Khóa luận tốt nghiệp "Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp và đề xuất hướng sử dụng đất hiệu quả trên địa bàn huyện Kim Sơn tỉnh Ninh Bình"

Chia sẻ: Nguyen Van Tuyen | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:66

Thêm vào BST

Báo xấu

1.148
lượt xem 511
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tính cấp thiết của đề tài: Đất đai là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá mà thiên nhiên đã ban tặng cho con người. Đất đai là nền tảng để con người định cư và tổ chức các hoạt động kinh tế xã hội, nó không chỉ là đối tượng lao động mà còn là tư liệu sản xuất không thể thay thế được, đăc biệt là đối với ngành sản xuất nông nghiệp

Chủ đề:

Bình luận(1) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp "Đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp và đề xuất hướng sử dụng đất hiệu quả trên địa bàn huyện Kim Sơn tỉnh Ninh Bình"

0 LU N VĂN tài " ánh giá hi u qu s d ng t nông nghi p và xu t hư ng s d ng t hi u qu trên a bàn huy n Kim Sơn t nh Ninh Bình " GVHD: Th.s NÔNG TH THU HUY N
1 M CL C Ph n 1 M u 5 1.1. Tính c p thi t c a tài 5 1.2. M c ích nghiên c u 6 1.3. Yêu c u c a tài 6 1.4. ý nghĩa nghiên c u c a tài 6 Ph n 2 T ng quan các v n nghiên c u 7 2.1. t và vai trò c a t i v i s n xu t nông nghi p 7 2.1.1. Khái ni m và quá trình hình thành t 7 2.1.1.1. Khái ni m v t 7 2.1.1.2. Quá trình hình thành t 8 2.1.2. Vai trò và ý nghĩa c a t ai trong nông nghi p 9 2.2. S d ng t và nh ng quan i m s d ng t 9 2.2.1. S d ng t và nh ng nhân t nh hư ng n s d ng t 9 2.2.1.1. S d ng t là gì? 9 2.2.1.2. Nh ng nhân t nh hư ng n vi c s d ng t 10 2.2.2. Quan i m s d ng t b n v ng 12 2.2.3. Tình hình s d ng t nông nghi p trên Th gi i và Vi t Nam. 14 2.2.3.1. Tình hình s d ng t nông nghi p trên th gi i 14 2.2.3.2. Tình hình s d ng t nông nghi p Vi t Nam 15 2.3. Hi u qu và tính b n v ng trong s d ng t 16 2.3.1. Khái quát v hi u qu s d ng t 16 2.3.2. S c n thi t ph i ánh giá hi u qu s d ng t 19 2.3.3. Tiêu chu n ánh giá hi u qu s d ng t 19 2.4. nh hư ng s d ng t nông nghi p 20 2.4.1. Cơ s khoa h c và th c ti n trong xu t s d ng t 20 2.4.2. Quan i m nâng cao hi u qu s d ng ât nông nghi p 20 2.4.3. nh hư ng s d ng t 21
2 Ph n 3 i tư ng, n i dung và phương pháp nghiên c u 23 3.1. i tư ng và ph m vi nghiên c u 23 3.1.1. i tư ng nghiên c u 23 3.1.2. Ph m vi nghiên c u 23 3.2. a i m và th i gian ti n hành 23 3.3. N i dung nghiên c u 23 3.4. Phương pháp nghiên c u 23 3.4.1. Phương pháp i u tra s li u th c p 23 3.4.2. Phương pháp i u tra s li u sơ c p 23 3.4.3. Phương pháp ánh giá hi u qu s d ng c a các lo i hình s d ng t 23 3.4.3.1. Hi u qu kinh t 23 3.4.3.2. Hi u qu xã h i 24 3.4.3.3. Hi u qu môi trư ng 24 3.3.4. Phương pháp ánh giá tính b n v ng 24 3.4.5. Phương pháp tính toán phân tích s li u 24 Ph n 4 K t qu nghiên c u và th o lu n 25 4.1. i u ki n t nhiên, kinh t - xã h i huy n Kim Sơn t nh Ninh Bình 25 4.1.1. i u ki n t nhiên 25 4.1.1.1.V trí a lý 25 4.1.1.2. a hình, am o 25 4.1.1.3. i u ki n khí h u 26 4.1.1.4. Tài nguyên t 28 4.1.1.5. Ch th y văn, ngu n nư c 28 4.1.1.6. Tài nguyên nhân văn 29 4.1.1.7. ánh giá chung v i u ki n t nhiên huy n Kim Sơn 29 4.1.2. i u ki n kinh t – xã h i 30 4.1.2.1. Tình hình dân s và lao ng 30 4.1.2.2. Cơ s h t ng c a huy n 32 4.1.2.3. Tình hình phát tri n kinh t c a huy n Kim Sơn 33
3 4.1.2.4. ánh giá chung v i u ki n kinh t – xã h i c a huy n Kim Sơn. 36 4.2. Hi n tr ng s d ng t ai c a huy n Kim Sơn 37 4.2.1. Tình hình s d ng t vào các m c ích 37 4.2.2. Hi n tr ng s d ng t nông nghi p huy n Kim Sơn 39 4.3. Các lo i hình s d ng t nông nghi p c a huy n Kim Sơn 40 4.3.1. Các lo i hình s d ng t c a huy n Kim Sơn. 40 4.3.2. Mô t các lo i hình s d ng t 41 4.4. ánh giá hi u qu s d ng t nông nghi p trên a bàn huy n 44 4.4.1. Hi u qu kinh t 44 4.4.1.2. Hi u qu s d ng t c a cây tr ng hàng năm 45 4.4.1.3. Hi u qu kinh t c a lo i hình s d ng t nuôi tr ng th y s n 46 4.4.1.4. Phân c p hi u qu kinh t 47 4.4.2. Hi u qu xã h i 49 4.4.3. Hi u qu môi trư ng 51 4.5. L A CH N LO I HÌNH S D NG T NÔNG NGHI P B N V NG 52 4.5.1. Nguyên t c l a ch n 52 4.5.2. Tiêu chu n l a ch n 52 4.5.3. L a ch n các lo i hình s d ng t 53 4.6. NH HƯ NG S D NG T NÔNG NGHI P CHO HUY N KIM SƠN 54 4.6.1. Quan i m khai thác s d ng t 54 4.6.2. nh hư ng s d ng t nông nghiêp 54 4.6.3. M t s gi i pháp nâng cao hi u qu s d ng t nông nghi p cho huy n Kim Sơn 55 4.6.3.1. Nhóm gi i pháp chung 55 4.6.3.2. Gi i pháp c th 56 Ph n 5 K t lu n và ngh 58 5.1. K T LU N 58
4 5.2. NGH 59
5 Ph n 1 M u 1.1. Tính c p thi t c a tài t ai là ngu n tài nguyên vô cùng quý giá mà thiên nhiên ã ban t ng cho con ngư i. t ai là n n t ng con ngư i nh cư và t ch c các ho t ng kinh t xã h i, nó không ch là i tư ng lao ng mà còn là tư li u s n xu t không th thay th ư c, c bi t là i v i ngành s n xu t nông nghi p, t là y u t u vào có tác ng m nh m n hi u qu s n xu t t nông nghi p, ng th i cũng là môi trư ng duy nh t s n xu t ra nh ng lương th c th c ph m nuôi s ng con ngư i. Vi c s d ng t có hi u qu và b n v ng ang tr thành v n c p thi t v i m i qu c gia, nh m duy trì s c s n xu t c a t ai cho hi n t i và cho tương lai. Xã h i phát tri n, dân s tăng nhanh kéo theo nh ng òi h i ngày càng tăng v lương th c và th c ph m, ch cũng như các nhu c u v văn hóa, xã h i. Con ngư i ã tìm m i cách khai thác t ai nh m th o mãn nh ng nhu c u ngày càng tăng ó. Như v y t ai, c bi t là t nông nghi p có h n v di n tích nhưng l i có nguy cơ b suy thoái dư i tác ng c a thiên nhiên và s thi u ý th c c a con ngư i trong quá trình s n xu t. ó còn chưa k n s suy gi m v di n tích t nông nghi p do quá trình ô th hóa ang di n ra m nh m , trong khi kh năng khai hoang t m i l i r t h n ch . Do v y, vi c ánh giá hi u qu s d ng h p lý theo quan i m sinh thái và phát tri n b n v ng ang tr thành v n mang tính ch t toàn c u ang ư c các nhà khoa h c trên th gi i quan tâm. i v i m t nư c có n n kinh t nông nghi p ch y u như Vi t Nam, nghiên c u, ánh giá hi u qu s d ng t nông nghi p càng tr nên c n thi t hơn bao gi h t. Kim Sơn là huy n n m c c nam c a t nh Ninh Bình và Mi n b c v i t ng di n tích là 21327,48 ha, m t dân s trung bình là 835 ngư i/ km2. Là m t huy n kinh t nông nghi p gi v trí quan tr ng, chi m g n 1/3 t ng s n lư ng lúa c a Ninh Bình. Vì v y, vi c nh hư ng cho ngư i dân trong huy n khai thác và s d ng h p lý, có hi u qu t nông nghi p là m t trong nh ng v n h t s c c n thi t nâng cao hi u qu s d ng t. gi i quy t v n này thì vi c ánh giá hi u qu s d ng t. gi i quy t v n này thì vi c ánh giá hi u qu s d ng t nông nghi p nh m xu t hư ng s d ng t và lo i hình s d ng r t thích h p là vi c r t quan tr ng.
6 Xu t phát t ý nghĩa th c ti n và nhu c u s d ng t, ư c s ng ý c a Ban ch nhi m khoa Tài nguyên và Môi trư ng – trư ng i h c Nông Lâm Thái Nguyên, ng th i dư i s hư ng d n tr c ti p c a cô giáo: Ths.Nông Th Thu Huy n, em ti n hành nghiên c u tài: “ ánh giá hi u qu s d ng t nông nghi p và xu t hư ng s d ng t hi u qu trên a bàn huy n Kim Sơn t nh Ninh Bình”. 1.2. M c ích nghiên c u ánh giá hi u qu s d ng t nông nghi p trên a bàn huy n và xu t hư ng s d ng t có hi u qu cao phù h p v i i u ki n t nhiên kinh t xã h i c a huy n Kim Sơn – Ninh Bình. 1.3. Yêu c u c a tài - Thu th p chính xác s li u v các lo i hình s d ng t trên a bàn huy n. - ánh giá hi u qu c a các lo i hình s d ng t trên a bàn huy n. - xu t hư ng s d ng t hi u qu 1.4. ý nghĩa nghiên c u c a tài - C ng c ki n th c ã ư c ti p thu trong nhà trư ng và nh ng ki n th c th c t cho sinh viên trong quá trình th c t p t i cơ s . - Nâng cao kh năng ti p c n, thu th p s li u và x lý thông tin c a sinh viên trong quá trình làm tài. - Trên cơ s ánh giá hi u qu s d ng t c a t s n xu t nông nghi p t ó xu t ư c nh ng gi i pháp s d ng t t hi u qu cao.
7 Ph n 2 T ng quan các v n nghiên c u 2.1. t và vai trò c a t i v i s n xu t nông nghi p 2.1.1. Khái ni m và quá trình hình thành t 2.1.1.1. Khái ni m v t * Khái ni m chung t là m t ph n c a v trái t, nó là l p ph l c a mà bên dư i nó là á và khoáng sinh ra nó, bên trên là th m th c bì và khí quy n. t là l p m t tươi x p c a l c a có kh năng s n sinh ra s n ph m c a cây tr ng. t là l p ph th như ng là th quy n, là m t v t th t nhiên, mà ngu n g c c a th t nhiên ó là do h p i m c a 4 th t nhiên khác c a hành tinh là th ch quy n, khí quy n, th y quy n và sinh quy n. S tác ng qua l i c a b n quy n trên và th quy n có tính thư ng xuyên và cơ b n. Theo ngu n g c phát sinh, tác gi ôkutraiep coi t là m t v t th t nhiên ư c hình thành do s tác ng t ng h p c a năm y u t là: Khí h u, á m , a hình, sinh v t và th i gian. t xem như m t th s ng nó luôn v n ng và phát tri n. (Nguy n Th ng – Nguy n Th Hùng,1999, giáo trình ât, Nhà xu t b n Nông nghi p) [4] Theo C.Mac[3]: “ t là tư li u s n xu t cơ b n và ph bi n quý báu nh t c a s n xu t nông nghi p, là i u ki n không th thi u ư c c a s t n t i và tái sinh c a hàng lo t th h loài ngư i k ti p nhau” Theo các nhà kinh t , th như ng và quy ho ch Vi t Nam cho r ng: “ t ai là ph n trên m t c a v trái t mà ó cây c i có th m c ư c” Như v y ã có r t nhi u khái ni m và nh nghĩa khác nhau v t nhưng khái ni m chung nh t có th hi u: t ai là kho ng không gian có gi i h n, theo chi u th ng ng bao g m: Khí h u c a b u khí quy n, l p ph th như ng, th m th c v t, ng v t, di n tích m t nư c, tài nguyên nư c ng m và khoáng s n trong lòng t; Theo chi u ngang, trên m t t là s k t h p gi a th như ng, a hình, th y văn, th m th c v t v i các thành ph n khác, nó tác ng gi vai trò quan tr ng và có ý nghĩa to l n i v i ho t ng s n xu t cũng như cu c s ng xã h i c a loài ngư i. * Khái ni m v t nông nghi p
8 t nông nghi p là t s d ng vào m c ích s n xu t, nghiên c u, thí nghi m v nông nghi p, lâm nghi p, nuôi tr ng th y s n, làm mu i và m c ích b o v , phát tri n r ng: Bao g m t s n xu t nông nghi p, t lâm nghi p, t nuôi tr ng th y s n, t làm mu i và t s n xu t nông nghi p khác. (B Tài nguyên và Môi trư ng, 2004) [2] 2.1.1.2. Quá trình hình thành t Quá trình Quá trình ám M u ch t t Phá h y Hình thành Hình 2.1. Sơ quá trình hình thành t á m dư i tác d ng c a các y u t ngo i c nh b phá h y t o thành m u ch t, m u ch t chưa ph i là t vì còn thi u m t h p ph n vô cùng quan tr ng là ch t h u cơ. Trư c khi có sinh v t, trái t lúc ó ch bao g m l p v toàn á. Dư i tác d ng c a mưa, các s n ph m v v n c a á b trôi xu ng nơi th p hơn và l ng ng ó ho c ngoài i dương. S v n ng c a v trái t có th làm n i nh ng vùng á tr m tích ó lên và l i ti p t c chu trình như trên ngư i ta g i ó là i tu n hoàn a ch t. ây là m t quá trình t o l p á ơn thu n và x y ra theo m t chu trình khép kín và r ng kh p. Khi trên trái t xu t hi n sinh v t, sinh v t ã hút ch t dinh dư ng t nh ng m u ch t do ã v v n ra sinh s ng và khi ch t i t o lên m t lư ng ch t h u cơ. C như v y sinh v t ngày càng phát tri n và lư ng ch t h u cơ ngày càng nhi u, nó ã bi n m u ch t thành t. Ngư i ta g i ó là ti u tu n hoàn sinh v t. S th ng nh t gi a i tu n hoàn a ch t và Ti u tu n hoàn sinh v t ã t o ra t và ó cũng chính là b n ch t c a quá trình hình thành t. (Nguy n Th ng – Nguy n Th Hùng, 1999, Giáo trình ât, Nhà xu t b n Nông nghi p Hà N i) [4]
9 2.1.2. Vai trò và ý nghĩa c a t ai trong nông nghi p t là kho ng không gian lãnh th c n thi t i v i m i quá trình s n xu t trong các ngành kinh t qu c dân và ho t ng c a con ngư i. Nói v tâm quan tr ng c a t C.Mac vi t: “ t là m t phòng thí nghi m vĩ i, kho tàng cung c p các tư li u lao ng, v t ch t, là v trí nh cư, là n n t ng c a t p th ” (C.Mac, 1949) [3]. i v i nông nghi p: t ai là y u t tích c c c a quá trình s n xu t là i u ki n v t ch t ng th i là i tư ng lao ng (luôn ch u tác ng trong quá trình s n xu t như: cày, b a, x i, xáo…) và công c lao ng hay phương ti n lao ng (S d ng tr ng tr t, chăn nuôi…). Quá trình s n xu t luôn có m i quan h ch t ch v i phì nhiêu và quá trình sinh h c t nhiên c a t. Th c t cho th y, trong quá trình phát tri n xã h i loài ngư i, s hình thành và phát tri n c a m i n n văn minh, các thành t u khoa h c công ngh u ư c xây d ng trên n n t ng cơ b n – S d ng t, Trong nông nghi p ngoài vai trò là cơ s không gian t còn có hai ch c năng c bi t quan tr ng: - “Là i tư ng ch u s tác ng tr c ti p c a con ngư i trong quá trình s n xu t. - t tham gia tích c c vào quá trình s n xu t, cung c p cho cây tr ng nư c, mu i khoáng và các ch t dinh dư ng khác c n thi t cho s sinh trư ng và phát tri n c a cây tr ng. Như v y, t tr thành công c s n xu t. Năng su t và ch t lư ng s n ph m ph thu c vào phì nhiêu c a t. Trong t t c các lo i tư li u s n xu t dùng trong nông nghi p ch có t m i có ch c năng này” (Lương Văn Hinh và CS, 2003) [6]. Chính vì v y, có th nói r ng t là tư li u s n xu t ch y u và c bi t trong nông nghi p. 2.2. S d ng t và nh ng quan i m s d ng t 2.2.1. S d ng t và nh ng nhân t nh hư ng n s d ng t 2.2.1.1. S d ng t là gì? S d ng t là m t h th ng các bi n pháp nh m i u hòa m i quan h ngư i - t trong t h p v i ngu n tài nguyên thiên nhiên khác và môi trư ng. Căn c vào quy lu t phát tri n kinh t xã h i cùng v i yêu c u không ng ng n inh và b n v ng v m t sinh thái, quy t nh phương hư ng chung và m c tiêu s d ng t h p lý nh t là tài nguyên t ai, phát huy t i a công d ng c a t nh m t
10 t i hi u ích sinh thái, kinh t , xã h i cao nh t. Vì v y, s d ng t thu c ph m trù ho t ng kinh t c a nhân lo i. Trong m i phương th c s n xu t nh t nh, vi c s d ng t theo yêu c u c a s n xu t và i s ng c n căn c vào thu c tính t nhiên c a t ai. “V i vai trò là nhân t c a c a s c s n xu t, các nhi m v và n i dung s d ng t ai ư c th hi n các khía c nh sau: - S d ng t h p lý v không gian, hình thành hi u qu kinh t không gian s d ng t. - Phân ph i h p lý cơ c u t ai trên di n tích t ai ư c s d ng, hình thành cơ c u kinh t s d ng t. - Quy mô s d ng t c n có s t p trung thích h p, hình thành quy mô kinh t s d ng t. - Gi m t s d ng t ai thích h p, hình thành vi c s d ng t ai m t cách kinh t , t p trung, thâm canh. (Lương Văn Hinh và cs, 2003) [6]. 2.2.1.2. Nh ng nhân t nh hư ng n vi c s d ng t Ph m vi, cơ c u và phương th c s d ng t…v a b chi ph i b i các i u ki n và quy lu t sinh thái t nhiên, v a b ki m ch b i các i u ki n, quy lu t kinh t - xã h i và các y u t k thu t. Vì v y, nh ng i u ki n và nhân t nh hư ng ch y u n vi c s d ng t là: *Y ut i u ki n t nhiên i u ki n t nhiên có r t nhi u y u t như: ánh sáng, nhi t , lư ng mưa, th y văn, không khí….trong các y u t ó khí h u là nhân t hàng u c a vi c s d ng t ai, sau ó là i u ki n t ai ch y u là a hình, th như ng và các nhân t khác. - i u ki n khí h u: ây là nhóm y u t nh hư ng r t l n, tr c ti p ns n xu t nông nghi p và i u ki n sinh ho t c a con ngư i. T ng tích ôn nhi u hay ít, nhi t cao hay th p, s sai khác v nhi t ô v th i gian và không gian, biên t i cao hay t i th p gi a ngày và êm…tr c ti p nh hư ng n s phân b , sinh trư ng và phát tri n c a cây tr ng. Lư ng mưa nhi u hay ít, b c hơi m nh y u có ý nghĩa quan tr ng trong vi c gi nhi t và m c a t, cũng như kh năng m
11 b o kh năng cung c p nư c cho các cây, con sinh trư ng, phát tri n (Lương Văn Hinh và Cs, 2003) [6]. - i u ki n t ai: S khác nhau gi a a hình, a m o, cao so v i m c nư c bi n, d c hư ng d c…thư ng d n n t ai, khí h u khác nhau, t ó nh hư ng n s n xu t và phân b các ngành nông nghi p, lâm nghi p. a hình và d c nh hư ng n phương th c s d ng t nông nghi p, là căn c cho vi c l a ch n cơ c u cây tr ng, xây d ng ng ru ng, th y l i canh tác và cơ gi i hóa. M i vùng a lý khác nhau có s khác bi t v i u ki n ánh sáng, nhi t , ngu n nư c và các i u ki n t nhiên khác. Các y u t này nh hư ng r t l n n kh năng, công d ng và hi u qu s d ng t. Vì v y c n tuân theo các quy lu t c a t nhiên, t n d ng các l i th ó nh m t ư c hi u qu cao nh t v kinh t , xã h i và môi trư ng. * Y u t v kinh t – xã h i Bao g m các y u t như: Ch xã h i, dân s và lao ng, thông tin và qu n lý, s c s n xu t trình phát tri n c a kinh t hàng hóa, cơ c u kinh t và phân b s n xu t, các i u ki n v nông nghi p, công nghi p, giao thông, v n t i, s phát tri n c a khoa h c k thu t công ngh , trình qu n lý, s d ng lao ng… “Y u t kinh t – xã h i thư ng có ý nghĩa quy t nh, ch o iv i vi c s d ng t ai” (Lương Văn Hinh và cs, 2003)[6]. Th c v y, phương hư ng s d ng t ư c quy t nh b i yêu c u xã h i và m c tiêu kinh t trong t ng th i kỳ nh t nh. i u ki n t nhiên c a t ai cho phép xác nh kh năng thích ng v phương th c s d ng t. nh hư ng c a i u ki n t nhiên t i vi c s d ng t ư c ánh giá b ng hi u qu s d ng t. Th c tr ng s d ng t liên quan n l i ích kinh t c a ngư i s h u, s d ng và kinh doanh t. Tuy nhiên n u có chính sách ưu ãi s t o i u ki n c i t o và h n ch s d ng t theo ki u bóc l t t ai. M t khác, s quan tâm quá m c n l i nhu n t i a cũng d n n tình tr ng t ai không nh ng b s d ng không h p lý mà còn b h y ho i. Như v y, các nhân t i u ki n t nhiên và i u ki n kinh t - xã hôi t o ra nhi u t h p nh hư ng n vi c s d ng t ai. Tuy nhiên m i y u t gi v trí và có tác ng khác nhau. Vì v y, c n d a vào y u t t nhiên và kinh t – xã h i
12 trong lĩnh v c s d ng t ai t ó tìm ra nh ng nhân t thu n l i và khó khăn s d ng t ai t hi u qu cao. 2.2.2. Quan i m s d ng t b n v ng T khi bi t s d ng t ai vào m c ích sinh t n c a mình, t ai ã tr thành cơ s c n thi t cho s s ng và cho tương lai phát tri n c a con ngư i. Khi dân s còn ít áp ng nhu c u v lương th c th c ph m c a mình thì con ngư i ã khai thác t t khá d dàng và không gây ra nh ng nh hư ng l n n t ai. “Nhưng ngày nay, m t dân s ngày càng tăng, c bi t là các nư c ang phát tri n thì v n m b o lương th c cho s gia tăng dân s ã tr thành s c ép ngày càng m nh m lên t ai. Di n tích t ai thích h p cho s n xu t nông nghi p ngày càng b thu h p, con ngư i ã ph i m mang thêm di n tích t nông nghi p trên nh ng vùng t không thích h p cho s n xu t, h u qu ã ngây ra quá trình thoái hoá t di n ra m t cách nghiêm tr ng” (Smyth & Julian Dumaski, 1993) [19]. Tác ng c a con ngư i ã làm cho phì nhiêu c a t ngày càng b suy gi m và d n n thoái hoá t, lúc ó khó có th ph c h i l i phì nhiêu c a t n u mu n ph c h i l i thì c n ph i chi phí r t l n. t có nh ng ch c năng chính là: “Duy trì vòng tu n hoàn sinh hoá h c và a hoá h c, phân ph i nư c, tích tr và phân ph i v t ch t, mang tính m và phân ph i năng lư ng” (Dekimpe & Warkentin, 1998) [16], các ch c năng trên c a t là nh ng tr giúp c n thi t cho các h sinh thái. S d ng t ai m t cách hi u qu và b n v ng luôn là mong mu n cho s t n t i và tương lai phát tri n c a con ngư i. Vì v y tìm ki m nh ng bi n pháp s d ng t thích h p, b n v ng ã ư c nhi u nhà khoa h c và các t ch c qu c t quan tâm. Thu t ng “s d ng t b n v ng” (Sustainable land use) ã tr lên thông d ng trên th gi i như hi n nay. Nông nghi p b n v ng không có nghĩa là khư c t nh ng kinh nghi m truy n th ng mà ph i h p, l ng ghép nh ng sáng ki n m i t các nhà khoa h c, t nông dân ho c c hai. i u tr nên thông thư ng v i nh ng ngư i nông dân, b n v ng là vi c s d ng nh ng công ngh và thi t b m i v a ư c phát ki n, nh ng mô hình canh tác t ng h p gi m giá thành u vào. ó là nh ng công ngh v chăn nuôi ng v t, nh ng ki n th c v sinh thái qu n lý sâu h i và thiên ch (Cao Liêm và CTV, 1996) [10].
13 Theo Lê Văn Khoa, 1993 [8], phát tri n nông nghi p b n v ng cũng lo i b nh ng ý nghĩ ơn gi n r ng: Nông nghi p, công nghi p hoá s u tư t bên ngoài vào. Ph m Chí Thành, 1996 [12] cho r ng có 3 i u ki n t o nông nghi p b n v ng ó là công ngh b o t n tài nguyên, nh ng t ch c t bên ngoài và nh ng t ch c v các nhóm a phương. Tác gi cho r ng xu th phát tri n nông nghi p b n v ng ư c các nư c phát tri n kh i xư ng và hi n nay ã tr thành i tư ng mà nhi u nư c nghiên c u theo hư ng k th a, ch t l c cái tinh tuý c a n n nông nghi p ch không ch y theo cái hi n i bác b nh ng cái thu c v truy n th ng. Trong nông nghi p b n v ng vi c ch n cây gì, con gì trong m t h sinh thái tương ng không th áp t theo ý mu n ch quan mà ph i i u tra nghiên c u hi u bi t t nhiên. Không ai hi u bi t h sinh thái nông nghi p m t vùng b ng chính nh ng ngư i sinh ra và l n lên ó. Vì v y, xây d ng nông nghi p b n v ng nh t thi t c n ph i có s tham gia c a ngư i dân trong vùng nghiên c u. Phát tri n b n v ng là vi c qu n lý và b o t n cơ s tài nguyên t nhiên, nh hư ng nh ng thay i công ngh th ch theo m t phương th c sao cho t n s th a mãn m t cách liên t c nhu c u c a con ngư i, c a nh ng th h hôm nay và mai sau (FAO, 1976) [17]. Theo Festry “S phát tri n nông nghi p b n v ng chính là s b o t n t, nư c, các ngu n ng th c v t, không b suy thoái môi trư ng, sinh l i kinh t và ch p nh n ư c v m t xã h i” (FAO, 1994) [18]. FAO ã ưa ra ư c nh ng ch tiêu c th cho nông nghi p b n v ng là: - Th a mãn nhu c u dinh dư ng cơ b n cho th h v s lư ng, ch t lư ng và các s n ph m nông nghi p khác. - Cung c p lâu dài vi c làm, thu nh p và các i u ki n s ng t t cho nh ng ngư i tr c ti p làm nông nghi p. - Duy trì và có th tăng cư ng kh năng s n xu t c a các cơ s tài nguyên thiên nhiên, kh năng tái s n xu t c a các tài nguyên tái t o ư c không phá v ch c năng c a các chu trình sinh thái cơ s và cân b ng t nhiên, không phá v b n s c văn hóa – xã h i c a c ng ng s ng nông thôn ho c không gây ô nhi m môi trư ng. - Gi m thi u kh năng b t n thương trong nông nghi p, c ng c lòng tin cho nông dân.
14 Nh ng nguyên t c ư c coi là tr c t trong s d ng t ai b n v ng và là nh ng m c tiêu c n t ư c: “- Duy trì, nâng cao s n lư ng (Hi u qu s n xu t); - Gi m t i thi u m c r i ro trong s n xu t (An toàn); - B o v tài nguyên thiên nhiên và ngăn ch n s thoái hóa t, nư c; - Có hi u qu lâu dài; - ư c xã h i ch p nh n” (H i khoa h c t Vi t Nam, 2000) [7] Th c t n u di n ra ng b v i nh ng m c tiêu trên thì kh năng b n v ng s t ư c, n u ch t ư c m t hay vài m c tiêu mà không ph i t t c thì kh năng b n v ng ch mang tính b ph n. V n d ng các nguyên t c ã nêu trên, Vi t Nam m t lo i hình ư c coi là b n v ng ph i t ư c 3 yêu c u: - B n v ng v kinh t : Cây tr ng cho năng su t cao, ch t lư ng t t, ư c th trư ng ch p nh n. - B n v ng v m t xã h i: Nâng cao ư c i s ng nhân dân, thu hút ư c lao ng, phù h p v i phong t c t p quán c a ngư i dân. - B n v ng v môi trư ng: Các lo i hình s d ng t ph i b o v ư c màu m c a t, ngăn ch n s thoái hóa t và b o v môi trư ng sinh thái t (Nguy n Ng c Nông và CS, 2007) [11]. Ba yêu c u trên là xem xét và ánh giá các lo i hình s d ng t th i i m hi n t i. Thông qua vi c xem xét và ánh giá theo các yêu c u trên có nh ng nh hư ng phát tri n nông nghi p t ng vùng. Tóm l i: i v i s n xu t nông nghi p vi c s d ng t b n v ng ch t ư c trên cơ s suy trì các ch c năng chính c a t là m b o kh năng s n xu t c a cây tr ng m t cách n nh, không làm suy gi m i v i tài nguyên t ai theo th i gian và vi c s d ng t không gây nh hư ng x u n ho t ng s ng c a con ngư i. 2.2.3. Tình hình s d ng t nông nghi p trên Th gi i và Vi t Nam. 2.2.3.1. Tình hình s d ng t nông nghi p trên th gi i
15 T ng di n tích b m t c a toàn th gi i là 510 tri u Km2 trong ó i dương chi m 361 tri u Km2 (71%), còn l i là di n tích l c a ch chi m 149 tri u Km2 (29%). B c bán c u có di n tích l n hơn nhi u so v i Nam bán c u. Toàn b qu t có kh năng s n xu t nông nghi p trên th gi i là 3.256 tri u ha, chi m kho ng 22% t ng di n tích t li n. Di n tích t nông nghi p trên th gi i ư c phân b không u: Châu M chi m 35%, Châu Á chi m 26%, Châu Âu chi m 13%, Châu Phi chi m 6%. Bình quân t nông nghi p trên th gi i là 12.000m2. t tr ng tr t trên toàn th gi i m i t 1,5 t chi m 10,8% t ng di n tích t ai, 46% t có kh n ng s n xu t nông nghi p như v y còn 54% t có kh năng s n xu t nhưng chưa ư c khai thác. Di n tích t ang canh tác trên th gi i ch chi m 10% t ng di n tích t t nhiên (kho ng 1.500 tri u ha), ư c ánh giá là: - t có năng su t cao: 14% - t có năng su t trung bình: 28% - t có năng su t th p: 58% Ngu n tài nguyên t trên th gi i hàng năm luôn b gi m, c bi t là t nông nghi p m t i do chuy n sang m c ích s d ng khác. M t khác dân s ngày càng tăng, theo ư c tính m i năm dân s th gi i tăng t 80 - 85 tri u ngư i. Như v y, v i m c tăng này m i ngư i c n ph i có 0,2 – 0,4 ha t nông nghi p m i lương th c, th c ph m. ng trư c nh ng khó khăn r t l n ó thì vi c ánh giá hi u qu s d ng tc a t nông nghi p là h t s c c n thi t. 2.2.3.2. Tình hình s d ng t nông nghi p Vi t Nam Vi t Nam có t ng di n tích t nhiên là 33.121,20 nghìn ha, trong ó t nông nghi p là 24.696 nghìn ha chi m 74,56% t ng di n tích t t nhiên. Di n tích t bình quân u ngư i Vi t Nam thu c lo i th p nh t th gi i. Ngày nay v i áp l c v dân s và t c ô th hóa kèm theo là nh ng quá trình xói mòn r a trôi b c màu do m t r ng, mưa l n,canh tác không h p lý, chăn th quá m c; quá trình chua hoá, m n hóa, hoang m c hoá, cát bay, á l u, m t cân b ng dinh dư ng...T l bón phân N : P : K trên th gi i là 100 : 33 : 17 còn Vi t Nam là 100 : 29 : 7 thi u lân và kali nghiêm tr ng d n n di n tích t ai nư c ta nói chung ngày càng gi m, c bi t là di n tích t nông nghi p. Tính theo bình quân u ngư i thì di n tích t t nhiên gi m 26,7%, t nông nghi p gi m 21,5%.
16 Vì v y, v n m b o lương th c , th c ph m trong khi di n tích t nông nghi p ngày càng gi m ang là m t áp l c r t l n. Do ó vi c s d ng hi u qu ngu n tài nguyên t nông nghi p càng tr nên quan tr ng i v i nư c ta. * Tình hình s d ng t ai c a t nh Ninh Bình T nh Ninh Bình thu c vùng ng b ng B c B , n m t a a lý 200 vĩ B c và 1060 kinh ông v i t ng di n tích t nhiên toàn t nh là 804 Km2 chi m 0,24% di n tích c a c nư c. V i 80.400 ha di n tích t t nhiên, trong ó di n tích t nông nghi p là 39.340 ha (Chi m 48,93%), di n tích t chuyên dùng là 9.085 ha (Chi m 11,3%), di n tích t là 5.081 ha (Chi m 6,24%); Di n tích t chưa s d ng và sông su i, núi á chi m 23,30%. Là m t t nh ch y u là s n xu t nông nghi p còn g p nhi u khó khăn trong s n xu t nên thu nh p c a ngư i dân th p. Trong nh ng năm ng n ây v i t c ô th hóa di n ra m nh, c bi t là s hình thành các khu công nghi p ã làm cho di n tích t nông nghi p c a toàn t nh b thu h p. Vì v y, vi c ánh giá kh năng s d ng c a t ai nh m ưa ra ư c bi n pháp và phương hư ng s d ng t ai h p lý, hi u qu là r t c n thi t. Di n tích t chưa s d ng còn r t l n, do ó c n có nh ng bi n pháp thích h p khai thác ph n di n tích này. C n khuy n khích ngư i dân thâm canh, luân canh tăng v , tăng h s s d ng t nh m d n d n nâng cao ch t lư ng cu c s ng ngư i dân. 2.3. Hi u qu và tính b n v ng trong s d ng t 2.3.1. Khái quát v hi u qu s d ng t Hi u qu chính là k t qu như yêu c u công vi c mang l i. Do tính ch t mâu thu n gi a ngu n tài nguyên h u h n v i nhu c u ngày càng cao c a con ngư i mà ta ph i xem xét k t qu t o ra như th nào? Chi phí b ra t o ra k t qu ó là bao nhiêu? Có ưa l i k t qu h u ích không? Chính vì th khi ánh giá ho t ng s n xu t không ch d ng l i vi c ánh giá k t qu mà còn ph i ánh giá ch t lư ng các ho t ng s n xu t kinh doanh t o ra s n ph m ó. ánh giá ch t lư ng c a ho t ng s n xu t kinh doanh cũng là m t n i dung ánh giá hi u qu . xác nh b n ch t và khái ni m hi u qu c n xu t phát t nh ng lu n i m c a Mac và nh ng lu n i m lý thuy t h th ng sau: - Th nh t: B n ch t c a hi u qu là th c hi n yêu c u ti t ki m th i gian, th hi n trình s d ng ngu n l c xã h i. C.Mác cho r ng quy lu t ti t ki m th i gian là quy lu t có t m quan tr ng c bi t t n t i trong nhi u phương th c s n xu t. M i ho t ng c a con ngư i u tuân theo quy lu t ó, nó quy t nh ng
17 l c phát tri n c a l c lư ng s n xu t, t o i u ki n phát tri n văn minh xã h i và nâng cao i s ng c a con ngư i qua m i th i i. - Th hai: Theo quan i m c a lý thuy t h th ng thì n n s n xu t xã h i là m t h th ng các y u t s n xu t va các quan h v t ch t hình thành gi a con ngư i v i con ngư i trong quá trình s n xu t. H th ng s n xu t xã h i bao g m trong nó các quá trình s n xu t, các phương ti n b o t n và ti p t c i s ng xã h i, áp ng các nhu c u xã h i, nhu c u c a con ngư i là nh ng y u t khách quan ph n ánh m i quan h nh t nh c a con ngư i i v i môi trư ng bên ngoài. ó là quá trình trao i v t ch t gi a s n xu t xã h i và môi trư ng. - Th ba: Hi u qu kinh t là m c tiêu nhưng không ph i là m c tiêu cu i cùng mà là m c tiêu xuyên su t m i ho t ng kinh t . Trong quy ho ch và qu n lý kinh t nói chung hi u qu là quan h so sánh t i ưu gi a u vào và u ra, là l i ích l n hơn thu ư c v i m t chi phí nh t nh, ho c m t k t qu nh t nh v i chi phí l n hơn ( Th Lan, Anh Tài, 2007) [9]. Như v y b n ch t c a hi u qu ư c xem là: Vi c áp ng nhu c u c a con ngư i trong xã h i; vi c b o t n tài nguyên thiên nhiên và ngu n l c phát tri n b n v ng. * Hi u qu kinh t Theo Cac Mác thì quy lu t kinh t u tiên trên cơ s s n xu t t ng th là quy lu t ti t ki m th i gian và phân ph i có k ho ch th i gian lao ng theo các ngành s n xu t khác nhau. Theo nhà khoa h c Samuelson Nodhuas “Hi u qu có nghĩa là không lãng phí”. Nghiên c u hi u qu s n xu t ph i xét n chi phí cơ h i. “Hi u qu s n xu t di n ra khi xã h i không th tăng s n lư ng hàng hóa khác” (Vũ Phương Th y, 2000) [14]. Hi u qu kinh t là m t ch tiêu so sánh m c ti t ki m chi phí trong m t ơn v k t qu h u ích và m c tăng k t qu h u ích c a ho t ng s n xu t v t ch t trong m t th i kỳ, góp ph n làm tăng thêm l i ích c a xã h i. Hi u qu kinh t ph i t ư c ba v n sau: - M t là: M i ho t ng c a con ngư i u ph i tuân theo quy lu t ti t ki m th i gian - Hai là: Hi u qu kinh t ph i ư c xem xét trên quan i m lý thuy t h th ng. - Ba là: Hi u qu kinh t là m t ph m trù ph n ánh m t ch t lư ng c a các ho t ng kinh t b ng quá trình tăng cư ng ngu n l c s n có ph c v cho l i ích c a con ngư i.
18 Hi u qu kinh t ư c hi u là m i tương quan so sánh gi a lư ng k t qu t ư c và lư ng chi phí b ra trong ho t ng s n xu t kinh doanh. K t qu t ư c là ph n giá tr thu ư c c a s n ph m u ra, lư ng chi phí b ra là ph n giá tr c a các ngu n l c u vào. M i tương quan c n xét c ph n so sánh tuy t i và tương i cũng như xem xét m i quan h ch t ch gi a hai i lư ng ó. T nh ng v n trên có th k t lu n r ng b n ch t c a ph m trù kinh t s d ng t là: V i m t di n tích nh t nh s n xu t ra m t kh i lư ng c a c i v t ch t nhi u nh t v i m t lư ng chi phí v v t ch t và lao ng th p nh t nh m áp ng nhu c u ngày càng tăng v t ch t v xã h i (Ph m Vân ình và CS, 2001) [5]. * Hi u qu xã h i Ph n ánh m i tương quan gi a k t qu thu ư c v m t xã h i mà s n xu t mang l i v i các chi phí s n xu t xã h i b ra. Lo i hi u qu này ánh giá ch y u v m t xã h i do ho t ng s n xu t mang l i. “Hi u qu v m t xã h i s d ng t nông nghi p ch y u ư c xác nh b ng kh năng t o vi c làm trên m t di n tích t nông nghi p” (Nguy n Duy Tính, 1995) [13]. * Hi u qu môi trư ng “Hi u qu môi trư ng là môi trư ng ư c s n sinh do tác ng c a sinh v t, hóa h c, v t lý..., ch u nh hư ng t ng h p c a các y u t môi trư ng c a các lo i v t ch t trong môi trư ng” (Vi n nghiên c u và ph bi n tri th c bách khoa, 1998) [15]. M t ho t ng s n xu t ư c coi là có hi u qu khi không có nh ng nh hư ng tác ng x u ư c coi là có hi u qu khi không có nh ng nh hư ng tác ng x u n môi trư ng t, nư c, không khí, không làm nh hư ng tác ng x u n môi trư ng sinh thái và a d ng sinh h c. Quan ni m v hi u qu trong i u ki n hi n nay là ph i th a mãn v n ti t ki m th i gian, ti t ki m tài nguyên trong s n xu t, mang l i l i ích xã h i và b o v ư c môi trư ng. 2.3.2. S c n thi t ph i ánh giá hi u qu s d ng t “Th gi i ang s d ng kho ng 1,5 t ha t cho s n xu t nông nghi p. Ti m năng t nông nghi p c a th gi i kho ng 3 – 5 t ha. Nhân lo i ang làm hư h i t nông nghi p kho ng 1,4 t ha t và hi n nay có kho ng 6 – 7 tri u ha t nông nghi p b b hoang do xói mòn và thoái hóa. gi i quy t nhu c u v s n ph m nông nghi p, con ngư i ph i thâm canh, tăng v tăng năng su t cây tr ng và m r ng di n tích t nông nghi p” (FAO, 1976) [17].
19 n m v ng s lư ng và ch t lư ng t ai c n ph i i u tra thành l p b n t, ánh giá phân h ng t, i u tra hi n tr ng, quy ho ch s d ng t h p lý là i u r t quan tr ng mà các qu c gia c bi t quan tâm nh m ngăn ch n nh ng suy thoái tài nguyên ât ai do s thi u hi u bi t c a con ngư i, ng th i nh m hư ng d n v s d ng t và qu n lý t ai sao cho ngu n tài nguyên này ư c khai thác t t nh t mà v n duy trì s n xu t trong tương lai. Phát tri n nông nghi p b n v ng có tính ch t quy t nh trong s phát tri n chung c a toàn xã h i. i u cơ b n nh t c a phát tri n nông nghi p b n v ng là c i thi n ch t lư ng cu c s ng trong s ti p xúc úng n v môi trư ng gi gìn tài nguyên cho th h sau này. 2.3.3. Tiêu chu n ánh giá hi u qu s d ng t Trong quá trình s d ng t au tiêu chu n cơ b n và t ng quát khi ánh giá hi u qu là m c áp ng nhu c u c a xã h i và s ti t ki m l n nh t v chi phí các ngu n tài nguyên, s n inh lâu dài c a hi u qu . Do ó tiêu chu n ánh giá vi c nâng cao hi u qu s d ng tài nguyên t nông – lâm nghi p là m c tăng thêm các k t qu s n xu t trong i u ki n ngu n l c hi n có ho c m c ti t ki m v chi phí các ngu n l c khi s n xu t ra m t kh i lư ng nông – lâm s n nh t nh. Tiêu chu n ánh giá hi u qu s d ng t là m c t ư c các m c tiêu kinh t , xã h i và môi trư ng ( Th Lan, Tài Anh, 2007) [9]. “Hi u qu s d ng t có nh hư ng n hi u qu s n xu t nông – lâm nghi p, n môi trư ng sinh thái, n i s ng ngư i dân. Vì v y, ánh giá hi u qu s d ng t ph i tuân theo quan i m s d ng t b n v ng hư ng vào ba tiêu chu n chung là b n v ng v kinh t , b n v ng v xã h i và b n v ng v môi trư ng” (FAO, 1994) [18]. 2.4. nh hư ng s d ng t nông nghi p 2.4.1. Cơ s khoa h c và th c ti n trong xu t s d ng t - Truy n th ng, kinh nghi m và t p quán s d ng t lâu i c a nhân dân Vi t Nam. - Nh ng s li u, tài li u th ng kê nh kỳ v s d ng t (di n tích, năng su t, s n lư ng), s bi n ng và xu hư ng phát tri n. - Chi n lư c phát tri n c a các ngành: Nông nghi p, lâm nghi p, công nghi p, xây d ng, giao thông....