Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu sự tham gia của người dân trong quá trình triển khai xây dựng các tiêu chí cơ sở hạ tầng theo bộ tiêu chí nông thôn mới tại xã Sà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ, Tỉnh Lai Châu

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:73

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu được sự tham gia của người dân trong quá trình trong xây dựng NTM tại xã Sà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu. Từ đó, đưa ra được các giải pháp huy động nguồn lực cộng đồng cho xây dựng NTM tại xã Sà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ, Tỉnh Lai Châu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp: Nghiên cứu sự tham gia của người dân trong quá trình triển khai xây dựng các tiêu chí cơ sở hạ tầng theo bộ tiêu chí nông thôn mới tại xã Sà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ, Tỉnh Lai Châu

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM --------------------- THÀO ĐỨC MẠNH Tên đề tài: NGHIÊN CỨU SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN TRONG QUÁ TRÌNH TRIỂN KHAI XÂY DỰNG CÁC TIÊU CHÍ CƠ SỞ HẠ TẦNG THEO BỘ TIÊU CHÍ NÔNG THÔN MỚI TẠI XÃ SÀ DỀ PHÌN, HUYỆN SÌN HỒ, TỈNH LAI CHÂU KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Định hướng đề tài : Hướng nghiên cứu Chuyên ngành : Kinh tế nông nghiệp Khoa : Kinh tế & PTNT Khóa học : 2014 – 2018 Thái Nguyên, năm 2019
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM --------------------- THÀO ĐỨC MẠNH Tên đề tài: NGHIÊN CỨU SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN TRONG QUÁ TRÌNH TRIỂN KHAI XÂY DỰNG CÁC TIÊU CHÍ CƠ SỞ HẠ TẦNG THEO BỘ TIÊU CHÍ NÔNG THÔN MỚI TẠI XÃ SÀ DỀ PHÌN, HUYỆN SÌN HỒ, TỈNH LAI CHÂU KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Định hướng đề tài : Hướng nghiên cứu Chuyên ngành : Kinh tế nông nghiệp Lớp : K46 - KTNN Khoa : Kinh tế & PTNT Khóa học : 2014 – 2018 Giảng viên hướng dẫn: Th.S. Dương Thị Thu Hoài Thái Nguyên, năm 2019
i LỜI CẢM ƠN “Lý thuyết đi đôi với thực tiễn” luôn là phương thức quan trọng giúp học sinh, sinh viên trau dồi kiến thức, củng cố, bổ sung hiểu biết về lý thuyết học trên lớp và trong sách vở nhằm giúp cho sinh viên ngày càng nâng cao nghiệp vụ chuyên môn cho chính mình. Em xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban giám hiệu nhà trường, Ban chủ nhiệm khoa, đặc biệt là cô giáo Th.s Dương Thị Thu Hoài người đã dành nhiều thời gian, công sức hướng dẫn chỉ bảo tận tình, giúp đỡ em trong suốt quá trình thực hiện đề tài và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp, người đã luôn cố gắng hết mình cho sự nghiệp giáo dục đào tạo. Do thời gian cũng như khả năng của bản thân có hạn, mà kiến thức về XDNTM trong giai đoạn hiện nay, nên em rất mong được sự tham gia đóng góp ý kiến của các thầy, các cô, và các bạn để khóa luận của em được hoàn thiện. Em xin chân thành cảm ơn! Thái nguyên, ngày tháng năm 2019 Sinh viên thực hiện Thào Đức Mạnh
ii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Tình hình sử dụng đất sản xuất của xã Sà Dề Phìn ........................ 35 Bảng 3.2: Số lượng gia súc, gia cầm xã Sà Dề Phìn ....................................... 37 Bảng 3.3: Dân số trung bình của xã Sà Dề Phìn năm 2018 ............................ 39 Bảng 3.4:kết quả thực hiện vốn đầu tư phát triển từ nguồn ngân sách trung ương 6 tháng năm 2018 ................................................................................... 43 Bảng 3.5 Thông tin chung về các hộ điều tra ................................................. 45 Bảng 3.6. Thông tin chung cán bộ xã, thôn điều tra ....................................... 47 Bảng 3.7: Sự hiểu biết của người dân về chương trình xây dựng NTM......... 48 Bảng 3.8. Sự tham gia của người dân vào các hoạt động xây dựng cơ sở hạ tầng .................................................................................................................. 50 Bảng 3.9: Người dân tham gia đóng góp ngày công lao động xây dựng công trình nông thôn ................................................................................................ 50 Bảng 3.10. Sự tham gia đóng góp của người dân vào hoạt động xây dựng cơ sở hạ tầng tại địa phương ................................................................................ 51 Bảng 3.11: Ý kiến đánh giá của cán bộ xã, bản về sự tham gia của cộng đồng trong xây dựng NTM (n = 30)......................................................................... 52 Bảng 3.12: Ý kiến của cán bộ xã, bản về khó khăn trong huy động nguồn lực đóng góp bằng tiền .......................................................................................... 53
iii MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 3 2.1. Mục tiêu chung ........................................................................................... 3 2.2. Mục tiêu cụ thể ........................................................................................... 3 3. Ý nghĩa đề tài ................................................................................................ 4 3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu ......................................................... 4 3.2. Ý nghĩa thực tiễn ........................................................................................ 4 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................ 5 1.1. Cơ sở lý luận về sự tham gia của người dân trong quá trình xây dựng nông thôn mới ................................................................................................... 5 1.1.1. Một số khái niệm ..................................................................................... 5 1.1.2. Quan điểm của Đảng về sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới ................................................................................................... 8 1.1.3. Vai trò của chủ thể của người dân trong quá trình xây dựng NTM ........ 9 1.1.4. Sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM .................................. 9 1.2. Một số cơ chế chính sách huy động sự tham gia của người dân trong quá trình xây dựng NTM ở Việt Nam.................................................................... 12 1.2.1. Quy chế tổ chức huy động, quản lý và sử dụng các khoản đóng góp tự nguyện của nhân dân để xây dựng cơ sở hạ tầng ............................................ 12 1.2.2. Quy chế giám sát đầu tư của cộng đồng ............................................... 13 1.2.3. Quy chế dân chủ cơ sở .......................................................................... 13 1.2.4. Cơ chế huy động sự tham gia của cộng đồng trong chương trình thí điểm xây dựng NTM thời kỳ CNH-HĐH ....................................................... 14 1.3. Một số nội dung chủ yếu về chương trình xây dựng nông thôn mới ....... 15 1.3.1. Quy hoạch xây dựng nông thôn mới ..................................................... 15 1.3.2. Xây dựng hạ tầng kinh tế - xã hội ......................................................... 16
iv 1.3.3. Chuyển dịch cơ cấu, phát triển kinh tế, nâng cao thu nhập. ................. 16 1.3.4. Phát triển giáo dục - đào tạo ở nông thôn ............................................. 17 1.3.5 Đổi mới và phát triển các hình thức tổ chức sản xuất có hiệu quả ở nông thôn .................................................................................................................. 18 1.3.6 Giữ vững an ninh, trật tự xã hội nông thôn ........................................... 18 1.4. Một số bài học kinh nghiệm trên Thế giới và trong nước ....................... 19 1.4.1. Bài học quốc tế ...................................................................................... 19 1.4.2. Bài học trong nước ................................................................................ 23 Chương 2 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................... 28 2.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 28 2.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................. 28 2.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 28 2.4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 28 2.4.1. Chọn điểm nghiên cứu .......................................................................... 28 2.4.2. Chọn mẫu nghiên cứu ........................................................................... 29 2.4.3. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 29 2.4.2. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu ................................................ 30 2.4.3. Phương pháp tổng hợp, phân tích thông tin, viết báo cáo .................... 30 CHƯƠNG 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ......................... 32 3.1. Điều kiện tự nhiên – kinh tế xã hội của xã Sà Dề Phìn ........................... 32 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 32 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ...................................................................... 33 3.1.2.5. Dân số, lao động và việc làm ............................................................. 38 3.1.3. Thuận lợi ............................................................................................... 40 3.1.4. Khó khăn ............................................................................................... 41 3.2. Kết quả xây dựng NTM và thực trạng xây dựng NTM của xã Sà Dề Phìn theo bộ tiêu chí quốc gia NTM năm 2018 ...................................................... 41 3.2.1. Kết quả thực hiện chương trình NTM của xã năm 2018 ...................... 41
v 3.2.2. Thực trạng phát triển cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất và đời sống ....... 42 3.3.2. Đánh giá chung ..................................................................................... 43 3.3 Đánh giá sự tham gia của người dân vào công tác xây dựng NTM ......... 45 3.3.1. Những thông tin cơ bản về các hộ điều tra ........................................... 45 3.3.2. Những thông tin chung về cán bộ xã, thôn điều tra .............................. 47 3.3.3. Sự hiểu biết của người dân về chương trình NTM ............................... 48 3.3.4. Sự tham gia của người dân trong hoạt động xây dựng cơ sở hạ tầng NTM của xã 3.3.5. Người dân tham gia đóng góp ngày công lao động xây dựng các công trình50 3.3.6. Ý kiến của cán bộ xã, bản về sự tham gia của người dân trong công tác xây dựng cơ sở hạ tầng NTM của xã .............................................................. 52 3.4. Một số nguyên nhân dẫn đến việc huy động nguồn lực cộng đồng cho chương trình xây dựng NTM còn khó khăn.................................................... 54 3.4.1. Nguyên nhân khách quan ...................................................................... 54 3.4.2. Nguyên nhân chủ quan .......................................................................... 54 3.5. Những giải pháp để huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới tại xã Sà Dề Phìn.............................................................................. 55 3.5.1. Công tác quản lý, chỉ đạo Chương trình ............................................... 55 3.5.2. Công tác tuyên truyền, vận động và thi đua xây dựng NTM ................ 56 3.5.3. Công tác đào tạo tập huấn ..................................................................... 56 3.5.4. Huy động nguồn vốn và bố trí nguồn lực ............................................. 56 3.5.5. Về chỉ đạo các nội dung xây dựng NTM .............................................. 57 CHƯƠNG 4 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................... 58 4.1. Kết luận .................................................................................................... 58 4.2. Kiến nghị .................................................................................................. 59 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 60 PHỤ LỤC
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quá trình thực hiện xây dựng nông thôn mới là một trong những nhiệm vụ hàng đầu nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu Nghị quyết 26-NQ/TW ngày 05 tháng 08 năm 2008 của Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá X về Nông nghiệp, Nông dân, Nông thôn. Thực hiện Nghị quyết 26, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 04 tháng 06 năm 2010 phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) về xây dựng NTM giai đoạn 2010-2020. Đây là một chương trình tổng thể về phát triển kinh tế - xã hội, chính trị và an ninh quốc phòng, là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, được thực hiện trên phạm vi cả nước và luôn xác định nông nghiệp, nông thôn và nông dân là vấn đề “có tầm chiến lược đặc biệt quan trọng ” trong quá trình phát triển kinh tế, ổn định chính trị và an ninh quốc phòng. Trước giai đoạn 10 năm thực hiện chương trình MTQG xây dựng NTM chúng ta đã triển khai các hoạt động thử nghiệm thông qua các chương trình thí điểm xây dựng NTM ở nhiều địa phương. Giai đoạn 2001-2005 là chương trình thí điểm NTM cấp xã của Ban Kinh tế Trung ương; giai đoạn 2007 - 2009 là chương trình thí điểm NTM cấp thôn bản của Bộ NN&PTNT; giai đoạn 2009 - 2011 là chương trình thí điểm NTM thời kỳ đẩy nhanh CNH- HĐH do Ban bí thư Trung ương Đảng chỉ đạo. Song song với các chương trình này, nhiều địa phương cũng triển khai các hoạt động xây dựng NTM theo những chương trình riêng của tỉnh, thành phố. Các chương trình thí điểm và chương trình MTQG xây dựng NTM đều thực hiện nguyên tắc chủ đạo trong triển khai các nội dung xây dựng NTM là phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư địa phương, các hoạt động cụ thể do chính cộng đồng nhân dân ở thôn, xã bàn bạc dân chủ để quyết định và tổ chức thực hiện. Nguyên tắc này đã xác định xây dựng NTM là một hoạt động “dựa vào cộng đồng”, phát huy sự tham gia và đóng góp của cộng đồng
2 là nguồn lực chính để thực hiện các nội dung xây dựng NTM. Tuy nhiên, theo đánh giá chung từ các chương trình thí điểm, quá trình thử nghiệm vẫn chưa khơi dậy hiệu quả nguồn lực từ cộng đồng, người dân chưa tích cực tham gia đóng góp vào các hoạt động xây dựng NTM. Nhiều nơi người dân có tâm lý ỷ lại, dựa vào sự hỗ trợ, đầu tư của nhà nước, từ nguồn vốn cho xây dựng NTM, do đó, chủ yếu từ ngân sách nhà nước và tập trung cho xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn, thiếu sự tham gia ý kiến của cộng đồng, thiếu các hoạt động phát huy vai trò cộng đồng trong tổ chức sản xuất, bảo vệ môi trường, duy trì và phát triển các truyền thống văn hoá tốt đẹp… Ngay trong báo cáo của BCĐ Trung ương về kết quả giai đoạn đầu triển khai chương trình MTQG xây dựng NTM, vấn đề tồn tại vẫn là nhận thức của một bộ phận cán bộ các cấp và người dân về xây dựng NTM còn chưa đúng và chưa đầy đủ, mang nặng tâm lý thụ động, trông chờ vào sự hỗ trợ của Nhà nước, chưa phát huy được vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư. Có thể thấy, mặc dù xây dựng NTM trên tất cả các tỉnh trong cả nước đều nhấn mạnh việc phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng nhưng vai trò đó chưa được phát huy đầy đủ. Chưa có giải pháp cụ thể thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng trong khi đây chính là nguồn lực đặc biệt quan trọng quyết định sự thành công của chương trình xây dựng NTM. Nguồn lực cộng đồng không chỉ gồm tiền của, vật chất, sức lao động mà người dân đóng góp cho các nội dung xây dựng NTM mà còn là trí tuệ, tinh thần, kiến thức bản địa, sự tham gia ý kiến, sự đồng thuận, mối quan hệ tương tác bên trong và bên ngoài cộng đồng… Cả nước hiện nay có trên 9.000 xã. Nhu cầu vốn đầu tư cho xây dựng NTM ở mỗi xã là hàng chục, hàng trăm tỷ đồng. Ngân sách nhà nước không thể đầu tư cho xây dựng NTM tại tất cả các xã trên cả nước như các chương trình thí điểm. Việc huy động một cách đa dạng các nguồn vốn ngoài ngân sách đóng vai trò hết sức quan trọng. Trong khi các chính sách huy động nguồn lực từ doanh nghiệp, ngân hàng cho xây dựng NTM đã được ban hành
3 thì chính sách huy động nguồn lực từ cộng đồng lại chưa có. Đã có nhiều kinh nghiệm thành công và thất bại trong huy động nguồn lực cộng đồng từ các chương trình thí điểm, việc tìm hiểu, tổng kết và đánh giá các bài học kinh nghiệm trong huy động nguồn lực cộng đồng là rất cần thiết để đề xuất các giải pháp cho chương trình MTQG xây dựng NTM. Xuất phát từ lý do trên, tôi tiến hành lựa chọn nghiên cứu đề tài: "Nghiên cứu sự tham gia của người dân trong quá trình triển khai xây dựng các tiêu chí cơ sở hạ tầng theo bộ tiêu chí nông thôn mới tại xã Sà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ, Tỉnh Lai Châu”. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu được sự tham gia của người dân trong quá trình trong xây dựng NTM tại xã Sà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu. Từ đó, đưa ra được các giải pháp huy động nguồn lực cộng đồng cho xây dựng NTM tại xã Sà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ, Tỉnh Lai Châu. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Tổng quan một số lý luận sự tham gia của người dân trong quá trình xây dựng NTM; tìm hiểu một số bài học kinh nghiệm trong nước và quốc tế về huy động sự tham gia của người dân trong phát triển nông thôn. - Phân tích được thực trạng huy động sự tham gia của người dân trong chương trình xây dựng NTM trên địa bàn xã Sà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu. - Phân tích được khó khăn, trở ngại, cơ hội và thách thức trong việc huy động sự tham gia của người dân trong chương trình xây dựng NTM tại xã Sà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu. - Đề xuất được các giải pháp huy động sự tham gia của người dân trong chương trình xây dựng NTM xã Sà Dề Phìn nói riêng và huyện Sìn Hồ nói chung.
4 3. Ý nghĩa đề tài 3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu - Việc thực hiện làm đề tài là cơ hội cho em học tập, rèn luyện, đi sâu vào thực tế, được áp dụng những kiến thức đã học vào thực tế, tích lũy những kiến thức thực tế khi tiếp xúc thực tế làm việc với nguời dân. - Tích lũy thêm những kiến thức mới cho bản thân nhằm phục vụ cho công tác sau này. Ngoài ra đề tài còn là cơ hội để em được nghiên cứu tìm hiểu về tình hình kinh tế xã hội phát triển cơ sở hạ tầng nông thôn tại địa phương. Từ đó có được cơ sở để so sánh sự phát triển của địa phương với các xã khác trong khu vực theo tiêu chuẩn nông thôn mới. - Nâng cao kiến thức, kỹ năng và rút kinh nghiệm thực tế phục vụ cho công tác sau này. - Có được cái nhìn tổng thể về thực trạng về hệ thống cơ sở hạ tầng nông thôn trên địa bàn xã. - Góp phần hoàn thiện những lý luận và phương pháp nhằm đẩy mạnh quá trình xây dựng và phát triển kinh tế xã hội ở địa phương trong giai đoạn “CNH - HĐH nông nghiệp - nông thôn” hiện nay. 3.2. Ý nghĩa thực tiễn - Đề tài góp phần vào tìm hiểu, phân tích, đánh giá thực trạng và đưa ra các giải pháp để đẩy nhanh tốt độ triển khai, thực hiện, hoàn thành các tiêu chí xây dựng nông thôn mới của xã Sà Dề Phìn. - Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở giúp cho xã có những định hướng phát triển phù hợp với điều kiện của địa phương. - Giúp địa phương phát huy những điểm mạnh, khắc phục những hạn chế yếu kém nhằm thực hiện tốt hơn trương trình xây dựng nông thôn mới để từng bước cải thiện đời sống nhân dân.
5 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở lý luận về sự tham gia của người dân trong quá trình xây dựng nông thôn mới 1.1.1. Một số khái niệm 1.1.1.1. Nông thôn và phát triển nông thôn  Nông thôn Theo ý kiến phân tích của các nhà kinh tế và xã hội học có thể đưa ra khái niệm tổng quát về vùng nông thôn như sau: Nông thôn là vùng khác với thành thị, ở đó một cộng đồng chủ yếu là nông dân sống và làm việc, có mật độ dân cư thấp, có kết cấu hạ tầng kém phát triển hơn, có trình độ dân trí, trình độ tiếp cận thị trường và sản xuất hàng hóa kém hơn. Từ khái niệm trên có thể đưa ra một số đặc trưng cơ bản của vùng nông thôn như sau: - Nông thôn là vùng sinh sống và làm việc của một cộng đồng chủ yếu là nông dân. Là vùng sản xuất nông nghiệp là cơ bản, ngoài ra còn có các hoạt động sản xuất và phi sản xuất khác phục vụ chủ yếu cho nông nghiệp và cho nông dân. - Nông thôn có thu nhập và đời sống thấp hơn, trình độ văn hoá, khoa học công nghệ thấp hơn thành thị và ngay cả trình độ dân chủ, tự do, công bằng xã hội trong một chừng mực nào đó cũng thấp hơn thành thị. - Nông thôn giàu tiềm năng về tài nguyên thiên nhiên như đất đai, nguồn nước, khí hậu,... nhưng rất đa dạng về kinh tế, xã hội, đa dạng về các hình thức tổ chức quản lý, đa dạng về quy mô và trình độ phát triển. Tính đa dạng đó không chỉ diễn ra giữa các nước khác nhau mà ngay giữa các vùng nông thôn khác nhau của mỗi nước.
6  Phát triển nông thôn Theo ngân hàng thế giới đã đưa ra khái niệm phát triển nông thôn (1975) như sau: Phát triển nông thôn là một chiến lược nhằm cải thiện đời sống kinh tế của những người ở nông thôn, nhất là những người nghèo. Nó đòi hỏi phải mở rộng những lợi ích của sự phát triển đến với những người nghèo trong số những người đang tìm kế sinh nhai ở các vùng nông thôn. Phát triển nông thôn có tác động theo nhiều chiều khác nhau. Đây là một quá trình thu hút mọi người dân tham gia vào các chương trình phát triển, nhằm mục tiêu cải thiện chất lượng cuộc sống của các cư dân nông thôn, đồng thời phát triển nông thôn là quá trình thực hiện hiện đại hóa nền văn hóa nông thôn nhưng vẫn bảo tồn được những giá trị truyền thống thông qua việc ứng dụng khoa học và công nghệ. Phát triển nông thôn là sự phát triển tổng hợp của tất cả các hoạt động có mối liên hệ tác động qua lại lẫn nhau giữa các yếu tố vật chất, kinh tế, công nghệ, văn hóa, xã hội, thể chế và môi trường. Nó không thể tiến hành một cách độc lập mà phải được đặt trong khuôn khổ của một chiến lược, chương trình phát triển quốc gia. Sự phát triển của các vùng nông thôn sẽ đóng góp tích cực vào sự nghiệp phát triển kinh tế nói riêng và sự phát triển chung của đất nước. 1.1.1.2. Nông thôn mới Trong quyết định Số 800/QĐ-TTg đưa ra mục tiêu chung về xây dựng mô hình nông thôn mới: “Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trường sinh thái được bảo vệ; an ninh trật tự được giữ vững; đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; theo định hướng xã hội chủ nghĩa”.
7 Như vậy nông thôn mới trước tiên nó phải là nông thôn không phải là thị tứ, thị trấn, thị xã, thành phố và khác với nông thôn truyền thống hiện nay, có thể khái quát gọn theo năm nội dung cơ bản sau: (1) làng xã văn minh, sạch đẹp, hạ tầng hiện đại; (2) sản xuất phát triển bền vững theo hướng kinh tế hàng hóa; (3) đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; (4) bản sắc văn hóa dân tộc được giữ gìn và phát triển; (5) xã hội nông thôn an ninh tốt, quản lý dân chủ. 1.1.1.3. Khái niệm về sự tham gia của người dân trong quá trình xây dựng nông thôn mới Sự tham gia của người dân trong chương trình xây dựng nông thôn mới là đảm bảo cho người dân – những người chịu ảnh hưởng từ chương trình được tham gia vào việc quyết định chương trình. Sự tham gia của người dân trong chương trình xây dựng nông thôn mới là tìm và huy động các nguồn lực từ người dân để thực hiện chương trình, qua đó làm tăng lợi ích cho người dân. - Ý nghĩa sự tham gia của người dân trong chương trình xây dựng nông thôn mới: + Sự tham gia của người dân giúp xác định được những nhu cầu của địa phương cần được ưu tiên và tiến hành những hoạt động phát triển để đáp ứng những nhu cầu này vì chính người dân biết rõ nhất là họ cần gì, đảm bảo thu được những kết quả tốt nhất trong quá trình xây dựng nông thôn mới. + Nâng cao tính sở hữu và tinh thần trách nhiệm của người dân, họ thấy mình thực sự là những người chủ của nông thôn mới, có quyền quyết định, tính sở hữu và tinh thần trách nhiệm. Vì thế họ sẵn sàng ủng hộ và nhiệt tình tham gia xây dựng nông thôn mới. + Ngoài ra sự tham gia của người dân còn thể hiện chương trình xây dựng nông thôn mới được cộng đồng thừa nhận, khuyến khích người dân đóng góp nguồn lực thực hiện và đảm bảo khả năng bền vững của chương trình.
8 + Tăng tính hiệu quả của chương trình thôn qua việc trao đổi ý kiến với người dân – những người hưởng lợi từ các hoạt động của chương trình trong suốt quá trình lập kế hoạch cũng như sự tham gia của họ trong công tác quản lý và thực hiện. + Sự tham gia của người dân sẽ làm tăng sức mạnh tổng hợp, phát huy vao trò chủ thể của người dân, là nguồn lực lớn nhất quyết định sự thành công của chương trình. 1.1.2. Quan điểm của Đảng về sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới Xây dựng nông thôn mới là một chủ chương lớn của Đảng và Nhà nước. Vì vậy để chủ trương này trở thành hiện thực, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách, nghị định, nghị quyết nhằm triển khai chủ trương này. Trong đó, đặc biệt là Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới bao gồm 19 tiêu chí cụ thể. Chương trình này được điều chỉnh, bổ sung hoàn thiện theo từng giai đoạn của quá trình xây dựng nông thôn mới. Bên cạnh đó còn có những hướng dẫn cụ thể khi áp dụng thực hiện các tiêu chí ở từng vùng, miền khác nhau. Rõ ràng cấp ủy, chính quyền các cấp và cả hệ thống chính trị có trách nhiệm tuyên truyền, phổ biến cho người nông dân chủ thể của quá trình xây dựng nông thôn mới nắm vững mọi quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về xây dựng nông thôn mới. Nếu người nông dân không thấm nhuần một cách sâu sắc các chủ trương, đường lối, cũng như chỉ thị và Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới thì họ không thể triển khai thực hiện các tiêu chí đã được đề ra. Với tư cách là chủ thể, nông dân chính là người triển khai thực hiện mọi chủ chương, chính sách, chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế nông thôn của Đảng và Nhà nước. Nghĩa là họ biến các chương trình, kế hoạch đó trở thành hiện thực. Tuy nhiên, để người nông dân triển khai, thực hiện tốt các
9 chương trình kế hoạch này cần có sự chỉ đạo, hướng dẫn sát sao, hiệu quả của các cấp lãnh đạo. 1.1.3. Vai trò của chủ thể của người dân trong quá trình xây dựng NTM Là nhân vật trung tâm của xã hội nông thôn, nông dân chính là chủ thể của mọi quá trình kinh tế - văn hóa - xã hội diễn ra ở nông thôn. Khi Đảng và Nhà nước ta lãnh đạo nhân dân ta triển khai Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới thì vai trò “chủ nhân ông” của người nông dân càng được thể hiện một cách sâu sắc. Thứ nhất, nông dân chủ thể nhận thức thấm nhuần chủ trương, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về xây dựng nông thôn mới. Thứ hai, nông dân là chủ thể thực hiện các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế nông thôn. Thứ ba, nông dân là người thực hiện xây dựng kết cấu hạ tầng nông thôn mới. Thứ tư, nông dân là chủ thể mọi hoạt động văn hóa, xã hội, trật tự, an ninh ở nông thôn. Thứ năm, nông dân có vai trò quan trọng góp phần xây dựng hệ thống chính trị cơ sở. 1.1.4. Sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM 1.1.4.1. Nội dung sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM Trong bản tóm tắt của các dự án phát triển của các quốc gia và các tổ chức phi chính phủ có gợi ý rằng ba dạng khác nhau của sự tham gia trong thực tế là: đóng góp, tổ chức và trao quyền. Tham gia là đóng góp: Theo cách hiểu này, sự tham gia nhấn mạnh đến sự tự nguyện hay các dạng khác của sự đóng góp của người dân nông thôn để quyết định trước các chương trình và dự án. Tham gia là tổ chức: Đã có các cuộc tranh luận rất lâu về phạm vi của lý thuyết và thực tế phát triển rằng sự tổ chức là công cụ cơ bản của sự tham gia.
10 Rất ít người tranh luận về luận điểm này nhưng sẽ không đồng ý về bản chất và phát triển của sự tổ chức. Sự phân biệt giữa nguồn gốc của dạng tổ chức mà sẽ dùng như là phương tiện cho sự tham gia, hoặc các tổ chức này được giới thiệu và hình thành bên ngoài như hợp tác xã, hội nông dân, ban y tế…, hay các tổ chức này xuất hiện và tự cơ cấu mình như là kết quả của quá trình có sự tham gia. Cán bộ phát triển nhìn nhận có nhu cầu lớn về hỗ trợ hình thành các tổ chức thích hợp của người nông dân, tuy vậy chỉ khuyến khích để người dân nông thôn tự quyết định bản chất và cấu trúc của tổ chức. Tham gia là trao quyền: Một số coi trao quyền là sự phát triển các kỹ năng và khả năng giúp người dân nông thôn quản lý tốt hơn, có tiếng nói và đàm phán với hệ thống tổ chức, dịch vụ phát triển hiện có, một số khác lại coi đó là cơ bản và cần thiết liên quan đến cho phép người dân quyết định và tự thực hiện những việc mà họ cho rằng cần thiết cho sự phát triển của mình. Sự tham gia tích cực của người dân mặc dù được xem là một thành tố chủ yếu trong phát triển, vẫn bị chi phối bởi những điều kiện của bối cảnh diễn ra hoạt động phát triển. Hơn nữa, mức độ tham gia khác nhau tùy theo tính chất của dự án phát triển. Ở hầu hết các nước, sự tham gia của người dân vào phát triển diễn ra vào mức độ cao cho tới chỗ chỉ tham gia một cách hình thức. Mức độ tham gia khác nhau tùy thuộc vào nhiều yếu tố như mô hình phát triển, phong cách quản lý, mức độ nâng cao quyền lực và bối cảnh văn hóa xã hội của đất nước hay cộng đồng. Khả năng vận động người dân tham gia và năng lực để tham gia của nhóm đối tượng cũng là những yếu tố quyết định. 1.1.4.2. Mức độ sự tham gia của người dân trong xây dựng NTM Có nhiều hình thức để người dân tham gia như: - Không có sự tham gia + Cán bộ điều khiển: người dân làm và thực hiện theo ý của cán bộ, không được hiểu rõ như người dân bị gọi đi làm công ích, đóng góp tiền cho một hoạt động nào đó mà không được biết, không được thảo luận.
11 + Tham gia mang tính hình thức: cán bộ cũng có gọi dân đến, cho dân phát biểu ý kiến nhưng chỉ có lệ, mọi việc cán bộ quyết theo ý mình. - Tham gia ít + Người dân được thông báo và giao nhiệm vụ, hiểu rõ những việc cán bộ muốn họ tham gia, sau đó người dân đóng góp công sức hay tiền của theo khả năng của mình. + Người dân được hỏi ý kiến: kế hoạch công tác do cán bộ thiết kế và quản lý, người dân được mời tham gia thảo luận, hỏi lấy ý kiến, cán bộ lắng nghe nghiêm túc, sau đó cán bộ điều chỉnh kế hoạch rồi cùng thực hiện. - Tham gia thực sự + Cán bộ khởi xướng, người dân cùng tham gia lấy quyết định: cán bộ là người khởi xướng, có ý tưởng. Người dân chủ động tham gia cùng cán bộ trong các khâu lập kế hoạch, quyết định chọn các phương án và tổ chức thực hiện. + Người dân khởi xướng quyết định chọn các phương án và có sự hỗ trợ của cán bộ: người dân khởi xướng, lập kế hoạch, quyết định chọn các phương án và tổ chức thực hiện, kiểm tra giám sát. Cán bộ đóng vai trò khi người dân cần.  Các mức độ tham gia của người dân có thể được coi như một tiến trình liên tục và chia thành 5 cấp độ khác nhau: + Tham gia thụ động: người dân thụ động tham gia vào các hoạt động phát triển làng, xã, bảo gì làm đấy, không tham dự vào quá trình ra quyết định. + Tham gia thông qua việc cung cấp thông tin: thông qua việc trả lời các câu hỏi điều tra của các nhà nghiên cứu. Người dân không tham gia vào quá trình phân tích và sử dụng thông tin. + Tham gia bởi nghĩa vụ hay bị bắt buộc: thông qua việc đóng góp lao động, tiền hay một số nguồn lực khác. Người dân cho rằng đây là nghĩa vụ họ phải đóng góp.
12 + Tham gia bởi định hướng từ bên ngoài: người dân tự nguyện tham gia vào các tổ, nhóm do dự án hoặc các chương trình khởi xướng. Bên ngoài hỗ trợ và người dân tự chịu trách nhiệm trong việc ra quyết định. + Tự nguyện: người dân tự khởi xướng về việc xác định, lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá các hoạt động phát triển không có sự định hướng từ bên ngoài. 1.2. Một số cơ chế chính sách huy động sự tham gia của người dân trong quá trình xây dựng NTM ở Việt Nam 1.2.1. Quy chế tổ chức huy động, quản lý và sử dụng các khoản đóng góp tự nguyện của nhân dân để xây dựng cơ sở hạ tầng Việc huy động các khoản đóng góp tự nguyện của nhân dân để đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng của các xã, thị trấn phải do nhân dân bàn bạc và quyết định trên cơ sở dân chủ, công khai, quyết định theo đa số. Ủy ban nhân dân cấp xã, thị trấn (sau đây gọi chung là xã) có trách nhiệm tổ chức huy động, quản lý và sử dụng các khoản đóng góp tự nguyện của nhân dân theo quy định của quy chế này. Sau khi được Hội đồng nhân dân xã và đa số nhân dân trên địa bàn quyết định, nhất trí về chủ trương đầu tư xây dựng công trình cơ sở hạ tầng của xã, Uỷ ban nhân dân xã có trách nhiệm tổ chức thực hiện chủ trương đầu tư đó. Chủ trương đầu tư phải phù hợp với quy hoạch về xây dựng, giao thông, thuỷ lợi và đáp ứng yêu cầu bảo vệ cảnh quan, môi trường của địa phương. Các khoản đóng góp tự nguyện của nhân dân để đầu tư xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng của xã phải được sử dụng đúng mục đích huy động, các khoản đóng góp cho công trình nào phải đầu tư cho công trình đó. Mức huy động đóng góp của nhân dân, mức miễn, giảm cho các đối tượng chính sách xã hội (theo quy định của Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương) do nhân dân bàn bạc và quyết định căn cứ vào thu nhập bình quân và khả năng đóng góp của nhân dân trên địa bàn. Mức
13 đóng góp này phải nằm trong tổng mức đóng góp tối đa do Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương quy định. 1.2.2. Quy chế giám sát đầu tư của cộng đồng Giám sát đầu tư của cộng đồng là hoạt động tự nguyện của dân cư sinh sống trên địa bàn xã, phường, hoặc thị trấn (sau đây gọi chung là xã) theo quy định của quy chế này và các quy định pháp luật khác có liên quan, nhằm theo dõi, đánh giá việc chấp hành các quy định về quản lý đầu tư của cơ quan có thẩm quyền quyết định đầu tư, chủ đầu tư, ban quản lý dự án, các nhà thầu và đơn vị thi công dự án trong quá trình đầu tư; phát hiện, kiến nghị với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền về các việc làm vi phạm các quy định về quản lý đầu tư để kịp thời ngăn chặn và xử lý các việc làm sai quy định, gây lãng phí, thất thoát vốn và tài sản nhà nước, xâm hại lợi ích của cộng đồng. 1.2.3. Quy chế dân chủ cơ sở Nhà nước ban hành quy chế dân chủ ở cơ sở có tính pháp lý, yêu cầu mọi người, mọi tổ chức ở cơ sở đều phải nghiêm chỉnh thực hiện. Quy chế dân chủ cần được xây dựng cho từng loại cơ sở xã, phường, doanh nghiệp, bệnh viện, trường học, viện nghiên cứu, cơ quan hành chính, v.v. phù hợp với đặc điểm của từng loại cơ sở. Đặt việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở trong cơ chế tổng thể của hệ thống chính trị "Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ". Coi trọng cả ba mặt nói trên, không vì nhấn một mặt mà coi nhẹ, hạ thấp các mặt khác. Vừa phát huy tốt chế độ dân chủ đại diện, nâng cao chất lượng và hiệu lực hoạt động của Quốc hội, Chính phủ, Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân các cấp, vừa thực hiện tốt chế độ dân chủ trực tiếp ở cấp cơ sở để nhân dân bàn bạc và quyết định trực tiếp những công việc quan trọng thiết thực, gắn liền với lợi ích của mình.