a nhóm sâu ñ c thân lúa các loài ph bi n là Trichogramma japonicum, Tetrastichus schoenobii, Telenomus dignus, Exoryza schoenobii, Temelucha philippinensis, Tropobracon schoenobii, Amauromorpha accepta schoenobii, Metoposisyrops pyralidis, Pardosa pseudoanuulata, Oxyopes javanus (d n theo P.V. L m, 2003). Ong ñen T. dignus là m t ký sinh tr ng quan tr ng c a sâu ñ c thân lúa bư m hai ch m, có th tiêu di t t vài ph n trăm ñ n 30-40%, ñôi khi t i 60% qu tr ng ñ c thân lúa bư m hai ch m. Ong xanh T. schoenobii ñóng vai trò r t quan tr ng trong vi c tiêu di t tr ng ñ c thân lúa bư m hai ch m. Cu i v mùa phía B c, tr ng ñ c thân lúa bư m hai ch m b ong xanh T. schoenobii tiêu di t v i t l r t cao, có khi ñ t hơn 90% qu tr ng. Loài ong này có vai trò l n trong ñi u hoà s Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 163
lư ng sâu ñ c thân lúa bư m hai ch m l a 5 và l a 6 (V. Q. Côn, 1999; H. Q. Hùng, 1986; P. V. L m và nnk, 1983; P. B. Quy n và nnk, 1973). Trong hơn 20 loài ký sinh sâu non trên các sâu ñ c thân lúa, quan tr ng hơn c là ong kén tr ng Exoryza schoenobii. Sâu non ñ c thân lúa bư m hai ch m và ñ c thân năm v ch ñ u nâu b ong kén tr ng E. schoenobii ký sinh v i t l trung bình 25-30%, có khi ñ t hơn 40% (V. Q. Côn và nnk, 1987; V. Q. Côn, 1999; P. V. L m và nnk, 1983). Vai trò c a thiên ñ ch ñ i v i nhóm sâu cu n lá lúa Có kho ng hơn 100 loài thiên ñ ch c a nhóm sâu cu n lá lúa. Sâu cu n lá nh có thành ph n phong phú nh t v i 75 loài. Sâu cu n lá l n ñ u v ch nâu, sâu cu n lá l n ñ u v ch ñ và sâu cu n lá nh ñ u ñen có 51, 20 và 25 loài (tương ng). Các loài ph bi n là Trichgramma japonicum, Trichogrammatoidea sp., Telenomus rotundus, Apanteles cypris, Cardiochiles sp., Copidosomopsis coni, Goniozus hanoiensis, Temelucha philippinensis, Brachymeria excarinata, Phaeogenes sp., Xanthopimpla enderleini, X. flavolineata, Charops bicolor, Casinaria ajanta, Halidaya luteicornis, Ophionea indica, Paederus fuscipes, Pardosa pseudoanuulata (d n theo P.V. L m, 2003). Các loài ong m t ñ có th ký sinh ñư c 2,9-67,8% tr ng cu n lá nh và 19,2-59,5% tr ng cu n lá l n. Ong ñen T. rotundus là ký sinh quan tr ng c a tr ng cu n lá l n, có th tiêu di t ñư c 21,4-30,7% tr ng cu n lá l n. Hi u qu chung c a c t p h p ký sinh trên tr ng cu n lá ñôi khi r t cao và có vai trò ñáng k trong h n ch s lư ng sâu cu n lá nh và sâu cu n lá l n. Các loài ký sinh tr ng có th ký sinh ñư c 2,9-77,3% tr ng cu n lá nh và 25,2-85,0% tr ng cu n lá l n (P. V. L m và nnk, 1989). Các ong A. cypris, C. coni, G. hanoiensis, Cardiochiles sp. có th tiêu di t ñư c kho ng 50, 60; 20-26,2 và 6,9-28,6% sâu non cu n lá nh (tương ng). Hi u qu ký sinh c a t ng loài nói chung không cao, song hi u qu c a c t p h p ký sinh trên sâu non cu n lá nh l i thư ng r t cao và có ý nghĩa trong h n ch loài sâu h i này. T l ký sinh chung c a t p h p ký sinh sâu non cu n lá nh trung bình nhi u năm ñ t 30-54%. Các ký sinh Ch. bicolor, Casinaria spp. và H. luteicorius có th tiêu di t (tương ng) kho ng 40, 66 và 10-43% sâu cu n lá l n. T l ký sinh chung c a sâu cu n lá l n ñ t 20-80%. Nh ng sâu cu n lá nh b tiêu di t kho ng 60-70%. Nh ng sâu cu n lá l n có th b tiêu di t 35-55,3% (V. Q. Côn, 1989, 1990, 1999; H. Q. Hùng, 1991; P. V. L m và nnk, 1989; B. T. Vi t, 1982). 2.2. Nghiên c u s d ng thiên ñ ch trong phòng ch ng sâu h i lúa Nghiên c u s d ng thiên ñ ch ñ phòng ch ng sâu h i lúa nư c ta còn ít ñư c quan tâm. Nh ng nghiên c u này bao g m nhân th thiên ñ ch b sung vào sinh qu n ñ ng lúa và l i d ng qu n th thiên ñ ch t nhiên ñ phòng ch ng sâu h i lúa. 2.2.1. Hư ng nhân th thiên ñ ch b sung vào sinh qu n ñ ng lúa Nghiên c u s d ng ong m t ñ tr sâu h i lúa Ong m t ñ ñư c nghiên c u ñ tr sâu ñ c thân lúa bư m hai ch m t năm 1974 và tr sâu cu n lá nh t năm 1976. T l tr ng cu n lá nh b ong m t ñ T. japonicum ký sinh công th c th ong ñ t cao nh t là 47,2-66,6%; công th c th ong T. chilonis là 34,5% và th p nh t (19,7%) công th c th h n h p 2 loài ong m t ñ . T i nơi không th ong m t ñ , tr ng cu n lá nh không th y b ký sinh. K t qu các thí nghi m t i Vĩnh Phú (cũ) cho th y trong v xuân (vào tháng 5) th ong m t ñ ñã làm tr ng sâu ñ c thân lúa bư m hai ch m b ký sinh 35-40%. T l này cao hơn ký sinh t nhiên kho ng 10-15%. Các th c nghi m cho th y t l tr ng cu n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 164
lá nh b ký sinh ñ t 67-94%. Năm 1982, Vi n BVTV th nghi m dùng ong m t ñ tr sâu cu n lá nh Ki n Xương (Thái Bình). T l tr ng cu n lá nh trong các ru ng thí nghi m b ký sinh ñ t 42-84% (d n theo P.V. L m, 2003). Vi n Sinh v t nghiên c u s d ng ong m t ñ tr sâu cu n lá lúa t 1973- 1976. K t qu thu ñư c cho th y ong T. japonicum có hi u qu t t trong vi c tr tr ng cu n lá nh . T l tr ng cu n lá nh nơi th ong m t ñ ñ t kho ng 65,4- 84,2%. Nơi không th ong, t l này ch ñ t dư i 9,1%. Các tác gi khuy n cáo mu n có hi u qu cao c n th ong m t ñ vào th i ñi m ñ u và gi a c a th i kỳ bư m vũ hoá r (M. Quí và nnk, 1977). Vi c nghiên c u dùng ong m t ñ tr sâu h i lúa b quên lãng m t th i gian dài. ð n năm 1990-1994 m t s th c nghi m s d ng ong m t ñ ñ tr sâu cu n lá lúa l i ñư c ti n hành Văn Quán (Mê Linh-Vĩnh Phú). K t qu cho th y nơi th ong T. japonicum có t l tr ng cu n lá nh b ký sinh ñ t khá cao (65,5-83,6%). Nơi không th ong và nơi dùng thu c hoá h c t l tr ng cu n lá nh b ký sinh tương ng ch là 8-19,1 và 4-10,5%. Năm 1997-1998, m t th c nghi m ñư c ti n hành v i 2 loài ong m t ñ (Trichogramma và Trichogrammatoidea sp.) ñ tr tr ng sâu cu n lá nh h i lúa Qu ng Nam. K t qu cho th y t l tr ng cu n lá nh b ký sinh sau khi th 2 và 3 l n ong m t ñ ñ t 62,5-66,7 và 71,4-75% tương ng. Nơi không th ong m t ñ có t l này là 25-27,3%. Vi c th ong m t ñ ñã làm tăng 39,4-47,7% tr ng b ký sinh (d n theo P.V. L m, 2003). Trong th i gian 1996-1999, ñã tri n khai qui trình s d ng ong m t ñ ñ tr sâu cu n lá nh h i lúa 15 xã thu c Hà N i, Hà Tây, Hưng Yên, Vĩnh Phúc. T l tr ng sâu cu n lá nh ru ng th ong ñ t 68,5- 82,5% trong v chiêm xuân và 66,5-78% v mùa. M t ñ sâu non cu n lá nh gi m còn r t th p th p (2,0-5,0 con/m2). Trong khi ñó, ru ng không th ong m t ñ có m t ñ sâu non cu n lá nh khá cao (17-24,5 con/m2). Trong th i gian 1990-2000, di n tích lúa ñư c phòng tr sâu cu n lá nh b ng ong m t ñ ñ t 2.715 ha (P.B. Quy n, 2002). Cho t i nay, vi c s d ng ong m t ñ trên lúa ch y u ñ tr sâu cu n lá nh . Trong thí nghi m di n tích nh , tr ng cu n lá nh nơi th ong b ký sinh khá cao. Hi u qu c a th ong m t ñ có th b ng ho c cao hơn so v i dùng thu c hoá h c. Tuy v y, r t khó phát tri n ñ ng d ng trên di n r ng. Nghiên c u hi u l c c a ch ph m t Bt ñ i v i sâu h i lúa Sâu cu n lá nh C. medinalis và cu n lá l n P. guttata ñư c ñánh giá m c ñ m n c m ñ i v i ch ph m Bt. K t qu cho th y c 2 loài này ñ u r t m n c m v i ch ph m Bt. Sau 2 ngày x lý, t l sâu b ch t do Bt ñ t cao hơn 75%. Trong phòng thí nghi m, Entobacterin và Biotrol n ng ñ 0,3-0,5%, sau 24 gi ñã gây ch t 87,8- 100 và 86,8-100% sâu P. guttata (tương ng). Ngoài ñ ng ru ng t l sâu P. guttata b ch t tương ng ñ t 43,5-68,8 và 71,7-86,6% (N. V. C m, 1993). Năm 1995, ñã ñánh giá tính m n c m c a sâu ñ c thân lúa bư m hai ch m và sâu cu n lá nh ñ i v i các ch ph m Bt trong phòng thí nghi m. K t qu cho th y trong ñi u ki n phòng thí nghi m, ch có 3 trong 15 ch ph m Bt có hi u l c ñ i v i sâu ñ c thân ñ t 82,3-87,5%. ðó là các ch ph m Bikol, Dipel và Bitoxibacillin. Các dòng Thuringienis, Kurstaki, Galleniae có hi u l c ñ i v i sâu cu n lá nh trong phòng thí nghi m ñ t 89,3-91,2%. Các ch ph m Bt v i tên g i là Bitoxibacillin, Lepidocid, Bacin, Bicol, Dipel, Sliver, Biosafe và Belocid có hi u l c ñ i v i sâu cu n lá nh trong phòng thí nghi m ñ t 78,8-98,6% (Baranov và nnk, 1995). Các ch ph m này không ñư c ti p t c ñánh giá hi u l c c a chúng ñ i v i 2 loài sâu ñã thí nghi m trong ñi u ki n ñ ng ru ng. Do v y, các k t qu này ít có giá tr th c ti n. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 165
Nghiên c u n m côn trùng ñ tr sâu h i lúa Nh ng thí nghi m nhà lư i t i Vi n BVTV trong năm 1991-1992 cho th y ch ph m n m Beauveria và Metarlihizium v i n ng ñ dư i 200 tri u bào t /ml cho hi u qu th p ñ i v i r y non tu i 3 c a r y nâu. n ng ñ 500 tri u bào t /ml, các n m thí nghi m cho hi u qu ñ i v i r y non tu i 3 c a r y nâu ñ t 72-75%. T tháng 4 ñ n tháng 11 năm 1992-1993, các n m Beauveria và Metarhizucum ñư c ti p t c thí nghi m trong nhà lư i ñ tr r y nâu, nhưng n ng ñ s d ng ñư c tăng lên 600-650 tri u bào t /ml. Hi u l c c a c 2 lo i n m ñ u ñ t t 65 ñ n 80%. Trên cơ s k t qu thí nghi m trong nhà lư i, ñã ti n hành thí nghi m ngoài ñ ng dùng n m ñ tr r y nâu. Thí nghi m ñư c ti n hành Vi n BVTV, t nh Ti n Giang, Hà Nam, Bà r a-Vũng Tàu. Di n tích c a các thí nghi m thay ñ i t 100m2 ñ n 5000m2. K t qu cho th y sau 10 ngày phun ch ph m, các thí nghi m, hi u l c ñ i v i r y nâu c a n m Beauveria, Metarhizium ñ t 47,5-69,9 và 20,6-79,5% (tương ng). Hi u l c này kéo ñ n ngày th 15 sau phun n m (P. T. Thuỳ và nnk, 1996). Sau nh ng thí nghi m này, không có các nghiên c u ti p v s d ng các n m này ñ tr r y nâu. T i Vi n Lúa ñ ng b ng sông C u Long ñã nghiên c u tác ñ ng c a n m B. bassiana ñ i v i r y nâu. K t qu cho th y n u k t h p n m B. bassiana v i lư ng thu c hoá h c (Triazophos, Quinalphos) dư i li u gây ch t thì r y nâu ăn r t ít và ch t vào ngày th 2-4 sau khi b nhi m n m Beauveria. N u ph i h p n m v i thu c th o m c thì r y nâu có th s ng ñư c 4-7 ngày sau nhi m b nh. Như v y, vi c h n h p n m B. bassiana v i thu c tr sâu hoá h c, th o m c s h n ch tác h i c a r y nâu trong khi chúng m i b nhi m b nh mà chưa ch t (N. T. Loc, 1997). 2.2.2. Hư ng l i d ng thiên ñ ch t nhiên ñ phòng ch ng sâu h i lúa Trong ñi u ki n thâm canh và chuyên canh s n xu t nông nghi p hi n nay, vi c b o v , duy trì, phát tri n qu n th thiên ñ ch t nhiên ñư c coi là hư ng chính c a BPSH ch ng d ch h i. B o v , duy trì, phát tri n qu n th thiên ñ ch có s n trong t nhiên chính là áp d ng các nguyên lý sinh thái trong phòng ch ng d ch h i, nh m b o v các m i quan h qua l i gi a các loài có h i và thiên ñ ch trong sinh qu n nông nghi p nói chung và sinh qu n ñ ng lúa nói riêng. M c ñích là làm tăng t l ch t t nhiên do thiên ñ ch gây ra cho các loài sâu h i. Tuy chưa nhi u song cũng ñã có nghiên c u theo hư ng này trong phòng ch ng sâu h i lúa. Các nghiên c u theo hư ng này ñ i v i sâu h i lúa nư c ta có th g m các v n ñ sau: Nghiên c u nơi cư trú, t n t i, chu chuy n c a thiên ñ ch c a sâu h i lúa ð có gi i pháp h u hi u trong b o v , duy trì, phát tri n qu n th thiên ñ ch t nhiên, vi c nghiên c u nơi cư trú, t n t i và s chu chuy n c a thiên ñ ch chính c a sâu h i lúa khi không có lúa trên ñ ng là r t c n thi t. T i C n Thơ, các b c quanh ru ng lúa, vư n qu g n ru ng lúa là nh ng nơi cư trú quan tr ng c a thiên ñ ch c a sâu h i lúa. M t ñ nh n sói P. pseudoannulata b c quanh ru ng lúa tương ñương như ru ng lúa (5,10 con/m2). b c m t ñ b xít nư c M. douglasi atrolineata là 4,38 con/m2 và b xít mù xanh C. lividipennis là 1,5 con/m2 (T.T.N. Chi và nnk, 1995). T i ñ ng b ng sông H ng, th i gian mùa ñông cũng là th i gian không có lúa trên ñ ng kéo dài kho ng 2 tháng. Trong th i gian này, có nhi u loài ký sinh c a côn trùng cánh v y h i lúa t n t i pha trư ng thành. ðã phát hi n ít nh t 5-14 loài ký sinh pha trư ng thành (Apanteles cypris, Goniozuss hanoiensis, Cardiochiles sp., Phaeogenes sp., Temelucha philippinensis, Apanteles schoenobii, Charops bicolor,…) trú ng trong các cây b i b ñ ng ho c vư n cây ăn qu g n ñ ng lúa (P. V. L m, 1995; K. ð. Long và nnk, 1991). Khi không có lúa, nhi u loài thiên ñ ch ña th c c a sâu h i lúa ñã chuy n sang s ng trên các sâu h i ngô, ñ u tương. vùng Hà N i và ph c n ñã phát hi n ñư c ít nh t có 15 loài thiên ñ ch t ñ ng lúa chuy n sang ñ ng ngô và 12 loài thiên ñ ch t ñ ng lúa chuy n sang ñ ng Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 166
ñ u tương. Các loài b xít b t m i như A. spinidens, E. furcellata, R. fuscipes ñã chuy n sang t n công sâu non cánh v y trên ñ ng ngô và ñ u tương. Ong C. ruficrus trên sâu c n gié lúa chuy n sang ñ ng ngô cùng v i ký ch c a nó. Các loài côn trùng b t m i ña th c ph bi n như O. indica, O. ishii, P, fuscipes, P. tamulus,… chuy n sang ñ ng ngô ñ tiêu di t r p ngô, sang ñ ng ñ u tương ñ tiêu di t r p ñ u tương, cu n lá ñ u tương. Các ong ký sinh X. enderleini, X. flavolineata, X. punctata, T. flavo-orbitalis , Microplitis sp. ký sinh sâu h i lúa chuy n sang ký sinh sâu cu n lá ñ u tương, sâu khoang (P. V. L m, 1995). Khi không có lúa trên ñ ng, các cây c mà hoa có m t là nơi cư trú c a nhi u thiên ñ ch, vì m t hoa và ph n hoa là ngu n th c ăn thêm có giá tr c a nhi u loài thiên ñ ch. vùng C n Thơ ñã ghi nh n ñư c 30 lo i cây c là nơi trú ng c a nhi u loài thiên ñ ch c a sâu h i lúa như P. pseudoannulata, P. fuscipes, O. indica. M t ñ c a chúng kho ng 15-20 con/b i c , vào cu i v ðông Xuân có khi t i hàng trăm con P. fuscipes trên 1m2 (L.M. Châu và nnk, 1987). T i vùng Hà N i ñã phát hi n ñư c kho ng 28 loài thiên ñ ch c a sâu h i lúa (M. discolor, O. indica, O. ishii, P. fuscipes, P. tamulus, O. javanus, C. bicolor, T. philippinensis, X. flavolineata, G. hanoiensis) thư ng xuyên có m t trên các cây c , cây b i có hoa trong sinh c nh ñ ng lúa (P.V.L m, 1995). T nh ng k t qu trên, có th ñưa ra m t trong các nguyên t c b o v duy trì phát tri n thiên ñ ch c a sâu h i lúa là ph i b o ñ m tính ña d ng th c v t trong h sinh thái ñ ng lúa. ð c bi t lưu ý t i nh ng cây th c v t v i hoa có ch a ngu n m t, ph n hoa là th c ăn thêm cho thiên ñ ch. Tìm hi u ngư ng h u hi u c a nh n l n BMAT ñ i v i r y nâu Khi x y ra hi n tư ng cháy r y, tương quan s lư ng c a nh n l n b t m i và r y nâu (NLBM:RN) thư ng bi n ñ ng t 1:24,5 ñ n 1:1339,0. Trong trư ng h p không x y ra cháy r y, tương quan NLBM:RN ch là 1: 0,7 ñ n 1: 22,8 (P.V. L m và nnk, 2002). R y nâu ru ng không phun thu c tr sâu khi lúa tr có m t ñ cao nh t là 38,7 con/khóm và tương quan s lư ng c a nh n l n b t m i v i r y nâu là 1:10,8. Ru ng phun thu c tr sâu 5 l n/v , khi lúa giai ño n làm ñòng, r y nâu ñã có m t ñ t i 90,8 con/khóm và tương quan s lư ng c a nh n l n b t m i v i r y nâu ñ t 1:44,0. Do ñó ñã phun kép 2 l n thu c bassa ñ tr r y nâu. Tuy nhiên, ñ n khi lúa tr , m t ñ cao nh t c a r y nâu ru ng phun thu c (55,8 con/khóm) v n cao hơn so v i ru ng không phun thu c (38,7 con/khóm), tương quan s lư ng c a nh n l n b t m i v i r y nâu v n m c cao (1:32,8). Do ñó v n ph i ti n hành phun thu c tr r y nâu. K t qu này m t l n n a kh ng ñ nh r ng khi tương quan s lư ng c a nh n l n b t m i và r y nâu m c 1:20 và th p dư i hơn thì t p h p nh n l n b t m i có th kìm hãm ñư c r y nâu không c n phun thu c mà không x y ra cháy r y. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 167
TÀI LI U THAM KH O CHÍNH 1. Arida G.S., B.M. Shepard (1990), Parasitism and predation of rice leaffolder, Marasmia patnalis (Brad.) and Cnaphalocrocis medinalis (Guen.) (Lep: Pyralidae) in Laguna province, Philippines. J. Agric. Entomol. 7: 113-118 2. Chandra G. (1980), Dryinid parasitoids of rice leafhoppers and planthoppers in the Philippines. Acta oecologica, Vol. 1( 2): 161-172. 3. Lương Minh Châu (1989), Ký sinh sâu h i lúa vùng Ô môn. T/c.Nông nghi p Công nghi p th c ph m, 1: 17-18. 4. Chiu S.C. (1979), Biological control of the brown planthopper. In: Brown planthopper : threat to rice production in Asia, IRRI, Los Banos, Laguna, Philippines: 335-355. 5. Vũ Quang Côn (1980), Bi n pháp phát tri n các loài thiên ñ ch ñ h n ch s lư ng sâu h i lúa. Vi n thông tin KHKT Trung ương, Thông tin chuyên ñ s 41: 29-31. 6. Vũ Quang Côn (1986), ð c ñi m t o thành các h th ng “V t ch -ký sinh” các loài bư m h i lúa. Vi n KHVN , Thông báo khoa h c, t p 1: 55-62. 7. Vu Quang Con (1999), Evaluation and strategies of developing hymenopterous parasite insects for controlling rice insect pests in Vietnam. In: Proc. of 2nd joint workshop in Agronomy, 27-29 July 1999, HAU-JICA-ERCB Project Office, Hanoi: 9-19. 8. Hà Quang Hùng (1986), Ong ký sinh tr ng sâu h i lúa vùng Hà N i. T/c. KHKT Nông nghi p, 8: 359-362. 9. Nguy n Văn Huỳnh, Huỳnh Quang Xuân, Lưu Ng c H i (1980), K t qu nghiên c u bư c ñ u v m t s loài thiên ñ ch c a r y nâu. Sách: K t qu công tác phòng ch ng r y nâu các t nh phía Nam 1977-1979. NXB Nông nghi p, Hà N i: 134-142. 10. Falcon L.A. Development and use of microbial insecticides. In: Biological control in Agricultural IPM Systems. Academic Press, Inc. New York, p.229- 242. 1985. 11. Harley K.L.S. and I.W. Forno. Biological control of Weeds. Inkata Press, Melbourne, Sydney. 1992. 12. Lê Xuân Hu . Ong ký sinh tr ng h Scelionidae. ð ng v t chí, t p 3. Nxb KHKT, Hà N i. 2000. 13. Hà Quang Hùng. Thành ph n ong ký sinh tr ng sâu h i lúa vùng Hà N i; ñ c tính sinh h c, sinh thái h c c a m t s loài có tri n v ng. Tóm t t lu n án PTS Nông nghi p. Hà N i. 1984. 14. Ph m Văn L m (1994), Nh n d ng và b o v nh ng thiên ñ ch chính trên ru ng lúa. Nxb Nông nghi p, Hà N i, 94 tr. 15. Ph m Văn L m (1995), Bi n pháp sinh h c phòng ch ng d ch h i nông nghi p. Nxb Nông nghi p, Hà N i, 234 tr. 16. Ph m Văn L m (1995), Bư c ñ u tìm hi u s chu chuy n c a m t s loài thiên ñ ch chính trên ñ ng lúa. T/c. BVTV, 5:36-41. 17. Pham Van Lam (1999), Strategies of using predacious insects and spiders for controlling rice pests in Vietnam. In: Proced. of the 2nd joint workshop in Agronomy, 27-29 July, 1999, HAU-JICA-ERCB Project Office. HaNoi: 85-90. 18. Ph m Văn L m (2003), Nghiên c u bi n pháp sinh h c tr sâu h i lúa. Sách: Cây lúa Vi t Nam th k 20. T p II. Nxb Nông nghi p, Hà N i, tr. 321-375. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 168
19. Lee J. H (2001), Use of Spiders as natural enemy to control rice insect pests in Korea, Proc. of Inter. Seminar on Biological control of Insect pests in economic crops, May 14-18, Suwon, Korea: 181-200. 20. Khu t ðăng Long. Ong ký sinh kén tr ng gi ng Apanteles Foerster (Hymenoptera, Braconidae: Microgasterinae) mi n B c Vi t Nam và kh năng l i d ng chúng trong phòng tr t ng h p sâu h i. Tóm t t lu n án PTS khoa h c Sinh h c. Hà N i. 1994. 21. Khu t ðăng Long, Vũ Quang Côn (1991), S trú ñông c a m t s loài ký sinh sâu bư m h i lúa vùng ngo i thành Hà N i. Thông tin BVTV, 4: 11-15. 22. Napompeth B. (1990), Use of natural enemies to control agricultural pests in Thailand. In: The use of natural enemies to control agricutural pests, FFTC Book series No 40, Taiwan: 8-29. 23. Hoàng ð c Nhu n. ð u tranh sinh h c và ng d ng. Nxb Khoa h c&K thu t, Hà N i. 1979. 24. Hoàng ð c Nhu n. B rùa Vi t Nam. Nxb KHKT, Hà N i, 1982 (t p 1), 1983 (t p 2). 25. Ooi P.A.C., B.M. Shepard (1994), Predators and parasitoids of rice insect pests. In: Biology and management of rice insects (Ed. by Heinrichs), IRRI, Wiley Eastern Limited; 585-612. 26. Ooi P.A.C., J.K. Waage (1994), Biological control in rice: applications and research needs. In: Rice pest Science and Management (Ed. by Teng, Heong, Moody) IRRI, Los Banos, Laguna, Philippines: 209-216. 27. Mai Phú Quý, Tr n Th Lài, Tr n C m Phong, Nguy n Th Quyên (1977), K t qu th c nghiêm vi c dùng ong m t ñ màu ñen tr sâu cu n lá nh . T/c. KHKT Nông nghi p, 7: 493-499. 28. Ph m Bình Quy n (1972), Ong ký sinh sâu ñ c thân lúa hai ch m (Tryporyza incertuls Walker) mi n B c Vi t Nam. ðHTH, Thông báo KH sinh v t h c, 6: 3-11. 29. Ph m Bình Quy n (2002), M t s k t qu nghiên c u s d ng ong m t ñ phòng tr sâu h i cây tr ng t i m t s vùng sinh thái ñi n hình Vi t Nam. Sách: Báo cáo khoa h c H i ngh côn trùng h c toàn qu c (l n th 4), Hà N i, 11- 12/04/2002, Nxb Nông nghi p: 395-400. 30. Ph m Bình Quy n, Nguy n Anh Di p (1973), D n li u v ong ký sinh sâu ñ c thân lúa hai ch m và tri n v ng s d ng chúng trong phòng tr sinh h c. T/c. KHKT Nông nghi p, 7: 494-498. 31. N. Ramakrishman. The use of Baculoviruses and cytoplasmic viruses for pest suppression. In: Microbial control and pest management. TNAU, p. 60-75. 1985. 32. Shepard B.M., A.T. Barrion, J.A. Litsinger (1987), Friends of the rice farmer: Helpful insects, spiders, and pathogens. IRRI, Los Banos, Laguna, Philippines, 136 pp. 33. Ph m Th Thuỳ, Nguy n Th B c, ð ng Thanh, Tr n Thanh Tháp, Hoàng Công ði n, Nguy n ð u Toàn (1996), Nghiên c u công ngh s n xu t và ng d ng ch ph m n m Beauveria và Metarhizium ñ phòng tr m t s sâu h i cây tr ng (1991-1995). Tuy n t p công trình nghiên c u BVTV 1990-1995, Vi n BVTV, Nxb Nông nghi p, Hà N i: 189-201. 34. T ng tr m BVTV Trung Qu c, 1991 (ti ng Trung Qu c), 244 tr. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 169
T V NG GLOSSARY Bi n pháp canh Là nh ng bi n pháp k thu t canh tác t o ra ñi u ki n sinh thái tác BVTV thu n l i cho s sinh trư ng và phát tri n c a cây tr ng cũng như thiên ñ ch và không thu n l i cho s phát sinh, phát tri n, tích lu và lây lan c a d ch h i Bi n pháp sinh Là ho t ñ ng c a ký sinh, b t m i ho c các loài vi sinh v t trong h c (biological v êc gi m t ñ quâ nth c a 1 loài khác xu ng dư i m t ñ control) thông thư ng khi thi u chúng. Bi n pháp sinh Là viÖc duy tr× mËt ®é quÇn thÓ cña 1 lo i trong mét thêi gian nhÊt h c (Natural ®Þnh nhê c¸c yÕu tè sinh häc hoÆc sinh häc m«i tr−êng control) BiÖn ph¸p sinh Là nh p n i và thu n hóa 1 loài thiên ñ ch ñ kh ng ch 1 loài hoc cæ ®iÓn d ch h i có ngu n g c t i ch ho c ngo i lai (Classical) BiÖn ph¸p sinh Là nghiên c u t o ñi u ki n thu n l i v nơi cư trú, dinh dư ng… häc b o t n cho thiên ñ ch b n ñ a phát huy ti m năng sinh h c kh ng ch d ch (Conservation) h i. BiÖn ph¸p sinh Là nhân nuôi và th thiên ñ ch ñ chúng kìm hãm d ch h i t i ch häc t¨ng c−êng ho c ngo i lai (Augmentation) Chuyªn tÝnh, L ký sinh trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn chØ tÊn c«ng trªn 1 lo i ký chñ Host specific (monophagus), kh¸c víi nhãm ®a n¨ng (generalist) DÞch h¹i ngo¹i L dÞch h¹i x©m nhËp tõ ngo i vïng nguyªn s¶n ®Õn lai (Exotic pest) §éc tÝnh L kh¶ n¨ng cña c¬ thÓ vi sinh v t x©m chiÕm v g©y h¹i m« cña (Virulence) c©y chñ Ký sinh/ L hiÖn t−îng 1 lo i sèng nhê ë bªn trong hay bªn ngo i vËt chñ, Parasite g©y h¹i vËt chñ Ký sinh/ L ký sinh giÕt chÕt vËt chñ, trong nhiÒu tr−êng hîp vÉn cã thÓ Parasitoid dïng Parasite Ký sinh hÑp, L ký sinh tÊn c«ng trªn nhãm hÑp ký chñ (oligophagous) Stenophagous Lây nhi m s m Là vi c th (phóng thích) thiên ñ ch s m ñ chúng phát tri n qu n (inoculative) th và th h sau có ñ s lư ng kìm hãm thành công d ch h i Néi ®éc tè L chÊt ®éc ®−îc vi sinh v t s¶n sinh trong tÕ b o nh−ng kh«ng Endotoxin tiÕt ra m«i tr−êng Ngo¹i ®éc tè L chÊt ®éc ®−îc vi sinh v t s¶n sinh ®−îc gi¶i phãng v o m«i Exotoxin tr−êngnh−ng kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn VSV ®ã Nu«i nh©n L viÖc nh©n nu«i víi sè l−îng lín thiªn ®Þch trong ®iÒu kiÖn (Rearing) nh©n t¹o Phãng thÝch ViÖc th¶ thiªn ®Þch ®−îc nh©n nu«i trªn ®ång ruéng ®Ó phßng trõ (Release) s©u h¹i Phßng trõ VSV L phßng trõ sinh häc c«n trïng h¹i (hoÆc sinh vËt kh¸c) b»ng (Microbial viÖc sö dông vi sinh v t control) Sinh s¶n/ Con ®ùc ph¸t triÓn tõ trøng kh«ng ®−îc thô tinh, con con c¸i ph¸t Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 170
Arhenotoky triÓn tõ trøng ®−îc thô tinh (d¹ng sinh s¶n ®¬n tÝnh ngÉu nhiªn) Sinh s¶n/ Mét d¹ng cña sinh s¶n Thelyotoky nh−ng cã sinh ra con ®ùc Deuterotoky Sinh s¶n/ Con c¸i l−ìng béi trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã ®ùc vÉn s¶n sinh ra Thelyotoky con c¸i l−ìng béi Thuèc trõ s©u Sö dông mét lo i sinh vËt ®Ó k×m h m quÇn thÓ cña lo i s©u h¹i sinh häc (Bio insecticide) Th tràn ng p Là vi c th v i s lư ng l n thiên ñ ch ñ chúng (ch không ph i (inundative) th h sau c a chúng) kìm hãm qu n th d ch h i ñ bÖnh L thêi gian tõ lóc vi sinh v t v o c¬ thÓ ®Õn khi xuÊt hiÖn triÖu (Incubation) chøng bÖnh VËt b¾t måi ¨n L thiªn ®Þch sö dông (¨n) nhiÒu vËt chñ trong qu¸ tr×nh sèng thÞt Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 171
M CL C L I NÓI ð U ....................................................................................... 1 Ph n A................................................................................................... 3 M ð U ............................................................................................... 3 Chương I. ð NH NGHĨA VÀ N I DUNG .......................................... 4 1. ðINH NGHĨA ............................................................................... 4 2. HI N TR NG VÀ XU TH PHÁT TRI N............................... 6 3. CÁC LO I BI N PHÁP TR SINH H C .............................. 11 Chương II. L CH S BI N PHÁP SINH H C ............................... 14 I. NGHIÊN C U V BI N PHÁP SINH H C TRÊN TH GI I ................................................................................................ 14 1. TRƯ C TH K 18............................................................................... 14 2. TH K 18 .............................................................................................. 14 3. TH K 19 .............................................................................................. 15 4. TH K 20 .............................................................................................. 19 II. NGHIÊN C U V BI N PHÁP SINH H C VI T NAM ...... 23 1. Khái quát chung v tình hình nghiên c u bi n pháp sinh h c Vi t Nam.............................................................................................................. 23 2. K t qu ch y u trong nghiên c u phát tri n BPSH nư c ta............. 24 2.1. B o v duy trì và phát tri n qu n th thiên ñ ch có s n trong t nhiên.......................................................................... 24 2.2. Nghiên c u b sung thiên ñ ch vào sinh qu n cây tr ng nông lâm nghi p...................................................................... 26 a. Nh p n i, thu n hóa thiên ñ ch ñ tr d ch h i ngo i lai................ 26 b. Di chuy n thiên ñ ch trong cùng khu phân b c a loài.................. 27 c. Nhân th thiên ñ ch ñ tr d ch h i ............................................... 27 * Nghiên c u sinh v t ñ i kháng tr v t gây b nh cây...................... 30 * Nghiên c u vi khu n gây b nh tiêu ch y ñ tr chu t.................... 30 * Nghiên c u vi sinh v t tr c d i ................................................... 30 III. CÁC T CH C ð U TRANH SINH H C .............................. 31 3.1. T CH C QU C T V ð U TRANH SINH H C (IOBC) ......................................................................................................... 31 3.2. CÁC T CH C CÓ LIÊN QUAN ð N BI N PHÁP ð U TRANH SINH H C....................................................................... 32 Ph n B. CƠ S KHOA H C C A ð U TRANH SINH H C ...... 39 Chương III. CÂN B NG SINH H C .................................................. 39 3.1. KHÁI QUÁT V QU N XÃ SINH V T ................................. 39 3.2. CÂN B NG SINH H C ........................................................... 41 3.3. CÁC QUÁ TRÌNH ðI U CH NH T NHIÊN TRONG QU N XÃ SINH V T VÀ PHƯƠNG HƯ NG S D NG ....................... 42 3.3.1. Y u t ñi u ch nh và y u t bi n ñ i ................................................. 43 3.3.2. Các cơ ch ñi u ch nh s lư ng côn trùng ........................................ 43 3.3.3. Ph n ng ch c năng và ph n ng s lư ng...................................... 44 3.3.4. Cơ ch c nh tranh trong loài............................................................. 47 4.3.5. Cơ ch thay ñ i (luân phiên) ưu th .................................................. 47 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 172
3.3.6. ða d ng sinh h c c a các loài sinh v t chân kh p trong các h sinh thái nông nghi p .......................................................................................... 49 Chương IV. M T S THÀNH T U C A BI N PHÁP SINH H C...... 52 1. THÀNH T U C A BI N PHÁP SINH H C.......................... 52 2. THÀNH T U C A BI N PHÁP SINH H C CH U Á...... 54 3. THÀNH T U C A BI N PHÁP SINH H C CHÂU M .. 54 4. THÀNH T U BI N PHÁP SINH H C TRÒNG PHÒNG CH NG SINH H C C D I ........................................................... 55 5. NH NG LO I S N PH M SINH H C ðANG S D NG TRONG BI N PHÁP ð U TRANH SINH H C ........................ 58 5.1. Nhân nuôi s lư ng l n côn trùng ký sinh, côn trùng và nh n b t m i ...................................................................................................................... 58 5.2. Ch ph m vi sinh v t (n m, vi khu n, virus) và tuy n trùng ............. 59 Chương V. CÁC BI N PHÁP NÔNG H C VÀ BI N PHÁP SINH H C..................................................................................................... 63 A. BI N PHÁP CANH TÁC TRONG B O V TH C V T ......... 63 I. GI I THI U CHUNG V BI N PHÁP CANH TÁC BVTV ............... 63 II. BI N PHÁP CANH TÁC BVTV ðÃ ðƯ C ÁP D NG ..................... 63 1. K thu t làm ñ t ................................................................. 63 2. Luân canh cây tr ng ........................................................... 64 3. Xen canh cây tr ng ............................................................. 65 4. Th i v gieo tr ng thích h p.............................................. 66 5. M t ñ gieo tr ng h p lý .................................................... 66 6. Gieo tr ng gi ng ng n ngày................................................ 67 7. S d ng phân bón h p lý.................................................... 67 8. Tư i tiêu h p lý................................................................... 68 9. Tr ng cây b y...................................................................... 69 10. V sinh ñ ng ru ng ........................................................... 69 B. S D NG GI NG CÂY TR NG BI N ð I GEN ................... 70 I. Khái ni m cây tr ng bi n ñ i gen (CMO)............................................... 70 II. Thành t u chính trong t o và dùng gi ng cây tr ng bi n ñ i gen........ 70 C. GI NG CH NG CH U ............................................................ 72 I. KHÁI NI M V TÍNH KHÁNG SÂU B NH C A CÂY TR NG...... 72 II. CƠ CH VÀ CÁC LO I TÍNH KHÁNG SÂU B NH C A CÂY TR NG ....................................................................................................... 73 1. Cơ ch kháng sâu h i.......................................................... 73 2. Cơ ch kháng các b nh h i ................................................. 74 3. Các lo i tính kháng sâu b nh c a cây tr ng...................... 75 III. S S P ð TÍNH KHÁNG SÂU B NH C A CÂY TR NG .......... 76 IV. CHI N LƯ C S D NG GI NG KHÁNG SÂU B NH.................. 77 V. S D NG GI NG KHÁNG SÂU B NH VI T NAM..................... 77 D. NGHIÊN C U NG D NG CH T CÓ HO T TÍNH SINH H C CAO (CH T ðI U HOÀ SINH TRƯ NG, CH T D N D SINH H C, VÀ CÁC CH T KHÁC…).................................................... 77 I. Nghiên c u ch t d n d gi i tính côn trùng ........................................... 77 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 173
1. Gi i thi u chung v ch t d n d gi i tính.......................... 77 2. ð c trưng c a ch t d n d gi i tính c a côn trùng .......... 79 3. Phương pháp s d ng ch t d n d gi i tính ..................... 79 II. Nghiên c u ng d ng ch t ñi u hoà sinh trư ng côn trùng ................. 80 1. Gi i thi u v ch t ñi u hoà sinh trư ng côn trùng ........... 80 2. Nguyên lý tác ñ ng c a các ch t tương t hoócmôn côn trùng ........................................................................................ 82 3. K t qu ng d ng ............................................................... 82 Ph n C. K THÙ T NHIÊN C A D CH H I: VAI TRÒ VÀ ð C ðI M NG D NG ............................................................................ 86 Chương VI. CÁC TÁC NHÂN GÂY B NH CÔN TRÙNG .................86 I. NHÓM VIRÚT CÔN TRÙNG.......................................................... 87 1. Khái quát chung v virút côn trùng........................................... 87 2. Danh l c virút côn trùng ñư c s d ng .................................... 88 3. Vai trò c a virút côn trùng ............................................................ 89 4. ð c ñi m ng d ng..................................................................... 89 IV/ VI KHU N VÀ N M ð I KHÁNG ........................................ 101 1. Nhóm vi khu n.............................................................................. 101 1.1. Danh l c vi khu n s d ng.................................................... 101 1.2. Vai trò c a vi khu n ñ i kháng............................................. 102 1.3. ð c ñi m ng d ng................................................................ 102 2. Nhóm n m..................................................................................... 104 2.1. Danh l c n m s d ng........................................................... 104 2.2. Vai trò c a n m ñ i kháng .................................................... 104 2.3.ð c ñi m ng d ng................................................................. 104 V/ NHÓM TUY N TRÙNG.............................................................. 115 1. Vai trò c a tuy n trùng trong ñ u tranh sinh h c .................. 115 2. Tuy n trùng kí sinh côn trùng-Entomopathogenic Nematodes ....................................................................................................... 115 3. Bi n pháp sinh h c ñ i v i tuy n trùng th c v t .................... 118 3.1. N m-trong bi n pháp sinh h c tr tuy n trùng:............ 118 3.3. ð ng v t kí sinh tuy n trùng........................................... 123 3.4. T o kí sinh tuy n trùng ................................................... 123 3.6. Nh n nh ăn tuy n trùng................................................. 123 3.7. Côn trùng ăn tuy n trùng................................................ 123 3.8. Virus v i tuy n trùng: ..................................................... 124 Chương VII. NHÓM CÔN TRÙNG ................................................... 125 1. Khái quát chung v côn trùng ký sinh và côn trùng b t m i........ 125 2. Danh l c côn trùng ký sinh ñư c s d ng............................... 127 3. Danh l c côn trùng b t m i ñư c s d ng................................... 128 4. Vai trò c a côn trùng ký sinh và côn trùng b t m i ............... 130 5. ð c ñi m ng d ng................................................................... 132 Ph n D. NHÂN NUÔI VÀ S D NG K THÙ T NHIÊN......... 136 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 174
Chương VIII. NHÂN NUÔI VÀ S D NG K THÙ T NHIÊN .. 136 1. VÌ SAO PH I TI N HÀNH NHÂN NUÔI THIÊN ð CH NÓI CHUNG VÀ CÔN TRÙNG CÓ ÍCH NÓI RIÊNG .................... 136 2. ð C TÍNH C N THI T C A K THÙ T NHIÊN (THIÊN ð CH) ............................................................................................ 136 3. S THÍCH NGHI C A KTTN VÀ NH NG Y U T GI I H N THÀNH CÔNG BI N PHÁP SINH H C S D NG KTTN ....................................................................................................... 137 4. B O V VÀ NHÂN TH KTTN ............................................ 138 5. ðI U KI N C N THI T VÀ QUY TRÌNH NHÂN NUÔI KTTN ............................................................................................ 142 5.1. KTTN là các loài virus ....................................................................... 142 5.2. KTTN là vi khu n............................................................................... 144 5.3. KTTN là n m...................................................................................... 146 5.4. KTTN là tuy n trùng ký sinh sâu h i ................................................ 148 5.5. KTTN là ong ký sinh .......................................................................... 148 5.6. KTTN là b xít b t m i ...................................................................... 150 5.6. KTTN là nh n nh b t m i ................................................................ 151 6. Nhân nuôi, c t tr , v n chuy n và phóng thích thiên ñ ch...... 153 Nhân nuôi hàng lo t .................................................................................. 153 B o qu n thiên ñ ch................................................................................... 154 Thu gom và v n chuy n thiên ñ ch........................................................... 154 Phóng thích thiên ñ ch .............................................................................. 154 M t s ñi m c n quan tâm khi s d ng thiên ñ ch .................................. 156 Chương IX. BI N PHÁP SINH H C SÂU H I LÚA ....................... 159 I. NGHIÊN C U BI N PHÁP SINH H C SÂU H I LÚA NƯ C NGOÀI........................................................................................... 159 1.1. Nghiên c u thành ph n, vai trò c a thiên ñ ch trên ñ ng lúa .......... 159 1.1.1. S lư ng loài thiên ñ ch ñã phát hi n ñư c trên lúa ... 159 1.1.2. Vai trò c a thiên ñ ch trong h n ch s lư ng sâu chính h i lúa .................................................................................... 159 1.2. Nghiên c u S d ng thiên ñ ch ñ tr sâu h i lúa nư c ngoài...... 161 1.2.1. Th b sung thiên ñ ch vào sinh qu n cây lúa ............... 161 1.2.2. B o v phát tri n l i d ng thiên ñ ch trong t nhiên ..... 161 II. NGHIÊN C U BI N PHÁP SINH H C SÂU H I LÚA TRONG NƯ C ............................................................................................ 162 2.1. Nghiên c u thành ph n, vai trò c a thiên ñ ch trên ñ ng lúa Vi t Nam............................................................................................................ 162 2.1.1. S lư ng loài thiên ñ ch ñã phát hi n ñư c trên lúa...... 162 2.1.2. Vai trò c a thiên ñ ch trong h n ch s lư ng sâu chính h i lúa .................................................................................... 162 2.2. Nghiên c u s d ng thiên ñ ch trong phòng ch ng sâu h i lúa ........ 164 2.2.1. Hư ng nhân th thiên ñ ch b sung vào sinh qu n ñ ng lúa .......................................................................................... 164 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 175
2.2.2. Hư ng l i d ng thiên ñ ch t nhiên ñ phòng ch ng sâu h i lúa .................................................................................... 166 T V NG ............................................................................... 170 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 176
PH L C M TS HÌNH NH V CÁC LOÀI K THÙ T NHIÊN B hà b n m B. Bassiana ký sinh B hà b n m M. Anisopliae ký sinh Nhân sinh kh i n m B.b th công Nhân sinh kh i n m M.a. th công Thu tr ng ngài g o chu n b cho ong kí sinh Thí nghi m nuôi b ñuôi kìm Collembola Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 177
L ñ ng k thù t nhiên Tranh v các loài thiên ñ ch Thái Lan Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Bi n pháp sinh h c trong B o v th c v t…… 178