Khoa học quản lý giáo dục và những vấn đề cơ bản: Phần 2

CH Ư Ơ N G 3<br /> <br /> QUẢN LÍ NHÀ NƯỚC VỀ GIÁO DỤC<br /> <br /> 3.1. Định nghĩa "quản lí nhà nước" và "quản lí nhà nước về giáo dục"<br /> "Qiiảii li nhủ nước" lủ "dạng quản li sử dụn^ quyền life nhủ nước đẽ'<br /> diên i liỉnli các quá trình .xã hội vù hànlì ri hoạt độiiíỊ của ron n^ười ¿lo tất<br /> cà các cơ quail nlìù nước (lập plìáp, lìànli pháp, tư pìtáp) tiến hành đ ể thực<br /> hiện chức riủiiq cùa Nhà nước dối với .xãhội"'. Quản lí nhà nước thuộc dạng<br /> quản lí xã hội bằng quyển lực nhà nước. Chủ thể quản lí mang quyển lực<br /> Nhà nưóc tác động đến các đối tượng quản lí chủ yếu bằng pháp luật nhằm<br /> thực hiện những mục tiêu để ra.<br /> Một định nghĩa gần gũi, "quản lí hành chính nhà nước" là "dạng quản lí<br /> xã hội mang tính quyển lực nhà nước với chức năng chấp hành luật và tổ<br /> chức thực hiện luật của các cơ quan trong hệ thống hành pháp và hành chính<br /> nhà nước (hệ thống chính phủ và chính quyền địa phương)"“.<br /> "Quản lí nhà nước vẻ giáo dục" là tác động của chủ thể quản lí mang<br /> quyền lực nhà nước (các cơ quan quản lí nhà nước về giáo dục), chủ yếu<br /> bằng pháp liiẠt, tới các đối tượng quản lí nhằm thực hiện mục tiêu đẻ ra.<br /> Cũng có một định nghĩa khác: "Quản lí được giải nghĩa là: Thực hiện<br /> công quyén để quản lí các hoạt động giáo dục trong phạm vi toàn xã hội".<br /> Như vậy có thể hiểu, quản lí nhà nước về giáo dục là việc nhà nước thực hiện<br /> quyén lực công để điẻu hành, điều chỉnh toàn bộ các hoạt động giáo dục<br /> trong phạm vi toàn xã hội nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục quốc gia. Nếu<br /> xem quản lí nhà nước là một hệ thống, thì quản lí nhà nước về giáo dục là<br /> một hệ thống bao gồm các thể chế, cơ chế quản lí giáo dục; tổ chức, bộ máy<br /> quản lí giáo dục và đội ngũ cán bộ, công chức quản lí giáo dục các cấp".<br /> Có thể nêu các yếu tố của quản lí nhà nước vẻ giáo dục bao gồm:<br /> <br /> Bùi Minh Hiển (Chủ biên), V ũ Ngọc Hài, Đặng Quốc Bảo (20Ü6). Quàn l ì g iá o (Inc.<br /> N X B Đại học Sư phạm, Hà Nội, tr. 93, 99.<br /> ^ Phan Vân Kha (2002). Q uản l i nhà nước về g iá o d ụ c. Giáo trình dùng cho các khoá<br /> dào tạo sau đại họt vé quản lí giáo dục. Viện Nghiẻn cứu phát triổn giáo dục,<br /> <br /> 141<br /> <br /> - Yếu tố xã hội hay con người: quản lí nhà nước vé giáo dục liirứnẾ,<br /> con người, vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát trien xã hộl rói<br /> chung, giáo dục nói riêng;<br /> - Yếu tô' tổ chức: thiết lập các tổ chức, xác định chức năng, nhiệm vụ,<br /> quyén hạn của bộ máy và các bộ phận trong bộ máy quản lí giáo dục;<br /> - Yếu tố uy quyền: thực hiện sự thống nhất giữa quyền lực địa vị và uy<br /> tín trong quản lí; sự thống nhất giữa những định chế và phẩm chất, nàng lực<br /> của ngưòi lãnh đạo các tổ chức giáo dục;<br /> - Yếu tố thông tin: các loại hình, các kênh thông tin người quản lí sử<br /> dụng để nắm bắt tình hình vể đối tượng quản lí, làm cơ sờ cho việc ra<br /> quyết định.<br /> <br /> 3.2. Nội dung quản lí nhà nước về giáo dục<br /> Điểu 14 Luật Giáo dục được Quốc hội thông qua ngày 20 tháng 5 năm<br /> 2005 tại kì họp thứ 7 ghi rõ: “Nhà nước thống nhất quản lí hệ thống giáo dục<br /> quốc dân vẻ mục tiêu, chưcmg trình, nội dung, kế hoạch giáo dục, tiêu chuẩn<br /> nhà giáo, quy chế thi cử, hệ thống vãn bằng, chứng chỉ; tập trung quản lí<br /> chất lượng giáo dục, thực hiện phân công, phân cấp quản lí giáo dục, tăng<br /> cường quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của cơ sở giáo dục.” '<br /> Nội dung quản lí nhà nước vẻ giáo dục tại Điều 99 bao gồm:<br /> 1/ Xây dựng và chỉ đạo thực hiên chiến lược, quy hoạch, chính sách phát<br /> triển giáo duc;<br /> 2/ Ban hành và tổ chức thực hiên các vãn bàn quy phạm pháp luật về<br /> giáo dục; ban hành điều lệ nhà trường; ban hành quy định về tổ chức và hoạt<br /> động của cơ sờ giáo dục khác;<br /> 3/ Quy định mục tiêu, chưcmg trình, nội dung giáo dục; tiêu chuẩn nhà<br /> giáo; tiêu chuẩn cơ sờ vật chất và thiết bị trường học; việc biên soạn, xuất<br /> bản, in và phát hành sách giáo khoa, giáo trình; quy chế thi cử và cấp vãn<br /> bằng, chứng chỉ;<br /> 4/ Tổ chức, quản lí việc bảo đảm chất lưẹmg giáo dục và kiểm dịnh chất<br /> lượng giáo dục;<br /> 5/ Thực hiện công tác thống kê, thông tin về tổ chức và hoạt động giáo dục;<br /> 6/ Tổ chức bộ máy quản lí giáo dục;<br /> <br /> ’ Bộ Giáo dục và Đào tạo (2005). T ìin hiểu L iiậ l G ián íliic 20 05 . N X B<br /> Nội, tr. 2 8,6 3.<br /> '<br /> '<br /> <br /> 142<br /> <br /> G iác)<br /> <br /> ciục, Hà<br /> <br /> 7/ Tổ chức, chi dạo việc đào tạo, bồi dưỡng, quàn lí Iihà giáo và cán bộ<br /> quán lí giáo dục;<br /> s/ Huy động, quán lí, sử dụng các nguồn lực để phát Iriển sự nghiệp<br /> giáo dục;<br /> 9/ Tổ chức, quàn lí công tác nghiên cứu, i'mg dụng khoa học, công nghệ<br /> trong lĩnh vực giáo dục;<br /> 10/ 'ĩố chức, quản lí công lác quan hệ quốc tế về giáo dục;<br /> 1 I/ Quy định tặng danh hiệu vinh dự cho người có nhiều công lao đối<br /> với sự nghiệp giáo dục;<br /> 12/ Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật vể giáo dục; giải quyết<br /> khiốii nại, tố cáo và xử lí các hành vi vi phạm pháp luủt về giáo dục.<br /> Nhữiig nội dung quản lí nhà nước về giáo dục trên đây thể hiện sự thống<br /> nhất giữa quyền lập pháp, quyển hành pháp và quyển tư pháp trong quàn lí<br /> giáo dục ờ các mức độ khác nhau đối với các cấp quản lí giáo dục.<br /> <br /> 3.3. Phân cấp quản lí giáo dục<br /> 3.3.1. Q uan niệm v é phân cấp quản lí'<br /> Tronq T ừ điển TiêiKỊ Việt, phân cấp được hiểu là quá trình phàn bố lại<br /> quycn ra quyết định giữa cơ quan cấp trên với cơ quan cấp dưới theo hướng<br /> giám quyền lực cùa cơ quan cấp trên và tãng quyển lực cúa cơ quan cấp dưới.<br /> PliAii cấp quản lí có thể hiểu là; hìnli thức tổ chức quán lí theo cách giao<br /> cho một cơ quan, một tố chức hay một cộng đòng dân cư quyển tự quán lí với<br /> những nhiệm vụ, quyền liạn nhất định, có tư cách pháp nhân và những nguồn<br /> thu riêng, nliimg vẫn chịu sự kiểm soát cùa nhà nước về mặt luật pháp.<br /> Có Ihể thấy hai nội dung cơ bàn của phân cấp là;<br /> - ỉ’hiìn cấp quán lí là giao công việc quản lí nhà nước cho các tổ chức<br /> đơn vị hành chính, các cơ quan bằng quy định vể chức năng, nhiệm vụ,<br /> quyền liạn nhất định. Phàn cấp quàn lí bao gồm phân cấp theo đơn vị hành<br /> chính và phân cấp theo cơ quan chuyên môn;<br /> - Phan cấp quản lí được đặt dưới sự kiếm soát cùa nhà nước, các đơn vị<br /> hành chính được phân cấp phải tuân theo nguyên tắc tập trung dân chủ, bảo<br /> đảm sự điều hành tập trung thống nhất cùa Chính phủ.<br /> <br /> ' Nguyễn Công Giáp và Đào Vân V y (2004). P hán cấi> (/Iiãii lí iỊÌiín thu í ơ hàn à Việt<br /> Num. Q uan niệm IVÌ T liự r tiễn. ViỌn Chiến lược và Chưm ic Irình giáo dục<br /> <br /> 143<br /> <br /> Một cách khác, có thế hiểu “ phân cấp quản lí” là;'<br /> - X ác định “phạm vi quản lí được” cho mỗi cấp sao cho công việc hoặc<br /> hoạt động được giao cho cấp nào đó quản lí là phù hợp nhất, có lợi nhất, đạt<br /> hiệu quả quản lí cao nhất.<br /> - Thực hiện sự phân công, phân chia trách nhiệm giữa các tổ chức cùng<br /> cấp hoặc giữa các cấp quản lí bảo đảm tính nhất quán, tính phối hợp đổng<br /> bộ, tính hệ thống liên tục, phát huy đầy đủ chức năng của từng tổ chức, từng<br /> cấp quản lí.<br /> - Chuyển giao một sô' quyền hạn cho các cấp, các ngành, các tổ chức để<br /> họ đủ quyền lực thực hiện trách nhiệm đã được phân công.<br /> 3.3.2. L í do của phân cấp quản li<br /> Theo Agnetta. G (2002), có những lí do sau đây làm xuất hiện phân cấp<br /> quản lí:<br /> Thử nhất, do ảnh hưởng của sự thay đổi kinh tế - xã hội. Việc đổi mới<br /> nền kinh tế từ những năm 80 của thế kỉ trước đòi hỏi Chính phủ phải cắt<br /> giảm chi phí công cộng. Một trong những cách để thực hiện việc này là trao<br /> trách nhiệm tài chính cho các địa phương. Phương thức này đồng thời làm<br /> tãng quyền tự chủ, quyền tham gia của người dân vào quá trình ra những<br /> quyết định có ảnh hưởng trực tiếp đến họ.<br /> Thứ hai, do mô hình tập trung tỏ ra kém hiộu quả. Kiểu quản lí tập trung<br /> dựa nhiẻu vào nhà nước, phúc lợi xã hội được phân phối theo kiểu cào bằng, do<br /> đó không khuyến khích được sự sáng tạo, năng suất và hiệu quả. Riân cấp quản<br /> lí ra đời thúc đẩy sự hình thành một xã hội năng động và tạo ra nén tảng quan<br /> trọng để các địa phưcmg có thê ra quyết định một cách dân chù và sáng tạo.<br /> Thứ ha, do toàn cầu hoá. Quản lí theo kiểu mệnh lệnh đặc trưng cho mô<br /> hình quản lí tập trung trở nên khó khăn vì có sự cạnh tranh giữa các cấp<br /> quản lí khác nhau trước các vấn đề quan trọng khi có ảnh hưởng qua lại giữa<br /> các nước trong bối cảnh toàn cầu hoá.<br /> V ì những lí do trên, phân cấp quản lí xuất hiện và đã đem lại nhiêu lợi<br /> thế. Chẳng hạn:<br /> - Môi trường dân chủ ờ mức độ cao thu hút các thành viên trong tổ chưc<br /> tham gia vào quá trình ra quyết định;<br /> - Phân cấp quản lí giúp cho các thành viên trong tổ chức thực hiộn quyết<br /> định với sự thống nhất cao;<br /> ' Viện Khoa học Giáo dục (1999). AÍ7 h ộ i hoá côn g lá c iỊÌáo d ụ c - Iihận thức và hùiili<br /> động. Hà Nội, tr. 42<br /> <br /> 144<br /> <br /> - Những quyết định đưa ra trong hệ thống phân cấp chú ý nhiều hơn đến<br /> nhu cầu cụ thể của các thành viên cấu thành tổ chức, do đó quyết định trờ<br /> nên gần gũi và dẻ dàng thoả mãn nhu cầu của họ;<br /> - Nhờ sự tham gia rộng rãi của các thành viên nên khuyến khích sự sáng<br /> lạo, năng động ờ họ vì lợi ích cùa tổ chức;<br /> - Phân cấp quản lí mang lại hiệu quả kinh tế, tạo điểu kiện giảm chi phí<br /> hành chính, tổ chức và sự vụ ờ cơ quan Trung ương. (Donald R. Wmkler, 1999)<br /> - Phân cấp quản lí tránh tình trạng buông lơi, bỏ sót, né tránh trách<br /> nhiệm hoặc chồng chéo, bdo biộn trong hoạt động quản lí.<br /> 3.3.3. C á c hình th ú t phán cấp quàn lí<br /> Tuỳ thuộc vào cách tiếp cận khác nhau sẽ có các kiểu phân cấp khác<br /> nhau. Theo Donal R. W inkler (1998) và Đặng Đức Đạm (2002), dựa vào<br /> mục đích phàn cấp, có:<br /> - Phún cấp c/iuhi li về ch ín h trị là sự chuyển quyển ra quyết định cho<br /> các công dán hoặc đại diện do họ bẩu ra, trong đó có cả viêc xây dựng hành<br /> lang pháp lí;<br /> - Phân cap Í/I