Giáo trình Chăn nuôi dê và thỏ - Chương 4

Chia sẻ: Le Quang Hoang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

196
lượt xem 52
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Dê và thỏ là 2 loài gia súc quen thuộc và ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển nền nông nghiệp bền vững. Đây là những loại tiểu gia súc có khả năng tận dụng tốt những nguồn tài nguyên sẵn có, đặc biệt là các loại thức ăn ít cạnh tranh ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Chăn nuôi dê và thỏ - Chương 4

Chng 4 K THU T CHĂN NUÔI CÁC LO I DÊ M i lo i dê ñòi h i ngư i chăn nuôi ph i có k thu t chăm sóc nuôi dư ng và s d ng phù h p v i ñ c ñi m sinh lý và s n xu t c a chúng. Chương này mang tính chuyên khoa nh m cung c p cho sinh viên nh ng hi u bi t c n thi t v k thu t chăn nuôi các lo i dê khác nhau g m dê sinh s n, dê con, dê th t và dê s a. Ngoài ra, m t s k thu t ñ c bi t trong chăm sóc và qu n lý dê cũng ñư c gi i thi u. I. CHĂN NUÔI DÊ CÁI SINH S N 1.1. Ho t ñ ng sinh d c và sinh s n c a dê cái Dê là gia súc có kh năng sinh s n nhanh hơn nhi u so v i bò và trâu. Thông thư ng tu i ñ ng d c l n ñ u c a dê 6-8 tháng tu i, tu i ph i gi ng l n ñ u 8-10 tháng và tu i ñ l a ñ u là 12-14 tháng. Các gi ng dê khác nhau, ñi u ki n nuôi dư ng chăm sóc và ngo i c nh khác nhau thì tu i ñ l a ñ u c a dê cũng có th khác nhau. M t s ch tiêu v sinh s n c a gi ng dê C , Bách th o và dê lai Vi t Nam ñư c trình bày b ng 4-1. B ng 4-1: M t s ñ c ñi m sinh s n c a dê Bách th o, dê C và dê lai F1 Lo i dê Dê C Dê lai Dê Dê lai (BTxC ) Bách Th o (Ân ð xC ) Tu i ñ ng d c l n ñ u(ngày) 184,7 187,8 232,5 255,7 Chu kỳ ñ ng d c (ngày) 22,15 21,4 20,20 19,9 Tu i ñ l a ñ u (ngày) 344,0 362,4 395,5 416,7 ð ng d c l i sau ñ (ngày) 93,0 75,1 67,00 75,8 Kho ng cách l a ñ (ngày) 275,6 260,0 253,2 260,0 Th i gian mang thai (ngày) 150,1 150,4 155,0 153,0 S con ñ ra/l a (con) 1,51 1,64 1,58 1,56 S con ñ ra/cái/năm (con) 1,97 2,27 2,27 2,16 Ngu n : ðinh Văn Bình và CS (1998) Chu kỳ ñ ng d c c a dê là 19-21 ngày. Th i gian bi u hi n ñ ng d c kéo dài 1-3 ngày. Bi u hi n ñ ng d c c a dê cái g m: + Ph n ngoài c a b ph n sinh d c sưng, ch y d ch nh n, ñ và nóng lên. + Ðuôi luôn luôn ve v y. + Nh y lên lưng con khác ho c con dê khác nh y lên. + Kêu la và gi m ăn. + N u ñang ti t s a thì gi m s a ñ t ng t.
Dê thư ng ñ ng d c quanh năm. Tuy nhiên nh ng thư ng x y ra khô h n n ng và kéo dài làm cho dê b gi m tr ng và ch u nhi u stress v dinh dư ng thì chúng có th không có bi u hi n ñ ng d c trong mùa này vì lý do dinh dư ng. Giao ph i dê thư ng x y ra trư c khi tr ng r ng. Tinh trùng ñ n ng d n tr ng và còn m t s có th ñư c d tr c t cung t i 3 ngày và ti p t c ñư c phóng thích vào t cung. T i ñây chúng có th s ng ñư c 30gi . Sau khi ñư c th tinh, h p t ñi ñ n t cung m t 72gi . 1.2. Ph i gi ng cho dê cái a. Th i gian ñưa vào ph i gi ng ð i v i dê cái nên cho ph i gi ng l n ñ u khi dê ñ t ñư c ñ tu i và kh i lư ng t i thi u c n thi t, như dê Bách Th o thư ng ph i 7-9 tháng tu i và kh i lư ng ph i ñ t 19-20kg. Trong th c t s n xu t áp d ng b ng cách b qua 2 l n d ng d c ñ u tiên c a dê cái sau ñó m i ph i gi ng. ð i v i dê cái sinh s n, thư ng sau khi ñ 1,5-2 tháng khi dê ñã ph c h i s c kho m i cho ph i gi ng l i. b. Phát hi n ñ ng d c và ph i gi ng N u nh t chung dê ñ c v i dê cái thì dê ñ c d dàng phát hi n ra nh ng con dê cái ñ ng d c. Vì th ñ phát hi n dê cái ñ ng d c ngư i ta có th quan sát theo dõi các d u hi u ñ ng d c c a dê cái hay s d ng m t vài con ñ c “thí tình” ñ ki m tra. ð i v i dê có th dùng phương pháp ñeo bao dương v t cho con ñ c ñ làm vi c này. Bu i sáng th dê cái và dê ñ c ra sân chơi, theo dõi ñàn dê, n u th y con ñ c ñu i theo con dê cái nào mà con cái ñó ñ ng im cho con ñ c nh y thì nhanh chóng b t nh t riêng con dê cái ñó vào chu ng, ki m tra n u th y âm h hơi sưng và ư t thì ch n con ñ c theo sơ ñ ph i gi ng ñ cho ph i. Hình 4-1: Bi u hi n ñ ng d c và th i ñi m ph i gi ng thích h p cho dê 2
Khi phát hi n ñư c dê ñ ng d c thì sau 18-36 gi cho dê giao ph i là thích h p. Trong s n xu t thư ng khi phát hi n dê ñ ng d c ngày hôm nay thì hôm sau cho giao ph i vào bu i sáng và ph i l p l i vào bu i chi u sau khi chăn th v là phù h p. Thư ng sau ph i gi ng 21 ngày, n u dê cái không ñ ng d c l i thì có nghĩa là dê cái ñã có th có ch a. Sau khi cho ph i c n ghi chép l i s hi u dê ñ c, ngày ph i ñ theo dõi, qu n lý gi ng và d ki n ngày dê ñ ñ chu n b ñ ñ cho dê. Th c t , h u h t các ñàn dê có chung ñ c cái và ñư c chăn th t do vì v y ph i gi ng t nhiên là ph bi n. Ph i tinh nhân t o s ph c t p hơn, t l ñ u thai th p hơn ñ c bi t là v i tinh ñông l nh. Trong nuôi chung ñ c cái thì t l ñ c gi ng so v i cái sinh s n là 1/30. N u ngư i chăn nuôi mu n ñi u khi n th i gian sinh s n, ch ng h n ñ có ñư c dê con sinh ra vào mùa v thu n l i trong năm, thì có th áp d ng m t s cách như sau: - Tách riêng ñ c cái (phù h p trong ñi u ki n nuôi nh t). - ðeo t p d hay bu c dây b t chéo dương v t dê ñ c (phù h p v i các ñàn l n). - Thi n nh ng dê ñ c không mong mu n dùng làm gi ng. 1.3. Nuôi dư ng và chăm sóc dê cái mang thai a. ð c ñi m c a dê cái mang thai Sau khi ph i gi ng theo dõi n u ñ n chu kỳ ñ ng d c bình thư ng (21 ngày) mà không th y dê ñ ng d c tr l i là có th dê ñã th thai. Th i gian mang thai c a dê trung bình là 150 ngày (bi n ñ ng 145-157 ngày). Khi dê có ch a, nhu c u dinh dư ng c a dê tăng d n lên, ñ c bi t 2 tháng cu i cùng dê cái ch u ki m ăn hơn, phàm ăn hơn bình thư ng. Bi u hi n bên ngoài là lông mư t và dê tăng cân (hình 4-2). Dê cái có th tăng lên 5 kg ho c hơn trong su t giai ño n ch a. ð i v i dê ñang cho s a, thì tu i thai càng l n, lư ng s a c a dê m khai thác càng gi m. Hình 4-2: Dê cái mang thai b. Nuôi dư ng và chăm sóc dê cái mang thai Ch ñ nuôi dư ng dê cái phù h p là r t c n thi t trong su t th i kỳ mang thai, ñ c bi t là giai ño n trư c khi ñ , ñ phòng b nh nhi m ñ c huy t t thai và b i li t sau ñ . Dê m nên ñư c qu n lý, nuôi dư ng t t ñ có tr ng thái sinh lý bình thư ng, cơ b p ñ y ñ n, mông n , lông mư t bóng, nhưng không béo quá trong th i gian mang thai. C n cung c p ñ y ñ th c ăn và nư c u ng có ch t lư ng t t, ñ c bi t là giai ño n 2 tháng cu i c a th i kỳ ch a. Hàng ngày nên cho dê ch a v n ñ ng ngoài sân chơi ít nh t 1-2 gi . Không chăn dê quá xa chu ng và tránh d n ñu i, ñánh ñ p dê. Tuy t ñ i không nh t dê ñ c gi ng trong ñàn cái ñang ch a. ð i v i dê s a ch a l n ñ u c n xoa bóp nh b u vú ñ kích thích tuy n s a phát tri n và t p cho dê quen d n v i vi c v t s a sau này. Trư c khi dê ñ kho ng 50 ngày ti n hành c n s a cho dê ñ bào thai phát tri n t t và tránh ñư c s n lư ng s a gi m các chu kỳ sau. D tính ngày dê ñ ñ chu n b tr c, ch ñ ng ñ ñ và chăm sóc dê con sơ sinh ñư c chu ñáo. Th i gian mang thai c a dê trung bình là 150 ngày (bi n ñ ng t 145-157 ngày), vì 3
v y ph i chu n b ñ ñ cho dê trư c 140 ngày. Trư c khi ñ 5-10 ngày nên gi m b t th c ăn tinh nh ng dê cái có năng su t s a cao ñ tránh viêm vú, s t s a. 1.4. H lý và chăm sóc dê ñ a. Hi n tư ng dê s p ñ Dê s p ñ có nh ng bi u hi n khó ch u, ñi ñái luôn, b u vú và âm h sưng ñ , b ng sa, b u vú căng, chân cào ñ t (hình 4-3). T âm h có d ch ñ c ch y thành dòng và khi th y xu t hi n b c nư c i là dê s p ñ . Khi nư c i v ra là dê ñ . Bình thư ng thai s ñư c ñ y ra t t theo nh p r n c a dê m . Thư ng dê ñ trong 1-4 gi tuỳ theo s lư ng thai và v trí thai. b. Quá trình ñ c a dê Hình 4-3: Hi n tư ng dê s p ñ Quá trình dê ñ có th chia ra ba giai ño n như sau: Giaiño n 1 (m c t cung): Thân t cung ñư c giãn n , c t cung b t ñ u m r ng làm cho ñư ng sinh d c r ng ra. Giai ño n này, b u vú s b t ñ u to, căng lên (có khi x y ra trư c khi ñ vài ngày). Âm ñ o sưng to, ư t và có d ch nh y ch y ra. Dê thư ng ăn ít và b n ch n, ñi l i nhi u và kêu be be. Giai ño n này có th kéo dài hơn m t ngày, k t thúc khi b c i b v ra. Giaiño n 2 (s thai): Dê m ñ y thai qua c t cung vào âm ñ o. Dê m b t ñ u r n m nh, ñ y con ra ngoài b ng l c co bóp c a các cơ b ng, cơ t cung. Giai ño n này thư ng không quá 1 gi . N u sau 15 phút t khi dê con thò ra ngoài, dê m r n m nh mà v n chưa ñ ñư c thì ngư i ñ ñ ph i h tr kéo nh nhàng dê con ra theo nh p r n c a dê m . Sau 45 phút mà v n không ñ ñư c thì ph i can thi p. N u thai quá to, xương ch u h p thì ph i m l y thai ra. Dê con ñư c sinh ra bình thư ng khi n m theo m t trong các tư th như sau: - ð u ra trư c: Dê con n m úp s p, ñ u ñ t trên hai Hình 4-4: Quá trình ñ c a dê chân trư c du i th ng, c m ngang trên ñ u g i (hình 4-5a). - ð u ra sau: Dê con n m úp s p, c hai chân sau du i th ng ra trư c (hình 4-5b). Thai n m theo tư th này thư ng ra lâu hơn m t chút. Bình thư ng sau khi ñ dê m ngh m t lát l y l i s c r i quay l i li m dê con. a) ð u ra trư c b) ð u ra sau c) Thai ñôi Hình 4-5: Các tư th bình thư ng c a thai dê trư c khi ñ 4
Giaiño n 3 (s nhau): Sau khi s thai t cung ti p t c co bóp ñ y nhau thai ra ngoài. Thông thư ng nhau thai ra sau khi ñ 4-6 gi , t i ña là 12 gi . Các ch t d ch t n ñ ng trong t cung ñư c ñ y h t ra ngoài. Ph n l n ch t này theo nhau thai ra ngoài. Tuy nhiên v n còn t n t i m t ít d ch l n máu, nh t d n và ñư c ñ y ra h t sau 2 tu n sau khi ñ . T cung co l i tr ng thái bình thư ng. c. H lý dê ñ Khi dê s p ñ , ph i chu n b ngăn l ng chu ng s ch s , r i l p ñ lót như c , rơm khô vào ñáy chu ng ñ th m s n d ch khi dê ñ . Dê s p ñ nên nh t riêng t ng con chu ng ñã ñư c v sinh tiêu ñ c khô, s ch, kín m và yên tĩnh. Có ngư i tr c dê ñ , chu n b cũi, lót n m cho dê con sau khi sinh và các lo i d ng c như c n i t, gi lau, kéo, ch ñ c t r n cho dê sơ sinh. Trư c khi dê ñ c n v sinh cho dê m . N u ngôi thai bình thư ng thì ñ dê t ñ , không c n can thi p. N u dê con ñang ra mà b k t, khó ñ , dê m thư ng kêu la c n h tr b ng cách ñưa tay ñã sát trùng vào ñ y thai theo chi u thu n. Khi lôi thai ra c n c n th n, hai tay n m ph n thân phía ngoài kéo nh ra theo nh p r n c a dê m . M t s trư ng h p dê ñ không bình thư ng có th g p như sau: - ð khó ð khó có th x y ra khi dê con không n m ñúng như v trí bình thư ng như ñã nêu trên, ho c do dê m có khung xương ch u nh , ho c là do dê con quá to. ð khó cũng x y ra khi thai ñã b ch t trư c khi ñ . Thông thư ng thì do ñ u dê con b chúi xu ng hay l ch sang m t bên. Hình 4-6 minh ho m t s trư ng h p ngôi thai không bình thư ng. Hình 4-6: M t s trư ng h p ngôi thai không thu n Khi g p trư ng h p ñ khó c n làm theo các bư c sau: 1. R a s ch vùng âm ñ o và vùng mông con m b ng nư c s ch và m. 2. R a s ch tay và cánh tay m t cách c n th n. 3. Xoa vào tay m t l p xà phòng (như xà phòng t m v.v...) cho trơn, nh nhàng ñưa vào âm ñ o. 4. Xác ñ nh tư th cũng như các ph n cơ th dê con trong t cung. Ch nh l i chân, ñ u và các ph n khác c a thai v ñúng v trí. Chú ý là dê có th sinh ñôi hay sinh ba. T t nh t là ch nh cho ñ u và 2 chân trư c ra trư c và thân n m tr ng thái d c ñ u s p. Còn không thì t i thi u ph i ch nh ñư c 1 chân trư c và ñ u vào d c xoang âm ñ o. Sau ñó kéo nh nhàng nhưng ch c ch n ñ lôi thai ra ngoài (hình 4-7). N u tư th ñ ñ u ra sau thì c hai chân sau ph i ñư c ch nh vào trong ñư ng âm ñ o. Ph i xác ñ nh ch c ch n ñó là hai chân sau n u nó n m s p và móng chân úp xu ng. 5
Có th x y ra trư ng h p mông dê con ñư c ñ y vào ñư ng âm ñ o v i hai chân sau l i g p v phía trư c. Trong trư ng h p này, dùng tay ñ y nh nhàng toàn thân dê con v phía trư c ñ n khi n m ñư c m t cá chân sau c a nó. Làm như th ñ ch nh ñư c c hai chân sau vào v trí bình thư ng. 5. Sau khi ch nh thai v ñúng v trí thì th n tr ng t t kéo thai ra ngoài theo nh p r n c a con m . Hình 4-7: Ch nh ngôi thai khi dê ñ không thu n - Sát nhau N u sau khi ñ 24 gi mà nhau không ra, hay ra không h t thì dê ñã b sát nhau. Có th c m cu ng nhau lòng thòng trư c âm ñ o ñ nh nhàng kéo ra. N u khó kéo hay không làm ñư c thì có th tiêm oxytoxin kích thích co bóp t cung ñ y nhau ra. Bi n pháp t t nh t là dùng thu c nam ch a sát nhau ñ ñi u tr . Cũng có th dùng kháng sinh ñ ñi u tr . d. H lý sau ñ Khi dê con ra ñư c ngoài, dê m t li m con, song v n ph i l y khăn s ch, m m, khô lau h t nh t t mi ng, mũi, tai, mình, 4 chân c a dê. Sau ñó, vu t s ch máu t cu ng r n tr ra phía ngoài, dùng dây ch ch c th t ch t cu ng r n cách b ng kho ng 3-4cm, dùng dao s c hay kéo c t cu ng r n phía ngoài 1-1,5 cm r i sát trùng b ng c n i t 5% ho c dung d ch ôxy già. Hình 4-8: H lý dê con sau khi ñ Sau khi ñ h t con (kho ng 30 phút ñ n 4 gi ) thì nhau ra. Không ñ dê m ăn nhau. Dê m ñ xong cho u ng nư c m có pha mu i 0,5% ho c nư c ñư ng 5-10%. Hàng ngày cho dê m ăn th c ăn thô, xanh non, th c ăn tinh ch t lư ng t t theo kh u ph n xác ñ nh. Không cho dê m ăn quá nhi u th c ăn tinh và c qu ñ tránh dê b chư ng b ng ñ y hơi. Sau ñó, r a s ch b u vú và âm h , v sinh khô s ch nơi dê v a ñ . Trư ng h p n u dê m sưng n m s a thì chư m nư c nóng và v t s a cho kh i t c các tia s a. 6
II. CHĂN NUÔI DÊ ð C GI NG 2.1. Ho t ñ ng sinh d c c a dê ñ c Dê ñ c ho t ñ ng sinh d c quanh năm và có kh năng ph i gi ng r t m nh. Dê có tính hay ghen n u có m t dê ñ c khác ñ n g n m t dê cái thì nó húc ñ u ñánh ñu i. M t ñ c gi ng có th giao ph i 20 l n trong m t ngày. Dê ñ c có th nh y 2-3 l n trong ít phút. Chúng có th ph i nhi u l n trên nhi u dê cái ñ ng d c. 2.2. Nuôi dư ng dê ñ c gi ng Dê ñ c gi ng c n ñư c nuôi dư ng ñ y ñ và cân ñ i ñ không quá g y hay quá béo, ñ m b o duy trì t t tính hăng sinh d c, hi u qu ph i gi ng cao. Thông thư ng m t dê ñ c n ng 50kg 1 ngày cho ăn 4kg c xanh 1,5kg lá cây giàu protein, 0,4kg th c ăn tinh. N u mu n ph i gi ng 2 l n ngày cho ăn thêm 0,3kg rau rá ho c 1-2 qu tr ng gà. Luôn chú ý b sung ñ khoáng ña và vi lư ng cho dê b ng cách làm t ng ñá li m cho dê ăn thư ng xuyên. 2.3. Chăm sóc dê ñ c gi ng Dê ñ c gi ng c n ñư c nuôi nh t tách riêng khu dê cái ho c vào ô phía cu i chu ng. Thư ng xuyên cho dê ñ c v n ñ ng 2 l n/tu n cùng v i vi c t m ch i khô. C n có s theo dõi hi u qu ph i gi ng c a t ng ñ c gi ng ñ qu n lý gi ng và tránh ph i gi ng quá s c. Khi t l ph i gi ng có thai c a dê ñ t dư i 60% và tu i quá 6 năm thì nên lo i th i. III. NUÔI DƯ NG VÀ CHĂM SÓC DÊ CON 3.1. Nuôi dê con giai ño n bú s a a. ð c ñi m c a dê con sơ sinh Dê sơ sinh có m t s ñ c ñi m ñáng chú ý sau: - ði u ki n s ng c a cơ th hoàn toàn thay ñ i T ch trong cơ th m v i các ñi u ki n s ng n ñ nh, tác ñ ng c a các y u t ngo i c nh ch gián ti p thông qua cơ th m , dinh dư ng và trao d i ch t thông qua máu m , sau khi sinh dê con ph i chuy n sang t dinh dư ng, hô h p, tu n hoàn, ñi u ti t thân nhi t, nh n c m tr c ti p các tác ñ ng c a ngo i c nh và t ph n ng v i các tác ñ ng ñó. Th i gian thích nghi c a dê con v i các ñi u ki n ngo i c nh ngoài t cung m t 7-10 ngày. - Kh năng t v còn th p Khi sơ sinh h ng c u nhi u (10 tri u), nhưng b ch c u, ñ c bi t là b ch c u ña nhân trung tính ít, ch s A/G cao (1,4), gamma globulin và kháng th h u như không có, ch sau khi bú s a ñ u m i tăng lên. Cơ ch dung dãi v t l c a gan chưa có. Kh năng ñi u ti t thân nhi t kém. Do ñó trong th i kỳ này c n ph i có nh ng bi n pháp ñ c bi t ñ ñ phòng cho bê kh i b b nh t t và t o ñi u ki n ñ cho chúng phát tri n các ch c năng b o v . Ph i cho bê bú s a ñ u ngay sau khi ñ vì nó có ý nghĩa h t s c quan tr ng: làm tăng kháng th cho cơ th , tăng vitamin A, tăng kh năng ch ng b nh ñư ng tiêu hoá và tăng cư ng các quá trình trao ñ i ch t. - Cơ năng tiêu hoá còn r t y u Axit HCl tr ng d kh lúc ñ u không có, các tuy n tiêu hoá phát tri n chưa hoàn ch nh, ch y u ti t các men tiêu hoá s a, còn ho t l c c a các men khác th p. D c và các ch c năng tiêu hoá th c ăn th c v t chưa phát tri n. Trong giai ño n ñ u c a th i kỳ bú s a cơ năng tiêu hoá ch y u là d múi kh . V sau cùng v i s ti p nh n th c ăn th c v t tăng lên d c phát tri n nhanh chóng. S a là th c ăn chính c a dê con và ñư c thay th d n b ng các lo i th c ăn th c v t. ð n cu i kỳ này th c ăn th c v t chi m ch y u trong kh u ph n. 7
b. Chăm sóc nuôi dư ng dê con sơ sinh - Dê con sau khi ñ ph i ñư c lau khô mình, c t r n và ñưa vào n m lót rơm r cho khô, m bên c nh m . Sau khi ñ 20-30 phút cho dê con bú s a ñ u ngay. Trong vòng 3-7 ngày ñ u s a dê m có nhi u dinh dư ng, nh t là có kháng th giúp cho dê con mau l n và phòng tránh ñư c các b nh t t. - N u dê con m i ñ y u c n giúp dê con t p bú, ho c v t s a ñ u cho con bú b ng bình 3-4 l n/ngày. N u dê m không cho con bú thì ph i ép cho bú b ng cách gi ch t dê m v t b tia s a ñ u r i v t ít s a vào mi ng dê con cho quen d n, sau ñó gi nguyên cho con bú no. Ti p t c làm Hình 4-9: Cho dê bú s a ñ u như v y cho ñ n khi dê m ch u cho dê con bú tr c ti p. c a m sau khi ñ Chú ý trong 3-4 ngày ñ u dê con còn y u nên ph i hư ng d n cho dê con bú ñ u c hai vú dê m . N u ñ dê ch bú m t vú thì vú còn l i s cương s a làm dê m ñau và s không cho con bú n a, d n ñ n viêm vú dê m và dê con s không có s a ñ bú. - Dê con có th ch t trong vòng 4 gi n u không ñư c bú s a. N u vì m t lý do gì ñó dê m ch t thì có th cho dê con bú s a c a nh ng con dê khác ñ cùng ngày ho c có th cho dê u ng s a thay th . Thành ph n s a thay th như sau có th như sau: + 0,25 ñ n 0,5 lít s a bò ho c có th thay b ng s a b t. + 1 mu ng cà phê d u cá. + 1 tr ng gà. + 1/2 mu ng cà phê ñư ng. Tr n t t c th c li u trên r i l c m nh có th s d ng bình u ng s a n u trong trư ng h p khó khăn khi dê con quá y u chúng ta có th dùng ng tiêm ñ bơm tr c ti p cho dê và cho dê u ng 3 ñ n 4 l n trong ngày, sau 2 ngày dê con không tiêu ch y có th cho dê thêm 1 mu ng cà phê d u khoáng. V i cách này dê con có th u ng s a b ng bình bú m t cách d dàng. N u dê con không có m cũng có th nuôi b ng cách khác như ghép m . Ði u này khi th c hi n có th g p m t s tr ng i. B i vì dê m khác không d dàng ch p nh n m t dê con m i khác. Dê m có th nh n bi t dê con khi ng i và cách t t nh t ñ th c hi n ñi u này là ñưa dê con b m ch t vào cho m m i lúc dê này ñang sinh. Chúng ta có th c ñ nh ñ u c a dê m m i và cho dê con bú cách này thì trong vòng 4 ngày dê m có th ch p nh n dê con. c. Nuôi dê con trư c 45 ngày tu i Trong chăn nuôi dê s a, sau giai ño n sơ sinh (10-15 ngày d u), tách dê con kh i dê m ñ v t s a dê m . Thông thư ng v t s a 2 l n/ngày sáng và chi u ñ i v i dê có trên 1 lít s a/ngày. Dê con ñư c cho vào bú dê m ngay sau khi v t s a ñ khai thác h t s a c a con m sau ñó cho con con bú thêm 300g-350ml (2-3l n/ngày) tuỳ theo lư ng s a mà con con ñã bú ñư c tr c ti p t con m , nhưng ph i ñ m b o t ng lư ng s a bú ñư c trong ngày 450- 600ml/con. Có th xác ñ nh lư ng s a con con bú ñư c b ng cách cân dê con trư c và sau khi bú m . Trên cơ s lư ng s a bú ñư c t con m mà tính lư ng s a c n cho con con bú thêm b ng bình. ð i v i chăn nuôi gia ñình và v i dê cho s a dư i 1lít/ngày áp d ng phương th c tách dê con kh i dê m ban ñêm (t 5 gi chi u nay ñ n 6.30 gi sáng hôm sau), v t s a ngày 1 8
l n vào bu i sáng, s a thu ñư c là s a hàng hoá, sau ñó cho dê con theo bú m c ngày không c n cho bú thêm s a m b ng bình n a. T ngày tu i 15 tr ñi b t ñ u t p cho dê con ăn các lo i th c ăn d tiêu như b t cám, b t ngô, b t ñ tương rang, ñ c bi t là các lo i c lá non, khô s ch... T ngày 24 ñ n 45 ngày tu i cho ăn 30-35g th c ăn tinh/con/ngày. d. Giai ño n t 46 ngày tu i ñ n cai s a Cho dê con u ng 600ml r i gi m d n xu ng 400 ml s a/con/ngày, chia 2 l n/ngày. S a dê hay s a thay th c n ñư c hâm nóng 38-40oC trư c khi cho bú. Núm vú cao su, chai ñ ng s a ph i r a s ch ti t trùng trư c và sau khi cho dê bú. V sinh s ch n n chu ng sau khi dê con bú. T 46 ngày tu i cho ăn dê ăn 50-100g tinh/con/ngày. Lư ng th c ăn tăng d n ñ n khi dê con t ăn không c n ñ n s a m . C n cung c p tho mãn nư c u ng s ch cho dê con. 3.2. Cai s a V nguyên t c, cai s a có th ti n hành khi dê con ñư c 3 tháng tu i vì lúc này dê con có th s ng hoàn toàn b ng th c ăn thô ch t lư ng cao và có th tách kh i m . Lúc này không cho dê con cùng dê m ñ nó không bú ñư c n a. Nư c u ng s ch ph i luôn luôn có s n cho bê con u ng trong th i gian cai s a. ð i v i dê s a thì cai s a s m s có ý nghĩa kinh t quan tr ng vì s dành ñư c nhi u s a hơn cho ngư i. Tuy nhiên, ñ i v i dê th t thì t c ñ tăng tr ng c a dê con l i quan tr ng hơn nên có th cai s a mu n hơn, nhưng c n ph i nh r ng cai s a cho dê con không mu n hơn 2 tháng trư c khi dê dê m ñ l a ti p theo. 3.3. Nuôi dê h u b sau cai s a C n chon l c nh ng dê cái, dê ñ c sinh trư ng phát d c t t, có ngo i hình ñ p sau cai s a ñ chuy n sang nuôi h u b gi ng. - Nuôi dê h u b theo kh u ph n qui ñ nh ñ tăng kh năng sinh trư ng phát tri n cơ th h p lý. Không nên v béo b ng th c ăn giàu năng lư ng như ngô, s n, g o, tinh h n h p. Cho ăn ñ y ñ th c ăn thô xanh (2-5kg/ngày) b ng 65-75% t ng VCK kh u ph n ăn hàng ngày, ph n còn l i b sung b ng th c ăn tinh và ph ph m nông nghi p. - ð i v i các lo i th c ăn m i, các ph ph m nông công nghi p c n t p ăn và tăng d n t ít ñ n nhi u ñ phù h p v i kh năng tiêu hoá c a dê. Thư ng m t ngày cho ăn 0,1- 0,5kg/con. - Cung c p ñ nư c s ch cho dê. - Cho dê v n ñ ng 3-4 gi /ngày - V sinh khô s ch n n chu ng sàn chu ng sân chơi, máng ăn, mámg u ng hàng ngày. - Riêng dê ñ c con ñ làm gi ng c n chăm sóc riêng, sau 3 tháng ph i nuôi tách riêng và ch cho giao ph i khi dê ñ t 11-12 tháng tu i. - Giai ño n ñ u c a th i kỳ nuôi dê h u b là th i kỳ chuy n ti p t giai ño n dê bú s a m sang t hoàn toàn thu nh n th c ăn vì v y giai ño n này dê con thư ng hay m c các b nh v ñư ng tiêu hoá như b nh tiêu ch y, chư ng b ng ñ y hơi. ð phòng các b nh này c n ph i v sinh s ch s ngu n th c ăn nư c u ng, sàn chu ng, sân chơi c a dê. N u dê m c các ch ng b nh này c n ph i ñi u tr k p th i b ng bi n pháp ñi u ch nh các lo i th c ăn cho phù h p và các bi n pháp thú y. 9
IV. CHĂN NUÔI DÊ TH T 4.1. ð c ñi m sinh trư ng và phát tri n c a dê Cũng như các gia súc khác, s sinh trư ng và phát tri n c a dê tuân theo qui lu t giai ño n và ch u nh hư ng c a gi ng, tính bi t, ñi u ki n nuôi dư ng chăm sóc qu n lý và môi trư ng. Thông thư ng kh i lư ng dê sơ sinh là 2,5-3,5 kg; 3 tháng ñ t 9-12 kg; 6 tháng là 15-21 kg; 12 tháng là 23-29 kg; 18 tháng là 30-40 kg. Dê ñ c luôn tăng tr ng nhanh hơn dê cái. Giai ño n sơ sinh ñ n 3 tháng tu i cư ng ñ sinh trư ng tuy t ñ i và tương ñ i là cao nh t (90-120 g/con/ngày và 95-130%), r i ti p theo là giai ño n 3-6 và 6-12 tháng (70-110 g/ngày và 30-50%), giai ño n 12-18 tháng cư ng ñ sinh trư ng gi m ñi d n d n (20-45 g/con/ngày và 10-20%), giai ño n 18-24 tháng cư ng ñ sinh trư ng c a dê th p xu ng (20- 30g/con/ngày), và ñ n giai ño n trư ng thành, cư ng ñ sinh trư ng th p d n và thay ñ i không rõ r t. D a trên cư ng ñ sinh trư ng c a các gi ng dê cùng v i vi c xác ñ nh s tiêu t n th c ăn cho 1kg tăng tr ng, t l th t và ph m ch t th t qua m t s nghiên c u ñã xác ñ nh ñư c r ng v i dê C tu i gi t th t thích h p nh t là vào lúc 11-12 tháng tu i v i kh i lư ng 20-25kg, Dê bách Th o, Ân ð , dê lai vào lúc 9-10 tháng tu i v i kh i lư ng 25-30kg. B ng 4-2: Kh i lư ng c a dê C , dê Bách Th o và dê lai qua các tháng tu i (kg) ChØ tiªu Dê C Dê lai Dê Dê lai (BT x C ) Bách Th o (Ân ð x C ) Sơ sinh: ð c 1,85 2,45 2,8 2,60 Cái 1,64 2,10 2,5 2,08 3 tháng: ð c 7,8 10,95 14,5 10,3 Cái 6,7 9,1 11,6 8,87 12,8 19,5 24,6 17,6 6 tháng: ð c Cái 10,6 17,6 21,6 15,4 9 tháng: ð c 16,5 26,6 29,0 25,4 Cái 13,1 22,8 25,0 21,9 19,7 32,7 35,6 29,9 12 tháng: ð c 15,2 28,4 26,4 26,8 Cái 24,0 36,6 39,7 35,2 18 tháng: ð c 19,3 30,8 32,1 29,8 Cái 27,2 42,5 45,5 40,4 24 tháng: ð c 21,6 32,6 38,0 31,8 Cái Ngu n: ðinh Văn Binh và CS (1998) 4.2. Ch n dê nuôi th t Khi ch n dê ñ nuôi th t c n ph i xác ñ nh rõ m c ñích là l y th t nhi u n c hay nhi u m . Tăng tr ng c a dê non ch y u là th t n c, ngư c l i tăng tr ng c a dê l n ch y u là m Do ñó, khi mu n thu ñư c th t nhi u m c n bán (gi t dê) l y th t ñ tu i l n hơn hay tìm cách nuôi v béo dê lo i trư c khi gi t th t. ð ch n l c dê nuôi th t, ti n hành cân dê non các ñ tu i khác nhau, ch ng h n 3 và 6 tháng tu i. Làm như v y s bi t ñư c t c ñ sinh trư ng c a dê. Sinh trư ng c a dê có th ñư c ñánh giá theo hai cách: - T c ñ tăng tr ng. - Kh i lư ng t i ña có th ñ t ñư c m t ñ tu i nào ñó (ví d 1,5 tu i). 10
N u th c ăn ñ nuôi dê b h n ch thì nên ch n nuôi nh ng dê có t c ñ sinh trư ng nhanh. M t sai l m thư ng g p ph i là ngư i chăn nuôi thư ng bán m t nh ng con d có t c ñ sinh trư ng nhanh nh t, trong khi ñáng l ph i ch n ñ l i nh ng con này ñ nhân gi ng. N u th c ăn không h n ch thì có th có hi u qu hơn n u ch n nh ng lo i dê có kh năng ñ t ñư c kh i lư ng t i ña. Nh ng lo i dê có t c ñ tăng tr ng ban ñ u cao không nh t thi t là nh ng con s ñ t ñư c kh i lư ng gi t th t cao nh t. Lu ng m tích lu dê v béo t t nh t là ñánh giá trên dê ñã gi t m hơn là dê s ng. Do ñó, nên ch n nh ng anh ch em gái c a nh ng con dê có k t qu v béo t t (ñã gi t th t) ñ gi l i làm gi ng. 4.3. Nu«i dư ng chăm sóc dª sinh trư ng Dê sinh trư ng ñư c tính t th i ñi m cai s a (3 tháng tu i) ñ n 12 tháng tu i. Trong giai ño n này c n có m t s v n ñ c n quan tâm như sau: - Kh u ph n ăn + Trong giai ño n này nên cho dê ăn t do các lo i th c ăn ñ khai thác t t nh t kh năng tăng tr ng c a chúng. + Lư ng thu nh n v t ch t khô (VCK) thu nh n hàng ngày ñ i v i dê sinh trư ng kho ng 3-4% kh i lư ng cơ th . Trong ñó, 70-80% kh i lư ng kh u ph n nên là th c ăn thô xanh, thư ng là t 2-5 kg/con/ngày tuỳ vào t ng giai ño n tu i. Th c ăn tinh chi m 20-30% kh i lư ng kh u ph n ăn hàng ngày còn l i, thư ng là t 0,15-0,4 kg/con/ngày. Ví d , dê sinh trư ng có kh i lư ng là 20 kg có nhu c u th c ăn hàng ngày s là: Lư ng VCK thu nh n là: 20 x 4% = 0,8 kg (VCK) Lư ng VCK th c ăn xanh là: 0,8 x 80% = 0,64 kg (VCK) Hàm lư ng VCK trong các lo i c lá trung bình là 20%. Như v y lư ng th c ăn thô xanh th c t là: 0,64 x 100/20 = 3,2 kg/con/ngày. Lư ng th c ăn tinh là: 0,8 x 20% ho c (0,8 - 0,64) = 0,16 kg (VCK) Hàm lư ng VCK trong các lo i th c ăn tinh kho ng 85%. Như v y lư ng th c ăn tinh th c t là: 0,16 x 100/85 = 0,2 kg/con/ngày. + Tránh thay ñ i ngu n th c ăn quá ñ t ng t trong quá trình nuôi dư ng dê sinh trư ng, ñ c bi t là giai ño n m i tách m lúc 3-4 tháng tu i ñ tránh hi n tư ng dê b ăn ho c là m c m t s các ch ng b nh ñư ng tiêu hoá do th c ăn gây ra như tiêu ch y, chư ng hơi d c … - Chăn th /v n ñ ng: Dê c n ñư c chăn th v n ñ ng ít nh t là 2-4 gi /ngày. Nên chăn th dê nh ng bãi chăn th g n (
- Thi n dê Thông thư ng ngư i chăn nuôi dê thích thi n nh ng con dê nuôi l y th t. Tuy nhiên không nh t thi t ph i thi n dê và thi n s có nguy cơ gây nhi m trùng. N u mu n thi n dê thì nên thi n trư c 3 tháng tu i, càng s m càng t t, ñ gi m b t s c cho con v t. Th m chí có th thi n dê ngay lúc 2-3 ngày tu i. - Qu n lý ñàn Sau 3 tháng tu i thì nên nuôi nh t dê ñ c và dê cái riêng ra các ô chu ng khác nhau. ð i v i dê ñ c ho c dê cái thì có th nuôi nh t nhi u con trong 1 ô chu ng r ng (4-5 con/ ô chu ng r ng 4-5m2). Khi nuôi nh t chung c n lưu ý không nên nh t nh ng con có ñ tu i cách nhau quá xa ho c nh t con to v i con bé. C n ph i treo ñ y ñ máng ăn, máng u ng cho dê ñư c ăn ñ ng ñ u cùng m t lúc, tránh hi n tư ng nh ng con dê to kho hơn tranh giành không cho nh ng con dê khác trong ô chu ng cùng ăn. - Phòng b nh Tiêm phòng cho dê các b nh truy n nhi m như: ñ u dê, t huy t trùng, viêm ru t ho i t , l m m long móng… và t y ký sinh trùng sau 3 tháng tu i và ñ nh kỳ tiêm nh c l i sau 6 tháng. 4.4. V béo dê N u mu n có th t dê béo (nhi u m ) thì nên v béo dê trư c l c gi t th t b ng cách cho ăn thêm th c ăn giàu năng lư ng. - Tu i và th i gian v béo Th i ñi m xu t chu ng ñ t hi u qu kinh t cao nh t trong chăn nuôi dê th t là giai ño n dê ñ t 9-12 tháng tu i. Th i gian v béo cho dê là kho ng 1 tháng trư c khi xu t chu ng. - Kh u ph n v béo Trong giai ño n v béo nên cho dê ăn t do các lo i th c ăn, trong ñó ñ c bi t chú ý tăng lư ng th c ăn tinh trong kh u ph n. Nên b sung tăng các lo i th c ăn giàu năng lư ng như b t ngô, s n lát… Cung c p ñ y ñ và liên l c nư c u ng s ch cho dê. - Chăm sóc qu n lý Nuôi nh t 2-3 con/ô chu ng r ng 4-5 m2. Cách ly hoàn toàn con ñ c v i con cái ñ tránh hi n tư ng giao ph i gi a chúng khi con cái ñ ng d c. H n ch cho dê ñi chă th xa, ch nên cho chúng v n ñ ng nh nhàng sân chơi ho c các bãi chăn th g n. V. CHĂN NUÔI DÊ S A 5.1. ð c ñi m ti t s a c a dê a. C u t o b u vú và tuy n s a B u vú c a dê n m dư i b ng gi a hai chân sau và g m 2 núm vú (hình 4-10). Trông b ngoài b u vú là m t kh i song bao g m hai tuy n s a tương ñ i tách bi t. Gi a hai tuy n s a có m t vách ngăn mô liên k t. Vì th tuy n s a bên b u vú này v t h t thì tuy n s a bên b u vú kia v n còn ñ y nguyên. 12
h ch lâm ba tuy n bào thuỳ tuy n ti u thuỳ ng d n s a ng d n s a B s a b u vú B s a ñ u vú Cơ trơn ñ u vú L ñ u vú Hình 4-10: C u t o b u vú và tuy n s a c a dê ðơn v cơ b n c a tuy n s a là tuy n bào ñư c c u t o t m t t ng t bào thư ng bì ñơn có nhi m v t o s a. Các tuy n bào c a tuy n s a t p trung thành chùm tuy n bào, các chùm tuy n bào l i t p h p thành các ti u thùy và thuỳ tuy n. S a t các tuy n bào ñ t p trung vào nh ng ng d n s a, các ng này ch y d n vào nhau và cu i cùng ñ vào b s a. B s a ñư c b i thông v i b ñ u vú. S a ñư c ti t ra ngoài (khi dê con bú hay khi v t s a) t b ñ u vú qua l ñ u vú. L ñ u vú bình thư ng ñóng kín nh h th ng cơ trơn ñ u vú, cơ này ch m ra khi có ph n x ti t s a. Trong vú còn có các m ch máu, dây th n kinh và m ch b ch huy t. b.Chu kỳ s a và s n lư ng s a M t chu kỳ s a ñư c tính t khi dê ñ (b t ñ u ti t s a) cho ñ n khi dê c n s a. S n lư ng s a c a dê là kh i lư ng s a (kg ho c lít) s n xu t ra trong m t chu kỳ cho s a. Năng su t s a là kh i lư ng s a tính theo ngày. Năng su t s a c a các gi ng dê trung bình 300- 3000 ml/con/ngày, tuỳ thu c vào gi ng (b ng 4-3), l a ñ , th c ăn... B ng 4-3: Kh năng s n xu t s a c a Dê C , Bách th o và dê cái C lai F1 Năng su t (ml/ngày) Dê C F1 Bách Th o F1 (BT x C ) (Ân ð x C ) Tháng 1 525,7 1095,1 1507,1 1195 2 415,0 1051,0 1361,7 1056 3 354,0 740,6 1151,0 736,67 4 302,0 550,4 820,0 560,0 5 ----- 410,7 681,7 405,7 Chu kỳ (ngày) 125 149 150 154 Năng su t TB (ml/ngày) 399,2 720,3 1230 790,75 S.L s a (l/chu kỳ) 49,9 107,3 187,5 121,7 So sánh (% so v i dê C ) 100 220 356 245 Ngu n: ðinh Văn Bình và CS. (2001) 13
nư c ta, dê C có năng su t s a trung bình là 350 ml/con/ngày và th i gian cho s a là 90-100 ngày/chu kỳ; dê Bách Th o cho 1,3 lít/con/ngày v i chu kỳ cho s a là 150 ngày và m t năm cho 1,7 chu kỳ. Dê Barbari cho 1,0- 1,05 lít/con/ngày v i 148- 150 ngày cho s a/chu kỳ, là gi ng dê có s n lư ng s a cao nh t (3,8-3,9 lít) tính trên 100 kg th tr ng. Dê Jumnapari cho 1,4-1,6 lít/con/ngày v i 160-180 ngày cho s a. c.Thành ph n s a Thành ph n s a dê ph thu c vào gi ng, tháng cho s a, th c ăn... Thành ph n dinh dư ng c a s a c a m t s gi ng dê nuôi Vi t Nam ñư c th hi n b ng 4-4. S a dê có hàm lư ng vitamin, khoáng, protein, ñư ng cao hơn, kích thư c h t m s a dê l i nh hơn nhi u so v i bò và trâu nên giá tr dinh dư ng và kh năng tiêu hoá h p thu c a nó r t t t. B ng 4-4: Thành ph n dinh dư ng c a s a m t s gi ng dê nuôi Vi t Nam (%) Gi ng dê VCK Protein M s a Khoáng ðư ng Bách Th o 15,04 4,34 5,45 0,96 4,60 Barbari 14,93 4,05 5,60 0,85 4,31 Jumnapari 14,69 3,85 5,50 0,88 4,40 Dê C 16,06 4,28 6,40 0,81 4,50 Ngu n: ðinh Văn Bình và CS. (2001) 5.2. Nuôi dư ng dê v t s a Nuôi dư ng dê v t s a ph i ñ m b o ñư c nh ng y u c u sau: - ð m b o kh u ph n cung c p ñ y ñ và cân ñ i nhu c u dinh dư ng c a dê s a. - Ưu tiên cho dê m ăn th c ăn thô xanh non, ngon và có ch t lư ng t t. B sung thêm th c ăn tinh h n h p v i hàm lư ng protein thô t 15-17%. L a ch n các lo i th c ăn mà dê ưa thích ñ có nhi u s a như lá mít, keo d u, cám t ng h p. - Dê có năng su t s a trên 2 lít/con/ngày ( tháng th 1 và tháng th 2) c n cho ăn ñ th c ăn tinh v i lư ng 400 g/lít s a và v t s a 2 l n/ngày. - Cho u ng nư c s ch tho mãn (t 3-5 lít/con/ngày), yêu c u nư c s ch có ñ y ñ các máng trong chu ng và ngoài sân chơi. - B sung thư ng xuyên premix khoáng cho dê m c kho ng 0,5kg/con/tháng trong su t th i gian v t s a, b ng cách tr n vào th c ăn tinh, làm t ng khoáng treo lên thành chu ng ho c cho mu i, khoáng vào ng tre ñ c l treo lên thành chu ng cho dê li m. 5.3. Chăm sóc dê v t s a ð i v i dê trong th i gian khai thác s a c n chú ý m t s v n ñ sau : - V n ñ ng: T o ñi u ki n cho dê v n ñ ng sân chơi ho c bãi chăn khô ráo g n chu ng 3-5 gi /ngày, có th k t h p xoa ch i, b t ve r n (n u nuôi nh t). - Theo dõi kh i lư ng dê: Trong 1-2 tháng ñ u dê m s s t tr ng t 5-7% nhưng t gi a tháng th 2 dê s h i ph c d n và n ñ nh kh i lư ng. N u nuôi dư ng không t t, thi u khoáng thì hao h t kh i lư ng dê m l n, s h i ph c ch m, s n lư ng s a s gi m, dê ch m ñ ng d c tr l i và ñôi khi s b b nh b i li t. 14
- Phòng viêm vú: Dê cho s a, nh t là ñ i v i nh ng con cao s n, thư ng d b b nh viêm vú. Vì v y, hàng ngày khi v t s a ph i quan sát theo dõi tình tr ng con v t, b u vú, màu s c mùi v c a s a, n u th y khác thư ng c n can thi p k p th i b ng bi n pháp chư m nư c nóng, xoa bóp b ng nư c mu i m 10%, dán cao tan, ho c b ng các can thi p thú y khác. ði u quan tr ng là ph i ñ m b o v t s a h p v sinh và ñúng k thu t. 5.4. K thu t v t s a a. S l n v t s a S l n v t s a sau khi dê ñ tùy thu c vào năng su t s a c a t ng con cũng như s con ñ ra: - Trong th i gian 10 ngày ñ u sau khi ñ : n u dê ñ t 2 ñ n 3 con tr lên thì không v t s a mà toàn b s a s dành cho dê con bú. Ð n khi cai s a dê con m i v t. N u dê m ch ñ 1 con thì ngày th 4 tr ñi có th v t 1 ñ n 2 l n /ngày tùy vào s n lư ng s a c a dê m . - T ngày 11 ñ n ngày 60: v t s a 2 l n /ngày. - Sau ngày 60: Ðây là giai ño n ít s a nên ch v t 1 l n /ngày. b. Chu n b v t s a Trư c khi v t s a ph i chu n b khăn m m s ch, nư c m ñ lau b u vú, núm vú và kích thích ph n x ti t s a. Thùng ñ ng s a ph i ñ m b o s ch s , ph i r a s ch, tráng nư c sôi sau m i l n ñ ng s a. Hình 4-11: Chu n b d ng c v t s a Hình 4-12: Tư th ng i v t s a dê 15
c. Thao tác v t s a Trình t các thao tác v t s a ñư c th hi n qua hình 4-12 g m các bư c như sau: 1. R a s ch tay và b u vú dê trư c khi v t s a 2. N m núm vú b ng ngón tay cái và tr 3. N m ch t các ngón tay ti p theo 4. N m toàn b núm vú b ng ngón tay, b tia s a ñ u 5. Bóp ch t c bàn tay 6. Th bàn tay cho s a xu ng núm vú 7. Th t l p l i như trên 16
8. V t ngón tr và cái vu t t trên xu ng cho h t s a trong núm vú 5.5. C n s a a. Th i gian và m c ñích c n s a Dê cái có ch a b t bu c ph i ñư c c n s a trư c khi ñ ít nh t là 45 ngày nh m m c ñích: - T p trung dinh dư ng nuôi thai, - ð cho mô tuy n s a ñư c ph c h i chu n b cho chu kỳ s a ti p theo, - Giúp cho cơ th dê cái ph c h i s c kho sau m t th i gian dài ti t s a, - Tích lu dinh dư ng cho ti t s a sau khi ñ . - ð cho dê m s n xu t s a ñ u trư c khi ñ . b. Phương pháp làm c n s a Khi dê ch còn dư i 30% lư ng s a trung bình/ngày ti n hành c n s a cho dê b ng cách gi m s l n v t trong ngày t 2 l n xu ng ch còn 1 l n/ngày, sau ñó là cách ngày v t 1 l n r i ng ng v t s a h n. Tuy nhiên, ñ i v i dê cho nhi u s a hơn thì c n ph i th n tr ng khi c n s a. Quá trình t o s a s gi m rõ r t khi gi m th c ăn tinh và ch cho ăn c ch t lư ng trung bình k t h p v i gi m nư c u ng. Khi năng su t s a xu ng dư i 0,4kg/l n v t thì có th ng ng v t s a m t cách an toàn. C n sát trùng núm vú c n th n sau m i l n v t c n s a. Khi th c hi n c n s a có th bơm kháng sinh vào b u vú. C n ph i chú ý r ng khi làm c n s a ph i v t ki t s a khi có ph n x ti t s a. Do v y, m c tiêu ñ u tiên khi làm c n s a dê là ph i ngăn không cho ph n x th i s a x y ra. Dê r t nh y c m v i nh ng thay ñ i trong quy trình v t s a. Ngư i nuôi dê c n l i d ng ñ c tính này khi làm c n s a cho dê. Cho dê c n c n s a vào nh t cùng ñàn dê c n s a hay dê con ngay trư c th i gian v t s a thư ng c ch ph n x th i s a c a dê. Nói chung thay ñ i các tín hi u có ñi u ki n ñư c thi t l p trong th i gian v t s a (th i gian v t, nơi v t, th t v t, ngư i v t,…) s giúp c ch ph n x ti t s a. c. Chăm sóc và nuôi dư ng dê c n s a Dê c n s a cũng chính là dê mang thai trư c khi ñ nên vi c chăm sóc nuôi dư ng dê c n s a cũng chính là chăm sóc nuôi dư ng dê cái mang thai cu i kỳ (xem ph n trư c). ði u quan tr ng c n chú ý là không ñư c ñ dê quá béo trong th i gian này. N u dê quá béo, t c m b ng b tích nhi u s h n ch thu nh n th c ăn khi dê ch a to v cu i. Lúc này con v t ph i ñáp ng nhu c u năng lư ng b ng ngu n m d tr và d x y ra hi n tư ng xê tôn huy t. C n cho dê v n ñ ng và t m n ng tho ñáng nhưng không chăn th dê quá xa chu ng và tránh d n ñu i, ñánh ñ p dê. C n chú ý ñ c bi t ñ m b o vê sinh cho dê, ñ c bi t là ph n núm vú, trong th i gian ngay sau khi làm c n s a (ng ng v t s a) và nh ng ngày trư c khi ñ . 17
VI. M T S K THU T ð C BI T TRONG CHĂM SÓC DÊ 6.1. K thu t b t gi dê Vi c b t gi dê nh t là khi ph i gi ng hay cân theo dõi kh i lư ng c n ph i ñư c th c hi n ñúng cách ñ m b o cho dê không b h t ho ng s ho c giãy d a có th làm t n thương dê (hình 4-13). Thông thư ng khi b t dê ngư i ta ñ dê trên chu ng hay trong sân chơi, không ñu i dê ch y lung tung. Khi b t dê ph i ti p c n g n dê nhanh tay n m l y ñ u, s ng hay tai dê (gi ng tai dài) r i ghì ch t l i. Có th dùng giá gi dê ñ c ñ nh dê hay dùng hai chân k p ph n trư c c , trong khi hai tay v n gi c ñ nh ñ u ñ gi dê. Khi b t dê không ñư c túm hai chân gi t (d gãy chân) hay túm lưng dê, ho c ñánh ñ p dê. ð c bi t ñ i v i dê ñang mang thai không ñư c n m vào b ng dê nh c lên vì d gây x y thai. Hình 4-13: K thu t b t gi dê 6.2. K thu t c t kh s ng ð tránh vi c dê có s ng hay ñánh và húc nhau, ho c s ng qu p vào ñ u, c gây t n thương, ñ i v i gi ng dê có s ng dài nên kh s ng cho dê ngay giai ño n dê ñang trong th i kỳ theo m (dư i 3 tháng tu i). D ng c kh s ng là m t dùi s t ñ c dài 5-7 cm, ñư ng kính 2 cm, có cán b ng g (hình 4-14). Trư c khi kh s ng ph i c t lông, v sinh quanh khu v c s ng. Dùng l a nung nóng dùi s t r i áp nhanh vào g c s ng cho cháy h t ph n s ng ñen. Hình 4-14: K thu t kh s ng dê Hình 4-14 : Kh s ng b ng dùi s t nung Nh ng dê mà s ng quá dài hay có nguy cơ ñâm vào ñ u, c hay m t thì nên c t b b t s ng. ð u tiên v sinh sát trùng vùng c t s ch s . Dùng nôvôcain phong b vùng g c s ng v i li u 30-50ml. L y cưa s c nh nhàng c t nhanh ph n s ng quá dài. N u có ch y máu nhi u thì dùng dao nung ñ áp nhanh vào ph n c t. 18
6.3. K thu t c t móng chân dê Ph i thư ng xuyên ki m tra và c t móng chân dê không ñ chúng quá dài. Móng chân dê thư ng phát tri n nhanh, nh t là dê nh t, ít ñư c chăn th (hình 4-15). Khi móng quá dài thư ng gây khó khăn cho dê ñi l i, b gãy, xư c hay b k t s i, ñá vào gây t n thương làm th i móng chân, có th d n ñ n què. S d ng dao hay kéo s c ñ c t móng (hình 4-16). Khi c t nên lo i b h t các ph n móng th a, b n và b b nh (hình 4-17). Có th c t hơi sâu vào t ch c móng khi mà các t ch c ñó b h ng c n lo i b ñ tránh v t thương lan r ng. N u ch y máu dùng c n iode, bông sát trùng và băng g c l i. Hình 4-15: Chân dê trư c khi c t Hình 4-16: D ng c c t móng chân dê Bư c 1 Bư c 2 Bư c 3 Bư c 4 19
Bư c 5 Chân dê sau c t móng Hình 4-17: Thao tác c t móng chân dê 6.4. C t bu c dê Dê thư ng ñư c bu c b ng m t dây th ng c t vào c hay vào chân (hình 4-18). C hai nơi này thư ng có v n ñ . Bu c th ng vào c thư ng làm xây xát da ñó và có th gây viêm nhi m. Bu c ch t th ng vào chân cũng thư ng gây hi n tư ng tương t . T t nh t là bu c m t ñ u dây th ng vào m t vòng khoá c b ng da và ñ u kia bu c vào m t dùi c m sâu vào ñ t ñ c ñ nh v trí. ði u quan trong khi c t bu c cho dê g m c là th ng ph i ñ dài và có ñ th i gian ñ g m ñ lư ng th c ăn c n thi t (thư ng ph i 8 gi /ngày). Hình 4.18: Cách c t bu c dê 20