Khoá luận tốt nghiệp Chính trị học: Thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:92

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài "Thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam" nhằm nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về thực hiện chính sách ASXH; phân tích thực trạng thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam; đồng thời đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khoá luận tốt nghiệp Chính trị học: Thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam

BỘ NỘI VỤ TRƢỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI KHOA KHOA HỌC CHÍNH TRỊ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI Ở THÀNH PHỐ PHỦ LÝ, TỈNH HÀ NAM Khóa luận tốt nghiệp ngành : CHÍNH TRỊ HỌC Người hướng dẫn : THS. NGUYỄN THỊ PHƯƠNG HOA Sinh viên thực hiện : ĐOÀN QUỲNH TRANG Mã số sinh viên : 1705CTHB061 Khóa : 2017-2021 Lớp : 1705CTHB HÀ NỘI - 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, Khóa luận tốt nghiệp: “Thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam” là công trình nghiên cứu của riêng tôi dựa trên những kiến thức chuyên ngành, quá trình thu thập tài liệu, số liệu thống kê của Uỷ ban nhân dân Thành phố Phủ Lý và dưới sự hướng dẫn của ThS. Nguyễn Thị Phương Hoa. Các thông tin, số liệu, kết quả nghiên cứu trong Khóa luận là trung thực và chưa từng công bố tại trong bất kì khóa luận nào trước đây. Các số liệu tại bảng biểu phục vụ việc phân tích, nhận xét và đánh giá được chính tôi thu thập và có ghi trong danh mục tài liệu tham khảo. Ngoài ra, trong Khóa luận có sử dụng một số quan điểm nhận xét, đánh giá của các tác giả, cơ quan tổ chức khác và trong một số văn kiện của Đảng đều có trích dẫn và chú thích nguồn gốc. Sinh viên thực hiện Đoàn Quỳnh Trang
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được Khóa luận này, ngoài sự cố gắng của bản thân, tôi còn nhận được sự giúp đỡ tận tình của các thầy, cô giáo tại Trường Đại học Nội vụ Hà Nội đã tạo mọi điều kiện trong quá trình học tập, nghiên cứu và làm Khóa luận tốt nghiệp. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới ThS. Nguyễn Thị Phương Hoa - người hướng dẫn khoa học đã rất nhiệt tình với tinh thần trách nhiệm cao giúp tôi hoàn thành Khóa luận. Tôi cũng xin cảm ơn lãnh đạo, các cán bộ, công chức của Uỷ ban nhân dân Thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam đã giúp đỡ trong thời gian tôi tìm hiểu tình hình thực tế, cung cấp tài liệu và số liệu để tôi có thể hoàn thành Khóa luận. Do còn hạn chế về mặt thời gian và năng lực cá nhân nên trong quá trình thực hiện Khóa luận còn nhiều thiếu xót chưa được khắc phục và hoàn thiện. Tôi rất mong nhận được sự góp ý và chỉ bảo của quý thầy cô. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 18 tháng 5 năm 2021 Sinh viên thực hiện Đoàn Quỳnh Trang
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ 1 ASXH An sinh xã hội 2 BHXH Bảo hiểm xã hội 3 BHYT Bảo hiểm y tế 4 UBND Uỷ ban nhân dân 5 XHCN Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Số liệu các đối tượng thụ hưởng chính sách Bảo trợ xã hội .....................28 Bảng 2.2: Kết quả thực hiện chính sách Ưu đãi xã hội giai đoạn 2016 - 2020 ........29 Bảng 2.3: Số đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội theo loại hình quản lý ...............31 Bảng 2.4: Tỷ lệ các nhóm đối tượng tham gia Bảo hiểm y tế...................................35 Bảng 2.5: Hộ nghèo, hộ cận nghèo từ năm 2016 đến năm 2020 ..............................35 Bảng 2.6: Tín dụng cho hộ nghèo ở thành phố Phủ Lý giai đoạn 2016 - 2020. .......36 Bảng 2.7: Số lao động nông thôn được đào tạo nghề trong giai đoạn 2016 - 2020 ..37
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1 2. Tình hình nghiên cứu ......................................................................................2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................4 5. Giả thuyết khoa học ........................................................................................5 6. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................5 7. Ý nghĩa của khóa luận .....................................................................................5 8. Bố cục của khóa luận ......................................................................................6 PHẦN NỘI DUNG ....................................................................................................7 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI ......................................................................................................................7 1.1. Các khái niệm cơ bản ...................................................................................7 1.1.1. Chính sách .................................................................................................7 1.1.2. An sinh xã hội ...........................................................................................7 1.1.3. Chính sách an sinh xã hội .......................................................................10 1.1.4. Thực hiện chính sách an sinh xã hội .......................................................11 1.2. Các chính sách an sinh xã hội cơ bản ở Việt Nam.....................................14 1.2.1. Chính sách bảo trợ xã hội........................................................................14 1.2.2. Chính sách ưu đãi xã hội .........................................................................15 1.2.3. Chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế ............................................16 1.2.4. Chính sách xóa đói giảm nghèo ..............................................................18 1.3. Vai trò và các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam ...........................................................................................................19 1.3.1. Vai trò của thực hiện chính sách an sinh xã hội......................................19 1.3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách an sinh xã hội .............20 Tiểu kết chương 1 .............................................................................................21 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI TẠI THÀNH PHỐ PHỦ LÝ, TỈNH HÀ NAM ....................................................23 2.1. Khái quát về thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam ...........................................23 2.1.1. Điều kiện tự nhiên, dân số, hành chính ...................................................23
2.1.2. Kinh tế - xã hội ........................................................................................24 2.2. Thực trạng thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam .............................................................................................................26 2.2.1. Chính sách bảo trợ xã hội........................................................................27 2.2.2. Chính sách ưu đãi xã hội .........................................................................28 2.2.3. Chính sách bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế ............................................30 2.2.4. Chính sách xóa đói giảm nghèo ..............................................................35 2.3. Đánh giá kết quả thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam ......................................................................................................38 2.3.1. Những kết quả đạt được ..........................................................................38 2.3.2. Những hạn chế tồn tại .............................................................................39 2.3.3. Nguyên nhân của hạn chế .......................................................................41 Tiểu kết chương 2 .............................................................................................42 Chƣơng 3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI Ở THÀNH PHỐ PHỦ LÝ, TỈNH HÀ NAM .......................44 3.1. Quan điểm nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam .................................................................................44 3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam .......................................................................46 3.2.1. Nâng cao nhận thức cho cấp ủy Đảng, chính quyền và đội ngũ cán bộ về vai trò của chính sách an sinh xã hội ................................................................46 3.2.2. Đào tạo đội ngũ cán bộ làm công tác an sinh xã hội...............................47 3.2.3. Đẩy mạnh tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia thực hiện chính sách an sinh xã hội. ...........................................................................................49 3.2.4. Phát triển kinh tế gắn với thực hiện chính sách an sinh xã hội ...............51 3.2.5. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện chính sách an sinh xã hội. ........................................................................................................54 3.2.6. Tăng cường khả năng “tự an sinh” của đối tượng thụ hưởng. ................56 Tiểu kết chương 3 .............................................................................................59 KẾT LUẬN ..............................................................................................................60 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................61 PHỤ LỤC .................................................................................................................64
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài An sinh xã hội (ASXH) là một trong những chính sách xã hội cơ bản nhằm góp phần thực hiện mục tiêu phát triển con người, đảm bảo công bằng và tiến bộ xã hội. Thực hiện chính sách ASXH là sự thể hiện rõ tính ưu việt định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN) của nền kinh tế thị trường tại Việt Nam. Những năm qua, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm xây dựng và tổ chức thực hiện các chính sách ASXH, coi đây vừa là mục tiêu vừa là động lực để phát triển bền vững, ổn định chính trị - xã hội, thể hiện bản chất tốt đẹp của chế độ ta. Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng khẳng định: “Quản lý tốt sự phát triển xã hội; bảo đảm an sinh xã hội, nâng cao phúc lợi xã hội; thực hiện tốt chính sách với người có công; nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe nhân dân, chất lượng cuộc sống của nhân dân; thực hiện tốt chính sách lao động, việc làm, thu nhập” [16, tr.76-78]. Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã nêu lên một trong những định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021 - 2030, đó là “Quản lý phát triển xã hội có hiệu quả, nghiêm minh, bảo đảm an ninh xã hội, an ninh con người; thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội; xây dựng môi trường văn hóa, đạo đức xã hội lành mạnh, văn minh; chú trọng nâng cao chất lượng dịch vụ y tế, chất lượng dân số, gắn dân số với phát triển; quan tâm đến mọi người dân, bảo đảm chính sách lao động, việc làm, thu nhập, thực hiện tốt phúc lợi xã hội, an sinh xã hội. Không ngừng cải thiện toàn diện đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân” [17]. Nhờ thực hiện tốt các chính sách ASXH trong thời gian qua đã góp phần giảm nghèo, tạo việc làm, ưu đãi người có công, giáo dục và đào tạo, y tế, trợ giúp người có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn; đời sống vật chất và tinh thần của người có công, người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số được cải thiện, góp phần củng cố lòng tin của nhân dân và sự ổn định chính trị - xã hội; nước ta được Liên hợp quốc công nhận là một trong các quốc gia đi đầu trong việc thực hiện một số mục tiêu Thiên niên kỷ [6, tr.70-71]. Thành phố Phủ Lý là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa của tỉnh Hà Nam. 1
Từ khi được thành lập cho đến nay, thành phố Phủ Lý đã có bước chuyển mình mạnh mẽ, đạt được nhiều thành tựu quan trọng trên tất cả các lĩnh vực, hội tụ đầy đủ những điều kiện phát triển theo định hướng của quốc gia. Những năm qua với chủ trương, chính sách phù hợp, thành phố Phủ Lý đã từng bước thực hiện tốt chính sách ASXH, đời sống của người dân được đảm bảo, kinh tế, chính trị, xã hội ngày càng phát triển ổn định. Tuy vậy, việc thực hiện chính sách ASXH vẫn còn một số hạn chế: Tạo việc làm và giảm nghèo chưa bền vững, thực hiện trợ cấp xã hội chưa thật sự hiệu quả, công tác bảo vệ và chăm sóc sức khoẻ người dân nhất là với người nghèo còn hạn chế, tỷ lệ người tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT) còn thấp… Vì vậy, việc nghiên cứu một cách có hệ thống, đánh giá thực trạng việc thực hiện chính sách xã hội, đề xuất những giải pháp khả thi nhằm thực hiện có hiệu quả hơn về chính sách ASXH trên địa bàn thành phố Phủ Lý vừa có ý nghĩa lý luận, vừa mang tính cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. Xuất phát từ những lý do đó, tác giả lựa chọn đề tài: “Thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam” với mong muốn được mang những kiến thức học tập của mình góp phần nhỏ trong việc thực hiện nhiệm vụ đảm bảo ASXH trên địa bàn thành phố trong thời gian tới. 2. Tình hình nghiên cứu ASXH là vấn đề của toàn xã hội, mang ý nghĩa nhân đạo và cộng đồng sâu sắc đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu. Do đó, nhiều công trình đã được công bố, đề cập những khía cạnh khác nhau, với nội dung và cách tiếp cận phong phú, đa dạng. Trong đó có những công trình tiêu biểu về vấn đề này mà tác giả tìm đọc, phân tích và có thể lựa chọn những bài học phù hợp với nội dung nghiên cứu của đề tài: “Xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách An sinh xã hội ở Việt Nam” của Mai Ngọc Cường là công trình nghiên cứu có hệ thống về chính sách ASXH ở Việt Nam hiện nay khi làm rõ được những vấn đề cốt yếu của chính sách, rút ra được những điểm c n vướng mắc. “Chính sách an sinh xã hội và vai trò của nhà nước trong việc thực hiện chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam” của Nguyễn Văn Chiểu đã đề cập đến một 2
số vấn đề lý luận cơ bản chính sách ASXH và kinh nghiệm một số nước, thực trạng thực thi chính sách ASXH ở Việt Nam trong gần 30 năm thực hiện đường lối đổi mới, vai trò của Nhà nước trong việc thực hiện chính sách ASXH ở Việt Nam hiện nay, phương hướng và những giải pháp chủ yếu nâng cao vai trò của Nhà nước trong việc thực hiện chính sách ASXH ở Việt Nam. Với tư liệu này, Khoá luận đã kế thừa nội dung tính tất yếu, vai trò và yêu cầu đặt ra đối với Nhà nước trong việc thực hiện chính sách ASXH. “An sinh xã hội ở Việt Nam hướng tới năm 2020” của Vũ Văn Phúc đã đề cập đến những vấn đề lý luận chung và kinh nghiệm của thế giới về ASXH: Quan điểm và cách tiếp cận về ASXH, xây dựng và thực hiện hệ thống về ASXH ở nước ta trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng XHCN; những vấn đề thực tiễn về ASXH ở nước ta là xây dựng và hoàn thiện hệ thống ASXH ở Việt Nam, BHXH và BHYT; ASXH cho cư dân vùng nông thôn, vùng nghèo, vùng khó khăn, vùng dân tộc và miền núi, đào tạo nghề. Cuốn sách đã phác họa bức tranh tổng thể về cơ sở lý luận và những vấn đề thực tiễn về ASXH ở nước ta. Tuy nhiên, các chuyên đề, bài viết của chuyên gia chưa được tổng quan hóa nên tính logich của các nội dung vẫn còn bất cập. Đề tài “Phát triển hệ thống An sinh xã hội ở Việt Nam đến năm 2020” của Nguyễn Thị Lan Hương, thuộc Viện khoa học Lao động và xã hội đã đưa ra những vấn đề chung của ASXH, nguyên tắc xây dựng hệ thống ASXH, nhìn nhận đánh giá tình hình thực hiện chính sách ASXH ở nước ta. Đặc biệt đề tài đã đưa ra các mô hình hệ thống ASXH của một số nước trên thế giới để từ đó người đọc có thể so sánh đối với mô hình ASXH ở Việt Nam. Qua đó có thể nhận thấy những nét đặc thù riêng biệt trong hệ thống ASXH ở nước ta. Ngoài ra, đề tài c n đưa ra những nhận định, mục tiêu phương hướng thực hiện các chính sách ASXH ở nước ta đến năm 2020, để người đọc có thể “hình dung” quá trình thực hiện ASXH trong thời gian tới, có thêm thế giới quan sinh động về ASXH nói chung và ASXH ở Việt Nam nói riêng. Luận án Tiến sỹ “Đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn Thành phố Hà Nội” của Đông Thị Hồng, có những đặc điểm riêng biệt khi có sự đánh giá mối quan hệ giữa đảm bảo ASXH với phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn thành phố Hà Nội. 3
Đồng thời Luận án cũng đã đánh giá khá chi tiết những điều kiện và kinh tế ảnh hưởng đến đảm bảo ASXH và đưa ra những giải pháp rất thiết thực, phù hợp để nâng cao hiệu quả chính sách ASXH trong giai đoạn 2010 - 2015. Tuy nhiên chưa có công trình nghiên cứu nào đi sâu vào nghiên cứu tình hình thực hiện chính sách ASXH trên địa bàn thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam. Các nghiên cứu nêu trên đã cung cấp những cơ sở lý luận và thực tiễn cơ bản cho đề tài Khoá luận khi nghiên cứu về thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam. Đây là những tài liệu tham khảo rất có ý nghĩa để tác giả làm rõ cơ sở lý luận về chính sách ASXH; phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả của việc thực thi chính sách ASXH ở thành phố Phủ Lý trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về thực hiện chính sách ASXH; phân tích thực trạng thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam; đồng thời đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nói trên, Khoá luận tập trung vào các nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Làm rõ cơ sở lý luận về thực hiện chính sách ASXH ở nước ta hiện nay. - Phân tích thực trạng thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam thời gian qua; chỉ ra nguyên nhân của thực trạng đó. - Đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Khoá luận tập trung nghiên cứu việc thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam trên các lĩnh vực bảo trợ xã hội, ưu đãi xã hội, BHXH, BHYT, xoá đói giảm nghèo... được thể hiện trong các chương trình ASXH có tính “đặc thù” của thành phố Phủ Lý. 4
4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Khoá luận giới hạn phạm vi nghiên cứu các chính sách quản lý Nhà nước về ASXH, từ đó nghiên cứu việc thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam gắn với phát triển kinh tế - xã hội địa phương. - Phạm vi thời gian: Nghiên cứu việc thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam giai đoạn 2016 - 2020. 5. Giả thuyết khoa học Chính sách ASXH là một trong những chính sách xã hội quan trọng không chỉ ở thành phố Phủ Lý mà còn trên bình diện chung của cả đất nước. Việc xác định hướng đi đúng đắn trong thực hiện ASXH ở thành phố Phủ Lý sẽ góp phần nâng cao hiệu quả trong việc phát triển con người, đảm bảo công bằng và tiến bộ xã hội ở thành phố Phủ Lý. Nếu công tác thực hiện ASXH được quan tâm đúng mức, phù hợp, đồng bộ, khả thi thì đội ngũ công chức thực hiện ASXH tại thành phố Phủ Lý sẽ đáp ứng yêu cầu của nhiệm vụ mới, những đ i hỏi mới của chính sách ASXH trong giai đoạn hiện nay và thời gian sắp tới. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Đề tài nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Đồng thời cũng xuất phát từ chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, các Nghị định, Quyết định của Chính phủ và của Ủy ban nhân dân (UBND) thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam về ASXH. Các phương pháp được sử dụng cụ thể là: - Phương pháp tổng hợp: Liên kết, sắp xếp các tài liệu, thông tin lý thuyết đã thu thập được để tạo thành hệ thống đầy đủ, toàn diện phục vụ có hiệu quả cho đề tài. - Phương pháp so sánh và xử lý số liệu: Thực hiện so sánh và phân tích các số liệu thu thập được trên cơ sở đó tổng hợp khái quát hóa rút ra các kết luận, các nhận định, phục vụ mục đích nghiên cứu. - Phương pháp khảo sát thực tế: Thực hiện tại các phòng ban, cơ quan thành phố Phủ Lý nhằm thu thập bổ sung các tư liệu thực tế. 7. Ý nghĩa của khóa luận Khoá luận có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho những tổ chức, cá nhân 5
quan tâm đến vấn đề chính sách ASXH. Tác giả cũng mong muốn những kết quả nghiên cứu của Khoá luận góp phần vào việc nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam. 8. Bố cục của khóa luận Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, Khoá luận được kết cấu gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về thực hiện chính sách an sinh xã hội. Chương 2: Thực trạng thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam. Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam. 6
PHẦN NỘI DUNG Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI 1.1. Các khái niệm cơ bản 1.1.1. Chính sách Chính sách (Policy) là những hướng dẫn, phương pháp, thủ tục, luật lệ, biểu mẫu cụ thể và những công việc hành chính được thiết lập để hỗ trợ và thúc đẩy công việc hướng tới các mục tiêu đề ra. Theo Từ điển tiếng Việt, chính sách được hiểu là “sách lược và kế hoạch cụ thể nhằm đạt một mục đích nhất định, dựa vào đường lối chính trị chung và tình hình thực tế mà đề ra chính sách…” [35]. Có thể hiểu, chính sách là những quy định, quyết định được thể chế hóa bởi các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền nhằm điều chỉnh những quan hệ kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của con người và giải quyết những vấn đề xã hội nhằm thực hiện những mục tiêu đã được xác định. Chính sách điều chỉnh những quan hệ ít mang tính ổn định, mềm dẻo, linh hoạt và có tác động nhanh, kịp thời, mạnh mẽ, toàn diện đến cả nhận thức, thái độ và hành vi của các chủ thể bị tác động. Chính sách có vai tr định hướng cho các hoạt động kinh tế - xã hội; phát huy những mặt tốt của nền kinh tế thị trường và hạn chế những tiêu cực của nó; tạo lập sự cân đối trong phát triển; kiểm soát và phân phối nguồn lực cho quá trình phát triển; tạo lập môi trường thích hợp cho các hoạt động kinh tế - xã hội, giúp cho các thực thể vận động phát triển theo đúng quy luật; phối hợp hoạt động giữa các cấp độ, các bộ phận để tạo nên tính hệ thống chặt chẽ trong quá trình vận động của thực thể [18]. 1.1.2. An sinh xã hội ASXH luôn được coi là một trong những vấn đề cốt lõi của sự phát triển xã hội. Tuy nhiên, ở mỗi quốc gia, trong từng giai đoạn lịch sử cụ thể có quan niệm khác nhau đối với sự phát triển hệ thống ASXH. ASXH theo quan niệm của một số tổ chức quốc tế cũng có mức độ rộng, hẹp và đối tượng đích tới khác nhau, cụ thể như sau: - Theo Ngân hàng Thế giới (WB): ASXH là những biện pháp công cộng 7
nhằm giúp cho các cá nhân, hộ gia đình, cộng đồng đương đầu và kiềm chế được nguy cơ tác động đến thu nhập nhằm giảm tính dễ bị tổn thương và những bấp bênh thu nhập. Quan niệm này nhấn mạnh đến các giải pháp nhằm kiềm chế nguy cơ làm giảm thu nhập của các cá nhân, gia đình và cộng đồng. - Theo tổ chức Lao động quốc tế (ILO): ASXH là sự cung cấp phúc lợi cho các hộ gia đình và cá nhân thông qua cơ chế của Nhà nước hoặc tập thể nhằm ngăn chặn sự suy giảm mức sống hoặc cải thiện mức sống thấp. Quan niệm này nhấn mạnh khía cạnh phân phối phúc lợi, bảo hiểm và mở rộng việc làm cho những đối tượng ở khu vực kinh tế không chính thức. - Theo Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB): ASXH là một hệ thống chính sách công nhằm giảm nhẹ tác động bất lợi của những biến động đối với các hộ gia đình và cá nhân. Quan niệm này nhấn mạnh vai trò của Nhà nước trong việc đảm bảo ASXH, giảm nhẹ những tác động bất lợi đến các cá nhân và hộ gia đình. - Hiệp hội An sinh quốc tế (ISSA) coi ASXH là thành tố của hệ thống chính sách công liên quan đến sự bảo đảm an toàn cho tất cả các thành viên xã hội chứ không chỉ có công nhân. Những vấn đề mà Hiệp hội An sinh quốc tế quan tâm nhiều trong hệ thống ASXH là chăm sóc sức khoẻ thông qua BHYT; hệ thống BHXH, chăm sóc tuổi già, phòng chống tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; trợ giúp xã hội. - Bách khoa toàn thư của Đại học Columbia (Mỹ) cho rằng: ASXH là chương trình Chính phủ nhằm cung cấp sự an toàn kinh tế và phúc lợi cho cá nhân và những người phụ thuộc vào họ. Chương trình được xây dựng khác nhau ở mỗi quốc gia do những quan niệm về ASXH khác nhau của những nước đó, nhưng tất cả đều do luật pháp Chính phủ quy định và đều được thiết kế nhằm cung cấp một số khoản tiền để chi trả cho việc mất hoặc suy giảm thu nhập. - Trong cuốn: Giáo trình Nhập môn an sinh xã hội của Nguyễn Hải Hữu quan niệm: “An sinh xã hội là một hệ thống cơ chế chính sách, biện pháp của Nhà nước và xã hội nhằm đối phó với các rủi ro, các cú sốc về kinh tế - xã hội làm cho họ có nguy cơ bị sút giảm nguồn thu nhập do bị ốm đau, thai sản, tai nạn, bệnh nghề nghiệp, già cả không có sức lao động hoặc vì những nguyên nhân khách quan rơi vào hoàn cảnh nghèo khổ, bần cùng hóa ..., thông qua hệ thống mạng lưới về bảo 8
hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và hỗ trợ xã hội, xóa đói giảm nghèo và hỗ trợ đặc biệt" [19, tr.16-17]. - Trong cuốn An sinh xã hội ở Việt Nam hướng tới 2020, tác giả Vũ Văn Phúc quan niệm: Theo nghĩa rộng, ASXH là sự bảo đảm thực hiện các quyền để con người được an bình, bảo đảm an ninh, an toàn trong xã hội. Theo nghĩa hẹp, ASXH là sự đảm bảo thu nhập và một số điều kiện thiết yếu khác cho cá nhân, gia đình và cộng đồng trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập vì lý do bị giảm hoặc mất khả năng lao động hay mất việc làm; cho những người già cô đơn, trẻ em mồ côi, người tàn tật, người yếu thế, người bị ảnh hưởng bởi thiên tai, địch họa. Bản chất của ASXH là tạo ra lưới an toàn gồm nhiều tầng, nhiều lớp cho tất cả các thành viên trong xã hội trong trường hợp bị giảm, bị mất thu nhập hay gặp phải những rủi ro khác [23, tr.14]. Ở nước ta, cụm từ “ASXH” được chính thức sử dụng tại Đại hội IX của Đảng Cộng sản Việt Nam và được sự quan tâm của nhiều học giả và các nhà quản lý nghiên cứu về vấn đề này. - Theo GS. Hoàng Chí Bảo - Phó Chủ tịch thường trực Hội đồng lý luận Trung ương nhận định: ASXH là sự an toàn của cuộc sống con người, từ cá nhân đến cộng đồng, tạo tiền đề và động lực cho phát triển con người và xã hội. - GS.TS Mai Ngọc Cường lại cho rằng, để thấy hết được bản chất, phải tiếp cận ASXH theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp của khái niệm này. Theo nghĩa rộng, ASXH là sự bảo đảm thực hiện các quyền để con người được an bình, hạnh phúc, xã hội ổn định, phát triển. Theo nghĩa hẹp, ASXH là sự bảo đảm thu nhập và một số nhu cầu thiết yếu khác cho cá nhân, gia đình và cộng đồng trong trường hợp bị giảm hoặc mất thu nhập vì lý do bị giảm hoặc mất khả năng lao động hay mất việc làm cho những người già cô đơn, trẻ em mồ côi, người tàn tật, những người yếu thế, người bị ảnh hưởng bởi thiên tai địch họa... [5, tr.21-22]. - Trong bài “Đảm bảo ngày càng tốt hơn an sinh xã hội và phúc lợi xã hội là một nội dung chủ yếu của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011 - 2020” Nguyên Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng cho rằng: "An sinh xã hội là hệ thống các chính sách và giải pháp nhằm vừa bảo vệ mức sống tối thiểu của người dân trước những rủi ro và tác động bất thường về kinh tế, xã hội và môi 9
trường, vừa góp phần không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân" [12]. Qua các tài liệu nghiên cứu nêu trên, có thể hiểu, ASXH là sự đảm bảo thu nhập và một số điều kiện khác cho cá nhân, gia đình và cộng đồng để trợ giúp các thành viên trong xã hội trước những rủi ro và tác động bất thường về kinh tế, xã hội và môi trường, nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân, cho tự do của dân tộc, đó là tính đặc thù trong ASXH ở nước ta. Mục đích của ASXH là tạo ra mạng lưới bảo vệ an toàn cho mọi thành viên trong cộng đồng xã hội trước những rủi ro trong cuộc sống. Bản chất của ASXH là bảo đảm thu nhập và đời sống cho các công dân trong xã hội, vì thế nó mang tính xã hội và nhân văn sâu sắc. Đối tượng của ASXH là những thành viên trong cộng đồng trước những rủi ro trong cuộc sống do những tác động bất thường về kinh tế, xã hội và môi trường - đặc biệt những nhóm dễ bị tổn thương, người nghèo, vùng nghèo, vùng dân tộc miền núi và nông thôn. Phương thức hoạt động của ASXH thông qua các biện pháp, chính sách của Nhà nước và cộng đồng xã hội, trong đó Nhà nước giữ vai trò chỉ đạo và trụ cột. ASXH là trách nhiệm của xã hội trong việc bảo vệ đối với các thành viên của mình, đồng thời đối với Việt Nam trong ASXH có thêm chính sách ưu đãi người có công với cách mạng, là sự tri ân những người hy sinh cho độc lập, tự do của dân tộc, đó là tính đặc thù trong ASXH ở nước ta. 1.1.3. Chính sách an sinh xã hội Chính sách ASXH là những chính sách bảo vệ của Nhà nước nhằm phòng ngừa, hạn chế và khắc phục rủi ro cho các thành viên của mình khi họ bị mất hoặc giảm thu nhập do các nguyên nhân ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, già cả không còn sức lao động hoặc vì các nguyên nhân khách quan khác thông qua các chính sách BHXH, BHYT, ưu đãi xã hội và trợ giúp xã hội. Chức năng cơ bản của mọi chính sách ASXH là bảo vệ sự an toàn của các thành viên trong xã hội thông qua các biện pháp phòng ngừa, hạn chế và khắc phục rủi ro. Bản chất của chính sách ASXH được thể hiện đầy đủ ở tính chính trị, tính kinh tế, tính xã hội và tính nhân đạo của nó. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 10
5 của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XI khẳng định: “Chính sách xã hội có vai tr đặc biệt quan trọng, là mục tiêu, là động lực để phát triển nhanh và bền vững trong mọi giai đoạn phát triển. Chính sách xã hội phải được đặt ngang tầm với chính sách kinh tế và thực hiện đồng bộ với phát triển kinh tế, phù hợp với trình độ phát triển và khả năng nguồn lực trong từng thời kỳ... Không ngừng cải thiện, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người có công, bảo đảm an sinh xã hội là nhiệm vụ thường xuyên, quan trọng của Đảng và Nhà nước, của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội” [15, tr.73]. 1.1.4. Thực hiện chính sách an sinh xã hội Thực hiện chính sách ASXH là quá trình biến các chủ trương, phương hướng, biện pháp liên quan đến hệ thống ASXH thành những kết quả trên thực tế thông qua các hoạt động có tổ chức trong bộ máy Nhà nước và sự tham gia rộng rãi của các tổ chức, đơn vị, gia đình, cá nhân và toàn xã hội nhằm hiện thực hoá những mục tiêu mà chính sách đã đề ra. Đó chính là quá trình triển khai hệ thống các chính sách ASXH (trợ giúp xã hội, ưu đãi xã hội, BHYT, BHXH, giải quyết việc làm…) vào thực tiễn bằng các công cụ của bộ máy Nhà nước. * Chủ thể thực hiện Chính sách xã hội nói chung và chính sách ASXH nói riêng luôn gắn với một chế độ chính trị - xã hội nhất định. Chủ thể thực hiện ban hành chính sách ASXH chủ yếu là các cơ quan của Nhà nước. Ngoài ra còn có các tổ chức tư nhân, các đoàn thể chính trị - xã hội, cũng như các cơ quan trong bộ máy Nhà nước để tổ chức thực hiện. Chính sách ASXH do Nhà nước ban hành nên có thể coi chính sách ASXH là chính sách của Nhà nước [13]. Ở nước ta, trên sách báo, chúng ta thường gặp cụm từ “chính sách ASXH của Đảng và Nhà nước”, như vậy có ý kiến cho rằng, Đảng cũng là chủ thể ban hành chính sách, điều này có thể giải thích bằng thực tế đặc thù của nước ta. Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, Nhà nước quản lý thông qua việc vạch ra Cương lĩnh, chiến lược, các định hướng chính sách, đó chính là những căn cứ chỉ đạo để Nhà nước ban hành các chính sách ASXH nói riêng và chính sách nói chung. Các chính sách được ban hành là việc cụ thể hóa đường lối, chiến lược và các định hướng của Đảng Cộng sản Việt Nam, nhằm thực hiện mục tiêu cải thiện và 11
nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của các đối tượng được thụ hưởng các chế độ ASXH. * Đối tượng của chính sách ASXH là mọi người dân kể cả những người trong đối tượng lao động, người chưa đến tuổi lao động, người hết tuổi lao động, trong đó gồm cả các đối tượng của chính sách xã hội là người nghèo thành thị và nông thôn, phụ nữ, trẻ em, thanh niên, người tàn tật và người dân tộc thiểu số… Nhìn chung ở tất cả các nước đều có hai loại đối tượng tham gia vào chương trình ASXH: Thứ nhất, các đối tượng tham gia vào các chính sách ASXH theo nguyên tắc đóng - hưởng; thứ hai, những đối tượng tham gia vào chương trình ASXH theo nguyên tắc trợ giúp. * Các bước thực hiện chính sách an sinh xã hội (1) Xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện chính sách ASXH Để thực hiện một cách hiệu quả chính sách ASXH, cần phải tiến hành xây dựng kế hoạch thực hiện một cách chi tiết, cụ thể và rõ ràng từ kế hoạch tổ chức điều hành, kế hoạch chuẩn bị các nguồn lực để thực hiện, kế hoạch kiểm tra, đôn đốc thực thi chính sách phù hợp với tình hình thực tế của địa phương nhưng phải đảm bảo tuân thủ theo đúng quan điểm, mục tiêu và yêu cầu của chủ thể ban hành [13, tr.42]. (2) Phổ biến, tuyên truyền chính sách ASXH Phổ biến, tuyên truyền chính sách ASXH là hoạt động mang tính thông tin, là hình thức công khai chính thống chính sách cho các cơ quan có thẩm quyền, các đối tượng chính sách và các bên tham gia hiểu rõ về mục đích, yêu cầu, về tính đầy đủ, tính đúng đắn của chính sách để các bên có liên quan tự giác tham gia thực hiện. Công tác phổ biến, tuyên truyền đóng vai tr rất quan trọng trong việc tổ chức thực hiện chính sách [13, tr.43]. (3) Phân công, phối hợp thực hiện chính sách ASXH Phân công, phối hợp thực hiện chính sách ASXH là việc cơ quan tổ chức thực hiện chính sách xem xét chức năng, nhiệm vụ của từng tổ chức, cá nhân có liên quan để phân công, phân nhiệm một cách cụ thể, rõ ràng, chặt chẽ, khoa học và hợp lý. Xác định cơ quan nào đóng vai tr chủ trì, cơ quan nào có chức năng phối hợp, tránh trường hợp nêu chung chung, nhằm đảm bảo trong suốt quá trình thực hiện 12
chính sách diễn ra suôn sẻ, thuận lợi, không bị chồng chéo, thiếu sót hoặc bị tắc nghẽn. Tuy nhiên, chịu trách nhiệm chính và chủ công trong việc triển khai thực hiện là ngành Lao động - Thương binh và Xã hội, và UBND các cấp [13, tr.43]. (4) Duy trì chính sách ASXH Duy trì chính sách ASXH là hoạt động nhằm bảo đảm cho chính sách tồn tại được và phát huy tác dụng trong môi trường thực tế. Triển khai chính sách ASXH cần được duy trì thường xuyên nhằm tạo ra các giá trị cốt lõi và tối thiểu cho những người lao động nghèo, những người già, trẻ mồ côi... để họ dễ dàng hơn, có cơ hội tiếp cận các dịch vụ tối thiểu mà Nhà nước và cộng đồng tạo ra [13, tr.44]. (5) Điều chỉnh, bổ sung chính sách ASXH Sự biến động của hoàn cảnh, sự thay đổi của nhu cầu cuộc sống cũng như các giá trị tối thiểu ngày càng được nâng lên để phù hợp với mức sống chung của toàn xã hội thì các chính sách ASXH cần phải được điều chỉnh. Công tác điều chỉnh, bổ sung chính sách ASXH là hoạt động được thực hiện bởi cơ quan Nhà nước có thẩm quyền theo hướng điều chỉnh chính sách ngày càng phù hợp với yêu cầu quản lý và tình hình thực tiễn phát triển của xã hội. Trong quá trình xây dựng chính sách, khi triển khai áp dụng thực hiện trong thực tiễn sẽ có những vấn đề bất cập, thiếu sót, chưa phù hợp hoặc phát sinh mới mà chủ thể chưa lường trước được [13, tr.44]. (6) Theo dõi, đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện chính sách ASXH Theo dõi, kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện chính sách ASXH là hoạt động diễn ra thường xuyên, liên tục của hệ thống các cơ quan Nhà nước từ cơ quan có thẩm quyền ban hành chính sách, đến các cơ quan và cán bộ, công chức được phân công thực hiện chính sách; kể cả đối tượng chính sách nhằm xem xét chính sách đã được triển khai tổ chức thực hiện chưa, tiến độ thực hiện đến đâu, việc tổ chức thực hiện có đảm bảo đúng nguyên tắc, đúng theo quy trình, kế hoạch đã ban hành hoặc đã đến tận được với các đối tượng chính sách không [13, tr.45]. (7) Đánh giá, tổng kết, rút kinh nghiệm tổ chức thực hiện chính sách ASXH Đối với việc thực hiện chính sách ASXH được xác định là chính sách thường xuyên và lâu dài. Việc đánh giá, tổng kết được thực hiện theo trình tự từ cơ sở đến Trung ương. Thậm chí, một số kiến nghị, đề xuất ở cơ sở mang tính thực tiễn cao, 13